1. MOĞOLLARIN SELÇUKLU ĠKTĠDARI ĠLE ĠLĠġKĠLERĠ
1.1. Baycu Noyan‟ın Anadolu‟daki Faaliyetleri
Baycu Noyan578, 1241-1259 tarihleri arasında Moğolların Anadolu‟dan sorumlu komutanı olarak görev yapmıĢtır579. 1242‟de Erzurum kapısından girerek Erzincan, Kayseri ve Sivas gibi pek çok Ģehrini ele geçirdiği Anadolu‟da ve Türkiye Selçuklu iktidarı üzerinde, Moğolları temsil eden en etkili ve güçlü isim olmuĢtur. Bu sebeple Kadı Ahmed Nigîdî, 1243 ve sonraki tarihlerin Anadolu‟da “Baycu Yılı” olarak anıldığını söyler580
.
Moğollar, Anadolu iĢgalini esas olarak Cengiz Han‟ın ölümünden sonra baĢa geçen Ögedey Han‟ın (1229-1241) emri ile baĢlatmıĢlardır. Ögedey Han, Çormoğan Noyan‟ı HarezmĢahları ortadan kaldırmak ve doğu topraklarında fetihler yapmak üzere görevlendirmiĢti581. Ancak, Çormoğan Noyan‟ın felç geçirdiği582
1241 tarihine kadar Moğol askerleri Anadolu‟ya daha ziyade keĢif amaçlı saldırılar düzenlemiĢlerdir583. Baycu Noyan ise, 1241‟de Çormoğan Noyan‟dan görevi devr alır almaz fiilî ve kesin olarak Anadolu iĢgalini baĢlatmıĢtır.
Baycu Noyan, Anadolu‟dan sorumlu komutan olarak, Türkiye Selçuklu devlet adamları arasındaki ihtilaflara da müdehale etmekteydi. Ancak bu müdehale, devlet
576 Yunînî, Dhail Mirâtu’z-Zamân, II, Yay.: The Dairatu‟l-Ma‟arif-il-Osmania, Hyderabad 1955,
s. 162; Faruk Sümer, “Ağaç-Eriler”, Belleten, XXVI/CIII, Temmuz, 1962, s. 524.
577
Yunînî: 1955, II, s. 162; Cüveynî: 1998, s. 488; Sümer: 1962, s. 524; M. E. Dulaurier, “Ermeni Müverrihlerine Nazaran Moğollar”, TM., II, 211-212.
578 Baycu Noyan, Besüt Boyu‟na mensuptur ve Cebe Noyan ile akrabadır. 1228‟de Ġsfahan‟a yapılan
saldırıda yer almıĢ, daha sonra Çormoğan Noyan liderliğindeki Kafkasya harekâtına katılmıĢtır. Bkz.: P. Jackson, “Bāycū”, Encyclopaedia Iranica, IV/I, online version, http://www.iranicaonline. org/articles/bayju-baiju-or-baicu-mongol-general-and-military-governor-in-northwestern-iran-fl(03 Aralık 2013); Özdemir: 2011, “Üç Dönem”, s. 75.
579
H. Ahmet Özdemir, “Baycu Noyan”, Konya Ansiklopedisi, II, Konya BüyükĢehir Belediyesi Yay., Konya 2011, s. 55.
580
Nigîdî, Anadolu Selçukluları Devrinde Yazılan Bir Kaynak: Niğdeli Kadı Ahmed’in El-
Veledü’Ģ-ġefîk Ve’l-Hâfidü’l-Halîk’i, I, Haz.: Ali Ertuğrul, (DEÜ. SBE., YDT.), Ġzmir 2009, s. 537.
581 Cüveynî: 1999, s. 187; May: 1996, s. 4-17.
582 Ġbn Bîbî: 1956, s. 514; 1996: II, s. 62; Özdemir: 2011, “Üç Dönem”, s. 68. 583 Ġbn Bîbî: 1956, s. 419; 1996: I, s. 420.
adamlarının talebi ile oluyordu584. Muineddîn Süleyman Pervâne ile Seyfeddîn Turumtay585 arasında Erzincan subaĢılığı konusunda çıkan anlaĢmazlığı Baycu Noyan‟a götürmüĢlerdi586. Bu durum, bazı devlet adamları için kabul edilir bir davranıĢ değildi. Devlet adamlarının her türlü meseleyi Baycu Noyan‟ın huzuruna götürmek istemesi, özellikle Celâleddîn Karatay ve ona yakın devlet adamları tarafından vatan hainliği olarak kabul ediliyordu. Nitekim, Tuğracı Sahib ġemseddîn Mahmud, Müstevfi Necibeddîn‟in kendisini kötülemesinden ve baĢına gelen kötü olaylardan dolayı Baycu Noyan‟a baĢvurmak istemiĢ, yazdığı Ģifreli mektuplar ele geçirilince hapsedilmiĢti. Hapsedildiği yerden kurtulması ise yine onun bir adamının Baycu Noyan‟dan yardım istemesi ile olmuĢtu587. ġifreli mektupları okuduktan sonra Celâleddîn Karatay Tuğracı‟ya, “Saltanat nimetlerinin hakları bu şekilde gözetilmez, Selçuklu hanedanına bu şekilde sadakat gösterilmez” diyerek kızmıĢtır588
. Bununla birlikte, bazen de Baycu Noyan‟ın kendisi Ģikâyet edilen kiĢi olmuĢtur. Onun Batu Han‟a Ģikâyet edilmesi, kalabalık Ģekilde ve çok sık aralıklarla, Anadolu‟ya gelmeleri nedeniyle idi589.
Baycu Noyan, baĢarılı bir komutan idi. Anadolu‟nun iĢgalini ve Türkiye Selçuklu Devleti‟nin Moğollara tabi hale getirilmesini sağlamıĢtı. Onun, Anadolu coğrafyasında tam bir hâkimiyet sağlamak istediği görülmektedir. Bu sebeple, kardeĢler arasındaki mücadelelerde, Moğollara karĢı teslimiyet göstermeyen II. Ġzzeddîn Keykâvus‟a karĢı IV. Rükneddîn Kılıç Arslan‟ı yüceltiyor ve onun Anadolu‟daki hâkimiyetini güçlendirmeye çalıĢıyordu. MaraĢ ve Malatya bölgelerinde çıkan Ağaçeri Türkmenlerinin isyanı (1256) devlet gücüyle bastırılamayınca, Baycu Noyan Türkmenler üzerine gitmiĢ, ele geçirdiği Malatya‟yı IV. Rükneddîn‟in askerlerine teslim etmiĢti590.
584 Ġbn Bîbî: 1956, s. 599, 601; 1996: II, s. 129, 131. 585
Baybars Mansurî, Seyfeddîn Turumtay‟ın I. Alâeddîn Keykubâd‟ın en önemli emirleri arasında olduğunu söyler. Bkz.: Baybars Mansurî: 1998, s. 27. Seyfeddîn Turumtay hakkında geniĢ bilgi için bkz.: Ġsmet Kayaoğlu, “Turumtay Vakfiyesi”, VD., XII, Ankara 1978, s. 91-112.
586 Ġbn Bîbî: 1956, s. 599; 1996: II, s. 129.
587 Ġbn Bîbî: 1956, s. 598-601; 1996: II, s. 128-131; Selçuknâme: 2007, s. 203; Yazıcızâde: 2009,
s. 734.
588 Ġbn Bîbî: 1956, s. 600; 1996: II, s. 130. 589 Ġbn Bîbî: 1956, s. 617; 1996: II, s. 143. 590 Abû’l-Farac: 1999, II, s. 564.
II. Ġzzeddîn Keykâvus, Baycu Noyan ile mücadele etmekteydi. Bir sonraki baĢlık altında daha geniĢ izah edileceği üzere, Baycu Noyan Mugan kıĢlağını Hülagu Han‟a bırakarak ailesi, askerleri ve hayvanları ile birlikte kalabalık bir Ģekilde Anadolu‟ya girdiğinde, onun Anadolu‟yu tam anlamıyla ve yeniden iĢgal edeceğini düĢünen II. Keykâvus, Baycu Noyan ile Aksaray‟da savaĢmıĢ (1256 Ekim-Sultan Hanı SavaĢı), ancak yenilerek kaçmak zorunda kalmıĢtı591
. Baycu Noyan II. Keykâvus‟u yendikten sonra, Konya surlarını yıktırmak istemiĢse de Ģehir halkının kıymetli hediyelerle araya girmesi üzerine, ettiği yemini tutmak adına sadece dıĢ surların bir kısmını yıkmakla yetinmiĢtir592. Baybars Mansurî ve Aynî, bu savaĢtan sonra Konya halkının, surların yıkımını nasıl engellediğini uzun uzadıya anlatır. Buna göre, Ģehrin imamı ve hatibi, Cuma günü minbere çıktığında, içinde bulundukları vahim durumu çok güzel özetleyerek hitabına Ģöyle baĢlamıĢtır: “Ey Müslümanlar! Bize saldıran bu düşman ile imtihan olduk. Bizi koruyacak hiçbir şey yok.”593
. Hatip, konuĢmasının devamında, Ģehir halkından, kıymetli eĢyalarını getirmelerini istemiĢtir. Toplanan hediyeler, hatip tarafından Baycu Noyan‟ın karargâhına götürülmüĢtür. Fakat, hatip karargâha gittiğinde Baycu Noyan‟ın ava gittiğini ve orada bulunmadığını öğrenmiĢ ve getirdiği hediyeleri onun hanımına teslim etmiĢtir. Baybars Mansurî ve Aynî, bu hanımın hatip ile konuĢtuktan sonra Müslüman olduğunu ve Baycu Noyan‟dan Ģehre zarar verilmemesini istediğini söyler594
.
Baycu Noyan‟ın Hülagu Han‟ın Bağdat seferine katılmak üzere Anadolu‟dan ayrılmasından sonraki faaliyetleri hakkındaki bilgiler oldukça azdır595. Onun Hülagu Han tarafından hiç sevilmediği ve öldürüldüğü düĢünülmektedir596
.
591 Ġbn Bîbî: 1956, s. 621; 1996: II, s. 146; Baybars Mansurî: 1998, s. 32; “Sebastatsi
Vakayinamesinden Bir Bölüm”, Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, Haz.: A. G. Galstyan, Çev: Ġlyas Kamalov, Ġstanbul 2005, s. 46.
592 Eflâkî, Baycu Noyan‟ın Konya‟yı kuĢattığı sırada Mevlanâ‟nın Halka-begûĢ Kapısı‟ndan dıĢarı
çıkarak Konya Meydanı‟nın arkasında bulunan bir tepede kuĢluk namazı kılmaya baĢladığını, onu gören Moğol askerlerinin ok atmak istediği ancak yapamadığını, üzerine at sürmek isteyip kımıldayamadıklarını ve durumu haber verdiklerinde Baycu Noyan‟ın da aynı Ģekilde ok atıp üzerine at süremediğini söyler. Eflâkî‟ye göre Baycu Noyan, bu kerameti gördüğünde korkmuĢ ve Ģehre girmekten vazgeçmiĢtir. Bkz.: Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri, Çev.: Tahsin Yazıcı, Kabalcı Yay., Ġstanbul 2006, s. 240-241.
593
Baybars Mansurî: 1998, s. 32; Aynî: 1987: I, s. 155.
594 Baybars Mansurî: 1998, s. 32; Aynî: 1987: I, s. 155.
595 Abû‟l-Farac, Bağdat seferinde Baycu‟nun ordusunu Ģehrin batısına Hülagu Han‟ın da doğusuna