Ebû Bekrȃ Rivȃyeti

Hz. Peygamber’in (a.s.), kurban bayramında ȋrȃd etmiş olduğu hutbeyle ilgili rivȃyetler, temel hadis kaynaklarının çoğunda görülmektedir. Bu rivȃyetler şunlardır:

İbn Ebȋ Şeybe→es-Sakȃfȋ→Eyyûb→İbn Sȋrȋn→İbn Ebȋ Bekrȃ→Ebû Bekrȃ: ‘‘Hz. Peygamber (a.s.), ‘bu ay hangi aydır’, diye sordu. Allah ve Rasûlü daha iyi bilir şeklinde cevap verdik. Bunun üzerine Rasûlullah (a.s.) sustu, bu susması o kadar uzun sürdü ki herhalde başka bir isim verecek diye düşündük. ‘Zilhicce ayı değil midir’ dedi. Evet dedik. Sonra ‘bu belde hangi beldedir’ diye sordu. Allah ve Rasûlü daha iyi bilir, şeklinde cevap verdik. O, yine sustu; o kadar ki herhalde başka bir isim verecek diye düşündük. ‘Mukaddes belde değil midir’ buyurdu. Bizler de evet dedik. Sonra ‘bu gün hangi gündür’ diye sordu. Allah ve Rasûlü daha iyi bilir dedik. Bunun üzerine tekrar sustu, biz yine herhalde başka bir isim verecek diye düşündük. ‘Nahr günü değil midir’ buyurdu. Evet öyledir ey Allah’ın Rasûlü dedik. ‘Muhakkak kanlarınız ve mallarınız (Muhammed dedi ki, zannediyorum ve ırzlarınız da dedi); bu gününüzün, bu beldenizin ve bu ayınızın mukaddes olduğu gibi mukaddestir, dokunulmazdır. Rabbinizle karşılaşacaksınız ve Rabbiniz size amellerinizden soracaktır.’’525

Ahmed b. Hanbel; hadisi İsmaȋl→Eyyûb→İbn Sȋrȋn→Ebû Bekrȃ isnȃdıyla nakletmektedir. Görüldüğü gibi bu isnȃdda İbn Sȋrȋn, hadisi Ebû Bekrȃ’nın oğlundan değil de bizzat kendisinden almış görünmektedir. Rivȃyetin metni ise İbn Ebȋ Şeybe’nin metnine yakındır.526

Buhȃrȋ, metin olarak hadisin aynısını Muhammed b. el-Müsennȃ→ Abdulvahhȃb es-Sakȃfȋ aracılığıyla Eyyûb’tan rivȃyet etmektedir. Buhȃrȋ’nin rivȃyetinde de İbn Ebȋ Şeybe rivȃyetinde olduğu gibi, İbn Sȋrȋn’in, hadisi Ebû Bekrȃ’nın oğlundan almış olduğu görünmektedir.527 Buhȃrȋ’nin metin olarak aynı olan bir diğer rivȃyeti ise Muhammed b. Sellȃm→Abdulvahhȃb aracılığıyla Eyyûb’tan naklettiği görülmektedir.528 Buhȃrȋ, yine Eyyûb’tan Abdullah b. Abdulvahhȃb→Hammȃd aracılığıyla nahr gününün hutbesinden kısa bir bölüm tahrȋç etmektedir.529

Müslim; hadisi İbn Ebȋ Şeybe ve Yahyȃ b. Hübeyb el-Hȃrȋsȋ aracılığıyla Abdulvahhȃb es-Sakȃfȋ’den nakletmektedir. İsnadın geri kalan kısmı yukarıdaki Ebû Bekrȃ rivȃyetleri ile aynıdır.530

Nesȃȋ’nin; Amr b. Zürȃre→İsmȃȋl aracılığı ile Eyyûb’tan almış olduğu rivȃyette İbn Sȋrȋn’in hadisi Ebû Bekrȃ’nın bizzat kendisinden almış olduğu görünmektedir. Bu rivȃyette sadece hutbenin haram aylarla ilgili olan kısa bir bölümü yer almaktadır.531

İbn Hüzeyme; konuyla ilgili olarak Sahȋh’inde, İbn Ebȋ Şeybe’nin İbn Sȋrȋn rivȃyetine atıfta bulunmakta; fakat rivȃyetin sadece ‘Hz. Peygamber, nahr günü hutbe verdi’ şeklindeki kısmını vermektedir. Bu rivȃyette; İbn Sȋrȋn’in; hadisi, Abdurrahman b. Ebû Bekrȃ ve Hümeyd b. Abdurrahman’dan naklettiği görülmektedir. İbn Hüzeyme; ayrıca Bindȃr→Ebû Ȃmir→Kurrȃ→İbn Sȋrȋn isnadını

526

Ahmed b. Hanbel,Müsned, XXXIV/23-25.

527

Buhȃrȋ Meğȃzȋ 77 (V/126).

528

Buhȃrȋ, Meğȃzȋ 77 (V/126).

529

Buhȃrȋ İlim 37 (I/35).

530

Müslim Kasȃme 29 (II/1305).

531

da burada herhangi bir metin zikretmeksizin; bir önceki hadisin aynısı olduğunu belirterek rivȃyet etmektedir.532

Ebû Avȃne’nin, İbn Hanbel rivȃyetiyle aynı lafızlarla naklettiği rivȃyetin isnȃdında İsmȃȋl el-Kȃdȋ→Muhammed b. Ebû Bekr→Abdulvahhȃb es- Sakȃfȋ→Eyyûb bulunmaktadır. İsnȃdın devamı önceki rivȃyetlerle aynıdır.533 Onun; hadis metnini tekrar etmeden naklettiği ikinci bir rivȃyetin isnȃdında ise İbrahim el- Harbȋ→ Bindȃr→es-Sakȃfȋ bulunmaktadır.534

İbn Hıbbȃn da Ahmed b. Hanbel’in rivȃyetine benzer lafızlarla Ebû Ya’lȃ→İbn Ebȋ Şeybe aracılığıyla es-Sakȃfȋ’den rivȃyet etmektedir. İsnadın geri kalan kısmının, önceki rivȃyetlerle aynı olduğu görünmektedir.535 Onun, aynı lafızlarla naklettiği ikinci hadisin isnȃdında ise Hüseyin b. Abdullah el- Kattȃn→Abdullah b. Hȃnȋ→es-Sakȃfȋ bulunmaktadır. İsnadın geri kalan kısmı, bir önceki rivȃyet ile aynıdır.536

Ahmed b. Hanbel’in konuyla ilgili bir diğer rivȃyeti; Yahyȃ b. Saȋd→Kurrȃ b. Hȃlid→Muhammmed b. Sȋrȋn→Abdurrahman b. Ebȋ Bekrȃ ve başka bir adam (rȃvȋ; ismini vermediği bu kişi hakkında benim nazarımda Abdurrahman b. Ebȋ Bekrȃ’dan daha faziletli biridir, açıklamasında bulunmaktadır.)→Ebû Bekrȃ isnȃdı ile tahrȋç ettiği rivȃyettir. Burada rivȃyetin kısmȋ müşterek rȃvȋsi olan Kurrȃ’nın adının yer aldığı görülmektedir.537

Ahmed b. Hanbel, metin olarak bu rivȃyetin bir benzerini Ebû Ȃmir aracılığıyla Kurrȃ’dan nakletmektedir. İsnȃdın geri kalan kısmı bir önceki rivȃyetle aynıdır.538

Buhȃrȋ; metnini verdiğimiz İbn Hanbel hadisinin aynısını Müsedded→Yahyȃ aracılığıyla Kurrȃ’dan tahrȋç etmektedir.539 Hadisin metin olarak benzerini ise Abdullah b. Muhammed→Ebû Ȃmir aracılığıyla Kurrȃ’dan rivȃyet etmektedir.540

532 _{İbn Hüzeyme, Sahȋh, IV/309.} 533

Ebû Avȃne, Müsned, IV/102.

534

Ebû Avȃne, Müsned, IV/102.

535 _{İbn Hıbbȃn, Sahȋh, XIII/314.} 536 _{İbn Hıbbȃn, Sahȋh, XIII/312.} 537

Ahmed b. Hanbel, Müsned,XXXIV/47, 48.

538

Müslim; hadisi, Muahmmed b. Hȃtim b. Meymûn→Yahyȃ b. Saȋd ve Muhammed b. Amr b. Cebele→Ahmed b. Harrȃş→Ebû Ȃmir Abdulmelik b. Amr aracılığı ile iki faklı isnȃdla Kurrȃ’dan rivȃyet etmektedir. Bu ikinci isnȃdda Yahyȃ b. Saȋd’in ‘Abdurrahman b. Ebȋ Bekrȃ’dan daha faziletli olan kişi’ diye zikredilen rȃvȋnin Hümeyd b. Abdurrahman olduğunu belirttiği de tasrȋh ifade edilmektedir.541

İbn Mȃce; hadisi Muhammed b. Beşşȃr→Yahyȃ b. Saȋd aracığıyla Kurrȃ’dan nakletmektedir.542

Nesȃȋ; hadisi, Ubeydullah b. Saȋd→Ebû Ȃmir aracılığı ile Kurrȃ’dan rivȃyet etmektedir.543

Ebû Avȃne; hadisi, Ebû Kilȃbe ve İbn Ebi’l-Avvȃm→Ebû Ȃmir el-Akdȋ aracılığı ile Kurrȃ’dan nakletmektedir.544

Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde yer alan başka bir rivȃyet kısmȋ müşterek rȃvȋlerden İbn Avn’dan tahrȋç edilmiştir. Rivȃyetin isnȃdı şu şekildedir:

Ahmed b. Hanbel→Muhammed b. Ebȋ Adiyy→İbn Avn→Muhammed b. Sȋrȋn→Abdurrahman b. Ebȋ Bekrȃ→Ebû Bekrȃ: Hadisin metni anlam açısından önceki rivȃyetlere yakındır.545

İbn Avn’dan Hevze b. Halȋfe aracılığıyla tahrȋç ettiği rivȃyette ise Ahmed b. Hanbel; hadisin metninin, Muhammed b. Ebȋ Adiyy’in metnine yakın olduğunu ifade etmektedir.546

Darȋmȋ; hadisi, ‘Nahr Gününün Hutbesi’ şeklindeki bȃb başlığı altında Ebû Hȃtim Eşhel b. Hȃtim aracılığıyla İbn Avn’dan rivȃyet etmektedir. Hadisin metni, İbn Hanbel rivȃyetinin metnine benzemektedir.547

Buhȃrȋ de lafız olarak benzer bir hadisi, Müsedded→Bişr aracılığıyla; Müslim ise Nasr b. Ali el-Cahdȃmȋ→Yezȋd b.

539

Buhȃrȋ Fiten 8 (VIII/91).

540

Buhȃrȋ Hac 132 (II/191).

541

Müslim Kasȃme 31 (II/1307).

542_{İbn Mȃce Mukaddime 18 (I/85).} 543

Nesȃȋ, Sünen-i Kübrȃ, III/432.

544

Ebû Avȃne, Müsned, IV/103.

545

Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXIV/28.

546

Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXIV/103.

547

Zerȋ’ aracılığıyla İbn Avn’dan nakletmektedir.548 Nesȃȋ; Hz. Peygamber’in Haccı ile ilgili olarak nahr gününe ayrı bir bȃb başlığı açmakta ve ‘Nahr Gününün Hutbesi’ adı altında rivȃyetleri vermektedir. Nesȃȋ’nin bu bȃb başlığı altında naklettiği rivȃyetlerin ilki, İsmȃȋl b. Mes’ûd→Bişr aracılığı ile İbn Avn’dan aldığı rivȃyettir.549 Onun diğer rivȃyeti ise Hamȋd b. Mes’ade→Yezȋd b. Zerȋ’ aracılığı ile İbn Avn’dan tahrȋç ettiği rivȃyettir.550Nesȃȋ’nin; İbn Avn’dan naklettiği bir diğer rivȃyeti ise kendisinden Süleyman b. Selem→Nadr aracılığı ile almış olduğu rivȃyettir.551

Ebû Avȃne; hadisi, Ebû Dȃvûd el-Harrȃnȋ ve Eşhel b. Hȃtim aracılığı ile İbn Avn’dan rivȃyet etmektedir. Buradaki metin, anlam yönüyle İbn Hanbel’in rivȃyetindeki metnine yakındır.552 Ebû Avȃne’nin İsmȃȋl el-Kȃdȋ→Müsedded→Bişr b. Mufaddal aracılığı ile İbn Avn’dan naklettiği rivȃyette ise lafız olarak sadece hutbenin son kısmı bulunmaktadır.553

İbn Hıbbȃn; İbn Avn kanalıyla hadisi Sahȋh’inde iki yerde zikretmektedir. Onun; hadisi, her iki yerde de Ömer b. Muhammed el-Hemedȃnȋ→Muhammed b. Abdu’l-a’lȃ→Bişr b. Mufaddal aracılığı ile İbn Avn’dan almış olduğu görünmektedir. Her ikisinde de hadisin metni aynı olup; İbn Hanbel’in rivȃyetine anlam yönüyle benzerlik bulunmaktadır.554

Ahmed b. Hanbel’in; Esbȃt b. Muhammed→Eş’ȃs→İbn Sȋrȋn… isnȃdı ile Müsned’inde tahrȋç ettiği rivȃyet, Ebû Bekrȃ rivȃyetlerinin farklı bir tarȋki olarak karşımıza çıkmaktadır.555 Ebû Ya’lȃ; hadisi, Ahmed b. İbrahim el-Mevsȋlȋ→Hafs b. Ğıyȃs aracılığı ile Eş’ȃs’tan rivȃyet etmektedir.556

Yukarıda Ebû Bekrȃ’dan tahrȋç edilen rivȃyetleri aktarmaya çalıştık. Şimdi de bu rivȃyetlerin sened ağını verecek, rȃvȋlerinin cerh-tȃ’dȋl durumlarını inceleyecek ve her bir rivȃyetin isnȃd açısından sıhhat durumunu ortaya koymaya çalışacağız.

548

Buhȃrȋ İlim 9 (I/24); Müslim Kasȃme 30 (II/1306).

549

Nesȃȋ, Sünen-i Kübrȃ, II/442.

550

Nesȃȋ, Sünen-i Kübrȃ, II/442.

551

Nesȃȋ, Sünen-i Kübrȃ, III/432.

552

Ebû Avȃne, Müsned, IV/101.

553

Ebû Avȃne, Müsned, IV/101.

554 _{İbn Hıbbȃn, Sahȋh, IX/158, XIII/312.} 555

Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXIV/62.

556

Musanniflerin Ebû Bekrȃ’dan tahrȋç ettikleri kurban bayramı ile ilgili rivȃyet, isnȃd açısından en kapsamlı rivȃyetlerden biridir diyebiliriz. Ebû Bekrȃ’nın bütün isnȃdlarında yer alan müşterek rȃvȋ ise, İbn Sȋrȋn’dir. İbn Sȋrȋn’in hadisi, bazı rivȃyetlerde Abdurrahman b. Ebû Bekrȃ’dan, bazı rivȃyetlerde Hümeyd b. Abdurrahman’dan ve bazı rivȃyetlerde de Ebû Bekrȃ’nın kendisinden aldığı görülmektedir. Hadisin, İbn Sȋrȋn’den sonra ise kısmȋ müşterek rȃvȋlerle nakledildiğini görmekteyiz. Bu kısmȋ müşterek rȃvȋler Eyyûb, Kurrȃ, İbn Avn ve Eş’as olarak karşımıza çıkmaktadır. Şimdi sırasıyla rivȃyetlerin ortak rȃvȋlerini daha sonra da ayrışan rȃvȋlerini ele almaya çalışacağız. Ebû Bekrȃ’nın hadisi hemen hemen bütün kaynaklarda bulunduğu için, konuyu çok fazla uzatmamak maksadıyla sadece kronolojik olarak daha önce yazılan eserlerde ve ardından kütüb-i sitte içerisinde yer alan rivȃyetlerin rȃvȋlerini ve cerh-ta’dȋl durumlarını ele almakla yetineceğiz.

Rivȃyetlerin Ortak Ravȋleri

Ebû Bekrȃ Nefȋ’ b. Mesrûh b. Kelde es-Sakȃfȋ (?-53):557

Abdurrahman b. Ebû Bekrȃ Ebû Behr (14-96): Kendisinden hadis rivȃyet

edenler arasında İbn Avn, Katȃde ve İbn Sȋrȋn gibi isimler bulunmaktadır.558 Cerh- ta’dȋl ȃlimleri; Abdurrahman b. Ebȋ Bekrȃ’nın sikȃ olduğunu söylemektedir.559

Hümeyd b. Abdurrahman el-Hümeyrȋ el-Basrȋ (?-?): Ebû Bekrȃ’dan hadis

rivȃyetleri bulunmaktadır. Kendisinden Ebû Bişr ve İbn Sȋrȋn gibi muhaddisler hadis rivȃyet etmişlerdir.560 Hadis münekkitleri onun sikȃ olduğunu ifade etmektedirler.561

Müşterek Rȃvȋ: Muhammed b. Sȋrȋn (34-110): Eş’as b. Süvȃr, Abdullah b.

Avn, Kurrȃ b. Hȃlid ve Eyyûb es-Sehtiyȃnȋ kendisinden hadis nakleden rȃvȋler

557_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/15; İbn Hıbbȃn, Sikȃt, III/411; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXX/5; Zehebȋ,}

Kȃşif, II/325; İbn Hacer, Tehzȋb, X/418.

558

Buhȃrȋ, Tarȋh V/260; İbn Hıbbȃn, Sikȃt, V/77; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XVII/5; Zehebȋ, Siyer, IV/411; İbn Hacer, Tehzȋb, VI/134.

559_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, V/77; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XVII/5; İbn Hacer, Tehzȋb, VI/134.} 560

Buhȃrȋ, Tarȋh II/346; İbn Hıbbȃn, Sikȃt, IV/147; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, VII/381; Zehebȋ,

Kȃşif, I/353; İbn Hacer, Tehzȋb, III/41.

561

arasında bulunmaktadır.562 Hadis münekkitleri onun mutkȋn, sikȃ, me’mûn, hüccet ve zamanının imamı olduğunu ifade etmektedir.563

Birinci Kısmȋ Müşterek Rȃvȋ: Eyyûb b. Ebȋ Temȋme Ebû Bekr es- Sehtiyȃnȋ (68-131): Kendisinden hadis rivȃyet eden isimler arasında A’meş, Katȃde,

Abdulvahhȃb es-Sakȃfȋ, Abdullah b. Avn ve İsmȃȋl b. ‘Uleyye gibi isimler bulunmaktadır.564Sikȃ, sebt, hüccet ve ȃdil olduğu ifade edilmektedir.565

İbn Ebȋ Şeybe’nin Rȃvȋleri

Abdulvahhȃb b. Abdülmecȋd Ebû Muhammed es-Sakȃfȋ (110-194):

Kendisinden hadis rivȃyet edenler arasında İbn Ebȋ Şeybe, Ahmed b. Hanbel ve İbn Mȃȋn gibi isimler bulunmaktadır.566

Hadis münekkitleri genel olarak onun sikȃ, hȃfız ve hüccet olduğunu567, fakat ömrünün sonuna doğru ihtilat ettiğini ifade etmektedir.568 Zehebȋ, onun ihtilatı döneminde hadis rivȃyetinde bulunmadığını; bu sebeple bu durumunun rivȃyetlerine zarar vermediğini söylemektedir.569 Ebû Hȃtim’in, onun meçhul olduğunu570

, İbn Sa’d’ın ise onun sikȃ olduğunu, fakat bazı rivȃyetlerinde zayıflık bulunduğunu söylediği görülmektedir.571 Ebû Hȃtim’in onun hakkındaki ‘meçhul’ olduğuna yönelik söylemi, onun hakkında yapılmış yanlış bir değerlendirmedir.

562

Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXV/344-348; Zehebȋ, Tezkirȃ, I/62; İbn Hacer, Tehzȋb, IX/190; Suyûtȋ, Tabȃkȃtü’l-Huffȃz, I/4.

563_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/193; Buhȃrȋ, Tarȋh I/90; İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, VII/280;}

Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXV/344; Zehebȋ, Tezkirȃ, I/62; İbn Hacer, Tehzȋb, IX/190.

564_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/246; Buhȃrȋ, Tarȋh I/409; İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, I/133; İbn}

Hıbbȃn, Sikȃt, VI/53; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, III/457; Zehebȋ, Tezkirȃ, I/98; İbn Hacer,

Tehzȋb, I/348.

565_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/246; Buhȃrȋ, Tarȋh I/409; İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VI/53; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-}

Kemȃl, III/461; Zehebȋ, Tezkirȃ, I/98; İbn Hacer, Tehzȋb, I/348.

566_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/289; Buhȃrȋ, Tarȋh VI/97; İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VII/132; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-}

Kemȃl, XVIII/503; Zehebȋ, Siyer, IX/237; a.mlf. Kȃşif, I/675; Suyûtȋ, Tabȃkȃtü’l-Huffȃz, I/24.

567_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VII/132; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XVIII/507, 508; Zehebȋ, Kȃşif, I/675; İbn}

Hacer, Tehzȋb, VI/397, 398.

568

Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XVIII/507; Zehebȋ, Siyer, IX/238; İbn Hacer, Tehzȋb, VI/398.

569

Zehebȋ, Siyer, IX/237.

570_{İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, VI/69.} 571_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/289.}

Ahmed b. Hanbel’in Rȃvȋleri

İsmȃȋl b. (İbrahim b. Muksim) ‘Uleyye Ebû Bişr el-Basrȋ: ‘Uleyye,

annesinin ismi olup; babasının ismi İbrahim’dir.572 Kendisinden hadis alanlar arasında Ahmed b. Hanbel de bulunmaktadır.573 Hadis münekkitleri onun sikȃ, sebt sadûk ve hüccet olduğunu ifade etmektedir.574

Buhȃrȋ’nin Rȃvȋleri: Buhȃrȋ’nin rȃvȋleri Abdulvahhȃb ve Muhammed b. el-

Müsennȃ hakkında daha önce bilgi verildiği için burada tekrar edilmeyecektir.

Müslim’in Rȃvȋleri

Yahyȃ b. Hübeyb el-Hȃrisȋ Ebû Zekeriyȃ el-Basrȋ (?-248): Abdulvahhȃb

es-Sakȃfȋ’den hadis işitmiş, kendisinden Buhȃrȋ dışındaki kütüb-i sitte müellifleri hadis rivȃyetinde bulunmuşlardır.575Cerh-ta’dȋl ȃlimleri, onun sikȃ, sadûk, me’mûn, sebt, hȃfız ve hüccet olduğunu söylemektedir.576

Nesȃȋ’nin Rȃvȋleri: İsmail b. ‘Uleyye hakkında daha önce bilgi verilmiştir.

Amr b. Zürȃre b. Vȃkid Ebû Muhammed en-Nȋsȃbûrȋ (?-238): İbn

‘Uleyye’den hadis aldığı; kendisinden hadis alanlar arasında Buhȃrȋ, Müslim, Nesȃȋ gibi hadis ȃlimlerinin bulunduğu nakledilmektedir.577 Cerh-ta’dȋl ȃlimleri onun sikȃ ve hȃfız olduğunu belirtmektedir.578

İkinci Kısmȋ Müşterek Rȃvȋ Kurrȃ b. Hȃlid Ebû Hȃlid es-Sedûsȋ el-Basrȋ (?-154): İbn Sȋrȋn’den hadis aldığı; kendisinden hadis rivȃyet edenler arasında Yahyȃ

b. Saȋd el-Kattȃn, Ebû Ȃmir el-Akdȋ , Bişr b. Mufaddȃl ve İbn Mehdȋ gibi hadis

572_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VI/44; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, III/23; Zehebȋ, Tezkirȃ, I/235; İbn Hacer,}

Tehzȋb, I/241.

573_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VI/44; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, III/23, 27; İbn Hacer, Tehzȋb, I/241.}

574_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VI/44; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, III/23; Zehebȋ, Tezkirȃ, I/235; İbn Hacer,}

Tehzȋb, I/241.

575

Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXXI/262, 263; Zehebȋ, Siyer, XI/156; İbn Hacer, Tehzȋb, XI/172.

576_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, IX/265; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXXI/262; Zehebȋ, Kȃşif, II/263; İbn Hacer,}

Tehzȋb, XI/172.

577_{İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, VI/233; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXII/29, 30; İbn Hacer,}

Tehzȋb, VIII/31, 32.

ȃlimlerinin bulunduğu nakledilmektedir.579

Hadis münekkitleri onun sikȃ, mutkin ve sebt olduğunu söylemektedir.580

Ahmed b. Hanbel’in Rȃvȋleri

Yahyȃ b. Saȋd el-Kattȃn: Hakkında daha önce bilgi verildiği için burada

tekrar edilmeyecektir.

Ebû Ȃmir Abdülmelik b. Amr el-Akdȋ (?-205): Kendisinden hadis alanlar

arasında Ahmed b. Hanbel, Abdullah b. Muhammed, Muhammed b. el-Müsennȃ, Muhammed b. Beşşȃr ve İsmȃȋl b. ‘Uleyye gibi isimler bulunmaktadır.581 Hadis münekkitleri tarafından sikȃ, me’mûn ve sadûk olarak kabul edilmektedir.582

Buhȃrȋ’nin Rȃvȋleri

Yahyȃ b. Saȋd: Hakkında daha önce bilgi verildiği için burada tekrar

edilmeyecektir.

Müsedded b. Müserhed b. Müserbil Ebu’l-Hasan el-Basrȋ (150-228):

Hammȃd b. Zeyd ve Yahyȃ b. Saȋd el-Kattȃn gibi muhaddislerden hadis rivȃyet etmiştir. Kendisinden hadis rivȃyet eden isimler arasında Buhȃrȋ ve Ebû Dȃvûd bulunmaktadır.583Sikȃ ve sadûk olduğu ifade edilmektedir.584

Ebû Ȃmir el-Akdȋ: Hakkında daha önce bilgi verildiği için burada tekrar

edilmeyecektir.

Abdullah b. Muhammed Ebû Cafer el-Cȃ’fȋ’ el-Müsnedȋ (?-229): Hadis

aldığı hocaları arasında Fudayl b. İyȃz ve Ebû Âmir el-Akdȋ, kendisinden hadis alan

579_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/275; Buhȃrȋ, Tarȋh, VII/183; İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, VII/130;}

İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VII/342; Zehebȋ, Kȃşif, II/136.

580_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VII/342; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXIII/579, 580; Zehebȋ, Kȃşif, II/136.} 581_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/299; Buhȃrȋ, Tarȋh V/425; İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VIII/388; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-}

Kemȃl, XVIII/364, 367; Zehebȋ, Tezkirȃ, I/254; İbn Hacer, Tehzȋb, VI/363.

582_{İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, V/359; İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VIII/388; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl,}

XVIII/368, 369; Zehebȋ, Tezkirȃ, I/254; İbn Hacer, Tehzȋb, VI/363, 364.

583_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/307; Buhȃrȋ, Tarȋh VIII/72; İbn Hıbbȃn, Sikȃt, IX/200; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-}

Kemȃl, XXVII/447; Zehebȋ, Siyer, X/591; a.mlf. Kȃşif, II/256; İbn Hacer, Tehzȋb, X/99.

584_{İclȋ, Sikȃt, II/272; İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, VIII/438; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl,}

muhaddislerin başında Buhȃrȋ ve Ebû Dȃvûd gibi isimlerin bulunduğu görülmektedir.585 Sikȃ, hȃfız, hüccet ve mutkin olarak kabul edilmektedir.586

Müslim’in Rȃvȋleri

Ahmed b. Harrȃş Ebû Cafer (?-242): Ebû Âmir el-Akdȋ, İbn Mehdȋ,

Abdussamed b. Abdülvȃris gibi muhaddislerden hadis aldığı; kendisinden hadis rivȃyet eden isimler arasında Müslim’in yer aldığı nakledilmektedir.587 Cerh-ta’dȋl ȃlimleri onu sikȃ ve hȃfız bir muhaddis olarak kabul etmektedirler.588

Muhammed b. Amr b. Cebele (?-234): Ğunder, Ebû Ȃmir el-Akdȋ, Ebû

Ahmed ez-Zübeyr gibi muhaddislerden hadis rivȃyet etmiştir. Kendisinden hadis rivȃyet edenler arasında Müslim ve Ebû Dȃvûd gibi hadis ȃlimleri bulunmaktadır.589Cerh-ta’dȋl ȃlimleri onun sikȃ ve sadûk olduğunu ifade etmektedir.590 İbn Hıbbȃn ise bazı hatalarının bulunduğunu söylemektedir.591

Muhammed b. Hȃtim b. Meymûn Ebû Abdullah es-Semȋn (?-235): İbn

‘Uleyye ve Yahyȃ b. Saȋd el-Kattȃn gibi muhaddislerden hadis rivȃyetleri bulunmaktadır. Kendisinden hadis rivȃyet eden isimler arasında ise Müslim ve Ebû Dȃvûd yer almaktadır.592

Hadis münekkitlerinden Darȃkutnȋ ve İbn Adiyy, onun sikȃ olduğu görüşündedirler.593 Amr b. Ali’nin, Muhammed b. Meymûn hakkında leyse bi şey’594; İbn Mȃȋn’in ise leyyȋn ve kezzȃb kavramlarını kullandıkları nakledilmektedir.595 İbn Kanȋ’, onun hakkında sadûk kavramını kullanmakta596; İbn

585

Buhȃrȋ, Tarȋh,V/189; İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, V/162; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XVI/59, 60; Zehebȋ, Siyer, X/659; İbn Hacer, Tehzȋb,, VI/9.

586_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, VIII/354; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XVI/61; Zehebȋ, Tezkirȃ, II/59; İbn Hacer,}

Tehzȋb,, VI/9.

587_{İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, II/48; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, I/293; Zehebȋ, Siyer, XII/157;}

İbn Hacer, Tehzȋb, I/21.

588

Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, I/293; Zehebȋ, Siyer, XII/157; İbn Hacer, Tehzȋb,I/21.

589_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, IX/83; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXVI/208; Zehebȋ, Kȃşif, II/206; İbn Hacer,}

Tehzȋb, IX/331.

590_{İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, VIII/33; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXVI/208; İbn Hacer,}

Tehzȋb, IX/331.

591_{İbn Hıbbȃn, Sikȃt, IX/83.}

592_{İbn Sa’d, Tabȃkȃt, VII/359; Buhȃrȋ, Tarȋh I/70; İbn Ebȋ Hȃtim, el-Cerh ve’t-Tȃ’dȋl, VII/237; İbn}

Hıbbȃn, Sikȃt, IX/86; Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXV/20; Zehebȋ, Tezkirȃ, II/33; İbn Hacer,

Tehzȋb, IX/89.

593

Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXV/22; Zehebȋ, Tezkirȃ, II/33; İbn Hacer, Tehzȋb, IX/89.

594

Mizzȋ, Tehzȋbü’l-Kemȃl, XXV/22; Zehebȋ, Tezkirȃ, II/33.

595

Hıbbȃn eserinde onu zikretmektedir.597

Bu değerlendirmeler ışığında Muhammed b. Hȃtim hakkında cerh-tȃ’dȋl açısından bir tearuz olduğu olduğu söylenilebilir. Onun hakkında kullanılan tȃ’dȋl ifadelerinin daha fazla olmasını göz önünde bulundurduğumuzda hadislerinin kabul edilebileceğini belirtebiliriz.

İbn Mȃce’nin Rȃvȋleri

Yahyȃ b. Saȋd el-Kattȃn: Hakkında daha önce bilgi verildiği için tekrar

edilmeyecektir.

Muhammed b. Beşşȃr Bindȃr (167-252): Kendisinden hadis rivȃyet eden

isimler arasında Buhȃrȋ, Müslim, Ebû Dȃvûd ve İbn Mȃce gibi müellifler yer almaktadır.598 Cerh-ta’dȋl ȃlimleri onun sikȃ, sȃlih, sebt, mutkȋn ve sadûk olduğunu söylemektedir.599 Yahyȃ b. Mȃȋn ve Kavȃrȋrȋ’nin ona itibar etmediği ve onu zayıf gördükleri nakledilmektedir.600 Ezdȋ, onun hakkında; ‘Onu hayır ve sıdk dışında

zikredeni görmedim. Yahyȃ ve kavȃrirȋ’nin sözleri onu cerhetmez.’ ifadesini

kullanmaktadır.601 Zehebȋ ise ‘ashȃbu’s-sıhȃh’ın tamamının onunla ihticȃc ettiğini ve

Bindȃr’ın şüphe götürmeyecek şekilde hüccet olduğunu’ söylemektedir.602

Üçüncü Kısmȋ Müşterek Rȃv Abdullah b. Avn Ebû Avn el-Basrȋ (66- 151): İbn Sȋrȋn ve Abdurrahman b. Ebȋ Bekrȃ kendilerinden hadis aldığı hocaları

Belgede İlk dönem hadis ve İslam tarihi kaynaklarında veda hutbeleriyle ilgili rivayetlerin değerlendirilmesi (sayfa 116-133)