4.1. Padişah Abdülmecid’in Bedirhan Bey’e Mektup Göndermesi
Bâbıâli, bir yandan Bedirhan Bey üzerine gerçekleştirilecek askerî harekât için son hazırlıklarını yaparken, diğer taraftan da sorunu barışçı yollarla çözme çabası içerisindedir. Hükûmet, sorunun kan akıtılmadan çözülebilmesi için her türlü düşünce ve teklifi kendi içerisinde değerlendirmektedir. Yine bu amaçla, Diyarbakır eşrafından Yusuf Efendi’nin akrabasından Hasan Efendi, Mabeyn başkâtibi Hamdi Bey’in yanına giderek Bedirhan Bey’e bir mektup yazılıp kendisine verildiği takdirde, onu Bedirhan Bey’e ulaştıracağına ve kendisini bulunduğu yerden çıkarıp getireceğine söz vermiştir646. Hamdi Bey, kendisine yapılan bu öneriyi Meclis’e sunmuştur. Meclis’te yapılan görüşmeler sonucunda, öneri, Bedirhan Bey’in kesin olarak devlete itaat ederek dehalet etmesi dışında hiçbir oyalayıcı söz ve vaadin dikkate alınmaması ve itaati hâlinde bile askerî harekâttan vazgeçilmemesi şartıyla kabul edilip Padişah’a arz edilmiştir.647
Padişah Abdülmecid’in de uygun görmesi üzerine mektup Bedirhan Bey’e gönderilmiştir. Mektupta şöyle denilmektedir: Saltanat-ı Seniyye’nin genel yapısı içerisinde ayrı bir hükümet teşkil etmek şer’an ve mülken caiz değildir. Halihazırda içinde bulunduğunuz durum uygun bir yol olmayıp, Saltanat-ı Seniyyeyi size karşı bir takım tedbirler almak mecburiyetinde bırakmıştır. Devlet-i Âliyye’nin size karşı bir kasdı sözkonusu değildir. Amacı sizi bulunduğunuz yerden çıkartıp adaletini o bölgede icra etmektir… Şahsınıza ve ailenize acıdığım için bu teminatı size vermek zorunda kaldım. Eğer kendinizin ve ailenizin can, mal, ırz ve namıs güvenlini
644 BOA, İ.MSM, 50/1281. Lef: 8. 645 Hatip Yıldız, a.g.e., s. 67. 646 BOA, İ.MSM, 50/1267, Lef: 8.
166
isterseniz hiçbir şekilde endişeye düşmenize gerek yoktur. Bulunduğunuz yerden kalkıp bu tarafa gelmeniz yeterlidir. Bunu yaptığınız takdirde ister İstanbul’da isterseniz Rumeli’nin herhangi bir yerinde emniyet ve güven içerisinde yaşayabileceğinize dair söz veriyorum… Sizin için doğru yol gösterilmiş olup istediğiniz yola gitmekte serbestsiniz648.
Padişah Abdülmecid adına Bedirhan Bey’e gönderilmiş olan bu mektubun, daha çok kendisine emniyet ve güven telkin ederek devlete itaatini sağlama amacı taşıdığı görülmektedir. Bedirhan Bey üzerine yapılacak askerî harekât için hazırlıklarda son aşamaya gelinmesine rağmen hükûmet sorunu barışçı yollarla çözmek için azami gayret harcamaktadır. Onun, Padişah mektubuna ne cevap verdiğini bilmiyoruz. Fakat bundan sonraki süreçte yaşanan olaylar, Hasan Efendi’nin Bedirhan’ı itaat ettireceğine dair daha önceki sözlerinin bir aldatmaca ve kendisine zaman kazandırma gayesi taşıdığını ortaya koymuştur. Bundan dolayı Hasan Efendi ile birlikte, Yusuf Efendi ve Mustafa Efendi’nin durumları vekiller heyetinde görüşülerek onun fesadına alet oldukları gerekçesiyle cezayı hak ettikleri belirtilerek Diyarbakır’dan uzaklaştırılmalarına karar verilmiştir. Hasan Efendi, Musul Eyaleti’nin İmadiye kazasına sürülmüştür649.
648 “
Saltanat-ı seniyyenin hükûmet-i umûmiyesi içinde nev’-i diğer olarak bir hükûmet teşkîl itmek ya’ni Memâlik-i Devlet-i Aliyye’nin bir köşesinde başkaca bir idâre sûreti tutarak kendüyü bir hâkim-i müstakil bilmek isteyenleri bulunduğu hâlde bırakmak şer’ân ve mülken câ’iz olmadığı muhtâc-ı beyân değildir ve sizin ise niyet-i hakîkiyeniz ma’lûm değil ise de bulunduğunuz vâdi uygunsuz ve bir vakitden berü iltizâm itdiğiniz usûl ve harekâtınız yolsuz olduğundan hey’et-i hâzıranızı bozulmasında görünen ehemmiyet saltanat-ı seniyyeyi tedâbîr-i hâzıranın icrâsına mecbûriyet makâmında bulundurmuşdur. Bundan evvelce vukû’ bulan iş’ârât ve tebligâtdan ma’lûmunuz olmuş olacağı vechle Devlet-i Aliye’nin şahsınıza râci’ bir gûne kasd ve niyeti olmayarak murâd-ı ‘âlisi ve maksûd-ı kat’îsi ancak sizi bulunduğunuz yerden çıkarub ol-havâlide dahî hükûmet-i ‘âdilesini bilâ- mevâni’ icrâ buyurmak… Zâtınıza ve hânedânınıza acıdığımdan bu vechle icrâ-yı te’mînâta mecbûr oldum. Eğer kendünüzün ve müte’allikâtınızın menfa’at ve selâmetinizi ister iseniz hiçbir gûne endîşe ve efkâra düşmeyerek hemen kalkub bu tarafa gelmeniz lâzım gelür. Ol-hâlde cân ve mâl ve emlâk ve ‘ırz ve nâmusunuza kat’â zarar gelmeyeceğine ve Anadolu’nun Dersa’âdet’e karîb mahallerinde veyâhud nefs-i pây-ı taht-ı saltanat-ı seniyyede ve istediğiniz takdîrde Rumili’nin münâsib bir mahallinde kemâl-i emniyet ve râhat ile ikâmet etmenize müsâ’ade-i seniyye erzân buyurulacağından dolayı size kaviyyen söz veririm… İşte mücerred kendü fâ’ide ve selâmetinizi müntec olacak tarîk doğrudan doğruya gösterilmiş olub… Siz istediğiniz tarîka gitmekde muhtârsınız”. BOA, İ.MSM, 50/1259. Padişah Abdülmecid tarafından Bedirhan Bey’e gönderilen 11 Cemazeyilevvel 1263 (27 Nisan 1847) tarihli mektup
649 BOA, İ.MSM, 50/1277, Lef: 1; Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Âmedî Kalemi Belgeleri, Dosya nr. 2,
167
4.2. Diyarbakır Eşrafından Yusuf Efendinin Bedirhan Bey’le Görüşmek Üzere Görevlendirilmesi
Bedirhan Bey’in teslim olması için hükûmet, askerî tedbirlerin dışında pek çok yönteme de başvurarak farklı çalışmalar yapmıştır. Bunlardan birisi de Diyarbakır eşrafından ve Bedirhan Bey’in yakın adamlarından Yusuf Efendi’den yararlanma girişimi olmuştur. Bu amaçla Anadolu Ordusu Defterdarı Agâh Efendi, ordu Harput’a ulaştığında Yusuf Efendi’yle görüşmesi için görevlendirilmiştir650. Bunun üzerine Agâh Efendi Diyarbakır’a Yusuf Efendi’nin evine giderek ona misafir olmuş ve kendisine hitaben, Bedirhan Bey kurtuluşu olan itaat dairesinden uzaklaşması hâlinde çok vahim bir akıbetle karşı karşıya kalacaktır diyerek Bedirhan Bey’in aklını başına alıp devlete itaat etmesi için nasihatte bulunmasını istemiştir651. Yusuf Efendi de Agâh Efendi’ye verdiği cevapta, kendisinin, halktan güvenilir iki kişi ile birlikte Bedirhan Bey’le görüşmek üzere gönderilmesi hâlinde, onu alıp getireceğine dair söz vermiştir652. Ne var ki, Yusuf Efendi’nin bundan sonraki hâl ve tavırları ile uygulamaları, Bâbıâli nezdinde bir rahatsızlık oluşturacaktır. Bunun üzerine Yusuf Efendi’nin durumu, 11 Şaban 1263(25 Temmuz 1847) tarihinde, Vekiller Meclisi’nde görüşülerek karara bağlanmıştır. Alınan kararda, Yusuf Efendi’nin Bedirhan Bey’i itaat ettireceklerine dair daha önceki sözlerinin bir aldatmaca ve kendisine zaman kazandırmak maksadı taşıdığı kanaatine varılmıştır. Ayrıca hâl ve tavırlarıyla bunu ispat ettiği belirtilerek, onun fesadına alet olduğu gerekçesiyle cezayı hak ettiği ifade edilip653 bulunduğu yerden Van Eyaleti’ne sürülmesine karar verilmiştir654.
5.BEDİRHAN BEY HAREKÂTI SIRASINDA BÖLGEDEKİ