Biçimsel DeğiĢkenler

Bu bölümde haberler Ģekil açısından incelenmiĢtir. AraĢtırma kapsamında örneklem grubundaki haberlerin tamamı taranmıĢ, Kürtleri konu alan 278 haber incelenmeye uygun bulunmuĢtur. Frekans değerleri yüzde (%) olarak hesaplanmıĢtır. Analiz sonucunda elde edilen biçimsel değiĢkenleri kapsayan veriler aĢağıda verilmiĢtir. ÇalıĢmada tüm gazetelerde taranan Kürtlerle ile ilgili haberlerin boyutu 98.499cm2 olarak tespit edilmiĢtir. Ortalama değerler açısından bakıldığında her bir haberin 354 cm2‟lik alanı kapladığı görülmektedir. Ġncelenen 278 haberden %42,1‟i (117) Zaman gazetesine aittir. Cumhuriyet gazetesinde yer alan haberlerin oranı %31,7 (88), Hürriyet gazetesi ise %26,3 (73) olarak tespit edilmiĢtir. Kürtlere yönelik içeriklerin en fazla Zaman, en az Hürriyet gazetesi tarafından yayınlandığı bulgulanmıĢtır (bkz. Tablo 2).

AraĢtırma 2002 ve 2011 genel seçimlerine odaklanmaktadır. Dolayısıyla Kürt kimliğinin temsiline yönelik içeriklerin iki seçim dönemi arasındaki 9 yılda hangi yönde değiĢme gösterdiği araĢtırmanın ulaĢmaya çalıĢtığı sonuçlar arasındadır. Tablo 2 incelendiğinde, toplam haberlerin %20,1‟inin 2002 yılına, %79,9‟unun 2011 yılına ait olduğu saptanmıĢtır. ġu halde 2011 genel seçim sürecinde Kürtleri konu alan haberlerin 2002‟ye oranla 3 katı daha fazla olduğu anlaĢılmaktadır. Yalnızca haber sayısı olarak bile ele alındığında bu sonuç, son 9 yıllık süreçte Kürtlerin basında temsil oranının net biçimde arttığını göstermektedir. Ortaya çıkan sonucun nedenleri arasında (a) kültürel hakların geniĢletilmesi, (b) Millî Birlik ve KardeĢlik Projesi, (c)

Oslo GörüĢmeleri gösterilebilir. Bu durum 2000‟ler Türkiye‟sinde Kürt kimliğine (sorununa) iliĢkin politika değiĢikliğinin önemli göstergelerindendir.

Tablo 2: Biçimsel DeğiĢkenler

f Yüzde (%) Gazetenin Adı Cumhuriyet 88 31,7 Hürriyet 73 26,3 Zaman 117 42,1 Toplam 278 100 Haberin Yayınlandığı Seçim Yılı 2002 56 20,1 2011 222 79,9 Toplam 278 100 Haberin Yayın Dönemi Seçim Öncesi 167 60,1 Seçim Sonrası 111 39,9 Toplam 278 100 Haberin Yayınlandığı Sayfa

Birinci Sayfa ve Devamı 70 25,2

Siyaset/Politika 49 17,6 Gündem 70 25,2 Dünya/DıĢ Haberler 10 3,6 Kültür/Sanat 2 0,7 Seçim 7 2,5 Haberler 56 20,1 BaĢlıksız 8 2,9 Diğer 5 1,8 Toplam 278 100 Ġçeriğin Türü Metin 93 33,5 Metin ve Fotoğraf 172 61,9

Metin, Fotoğraf ve Tablo 11 4

Metin, Fotoğraf, Karikatür

ve Diğer 2 0,7 Toplam 278 100 Sayfadaki Konum Alt 94 33,8 Üst 112 40,3 Orta 60 21,6 Tamamı 12 4,3 Toplam 278 100 Haber BaĢlığının Tonu Olumlu 37 13,3 Olumsuz 110 39,6 Nötr 131 47,1 Toplam 278 100 Haberde Kaynak Kullanımı Birincil Kaynaklar 183 65,8 Ġkincil Kaynaklar 48 17,3 Kaynak BelirtilmemiĢ 47 16,9 Toplam 278 100

AraĢtırmada analiz edilen haberler yayın dönemine göre iki kategoride ele alınmıĢtır. Örneklem grubu, seçim gününden 15 gün öncesini ve 15 gün sonrasını

kapsayacak biçimde oluĢturulmuĢtur. Buna göre 3 Kasım 2002 ve 12 Haziran 2011 seçimleri öncesi ve sonrasındaki yoğunluklarını tespit etmek amacıyla oluĢturulan kategorilere iliĢkin tablo incelendiğinde, yayın dönemine göre haberlerin %60,1‟inin seçim öncesine ait olduğu tespit edilmiĢtir. Haberlerin %39,9‟u ise seçim sonrasında yayınlanmıĢtır. Seçim öncesinde yayınlanan haberler çoğunlukta olmasına karĢın, Kürt kimliğine yönelik haberler seçim sonrasında da üretilmeye devam etmektedir. Bu durum, (a) Kürtlerin Türkiye‟deki genel seçim gündeminin önemli bir parçası olduğunu ve (b) Kürtlerin seçim öncesi dönemlerde daha fazla basında yer bulmasına karĢın, seçim sonrasında da gündemde kalmaya devam ettiğini göstermektedir.

AraĢtırma kapsamında incelenen 278 haberden %25,2‟sinin birinci sayfadan, aynı Ģekilde %25,2‟sinin Gündem sayfasından verildiği belirlenmiĢtir. Haberler sayfasındaki haberlerin oranı %20,1, Siyaset/Politika sayfasındaki haberlerin oranı ise %17,6‟dır. Haberler sayfası, Cumhuriyet gazetesine özel bir sayfadır. Bu sayfanın diğer iki gazetedeki gündem sayfasına karĢılık geldiği söylenebilir. Siyaset ve gündem haberlerinin kamuoyunun odaklandığı birincil konular olduğu düĢünüldüğünde, bu oran, Kürtlere iliĢkin temsillerin gündemin ön sıralarında yer bulduğunun önemli bir göstergesidir. Öte yandan incelemeye alınan her dört haberden biri gazetelerin vitrin sayfası olarak adlandırılan ilk sayfasında yer almaktadır. Ayrıca Dünya/Dış Haberler, Kültür/Sanat, Seçim, Başlıksız ve diğer sayfalarda da Kürtlere yönelik temsiller bulunmaktadır. Kürtlerin haberlere konu olduğu baĢlıca sayfaların yanı sıra, yukarıda sıralanan sayfalarda toplam 32 haber yer almaktadır. Böyle bakıldığında, Kürt kimliğinin yalnızca seçim gündemi içerisinde ve siyasal konular bağlamında değil, aynı zamanda Kültür/Sanat ve Dünya/Dış

Haberler gibi özellikli sayfalarda da iĢlendiği açıktır. Dolayısıyla sayfa çeĢitliliğinin

beraberinde, konu çeĢitliliğini getirdiği ve Kürtlere iliĢkin konuların geniĢ bir zeminde sayfalara taĢındığı söylenebilir.

Ġçeriğin türüne göre haberlerin %61,9‟unun metin ve fotoğraf olarak verildiği saptanmıĢtır. Haberlerin %33,5‟i sadece metin, %4‟ü metin, fotoğraf ve tablo olarak aktarılmıĢtır. Haberlerde ayrıca metin, fotoğraf ve tablonun yanı sıra karikatür ve diğer unsurların da %0,7 oranında kullanıldığı belirlenmiĢtir. Fotoğraf, zaman ve mekân kavramlarını algılanan biçimin dıĢına taĢıma özelliğine sahiptir. Fotoğrafın

gerçeklik algısı üzerinde de farklılaĢtırıcı etkisi vardır. Fiziksel gerçeklik, fotoğraf sayesinde yeni bir gerçeklik biçimine dönüĢür (Kılıç, 2012: 14). Dolayısıyla fotoğraf metinle birlikte gerçekliğin yeniden üretildiği yeni bir alanı temsil eder.10

Böylelikle üretilen gerçeklik, her iki unsurun kullanımıyla birlikte daha etkin olarak sunulma imkânı bulur. Aynı zamanda fotoğraf haberi tamamlama ve güçlendirme özelliğine sahiptir (Yüksel ve Gürcan, 2005: 194). Gazetelerde verilen her beĢ haberden dördünün fotoğraf ile sunulmuĢ olması, içeriğin gücünü ve etkisini arttıran bir unsur olarak değerlendirilebilir.

Bir gazetede yayınlanacak haber için sayfadaki konumun belli anlamları vardır. Yani incelenen haberlerin sayfadaki konumları, haberlerin önemlilik derecesini gösteren önemli bir parametredir. Gazete sayfasındaki haberler manşet, çoğunlukla sol üst taraf, ardından sağ üst taraf, sol alt ve son olarak sağ alt taraf Ģeklinde azalan bir önemlilik sırasına göre yayınlanır (Yüksel ve Gürcan, 2005: 19). AraĢtırmada haberler 3 kuĢak olarak belirlenmiĢ, sayfanın orta kuĢağı gazetelerin sayfa tasarımları göz önüne alınarak ayrı biçimde sunulmuĢtur. Bu doğrultuda araĢtırmaya dâhil edilen haberlerin %40,3‟ü üst kuĢakta, %33,8‟i alt kuĢakta, %21,6‟sı orta kuĢakta yer alırken, %4,3‟ü sayfanın tamamını kaplayacak biçimde konumlandırılmıĢtır. Kürtleri konu alan haberlerin sayfanın her yerinde -ve neredeyse homojen- biçimde dağıldığı anlaĢılmaktadır. Yani bir diğer ifadeyle haberlerin yarıdan fazlasının üst ve orta kuĢakta yer alması, gazetelerin Kürtlerle iliĢkilendirilebilecek geliĢmeleri öne çıkarmada istekli olduğunun göstergelerinden biridir.

Bir haber metninin mutlaka baĢlığı bulunmalıdır. Haberde yer alan ana baĢlık, içeriğin okunmasını sağlayan en önemli unsurlardandır (Yüksel ve Gürcan, 2005: 23). Bu nedenle habere ait ipuçları veren baĢlığın hangi tonda yazıldığı da ayrıca önem taĢımaktadır. Bu sayede okuyucu haberle ilgili hem ön bilgiye hem de belirli bir bakıĢ açısına sahip olmaktadır. AraĢtırmaya dâhil edilen haberlere ait baĢlıkların tonu, haberin içeriğinin ve konuya yaklaĢımın nasıl belirlendiğine dönük ipuçları vermektedir. Yani baĢlıkların olumlu ya da olumsuz içeriklerle tasarlanması, okuyucu üzerinde yönlendirici etkiye sahiptir. Bu doğrultuda analiz edilen haberlerin

10

Haber ve gerçekliğin inĢasında fotoğraf kullanımının etkisi için bakınız; Pierre – Jean Amar (2009), Basın Fotoğrafçılığı, Çev: Ġnci Çınarlı, Ġstanbul: Kırmızı Yayınları.

%47,1‟inin nötr (tarafsız, yansız) olarak sunulduğu belirlenmiĢtir. Diğer taraftan incelenen 110 haber baĢlığında (%39,6) haber temalarına iliĢkin olumsuz temsillerin yer aldığı gözlemlenmiĢtir. Mercek altına alınan haber baĢlıklarının %13,3‟ünde ise olumlayıcı ifadeler kullanılmıĢtır. Bu durum, -doğrudan değilse bile- Kürt kimliğine iliĢkin temsillerin olumsuzluklar üzerinden oluĢturulduğuna iĢaret etmektedir. Bu bulgular ıĢığında, Kürtlerin tarafsız haber tasarımları dıĢında ciddi oranda olumsuz haber konularıyla birlikte gündeme getirildiği söylenebilir. Gazetelerin haber tasarımlarında kullanmayı tercih ettiği bu yönelim, toplumsal algının -kavramların yaptığı çağrıĢımın- Ģekillenmesinde etki sahibidir. Bu durum aynı zamanda gazetelerin ideolojik yönelimlerini de yansıtmaktadır.

“Devlet Bahçeli Doğu‟yu es geçti” (Cumhuriyet, 21 Ekim 2002) “Sonucu aşiretler belirleyecek” (Cumhuriyet, 25 Ekim 2002) “DEHAP‟tan gövde gösterisi” (Cumhuriyet, 28 Ekim 2002) “Güneydoğulu memnun” (Cumhuriyet, 4 Kasım 2002)

“Kürtçe eğitime hapis Yargıtay‟dan döndü” (Hürriyet, 24 Ekim 2002) “Kürdistan da olmaz, Başkenti de” (Hürriyet, 25 Ekim 2002)

“Müzikte yeni trend Kürtçe” (Hürriyet, 23 Ekim 2002)

“Sezen‟in albümü Doğu‟da satış patlaması yaptı” (13 Kasım 2002) “Kürtçe konuşunca gözaltına alındı” (Zaman, 22 Ekim 2002)

“Kürt edebiyatçılar, sanat çevrelerinin ilgisizliğinden yakınıyor” (Zaman, 1

Kasım 2002)

“DEHAP‟ta birleşen partiler, ayrılmayacak” (Zaman, 5 Kasım 2002) “Osman Öcalan savaşla tehdit etti” (Zaman, 11 Kasım 2002)

“Müslüman yetişmesin diye Kürt çocuklarını yakıyorlar” (Hürriyet, 30 Mayıs

2011)

“Türkiyeli yok, Türk var” (Hürriyet, 30 Mayıs 2011)

“Bayrak üzerinden siyaset yapılamaz” (Hürriyet, 1 Haziran 2011) “Öcalan kendisini Tanrı görüyormuş” (Hürriyet, 9 Haziran 2011) “Kürtlerle anlaş, Atatürk‟ün yanında ol” (Hürriyet, 18 Haziran 2011)

“Hiç kimse bayrak ve ırk üzerinden siyaset yapmasın” (Zaman, 27 Mayıs

2011)

“Alçak saldırıya tepki yağdı: Çocukları yakarak hak aranmaz” (Zaman, 29

Mayıs 2011)

“Bakan Şimşek, Kürtçe şarkılar eşliğinde halay çekti” (Zaman, 29 Mayıs

2011)

“Eğer ayrımcılık olsaydı, Türkiye‟nin kalkınması bir Zaza‟ya teslim edilmezdi”

(Zaman, 29 Mayıs 2011)

“PKK ve BDP tehditle CHP mitingine adam topluyor” (Zaman, 31 Mayıs

2011)

“MHP‟li vekil adayı özerkliğe evet dedi” (Zaman, 2 Haziran 2011)

“Bahçeli Diyarbakır‟da konuştu: Anadil karnınızı mı doyuracak” (Zaman, 7

Haziran 2011)

“BDP‟nin sorumluluğu arttı, yeni Anayasa için yapıcı rol oynamalı (Zaman,

14 Haziran 2011)

“Anayasa açılımı” (Cumhuriyet, 1 Haziran 2011)

“Bağımsızlar meydan okudu, çok bölgeli ülke” (Cumhuriyet, 5 Haziran 2011)

Haber kaynakları gazetecilik yapan kitle iletiĢim araçları için iĢlevsel bir zorunluluktur. Gazeteci nerede ve ne zaman haber olabilecek bilgiyi bulabileceğini, neyi ve kimi göreceğini, topladığı bilgileri nasıl ayırıp değerlendireceğini bilmek zorundadır. Bu nedenle gazetecinin kaleme alacağı haberler yönünden daima haber kaynaklarına dayanması gerekmektedir. Gazetecilik yapan kitle iletiĢim araçları, doğruluğunu kanıtlayamadığı bir haberi verdiğinde riske girmiĢ demektir. Doğruluğunun iyi sorgulanmadığı ve olasılıkların fazlaca yer aldığı haberler kurum açısından iyi sonuçlar doğurmaz. Bu durum yayın organının sorumsuz ve güvenilmez olduğu sonuçlarına yol açabileceği gibi, haberi yazan gazetecinin saygınlığı da azalır (Tokgöz, 2012: 257). Bu doğrultuda incelenen haberlerde birincil kaynak kullanımının %65,8, ikincil kaynak kullanımının ise %17,3 seviyesinde bulunduğu gözlemlenmiĢtir. Ne var ki tüm gazetelerin ortalaması üzerinden bakıldığında, haberlerin %16,9‟unda kaynak belirtilmemiĢtir. Yani basında Kürt kimliğine iliĢkin neredeyse her 10 haberden 2‟ye yakınında hiçbir Ģekilde kaynak belirtilmemiĢtir. Ġkincil kaynak kullanımındaki yoğunluk da göz önüne alındığında, gazetelerin güvenilirlik düzeyinin kaynak kullanımı bakımından sorunlu olduğu söylenebilir.

27 Mayıs 2011 - 27 Haziran 2011 tarihleri ile 19 Ekim 2002 - 18 Kasım 2002 tarihlerini kapsayan dönemde incelenen haberlerin dağılımı Tablo 3‟te verilmiĢtir. Ġki aylık dönemde haber dağılımının dengesiz olduğu görülmektedir. Bununla birlikte %5,4 ile Kürtleri konu alan haberlerin en çok 27 Mayıs 2011 tarihlerinde yapıldığı belirlenmiĢtir. 2011 yılında her gün en az bir haber yapılırken, 2002 yılında 10 Ekim ile 3, 8, 9 ve 18 Kasım tarihlerinde Kürtlere iliĢkin habere rastlanmamıĢtır. Diğer bir ifadeyle, 8 Kasım sonrası Kürtlerin konu olduğu içerikler Türkiye gündeminden düĢmüĢtür. Yayın dönemine göre haber yoğunluğu ile birlikte değerlendirildiğinde, 2011 yılı seçim sonrası gündeminde Kürtlerin 2002 yılına göre oldukça yüksek düzeyde yer aldığı anlaĢılmaktadır.

Tablo 3: Haberin Yayınlandığı Tarih

Tarih f Yüzde (%) Tarih f Yüzde (%)

27.05.2011 15 5,4 12.06.2011 2 0,7 28.05.2011 4 1,4 13.06.2011 3 1,1 29.05.2011 9 3,2 14.06.2011 6 2,2 30.05.2011 6 2,2 15.06.2011 7 2,5 31.05.2011 5 1,8 16.06.2011 6 2,2 01.06.2011 6 2,2 17.06.2011 5 1,8 02.06.2011 8 2,9 18.06.2011 5 1,8 03.06.2011 6 2,2 19.06.2011 5 1,8 04.06.2011 9 3,2 20.06.2011 3 1,1 05.06.2011 5 1,8 21.06.2011 5 1,8 06.06.2011 8 2,9 22.06.2011 7 2,5 07.06.2011 12 4,3 23.06.2011 8 2,9 08.06.2011 7 2,5 24.06.2011 8 2,9 09.06.2011 12 4,3 25.06.2011 9 3,2 10.06.2011 10 3,6 26.06.2011 9 3,2 11.06.2011 5 1,8 27.06.2011 7 2,5 19.10.2002 5 1,8 04.11.2002 1 0,4 20.10.2002 2 0,7 05.11.2002 1 0,4 21.10.2002 5 1,8 06.11.2002 1 0,4 22.10.2002 3 1,1 07.11.2002 1 0,4 23.10.2002 2 0,7 08.11.2002 - - 24.10.2002 2 0,7 09.11.2002 - - 25.10.2002 6 2,2 10.11.2002 2 0,7 26.10.2002 4 1,4 11.11.2002 2 0,7 27.10.2002 2 0,7 12.11.2002 - - 28.10.2002 2 0,7 13.11.2002 2 0,7 29.10.2002 1 0,4 14.11.2002 1 0,4 30.10.2002 3 1,1 15.11.2002 - - 31.10.2002 - - 16.11.2002 2 0,7 01.11.2002 2 0,7 17.11.2002 2 0,7 02.11.2002 2 0,7 18.11.2002 - - 03.11.2002 - - - - -

Genel Toplam Sayı Yüzde (%)