Dinamik Yeteneklerin Dinamik Çevrelerdeki Önemi

Koşul bağımlılık teorisinde çevresel belirsizlik değişim hızı yüksek organistik çevreler (Burns ve Stalker, 1961: 121), çalkantılı çevreler (Emery ve Trist, 1965: 26), değişken ve heterojen çevreler (Thompson, 1967: 73) şeklinde kavramlaştırılmıştır. Dinamik yetenekleri konu alan araştırmalarda ise çevre, hızlı değişen çevreler (Teece vd., 1997) ve yüksek hızlı piyasalar (high-velocity markets) (Eisenhardt ve Martin, 2000) şeklinde ele alınmıştır. Yüksek hızlı piyasalar, sınırları bulanık, başarılı iş modellerinin belirsiz olduğu ve piyasadaki rekabetin yoğun olduğu piyasalardır. Bu piyasalarda tedarikçiler, alıcılar ve rakipler belirsiz ve değişken bir yapıdadır.

Oyuncu sayısının az olduğu monopol veya oligopol tipi piyasalarda ise çevre belirlidir ve daha istikrarlıdır. Rekabetin yoğunluğunun az olduğu piyasalarda firmalar kaynak ve yetenek tabanını değiştirmede daha bağımsız hareket edebilir ve dinamik yeteneklerini değiştirmeye ihtiyaç duymazlar. Çünkü dinamik yetenekleri geliştirme ve değiştirme maliyetleri, bu yeteneklerden yararlanma maliyetlerinden daha fazladır. Dinamik yetenekleri değiştirme maliyetine, piyasadaki oyuncu sayısının az olması da eklenince firmalar mevcut dinamik yetenekleriyle yoluna devam etmeye eğilim göstermektedir. Bu tip çevrelerde firmaların operasyonel yeteneklerini çevreye uydurma gibi bir kaygısı söz konusu değildir (Wilden vd., 2013). Teknolojik değişimlerin veya müşteri

167

tercihlerinin yavaş değiştiği bir çevrede güçlü dinamik yeteneklere sahip olunması maliyeti yüksek bir uğraş olacaktır. Dahası bu yeteneklerin geliştirilmeye çalışılması firma açısından yıkıcı bile olabilir (Schreyögg ve Kliesch‐Eberl, 2007). Bu nedenle dinamik yetenekler ile rekabet avantajı arasındaki ilişki bu tip durağan çevrelerde zayıf, hatta negatif olmaktadır.

Ancak fırsatların rakipler tarafından hızlı değerlendirildiği ya da tehditlerin olumsuz etkilerine daha çabuk maruz kalınan çalkantılı çevreler, firmanın rekabet pozisyonunu zayıflatabilir ve mevcut yeteneklerin potansiyel değerini de azaltabilir. Çünkü bu tip çevrelerde firmaların kaynak ve yetenek tabanı rakiplerin inovasyonlarıyla aşınmaktadır. Bu gibi durumlarda firmalar mevcut müşteri tabanlarını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalmaktadır. Bu açıdan ele alındığında işletmelerin daha sık ve karmaşık değişimleri yönetebilmesi için dinamik yetenekler çok daha önemli bir rol üstlenmektedir. Firmalar bu tip çalkantılı veya değişken çevrelerde dinamik yeteneklerindeki inovatif faaliyetleriyle piyasada ilk olmanın avantajlarından faydalanabilmektedir ve yeni müşterilere ulaşabilmektedir. Bu tip çevrelerde firmalar, piyasalardaki fırsatları algılamak, kavramak ve kaynak/yetenek tabanını dönüştürmek için sürekli çevreyi izelemek zorundadırlar (Teece, 2007).

Rekabetin yoğun olduğu çevrelerde kaynakları elde etmek zor olmaktadır (D'aveni, 2010). Bu yüzden firmalar için çevresel değişimle birlikte gerekli düzenlemeleri algılamak ve zamanında gerçekleştirmek kısa süreli avantajlar elde etmenin sadece bir yoludur. Aksine rekabetin az olduğu çevrelerde kaynakları elde etmek kolaydır ve bu çevrelerde firmalar önceki stratejilerini uygulayabilirler. Bu çevrelerde zayıf dinamik yeteneklerle uzun dönem başarılar elde edilebilir ve kaynaklar eşleştirilebilir. Bu yüzden istikrarlı çevrelerde mevcut operasyonel yetenekler müşteri taleplerini karşılamak, yüksek getiriler elde etmek ve rekabet avantajını sürdürmek için yeterlidir. Ayrıca görgül araştırmalardan elde edilen bulgular istikrarlı çevrelerde dinamik yetenekler ve firma performansı arasındaki ilişkilerin önemsiz olduğunu, dinamik çevrelerde bu ilişkinin daha önemli olduğunu ortaya koymaktadır (Li ve Liu, 2014). Bu yüzden hızlı değişen çevrelerde firmalar dış çevreye evrimsel uyumu (evolutionary fitness) gerçekleştirmek veya bu çevreyi şekilendirmek amacıyla kaynak ve yetenek tabanlarını amaçlı şekilde oluşturma, değiştirme ve yenileme eğilimi göstermektedir. Dışsal uyum olarak da ifade edilen bu evrimsel uyum süreci, firmaların hayatta kalması,

168

büyümesi ve rekabet avantajını sürdürmesine katkı sağlayan bir durumdur. Bu tip değişken çevrelerde evrimsel uyumu sağlamak için firmalar dinamik yeteneklerini operasyonlarını yürüttükleri bağlamla eşleştirmek zorundadır. Bu durum da dinamik yetenekleri bağlam bağımlı hale getirmektedir (Helfat vd., 2007). Sonuçta da organistik çevrelerdeki faaliyet bağlamının değişmesiyle dinamik yeteneklerin yenilenmesi, bu yeteneklerin organistik çevrede varlığını daha anlamlı hale getirmektedir.

4.3. Sonuç

Bu bölüm KDY’nin sosyoloji disiplinindeki teorik temellerini ortaya çıkarmıştır. Bu disiplin çerçevesinde yaklaşıma katkı sağlayan teorik çerçevelerin makro-mikro analiz düzeylerindeki değişkenlerle konuyu ele aldıkları görülmektedir. Örneğin kaynak bağımlılığı teorisi, firmalar arası kaynak bağımlılıklarının (makro) yönetiminde yöneticilerin bu bağımlılıkları yönetme yeteneklerinin (mikro) incelenmesini sağlayarak KDY’ye destek sağlamıştır. Sosyal ağ teorisi de firmalar arası ittifaklarla (makro) birlikte, bireylerin sosyal sermayelerini (mikro) KDY araştırmalarının gündemine taşıyarak, yaklaşımın makro/mikro analiz düzeylerinde incelenmesine destek olmuştur. Benzer durumlar sosyal teori, yapılanma teorisi, kurumsal ve örgütsel çevrebilim teorilerinde de görülmektedir. Bu bulgular sosyoloji teorilerinin yeteneklerin mikro temellerini tamamlayabileceğini göstermektedir ve Felin vd. (2012) bulgularıyla tutarlıdır.

Ayrıca bu bölümden elde edilen bulgular stratejik olguların sosyoloji gözlüğüne gereksinimini ortaya koymuştur (Hughes, 1971). Yine bu bulgular strateji uygulamalarıyla (Strategy as Practice) (Whittington, 1996) ilgili olguların ve sürdürülebilir rekabet avantajının incelenmesinde sosyolojik teorilerin nasıl kullanılabileceğini göstermiştir (Vaara ve Whittington, 2012; Golsorkhi, Seidl, Rouleau ve Vaara, 2015). Uygulama olarak strateji çalışmaları, firma davranışının örgütsel ve toplumsal uygulamalar tarafından sınırlandırılması ve bu davranışa imkân tanınması sürecini anlamamızı kolaylaştırmaktadır (Feldman ve Orlikowski, 2011). Bu çalışma alanı ekonomi teorileri yerine sosyoloji teorilerini kullanmaktadır (Vaara ve Whittington, 2012) ve aktörlerle yapısal özelliklerin birlikte evrimini incelemektedir (Regner, 2008).

Bu çalışmalar, strateji yapmanın (strategy-making) yöntemleri ve araçları, strateji çalışmalarının nasıl meydana geldiği (praxis) ve aktörlerin eylemleri ve rolleri gibi

169

konularda önemli kavramlar sağlamaktadır. Bunun yanında bu çalışmalar stratejik olguların toplumsal veya makro kurumsal bağlamlara gömülü olduğu konusunda önemli bilgiler vermektedir (Vaara ve Whittington, 2012). Bu bölümde KDY’nin sosyolojik temeli konusunda elde ettiğimiz bulgular da bu bilgilerle tutarlıdır. Örneğin kurumsal bağlamı yönetebilme becerisi bu bulgular arasındadır. Benzer şekilde rutinlerin gösterimsel ve edimsel yönleri bu tartışma alanından yararlanmıştır.

Son olarak bu bölümde ele alınan kavramlar, ikinci bölümde bibliyometrik analizlerden ve doküman analizlerinden elde edilen bulgularla birlikte değerlendirildiğinde KDY’nin ekonomi disiplininden sonra en fazla yararlandığı disiplinin sosyoloji olduğunu göstermektedir. Sosyoloji disiplinindeki teoriler ve bu teorilerin katkıları Tablo 16’da sunulmuştur. Bu tablodan elde edilen bulgular da ekonomi disiplinindekine benzer şekilde hem bilim adamları hem de uygulamadaki firmalar tarafından yararlanılabilecek bulgulardır.

Tablo 16

KDY’ye Sosyoloji Disiplininin Katkıları

Süreç Yönelimli

Sosyoloji Teorileri Katkıları ^{Katkı Yaptıkları} Konu/Konular

Kaynak Bağımlılığı Teorisi

Kaynak bağımlılıklarını yönetme yeteneği Kavramlar Firmadaki alt birimler arasında kaynak

bağımlılıkları ^Varsayımlar

Sosyal Ağ Teorisi

İlişkisel bağlar, ilişkisel görüş, ittifaka ve güvene

dayalı yetenekler ^{Kavramlar/Görüşler}

Bir temel yetenek olarak sosyal sermaye Kavramlar

Yapı ve Süreç Yönelimli

Sosyoloji Teorileri Katkıları ^{Katkı Yaptıkları} Konu/Konular

Sosyal Teori KDY’nin mikro temelleri olarak metodolojik

bireycilik Kavramlar/Görüşler

Yapılanma Teorisi

Yeteneklerin statik ve dinamik kaynağı olarak

gösterimsel ve edimsel rutinler ^{Kavramlar/Görüşler}

Örgütsel Rutinlerde İçsel Değişim Görüşler

Kurumsal Teori Kurumsal bağlamı yönetebilmesi becerisi Kavramlar

Örgütsel Ekoloji Yenilik/yaşlılık sıkıntıları ve rekabet dezavantajı Kavramlar Koşul Bağımlılık Teorisi

Dinamik yeteneklerin organik yapı gerektirmesi Görüşler Dinamik yeteneklerin dinamik çevrelerdeki

önemi ^Görüşler

Not: Tablo yazar tarafından oluşturulmuştur.

Buraya kadar yapılan değerlendirmeler ışığında KDY’nin yararlanabileceği sosyoloji teorileri kurumsal teori, yaratıcı eylem teorisi ve sosyal değişim teorisi şeklinde ifade edilebilir. Bu teorilerle ilgili bilgiler altıncı bölümde ayrıntılı olarak verilmiştir.

170