Bedirhan Bey’in 1846 Nasturi Harekâtı

Bedirhan Bey ile Nasturiler arasındaki gerginlik, onun 1843 yılında gerçekleştirdiği Nasturi harekâtı sonrasında da devam etmiştir. İki taraf arasında var olan gerginlik, Erzurum Eyaleti sınırları içerisinde yer alan Hakkâri sancağına bağlı Nasturi halkından Tuhuba ve Tiyari aşireti mensuplarının, 1845 yılında Musul Eyaleti sınırları içerisinde bulunan Pervari-i Bâlâ aşiretinden 8-10 kişiyi öldürmesiyle yeniden tırmanmıştır. Tuhuba aşireti bu defa Hakkâri sınırları içerisindeki Müslüman ahaliyi hedef seçerek buradaki Müslüman halka da saldırılar düzenlemiştir. Bunun üzerine hem Nurullah Bey, hem de Bedirhan Bey tarafından bu tür saldırılardan vazgeçmeleri ve Müslüman halktan zorla gaspedilen malların geri verilmesi için mektup yazılmışsa da cevap alınamamıştır. Nurullah Bey, tek başına Tuhuba aşireti ile mücadele edecek güçte olmadığı için müttefiki olan Bedirhan Bey’den yardım istemiştir.

İngiliz raporlarına göre, Bedirhan Bey’in Nasturilere yönelik yeni bir harekâta girişmesinin sebeplerinden biri de, Musullu Şeyh Mahmut ve Zaholu Şeyh

136

Yusuf’un Kürt beyleri arasında yaptıkları çalışmalardır. Kürdistan bölgesinde önemli saygınlığı bulunan bu şeyhler, bölgedeki Kürt beyleri arasındaki ihtilafı kaldırarak Bedirhan Bey’in etrafında birleşmelerinde önemli rol oynamış ve aynı zamanda Nasturilere karşı bu beyleri kışkırtmışlardır533. Bir diğer sebep ise, Nasturi’lerin, ödemesi gereken vergiyi 1846’da bir kez daha ödememesiydi534.

Bedirhan Bey’in, bu aşireti yola getirme amacıyla 10-12 bin kişilik bir askerî birlik hazırladığı haberi işitilmiştir. Bunun üzerine onun Nasturiler üzerine asker sevkini engellemek amacıyla İngiltere asilzadelerinden Mr. Lord ve Musul konsolosu, Bâbıâli nezdinde girişimde bulunarak ricada bulunmuşlardır. Bunun üzerine Hükûmet, Bedirhan Bey’e gönderdiği yazıda, Tuhuba aşiretinin Hakkâri sancağına bağlı bulunduğunu bu sancağın da idare olarak Erzurum Eyaleti’ne bağlı olmasından dolayı cezalandırılmaları gerekse bile, bunun, ancak eyalet valisi tarafından yapılabileceğini belirtilmiş; bundan dolayı Bedirhan Bey’in Tuhuba aşireti üzerine harekâtta bulunmaması ve kendi idaresinde olmayan yerlere karışmaması istenmiştir535. Ayrıca Bâbıâli, o sırada Cizre’de bulunan Nazım Efendi’ye bir yazı göndererek onunla görüşmesini, Nasturi halkına yönelik herhangi bir teşebbüse girişmemesi konusunda kendisini uyarmasını istemiştir536. Bedirhan Bey ise, Hükûmet’e verdiği cevapta, Tuhuba aşiretinin daima Müslüman halkı rahatsız ettiğini ve zarar verdiğini, onlara karşı mukabele edecek kimse olmadığını, her ne kadar bölge idarî olarak Erzurum’a bağlı bulunsa da Müslüman halkın böyle bir saldırıyı hak etmediğini ifade ederek kararlığını ortaya koymuştur537.

1843 yılında gerçekleştirilen Tiyari katliamı sırasında, Tuhubalı Nasturiler, Nurullah Bey’den çekindikleri için Bedirhan Bey’le birlikte Tiyari halkına saldırmışlardır. Fakat Tuhuba halkının bu tutumu, kendi bölgelerini ikinci bir katliamından kurtarmaya yetmeyecektir538. Bedirhan’ın bu defaki hedefinde Tuhuba bölgesi Nasturileri vardır. Tuhuba, önceden Hakkâri Bey’i Nurullah Bey’e bağlı iken sonradan onun tarafından Bedirhan Bey’e bırakılmıştır. Tuhuba Nasturileri, Tiyari

533 _{BOA, İ.MSM, 49/1235, Lef:12.} 534 _{Lale Yalçın-Heckmann, a.g.e., s. 76.} 535 _{BOA, İ.MSM, 49/1238, Lef: 5.} 536 _{Hatip Yıldız, “a.g.m.”, s. 173.}

537 _{BOA, İ.MSM, 9/1238, Lef: 5. Musul Valisi Mehmet Tayyar Paşa’nın Sadaret’e gönderdiği 13 Şevval 1262 ( 4}

Ekim 1846) tarihli yazı.

137

katliamından daha büyük bir katliama maruz kalacakları haberini almışlardı. Bundan dolayı onun Tuhuba’yı istila etmesinden endişe etmekteydiler539.

Bedirhan Bey’in beklenen saldırısına karşı kendilerini ve yurtlarını savunmak için erkeklerin tümü çok iyi silahlandırıldı. Musul Paşası’ndan yardım istemek üzere iki papaz, Melik ailesinden iki kişi ve köyün ileri gelenlerinden iki kişi seçilerek toplam altı kişilik bir heyet oluşturulup Musul’a gönderildi. Kadınlar takılarını ve mutfak eşyalarını emin yerlere gömerlerken, erkekler silahlarını hazırlıyorlar ve barut yapıyorlardı. Papazlar ise kitaplarını ve kutsal kaplarını dağlarda gizlemişlerdi540_.

Bedirhan Bey, 1846 Eylülünde 10 binden fazla silahlı adamıyla harekete geçti541. Tiyari Dağlarından geçerek yaptığı seferde önüne gelen aşireti haraca bağlayarak 1846 Ekiminde Tuhuba’ya girdi. Meliklerin öncülüğünde savaşan Tuhuba halkı bir süre direniş gösterdi ama onun kuvvetlerinin sayıca üstünlüğü karşısında sonunda yenik düştü. Kimse ayırt edilmeksizin büyük bir katliam yapıldı542. Patrik Marşemun, Urumiye’ye kaçarak güçlükle kurtulabildi543.

Bedirhan Bey geri çekildikten sonra, Tuhuba halkından sağ kalan köylüler, yerleşim yerlerine geri döndüler. Ama bu defa da onların, seferden önce gizlenmiş para ve altınların yerini bildiklerini düşünen Nurullah Bey’in saldırısına uğradılar. Saldırıdan kurtulanlar İran’a kaçtılar544.

Bedirhan Bey’in Nasturilere karşı gerçekleştirdiği harekâtın sonrasında Tuhuba, Çal, Sıvancı ve Çopi kazaları birer savaş meydanı hâline geldi545. Sonuçları bakımından 1846 harekâtının kayıpları, 1843 yılındakileri geçmiştir. Nasturi halkının kadın erkek ve çocuklardan oluşan toplam kaybı 20.000’dir546.

Nasturilere yönelik baskı ve sindirme politikası bundan sonra da devam etti. Bedirhan Bey’in Hakkâri’deki adamı Zeynel Bey, Tuhuba harekâtından kısa bir süre

539 _{BOA, İ.MSM, 49/1235, Lef: 6.}

540 _{Austen Hanry Layard, a.g.e., s. 147-149.} 541 _{BOA, İ.MSM, 48/1238, Lef: 4.}

542 _{Austen Hanry Layard, a.g.e., s. 170-171. Bkz.. BOA, AD, nr. 609, s. 46; George Percy Badger, a.g.e., C. I, s.}

370-371.

543 _{Celile Celil, a.g.e., s. 143; Report of the American Board of Commissioners For Foreign Missions Presented}

At The Thirty-Ninth Annual Meeting, s. 126.

544 _{Austen Hanry Layard, a.g.e., s. 171.} 545 _{Nazmi Sevgen, “a.g.m.”, S. 13, s. 45.} 546 _{BOA, İ.MSM, 49/1238, Lef: 11.}

138

sonra, çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan 4.000 Nasturiyi katletti. Tiyari halkını açlığa mahkûm etmek için zahirelerine el koydu. Bu durumu Musul Valiliği’ne şikâyet edecekleri de ölümle tehdit etti547.

7. BEDİRHAN BEY’İN 1846 NASTURİ HAREKÂTINA KARŞI TEPKİLER