3.1. Anadolu Ordusu’nun Diyarbakır’da Toplanması
Anadolu Ordusu Komutanı Osman Paşa, Bedirhan Bey üzerine yapılacak askeri harekât öncesinde mahiyeti ile birlikte İstanbul’dan Samsun’a hareket etti. Yolculuğunun ikinci gününde Samsun’a ulaştı. Konu ile ilgili olarak Sadaret’e gönderdiği 2 Cemaziyelevvel 1263(18 Nisan 1847) tarihli yazıda, Samsun’a ulaştıklarında askerî malzemenin gemiden taşınması için her şeyi hazır olarak bulduklarını ve hiç kimseye ücretsiz yük taşıtmadıklarını bildirmiştir. Ayrıca askerin ve malzemenin taşınmasında halkın çok büyük gayret gösterdiğini de belirtmiştir633.
630 “…Bedirhan Bey’in mu’teber adamlarından Şeyh Abdülhâlik merkûm Yahya Han’ın yanına gelmiş olduğu
paşa‐yı müşârün‐ileyh tarafından taraf‐ı çâkerîye haber verildikde sebebinden lede’s‐su’âl iki kıt’a beyaz kağıda mühür basub göndermiş…”. BOA, HR.MKT, Lef: 2. Tebriz konsolos vekili Ali Rasim Bey’in 19 Cemazeyilevvel 1263 (5 Mayıs 1847) tarihli mektubu.
631 Sinan Hakan, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri (1817-1867), s. 218-219. 632 BOA, HR.MKT, Lef: 5; Lütfî (Ahmed Ramiz), a.g.e., s. 16.
633 “Anadolu Ordu-yı Hümâyûnu müşîri atûfetlü Osman Paşa hazretleri bu tarafdan hareketinin ikinci
günü bi’s-selâm Samsun’a muvâsalat iderek kâffe-i levâzımât-ı seferiye sâye-i şevket-vâye-i hazret-i padişahîde hâzır ve müheyyâ bulunmuş olduğundan ol-tarafdan dahi ne sûretle hareket kılındığını ve ber-muktezâ-yı ma’delet-i seniyye hiçbir kimseye meccânen bir şey tahmîl olunmayarak…”. BOA, İ.DH, 145/7470. Lef: 1-2.
162
Emrindeki askerî birliklerle Samsun’dan hareket eden Osman Paşa, Sivas’a geldi. Buradan ordunun birtakım ihtiyaçlarını tedarik ederek 27 Rebiulahir 1263( 13 Nisan 1847) tarihinde Keban mevkiine ulaştı. Yolculuk sırasında ordunun defterdarı Agâh Efendi, Amasya-Tokat arasında bir mevkide atından düşerek kolunu incitti ve kısa zamanda yapılan müdahale neticesinde iyileştirildi634.
Müşir Osman Paşa, 22 Cemazeyilevvel 1263(8 Mayıs 1263) tarihinde Ergani kazasından Diyarbakır’a hareket etti635. Henüz Diyarbakır’a varmadan, yoldaki izlenimlerini ve bundan sonraki sürece yönelik düşüncelerini ifade eden bir rapor hazırlayıp Sadaret’e gönderdi. Osman Paşa raporunda Ömer Paşa komutasındaki Başıbozuk ve Nizamiye Askerlerinin 19 Cemaziyel 1263(8 Mayıs 1863) Salı günü Diyarbakır’a ulaştıklarını, kendi komutasındaki Hassa ve Dersaadet Orduy-ı Hümayunlarından Nizamiye Askerlerinin dört taburunun ulaştığını ve iki ataburunun da ulaşmak üzere olduklarını beyan etmiştir. Osman Paşa raporunda, Diyarbakır’da hazırlık sürecinde yapılacak olan işlemleri iki başlık altında toplamıştır. Bunlar:
i. Cephane ve mühimmat henüz Diyarbakır’a gelmediği için bunların gelmesini beklemek ve eksik malzemenin tedarikini sağlamak.
ii. Bedirhan Bey’in idaresi altında bulunan mahallere, kazalara, aşiret reislerini, onunla ittifak yapması muhtemel olan beyleri Diyarbakır’a davet ederek onlarla bir takım görüşmeler yapmak.
Osman Paşa’nın, önde gelen Kürt beylerini ve aşiret reislerini Diyarbakır’da toplamasının nedeni: Bedirhan Bey’in mevcut durumunu öğrenmek ve bu beyleri Bedirhan Bey’den uzak tutarak devletin yanına çekmektir. İsthbarat elemanlarının verdiği bilgiye göre, zaten Bedirhan Bey ve Kürt beyleri arasında bu noktada bir takım ihtilaflar başlamıştır. Konu ile ilgili olarak, bazı Kürt beyleri daha şimdiden Devleti Âliye tarafından Bedirhan Bey’in üzerine asker sevkedildiğ takdirde kendisiyle birlikte hareket edemeyeceklerine dair beyanlarda bulunmuşlardır. Bir kısım Kürt beylerinin bu tavrı, Bedirhan Bey tarafında paniğe ve endişeye neden olmuştur.
634 Hatip Yıldız, a.g.e., s. 61; BOA, İ.DH, 145/7492. Lef: 1-2. 635 BOA, İ.MSM, 50/1263, Lef: 3.
163
Anadolu Ordusu Müşiri Osman Paşa raporunun sonuç bölümünde, Tanzimat sonrası Ergani ve çevresinde ortaya çıkan değişim konusuna değinmekte ve özellikle bölgede güvenliğin sağlanmasıyla birlikte ziraat alanında önemli gelişmelerin sağlandığı ifade etmiştir636.
Müşir Osman Paşa’nın raporunda da belirttiği üzere, Osmanlı ordusu bölgeye geldikten sonra Bedirhan Bey’le ittifak hâlinde olan birçok Kürt beyi ve aşiret reisi tutum ve tavırlarını değiştirerek devletle yakınlaşma ihtiyacı hissetmiştir. Hükümet, Bedirhan ile beyler arasında başlayan bu ihtilafı değerlendirmiş ve bu amaçla bölgenin önde gelen Kürt beylerine bir takım unvanlar ve hediyeler vererek onları kazanmaya çalışmıştır.
3.2. Ferik Ahmet Paşa’nın Muş’a Görevlendirilmesi
Bâbıâli, Bedirhan Bey ile birlikte onun müttefiki olan Han Mahmut ve diğer Van beylerinin de mevcut idarî statülerine son vermeyi kararlaştırmıştır. Ancak öncelikle hangi sorunun ortadan kaldırılması gerektiği hususunda görüş ayrılıkları vardı. Başta Erzurum Valisi Ahmet İzzet Paşa olmak üzere, Cizre’ye gönderilen Nazım Efendi ve Anadolu Ordusu’nda bulunan Ferik İsmail Paşa, önce Van meselesinin halledilmesini istemekteydiler. Bir ara her iki meselenin birlikte halledilmesi düşüncesi de ortaya çıkmış ise de, daha sonra Zaptiye Nazırı Hafız Paşa başta olmak üzere, bazı devlet adamları tarafından bu düşünce uygun görülmemiştir. Sonuçta Bâbıâli, önce Bedirhan Bey gailesinin ortadan kaldırılmasına ve Van beylerinin bir müddet daha oyalanmasına kesin olarak karar vermiştir637.
636 “Mukaddemce Harpurut’dan mahsûs tatar ihrâcıyla bâ-tahrîrât-ı âciz-i kendülerine iş’âr ve beyan olunduğu
vech üzere atûfetlü ferîk Ömer Paşa bendeleri mustashibi bulunan asâkir-i nizâmiye ve başıbozuk ile mâh-ı hâlin on dokuzuncu Salı günü Diyarbekir’e vusûl bulmuş ve Hassa ve Dersâ’adet Ordu-yı Hümâyunlarından refâkat-i çâkerâneme me’mûr buyurulmuş olan asâkir-i nizâmiye-i şahânenin dört taburu kezalik vâsıl olub küsür iki taburunun dahi bu günlerde vusûlü me’mûl bulunmuş ise de mukaddem ki iş’âr-ı çâkerânem vechle henüz cebhâne ve mühimmâtın yetişememiş olması cihetle mühimmât-ı mezkûrenin vusûlüne ve ba’zı levâzımâtın tedârik ve tesviyesine değin Diyarbekir’de meks ve tevakkuf-ı çâkerânem îcâb ideceği ve Diyarbekir eyâleti mülhâkâtından olub Bedirhan Bey’in idâresinde bulunan mahallere civâr kaza ve aşâ’ir ihtiyâr ve beylerine Harpurut’dan yazıldığı misillû mücerred etvâr-ı hâliyelerine kesb-i vukûf olunmak içün aşâ’ir-i merkûme beylerinden merkûm Bedirhan Bey ile ittifâkı me’mûl olan beylere dahi ba’zı müzâkerât zımnında Diyarbekir’e gelmeniz îcâb itmişdir. Kalkub gelesiz mazmûnunda taraf-ı âcizânemden mekâtib-i mahsûsa tesyâr ve keyfiyet Diyarbekir valisi devletlü paşa hazretlerine dahi iş’âr olunmuş idi. Bu kere ümerâ-yı mezkûrenin ekseri Diyarbekir’e gelüb bakiyyesinin dahi gelmek üzere oldukları ve merkûm Bedirhan Bey’in ahvâl-i hâzırasını anlamak ve hem de kendülerini bildirmeyerek yol buldukları hâlde ‘avenesinin kendüsünden ayrılmasına teşebbüs itmek üzere…” . BOA, İ.MSM, 50/1263, Lef: 1. Anadolu Ordu-yı Hümayûnu Müşiri Osman Paşa’nın 22 Cemazeyilevvel 1263 (15 Mayıs 1847) tarihli Bedirhan Bey hakkındaki raporu
164
Bedirhan Bey ile Han Mahmut arasındaki ittifak bilindiği için onun üzerine yapılacak askerî harekât sırasında güçlü ortağı Han Mahmut’un yardım etmesini önlemek için Ferik Ahmet Paşa Muş bölgesine görevlendirilmiştir.638 Kendisine düzenli ordudan dört tabur piyade ve dört bölük düzenli süvari askeri tahsis edilmiştir. İhtiyaç üzerine daha sonra piyade askerlerinin sayısı altı tabura çıkarılmıştır639. Trabzon Eyaleti’nden 1500 başıbozuk asker toplanarak bunların Muş’da görevlendirilmesi kararlaştırılmıştır640. Ayrıca takviye olarak Muş ve Bitlis taraflarına on iki parça top gönderilmiştir641. Müşir Osman Paşa, Ferik Ahmet Paşa’ya, yapılacak çalışma ile ilgili şifahi ve yazılı emirler verdiğini belirtmektedir. Süvari Mirlivası Selim Paşa ve Miralay Mustafa Beyler de Ferik Ahmet Paşa’nın emrine verilmişlerdir642.
Anadolu Ordusu Müşiri Osman Paşa tarafından Ferik Ahmet Paşa’ya gönderilen 9 Cemaziyelevvel 1263(25 Nisan 1847) tarihli emirnamede, Bedirhan Bey’e daha önce devlete itaat etmesi için çok defa adamlar gönderildiği ve kendisine itaat etmesi hâlinde birçok vaatlerin yapıldığı belirtilmiştir. Fakat yine de onun isyanda ısrarcı olduğu bildirilmektedir. Osman Paşa, Bedirhan Bey’e, Devlet-i Âliyye’ye itaat etmesi için son defa adam gönderildiğini ve kabul etmediği takdirde askerî harekâtın başlayacağını ifade etmiştir. Harekâtın başlaması durumunda kendisinin de Muş ve Bitlis üzerinden çok sayıda nizamiye askeriyle Bedirhan’ın üzerine sevk edileceğinden bu duruma göre hazırlıkların tamamlanması istenmiştir643.
Ferik Ahmed Paşa, önceden hazırlanan plan gereği emrindeki düzenli ordu birlikleriyle ihtiyaç anında Bitlis kolundan üzerine yürüyecekti. Fakat daha sonra Bohtan bölgesindeki askerî birliğin yeterli seviyeye ulaşması üzerine bu karardan
638 BOA, AD, nr. 609, s. 16, 22; BOA, İ.MSM, 49/1235, Lef: 5.
639 BOA, A.MKT.MHM, 2/103, Lef: 3. Anadolu Ordusu Müşiri Osman Paşa’nın Sadaret’e gönderdiği 16
Cemazeyilevvel 1263 (2 Mayıs 1847) tarihli rapor; BOA, İ.MSM, 49/1243.
640 BOA, İ.MSM, 49/1255.
641 BOA, A,MKT.MHM, 2/103, Lef: 3. Anadolu Ordusu Müşiri Osman Paşa’nın Sadaret’e gönderdiği 16
Cemazeyilevvel 1263 (2 Mayıs 1847) tarihli rapor; BOA, İ.DH, 134/6877.
642 Sinan Hakan, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri (1817-1867), s. 200.
643 BOA, A.MKT.MHM, 2/103, Lef: 6. Anadolu Ordusu Müşiri Osman Paşa’nın Ferik Ahmet Paşa’ya gönderdiği
165
vazgeçilerek Ahmet Paşa, Osman Paşa tarafından Van Kalesi’ni ele geçirip Han Mahmut ve kardeşlerini kontrol altına almak için görevlendirildi644.
Neticede, hem hükûmetin, hem Erzurum Valisi’nin, hem de Osman Paşa’nın istekleri doğrultusunda her iki meselenin birlikte halledilmesine karar verildi. Osman Paşa Bedirhan Bey üzerine yürürken, Ferik Ahmet Paşa da Van üzerine hareket etmiştir645.