Avusturya Hukukunda Tehlike Sorumluluğunun Gelişimi

Avusturya hukukunda kusur sorumluluk hukukunun temel prensibi olarak kabul edildiğinden ve genel bir tehlike sorumluluğu normu bulunmadığından özel tehlike sorumluluğu normları çeşitli yasalara dağılmış durumdadır²⁰⁷. Bu yasalardan 1869 tarihli Demiryollarındaki Kazaların Yol Açtığı Ölüm ve Bedensel Yaralanmalardan Demiryolları Girişimlerinin Sorumluluğu Hakkında İmparatorluk Yasası ile 1871 tarihli Elektrik ve Gaz İletimi Tesislerinin Yol Açtığı Zararlardan Sorumluluk Hakkındaki İmparatorluk Sorumluluk Yasası önemlidir. Bu yasalar, bazı maddelerinde değişiklikler yapılmakla birlikte günümüzde de geçerliklerini sürdürmektedir²⁰⁸. Avusturya Medeni Kanunu’nda ise hayvan tutucunun sorumluluğu bir sebep sorumluluğu olarak düzenlenmiştir, öğretide bir görüşe göre bu sorumluluğun doğması için tipik işletme tehlikesinin gerçekleşmesinin gerekirken²⁰⁹, kurtuluş kanıtına yasada yer verilmesi nedeniyle bir başka görüş kusur ve tehlike sorumluluğu arasında bir sorumluluk türü olduğunu ileri sürmektedir²¹⁰. Farklı düzenlemelerin birbiriyle uyumsuzluğu ve benzer bir tehlikelilik için düzenlemenin bulunmaması nedeniyle ortaya çıkan adaletsizlikler Avusturya’da

206 Schlüchter, 140; Zweigert/Kötz, 22-23. Ayrıntılı bilgi için bkz. Schlüchter, 135 vd.

207 Steininger, 102; Reischauer, §1306, 730; Üçışık, 131.

208 Steininger, 103; Krause, 45 vd.

209 Krause, 41.

210 Reischauer, §1306 II/2a, 734. Aynı yönde bkz. Koziol, Helmut: “Umfassende Gefährdungshaftung durch Analogie?”, Festschrift - Walter Wilburg zum 70. Geburtstag, Graz 1975 (FS Wilburg), 173.

51 eşitlik ilkesine dayanarak kıyas yasağının reddedilmesi sayesinde bir ölçüde hafifletilmektedir²¹¹. Örneğin 1869 tarihli yasanın lafzına göre sadece demiryollarının işletilmesi sırasında meydana gelen kazalardan doğan sorumluluk talepleri bu yasanın kapsamındadır, fakat yasanın çıkarıldığı zamanki koşullar ve yasanın amacı dikkate alınarak kıyas yapılması ve motorlu karayolları taşıtlarına da uygulanması kabul edilmektedir²¹². Ancak kıyas yapılsa dahi birtakım çelişkilerin ortaya çıktığına işaret edilmektedir²¹³. Bu nedenle Avusturya yazınında baskın görüş tehlike sorumluluğunda genel normun öngörülmesinden yanadır²¹⁴.

Nitekim Adalet Bakanlığının isteği üzerine kurulan uzmanlar kurulu tarafından Haziran 2005’te yeni bir Avusturya tazminat hukuku tasarısı hazırlanmıştır²¹⁵. Bu tasarıda yöntemsel olarak Wilburg’un geliştirdiği hareketli

211 Steininger, 102-103; Reischauer, §1306, 730; Reischauer, Rudolf/Spielbüchler, Karl/Welser, Rudolf: Reform des Schadenersatzrechts Band III Vorschläge eines Arbeitskreises, Wien 2008, 19;

Koziol, FS Wilburg, 174; Will, 80 vd.; Koch, Bernhard A./Koziol, Helmut: “Austria”, Unification of Tort Law: Strict Liability, Bernhard A. Koch, Helmut Koziol (hrsg), The Hague 2002 (Austria), 14;

Schilcher, Bernd/Posch, Willibald: “Civil Liability for Pure Economic Loss: An Austrian Perspective”, Civil Liability for Pure Economic Loss, Edited by Efstathios K. Banakas, Proceedings of the Annual International Colloquium of the United Kingdom National Committee of Comparative Law held in Norwich, September 1994, Bodmin 1996, 160. Aynı yönde Krause, 63 vd.

212 Steininger, 109-112.

213 Steininger, 102-103.

214 Steininger, 138-142; Krause, 63 vd.

215 Steininger, 299.

52 sisteme (bewegliche System) dayanılmıştır²¹⁶. Bu tasarıda tehlike ilkesine dayanan iki norm öngörülmektedir²¹⁷. Tasarının “Yüksek Tehlike Kaynakları İçin Sorumluluk” başlıklı maddesi olan §1302 şöyledir²¹⁸: “(1) Yüksek tehlikeli bir kaynağın tutucusu, bu tehlikeli kaynak bir zarar meydana getirdiği sürece, sorumlu olur. Tutucunun kim olduğu, tehlike kaynağında kimin özel bir çıkarı bulunduğuna, maliyete katlandığına ve eylemli olarak tasarruf imkânını elinde bulundurduğuna göre belirlenir. (2) Bir nesne, bu nesnenin olağan kullanımı ya da gerekli özenin gösterilmesine karşın bir faaliyet sık ya da ağır zararlara yol açtığı takdirde yüksek tehlikeli bir kaynağın varlığından söz edilir. Yüksek tehlikeli kaynaklar özellikle nükleer tesisler, barajlar, benzin, gaz, güçlü akım tesisatları, cephane fabrikaları ve depoları, dahası hava taşıtları, demiryolları ve teleferikler, motorlu taşıtlar ve motorlu botlar ile madencilik ve patlatma faaliyetleri. (3) Zarara mücbir neden yol açtığı ya da nesnenin ayıpsızlığına karşın ve mümkün olan en yüksek düzeyde özen gösterilmesine karşın zarar gerçekleştiği takdirde sorumluluk ortadan kalkabilir.

Aynı durum zarar gören zarara razı olmuşsa ya da riski göze almışsa da geçerlidir.

Bu hususların dikkate alınıp alınmayacağı her şeyden önce taşıdığı ağırlığa ve tehlikeliliğin düzeyine, özellikle somut durumdaki düzeyine, bağlıdır. Ciddi ölçüde tehlikelilik hallerinde sorumluluğun hafifletilmesiyle de yetinilebilir.” Bu madde ile Avusturya hukukunda tehlike sorumluluğu genel normu öngörülmesi önerilmiştir.

Aşağıda inceleyeceğimiz İsviçre Medeni Kanunu Ön Tasarısı madde 50’deki

216 Steininger, 299; Reischauer/Spielbüchler/Welser, 14. Wilburg’un geliştirdiği sistem hakkında bkz.

aşağıda §3/III. Bu sistemin getirilmesine karşı olan görüş hakkında bkz.

Reischauer/Spielbüchler/Welser, 14,

217 Steininger, 301; Üçışık, 131.

218 Steininger, 301-302.

53 tehlikelilik ölçütünün aynısının öngörüldüğü dikkat çekmektedir²¹⁹. Buna karşılık tehlike sorumluluğuna yol açan olgu İsviçre tasarısından farklı olarak “faaliyetlere”

değil, Will’in önerdiği üzere hem nesneleri hem de faaliyetleri kapsayan

“kaynaklara” dayandırılmıştır²²⁰. Bununla birlikte Koziol, Avusturya tasarısının bu düzenlemesinin İsviçre tasarısından esinlenerek hazırlandığını ve yürürlükteki hukuktan farklı olarak tasarıdaki düzenlemede sorumluluk üst sınırının öngörülmediğini belirtmektedir²²¹.

Tehlikeli olmakla birlikte bu düzeyde bir tehlikelilik içermeyen kaynaklar için de bir madde bulunmaktadır. Tasarının “Yüksek Tehlike” başlıklı maddesi olan

§1303 şöyledir²²²: “(1) §1302/2’de öngörülen düzeye erişmeyen çok tehlikeli bir kaynağın tutucusu, bu kaynak bir zarara yol açtığı takdirde ve zararın önüne geçmek için gerekli özeni göstermiş olduğunu kanıtlamadığında sorumlu olur. Aynı durum bir kimse faaliyeti aracılığıyla böyle bir tehlike meydana getirdiği takdirde de geçerlidir. (2) Büyük tehlike özellikle hayvanlar, yapı eserleri, düşük hızdaki motorlu taşıtlar ya da bisiklet sürme ya da kayakçılık gibi faaliyetler aracılığıyla meydana getirilebilir.” Eşanlamlı “erhöhter” ile “hoher” terimlerinin isabetsiz biçimde karşı karşıya getirildiği belirtilerek bu terminolojik tutum eleştirilmektedir²²³. Öğretide baskın olarak §1303’teki normun tehlike sorumluluğu genel normu değil, kusur ve

219 Ayrıca bkz. Steininger, 317.

220 Steininger, 318-320; Griss, 59.

221 Koziol, Helmut: “Der österreichische Entwurf eines neuen Schadenersatzrechts”, HAVE, 2005, 313. Ayrıca bkz. Koch/Koziol, Austria, 37.

222 Steininger, 302.

223 Steininger, 309; Reischauer, §1306, 738. Bu terimleri Üçışık, yüksek tehlike ve yükselen tehlike olarak çevirmiştir. Üçışık, 131.

54 tehlike sorumluluğu arasındaki geçiş alanı için genel bir norm olduğunu, bunların dışında ayrı bir kategoriyi meydana getirdiğini, çünkü zararın önüne geçmek için gerekli özenin gösterilmesi kurtuluş kanıtı olarak düzenlendiğini belirtmektedir²²⁴. Reischauer ise bunu hafifletilmiş tehlike sorumluluğu olarak nitelendirmekte ve bisiklet sürme, kayak yapma gibi faaliyetlerin hafifletilmiş de olsa tehlike sorumluluğuna tabi tutulmasını hukuk politikası açısından yanlış bulmaktadır²²⁵.

2005 yılında hazırlanan bu tasarı üzerinde çalışan bir bilim komisyonu, söz konusu tasarıyı değerlendirerek eleştiriler getirmiş ve “karşı tasarı” hazırlamıştır²²⁶. Karşı tasarıda genel bir tehlike sorumluluğuna yer verilmemiş, genel tehlike sorumluluğu yerine genel bir çevre (çevreyi tehlikeye atma) sorumluluğu ve komşuluk hukukuna dayanan özel bir tehlike sorumluluğu öngörülmüştür²²⁷. Buna gerekçe olarak uygulamanın özel yasalara alışmış olması ve farklı olguların kısmen farklı düzenlemeleri de gerekli kıldığı ileri sürülmüştür²²⁸. Sonuç olarak belirtmek gerekir ki her iki tasarı da henüz yasalaştırma faaliyetlerine konu olmamıştır²²⁹.

224 Steininger, 311; Griss, Irmgard: “Gefährdungshaftung, Unternehmerhaftung, Eingriffshaftung”, Entwurf eines neuen österreichischen Schadenersatzrechts, Irmgard Griss, Georg Kathrein, Helmut Koziol (Hrsg.), Wien 2006, 59; Koziol, HAVE, 2005, 313.

225 Reischauer, §1306, 738. Koziol de katı ve hafif tehlike sorumlulukları ayrımı yapmaktadır. Koziol, Grundfragen, 231.

226 Reischauer/Spielbüchler/Welser, 13.

227 Reischauer/Spielbüchler/Welser, 19-21.

228 Reischauer/Spielbüchler/Welser, 19.

229 http://www.justiz.gv.at/web2013/html/default/8ab4a8a422985de30122a91ca4c362bf.de.html E.T.:

11.07.2013.

55 Anlaşılan odur ki tazminat hukuku alanında yapılması gereken değişiklikler hususunda tartışmalar sona ermiş değildir.