Bedirhan Bey’in 1843 Harekâtı Sonrasında Nasturilerin Durumu

Patrik Marşemun, daha önce de belirtildiği gibi, kardeşi, Aşitalı Papaz Abraham, kâtibi ve dört hizmetkârıyla Musul’a gelip İngiliz konsolos vekilinin evine sığındı408. Patrik Marşemun, buradan Canterbury Başpiskoposu’na ve Londra Piskoposu’na 1 Ocak 1844 tarihli bir mektup gönderdi. Bu mektupta, öncelikle Bedirhan Bey’in 1843 katliamı ile Nasturi halkının yaşadığı dramı ve çektikleri sıkıntıları anlattı. Yaşanan bu üzücü hadise sonrasında Badger’in bölgeye gelerek Nasturi halkının elinden tutmasından duyduğu memnuniyeti belirterek onu buraya gönderen Başpiskoposluğa teşekkürlerini ifade etti. Fakat Vaiz George Badger’in ruhban üstleri tarafından İngiltere’ye geri çağrılmasından duyduğu üzüntü ve endişesini bildirip onun burada kalarak kendilerine yardım etmesini ısrarla rica etti. Patrik’in mektubundan da, katliam öncesi kendilerine koruyuculuk sözü veren misyonerlerin kendilerini yalnız bırakmaları ve katliama göz yummaları karşısında derin bir hayal kırıklığına uğramış ruh hâlinin izlerini görmek mümkündür. Marşemun, yıkılan kiliselerin yeniden yapılmasını ve dağınık bir hâlde İran’da, dağlarda, ovalarda yabancıların arasında köylerde ve şehirlerde yaşayan Hristiyan

407 _{Austen Henry Layard, a.g.e., s. 140-141. Bkz. George Trenur, The Practical Missionary Magazine, Part. I,}

London 1849, s. 58; Eliya Vartanov, Sibirya Sürgünü Asurîlerin Anıları (1949-1956), Çev: H. Topuzoğlu, Yaba Yay., İstanbul 2005, s. 49; K.P. Matiyef (Bar-Mattay), a.g.e., s. 30; Mehmet Alagöz, a.g.e., s. 104.

105

halkın toparlanıp eski yerlerine gelmesi için İngiltere’den yardım isterken yaşadığı bu hayal kırıklığını dile getirmiştir409.

Patrik Marşemun, Musul’da bulunduğu süre içerisinde Musul Valiliği tarafından tutulmuş ve tefriş edilmiş bir evde misafir ediliyordu. Hatta kendisine yeteri kadar harçlık ve 1,300 kuruş aylık verilmekteydi. Patrik, Musul Valisi’ne giderek alınan esirlerin serbest bırakılmasını istemiş; fakat Vali, katliamdan kaçan Nasturi halkının gelip kendilerine teslim olmadıkları takdirde haklarında hiçbir muamele yapılamayacağını söylemiş; o da, bu karara razı olmuştur. Kendilerine yapılan kötü muamelenin Erzurum Valisi’nin emriyle olduğunu beyan etmişse de Musul Valisi bu hususta bir fikir ve hükmü olamayacağını ifade etmiştir. Marşemun, mevcut durumu hükûmete arz etmek niyetinde olduklarını belirterek öncelikli olarak Vali’den şu sorunların çözülmesini istemiştir:

i. Kendilerince nefret uyandırıcı ve iğrendirici olan esir alma ve satma

işlerinin derhal durdurulması,

ii. Yağmalanan ve gasbedilen mal ve eşyanın iade edilmesi,

iii. Bedirhan Bey ve adamlarının Nasturilerin yaşadıkları bölgeleri

boşaltmaları410.

Patrik, ayrıca Musul’a geldikten iki ay sonra iç bölgelere dağılmış olan Nasturi aşiretlerini ziyaret etmek için Vali’den izin istemiş; fakat Vali, olay henüz sıcak olduğundan, bir fesada ve tahrike sebebiyet verebileceği endişesiyle gitmesine izin vermemiştir411. Ancak Marşemun, izin almaksızın gizlice İmadiye kazası dağlarından Pervari aşireti tarafına kaçmak isterken güvenlik güçleri tarafından yakalanmış ve Musul’a geri gönderilmiştir. Bu süreçte Patrik’e karşı mümkün olduğunca yumuşak davranılarak kendi güvenliği açısından eyalet merkezinden taşraya izin almadan çıkmasının uygun olmayacağı söylenmiştir. Bedirhan Bey’in 1843 harekâtı sırasında birçok Nasturi, Musul sınırları içerisinde yer alan Pervari Bâlâ, Nirve ve Reyhanî aşiretlerine sığınmıştı. Bedirhan Bey, adamlarını bölgeden

409 _{Grabriele Yonan, a.g.e., s. 45-46; George Percy Badger, The Nestorians And Their Rituals With The}

Narrative Of Mission To Mesopotomia And Coordistan İn 1842-1844, Vol: I, Joseph Masters, Aldersgate Street, And New Bond Street, Bond Street, London, 1842 s. 374.

410 _{BOA, İ.MSM, 48/1229, Lef: 4. Diyarbakır Eyaleti Valisi Seyit Tayyar Mehmet Paşa’nın Sadaret’e gönderdiği}

23 Şevval 1262 (14 Ekim 1846) tarihli yazı.

411 _{BOA, İ.MSM, 48/1229. Lef: 4; Salâhi R. Sonyel, The Assyrians of Turkey Victims of Mojor Power Policy, s.}

106

henüz çekmediği için uzun süre misafir olarak Musul Eyaleti sınırları içerisinde kalmaya devam etmişlerdir412. Gerek Patrik Marşemun’un Hükûmet nezdindeki girişimleri ve gerekse Musul Valisi Mehmet Tayyar Paşa’nın bu konudaki ısrarları sonuç vermiş ve Nasturi halkının yerlerine dönebilmesi sağlanmıştır.

Patrik Marşemun, Musul’da bulunduğu sürede Bâbıâli’ye aslı Arapça olan 30 Eylül 1846 tarihli bir dilekçe yazarak ülkesine geri dönmek istediğini ve halkına, köylerinin onarılmasında yardım etmek istediğini belirtmektedir. Mektupta şu ifadeler de yer almaktadır: Padişahımız sayesinde, yurtlarından ayrılmış dağınık ve perişan halde olan Nasturilerin çoğu kendi mahallelerine dönüp köylerinde gönül rahatlığıyla oturmaktadırlar. Ziraatlarını yapıyorlar, hanelerini emniyet içinde imar etmeye başlamışlardır. Ancak kiliselerimiz şimdi haraptır. Hâlbuki milletin kilise ve papazları bulunmadıkça millet arasında karışıklık ve şikâyet konuları çıkması muhtemeldir. Maksadım o tarafa gidip milletim halkını, papazlarını seçmek, tayin etmek ve bunlardan dağlarda ve sahrada dağınık ve perişan olarak kalanları dahi toplayıp köylerini imar etmektir. Ancak Devlet-i Âliyye’nin izni olmadıkça, Tiyari’ye dönmedikçe harap olan mahalleleri imar ve inşa ettiremem. Şimdiki halde Devlet-i Âliyye’den ricamız biz kullarına himmet ve ihsan buyrularak yurduma dönebilmek için Musul Valisi’ne izin ve müsaade ihsan buyurmasını niyaz ve tazarru ederim.

Patrik, dilekçenin son bölümünde, idarî olarak bağlı bulundukları Erzurum’un yerine kendilerine daha yakın ve yolu daha düzgün olan Musul Vilayeti’ne bağlanmayı talep etmiştir. Ayrıca, geçmişteki Osmanlı Padişahları tarafından kendi atalarına verilmiş olan fermanların, 1843 felaketi sırasında kaybolduğunu; bunun için kendisinin emrindeki papazlara bu beratların verilmesini de istemiştir413.

Bedirhan Bey’in 1843 yılındaki harekâtı sırasında pek çok Nasturi esir alınmış ve bunların bir kısmı Cizre’ye satılmak üzere götürülmüştür414. Diğerleri ise,

412 _{BOA, İ.MSM, 48/1238, Lef: 8.}

413 _{Nazmi Sevgen, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Beylikleri, s. 80; BOA, İ.MSM, 48/1238, Lef: 3. Patrik}

Marşemun’un Bâbıâli’ye gönderdiği 9 Şevval 1262 (30 Eylül 1846) tarihli mektup Patrik Marşemun’un bu mektubunu, Nazmi Sevgen, 1845 yılı olarak ifade etmiştir. Fakat gerçekte bu tarih, 30 Eylül 1846’dır. Burada, Hicrî tarihi Miladî tarihi çevirmede bir yalnışlık yapılmıştır. Mehmet Alagöz, a.g.e., s. 106; John Mason Neale, A History Of The Holy Easten Church, London 1847, s. 143.

107

bölgenin hatırı sayılır kişilerine armağan edilmiştir415. Bu esirlerin arasında bir kız ve bir de erkek çocuğu bulunmaktadır416. Bâbıâli, kendi öz tebaası olan Nasturilerin Bedirhan Bey tarafından düşürülmüş olduğu bu olumsuz durum üzerine Musul, Erzurum ve Diyarbakır Eyalet valileri ile sıkı bir yazışma trafiği başlatacaktır417. Özellikle Tanzimat Fermanı sonrası yaşanan bu durum, Osmanlı Devleti’ni uluslar arası alanda güç duruma düşürecektir. Hükûmet, sorunun bir an önce çözümü için bölgeye bir müfettiş gönderdi418. Yapılan girişimler sonucunda Nasturi piskopos ve papazların gözetiminde Diyarbakır’da esir olarak bulunan 30 civarındaki esir serbest bıraktırılarak bunların memleketlerine dönmesi sağlanmıştır. Yine Bedirhan’ın kiliselerden almış olduğu ganimet ve eşyalar, elinden alınarak sahiplerine geri verilmiştir. Bu süreç, onun esir etmiş olduğu Nasturilerin tamamının serbest bırakılmasına kadar devam etmiştir419.

3. BEDİRHAN BEY’İN 1843 NASTURİ HAREKÂTI SONRASINDA