Dünya ekonomilerindeki eşitsizlikler: genel analizler

Literatürde yer alan çalışmalar ticari serbestlik ve gelir ve ücret eşitsizliği arasındaki etkileşim ile ilgili farklı sonuçlar ortaya koymaktadır. Örneğin, ticari serbestleşmenin alt gelir gruplarının gelirlerinin büyüme hızını arttırdığına yönelik bulgular elde edilmiştir (Sachs ve Warner, 1995). Sebastian (1997) ise ticari serbestleşmenin gelişmiş ekonomilerde eşitsizliği arttıracağına ve gelişmekte olan ekonomilerde azaltacağına ilişkin bulgular ortaya koyarken, Savvides (1998) gelişmekte olan ekonomilerde de ticari serbestleşmenin eşitsizliği arttırabileceğini belirtmiştir. Dollar ve Kraay (2002)'e göre ise ticari serbestleşme zengin ve fakir ülkeler arasındaki farkın azalmasına katkıda bulunmaktadır.

Birtakım diğer çalışmalar ise, ticari serbestleşmenin gelir eşitsizliği üzerine pozitif etkileri olduğunu ortaya koymaktadır (Edwards, 1993; Shinivasan, 2000; Hoekman ve diğ, 2001; Kumar ve Mishra, 2008). Bu çalışmalarda, ticari serbestleşmenin gelişmekte olan ülkede ekonomik bütünleşmeyle birlikte ulusal ticari çevrenin ve ihracatın hız kazanmasını sağlayarak üretim etkinliğinin artmasına ve dolayısıyla yoksul kesimlerin gelirinin iyileşmesini sağladığını ortaya koymuşlardır. Fakat buna karşın yoksulun gelirinin genel ekonomik büyüme ile ilişki olmasından dolayı, ticari serbestleşme ile gelir dağılımı ve yoksulluk arasındaki bağın kuvveti ülkeden ülkeye farklılıklar gösterdiği de belirtilmiştir.

Diğer yandan, ticari serbestleşme ile gelir eşitsizliği arasındaki ilişkinin net bir biçimde ortaya konulamamasının nedeni olarak Sharer (1998) ekonominin yapısının, politikaların uygulanışlarının ve hükümet davranışlarının ticari serbestleşme ile gelir dağılımı ve yoksulluk arasındaki bağın kuvveti üzerine etkili olmasından kaynaklandığını ifade etmiştir.

Wood (1997) ise çalışmasında ticari serbestliğin vasıfsız çalışanları kötü yönde etkilediğini belirtmiştir. Bu çalışmaya göre Doğu Asya ülkelerinin ticari serbestleşme ve büyüme ile eşitsizlikleri azalırken, Latin Amerika ülkelerinde ise teorik beklentiye ters olarak gelir eşitsizliğinin arttığı tespit edilmiştir. Bunun birçok farklı sebebi

130

Literatürde ticari serbesleşme, ekonomik büyüme, gelir eşitsizliği ve yoksulluk arasındaki ilişkileri ele alan diğer birtakım çalışmalar örnek olarak: Salinas ve Aksoy, 2006; Quilibria, 2002; Lee ve diğ., 2004; Davis ve Mishra, 2004 ve Basu, 2006.

olduğu ifade edilmiş ve ilk sebep olarak farklı faktör donanımlarına sahip olunması gösterilmiştir. Zira gelişmekte olan ekonomilerin her zaman vasıfsız emek açısından bolluğa sahip değildirler. Örneğin Latin Amerika ve Afrika ülkelerinde mineral ve tarımsal kaynaklar açısından güçlü donanımlara sahip olduklarından ticari serbestleşme emek yoğun sektörlerden ziyade bu sektörleri canlandırmaktadır. Dolayısıyla doğal kaynaklar açısından bir bolluğa sahip olmaları vasıfsız çalışanların daha kötüleşmelerine neden olmaktadır. Bir diğer sebep olarak da emek piyasasının esnekliğinin daha az olması ve dolayısıyla faktörlerin yeniden dağılımının sınırlanması gösterilmiştir.

Agénor (2002) yatay kesit incelemesi yaptığı çalışmasında vasıflı emeğin bol olduğu bir ekonomide, ticari serbestlik döneminde vasıflı emeğin ücret düzeyinde bir artış olduğunu ve eşitsizliğin arttığını ortaya koymuştur. Özellikle eğitim ve değişen piyasa koşullarına uygun vasıflardan yoksun olan alt gelir düzeyindeki bireyler vasıfsız emek olarak çalıştıklarından, ticari serbestlik dönemlerinde vasıflı emeği bol olan ekonomilerdeki bu bireylerin gelirlerinin arttırılamayacağını belirtmiştir. Bu bağlamda, ekonomideki donanımların dağıtımlarına bağlı olarak ticaretin eşitsizlik üzerindeki etkisinin değiştiği ifade edilmiştir131.

Diğer taraftan Marouani ve diğ. (2002), tarım sektörünün göreli büyüklüğünün ticari serbestleşmenin eşitsizlik üzerine olan etkisini değiştirebildiğini göstermişlerdir. Eğer tarım sektörü ekonomide etkin bir sektör olarak yer alıyorsa, bu durum tarım kesiminden kentsel kesime göç için fırsatların var olduğunun bir göstergesi olduğundan ailenin geliri, doğum oranı gibi faktörler üzerinde etkili olarak eşitsizliği de etkileyebilmektedir. Bununla birlikte, ticari ve finansal serbestleşme ile bir ekonomiden bir diğerine teknoloji transferi sağlandığı belirtilerek bu teknolojik transferlerin ülkelerin faktör piyasalarını ve getirilerini etkilediği ve aynı zamanda ülkenin iş yapısını da etkileyerek, çalışma seviyesinin ve ekonominin yapısının değişmesine neden olduğu belirtilmiştir. Bu durum da ekonomideki gelir eşitsizliği üzerinde etkili olmaktadır.

Aisbett ve diğ. (2005) ise ticari serbestlik ve eşitsizlik arasındaki bağlantıyı ekonomik büyüme bağlamında incelemişlerdir. Bulgular, ticari serbestleşmenin artmasıyla gelir eşitsizliği ve toplam gelir büyümesi arasında pozitif yönlü bir ilişki

131

Örneğin, eğer, ekilebilir arazi zengin çiftçiye yerine yoksul çiftçiye ait ise, serbestleşme ile ihracatı yapılabilir tarımsal ürünlerin artışı bu çiftçilerin gelirlerini arttırarak, gelir eşitsizliğini azaltmaktadır.

olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla eşitsizlik üzerinde serbestleşmenin etkisinin olumlu yönde olduğu ve bu olumlu sonucun ekonomik büyümenin sağlamasıyla gerçekleştirildiği vurgulanmıştır132.

Dollar ve Kraay (2004) çalışmalarında, ticari serbestlik dönemindeki gelir eşitsizliği ve yoksulluğu incelemişlerdir. Fakat teorik beklentinin aksine, ticari serbestleşme ile eşitsizliğin arasında sistematik bir ilişki bulamamışlardır. Bu çalışmada, kısa dönemde ticari serbestlikle birlikte kazanan ve kaybeden grupların olabileceği vurgulanarak, kaybeden grubun her zaman için alt gelir gruba ait bireylerden oluşması gerekmediği belirtilmiştir. Ekonomik kaynakların yeniden dağıtımında yoksulların çalıştığı kesimlere doğru kaynak aktarımının sağlanabilmesi durumunda kaybeden grubun yoksulların olmayacağı ifade edilmiştir. Böyle bir durumda da gelir eşitsizliğinin olumsuz etkilenmeyeceği belirtilmiştir.

Gourdon ve diğ. (2008), göreli faktör donanımına bağlı olarak ticari serbestleşmenin eşitsizlik üzerindeki etkisinin değişeceğini ifade ederek, örneğin, az gelişmiş ekonomilerdeki eğitimsiz emeğin payının yüksek olması nedeniyle ticari serbestleşmenin eşitsizlik üzerindeki etkisinin olumsuz olmasına yol açtığını vurgulamıştır.

Bununla birlikte Meschi ve Vivarelli (2009), 65 gelişmekte olan ekonomi için 1980- 1999 dönemi arasında ticari serbestleşme ve gelir eşitsizliği arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre, yüksek gelirli ekonomilerle gerçekleştirilen ticaretin, gelişmekte olan ülkelerdeki gelir eşitsizliğini ithalat ve ihracat kanalı ile daha da kötüleştirdiğini göstermektedir. Böyle bir sonucun, teknolojik farklılıkların ve yeni teknolojilerin daha donanımsal beşeri sermayeye ihtiyaç duyulmasının ticaretin dağıtımsal etkilerini şekillendirmesi nedeniyle elde edildiği belirtilmiştir.

Bergh ve Nilsson (2010) ise, 80 ülke için 1970-2005 dönemine ait inceleme gerçekleştirerek ticari serbestleşmenin gelir eşitsizliğine neden olup olmadığını incelemiştr. Bulgular ticari serbestleşmenin zengin ekonomilerdeki gelir eşitsizliğini arttırdığına işaret ederken, daha az gelişmiş ülkelerde sosyal küreselleşmenin daha önemli olduğunu ortaya koymuştur. Parasal reformların ve politik anlamda küreselleşmenin ise eşitsizliği etkilemediği sonucuna ulaşmışlardır. .

132

Bu çalışmada serbestleşme GSMH içerisindeki ticaretin oranı (ithalat ve ihracatın toplamı) ve ayrıca ortalama tarifeler (ithalat gelirinin ithalata oranı olarak tanımlanan) ile ölçümlenmiştir.

Çizelge 4.1: Dünya ekonomilerinin genel analizi ile ilgili literatürde yer alan çalışmalar

Araştırmacılar Etki Sonuç

Edwards (1993) Pozitif Ekonomik büyüme yolu ile eşitsizliği azalttığı

Sachs ve Warner (1995) Pozitif Yoksulun gelirinin büyüme hızını arttırması sonucunda eşitsizliği azalttığı

Sebastian (1997) Belirsiz Gelişmiş ülkelerde arttırdığı gelişmekte olan ülkelerde azalttığı

Wood (1997) Negatif Vasıflı emek yoğunluğuna bağlı olarak eşitsizliği arttırdığı, doğal kaynak bolluğunun

eşitsizlikte artışa neden olduğu

Sharer (1998) Belirsiz Ekonomik yapı,hükümet davranışları, politikalarla eşitsizlik üzerinde etkinin değiştiği

Savvides (1998) Negatif Gelişmekte olan ülkelerde eşitsizliği arttırdığı

Shinivasan (2000) Pozitif İhracatın artması, üretim etkinliğinin artması sonucunda eşitsizliği azalttığı

Hoekman ve diğ. (2001) Pozitif Ekonomik büyüme yoluyla gelişmekte olan ülkelerde eşitsizliği azalttığı

Marouani ve diğ. (2002) Negatif Tarım sektörünün payının yüksek oluşunun eşitsizliği arttırdığı

Agénor (2002) Belirsiz Göreli faktör yoğunluğuna göre eşitsizliği azalttığı ya da arttığı

Dollar ve Kraay (2002) Pozitif Zengin ve fakir ülkeler arasındaki eşitsizliği azalttığı

Dollar ve Kraay (2004) Belirsiz Küreselleşenler; ticaret ile yoksulluk ve eşitsizliğin değişimi arasında sistematik bir ilişki

olmadığı

Dollar ve Kraay (2004) Belirsiz Sistematik bir ilişki bulunmadığı

Aisbett ve diğ. (2005) Pozitif Ekonomik büyüme yolu ile eşitsizliği azalttığı

Gourdion ve diğ. (2008) Belirsiz Göreli faktör yoğunluğuna bağlı olarak etkinin değişeceği

Kumar ve Mishra (2008) Pozitif Üretim etkinliğinin arttırılması sonucunda eşitsizliği azalttığı

Meschi ve Vivarelli (2009) Negatif Yüksek gelirli ülkelerle ticaretin gelişmekte olan ülkelerdeki eşitsizliği arttırdığı