Arguvan Yöresinin Coğrafi ve Sosyal Yapısı

Arguvan Malatya merkeze 64 km uzaklıkta bulunan bir ilçedir. İlçenin sınırları batıda Hekimhan, doğuda Arapgir, kuzeyde Sivas ve Divriği ilçesi, güneyde Malatya ve Elazığ’ın Baskil ilçesiyle çevrilidir. (Bk. Ek. 3) İlçenin yüzölçümü 1.037 km² olarak ölçülmüştür. İlçe tamamen deprem kuşağında yer almaktadır. Bundan dolayı günümüze kadar önemli depremler yaşamış, meydana gelen bu depremler sonucunda da üç kez ilçe merkezinin yeri değiştirilmiştir. İlçe yeryüzü şekilleri olarak engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Özellikle kuzeyi dağlık olan yörenin güneyi ise düz arazilerden oluşmaktadır. İlçenin en büyük dağı Arapgir ilçesi ile arasında bulunan Göl Dağı’dır. İlçenin doğusunda bulunan köylerinin hemen yanında Fırat Nehri akmaktadır. Bömre Deresi, Şotik Çayı, Morhamam Deresi, Çavuş Çayı ilçedeki küçük ölçekli akarsulardır.205

Ayrıca yörede Çakmak, Gaçer ve Sarıçiçek Yaylaları bulunmaktadır. Sulama yetersizliğinin çözümü için Şotik Barajı ve İsaköy Göletleri az da olsa yöreyi rahatlatmaktadır.206

203 _{Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Yönleri İle Malatya, Evin Ofset Matbaacılık, Malatya 2004, s. 48.} 204 _{http://arguvanvakfi.org.tr/wp-content/uploads/ARGUVAN-KÖY-DERNEKLERİ-BAŞKANLARI-ve-}

TELEFONLARI-1.pdf (19/03/2016)

205 _{Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Yönleri İle Malatya, s. 48; Komisyon, Coğrafi, Ekonomik, Sosyal,} Kültürel ve Tarihi Yönleri ile Malatya 96, s. 57; Malatya 1989 İl Yıllığı, Yeni Malatya Ofset

Tesisleri, Malatya 1989, s. 34; http://www.arguvan.gov.tr/default_B0.aspx?content=195 (02/03/2016)

206 _{Hüseyin Şahin-Süleyman Özerol, Arguvan Türküleri Halk Bilimsel Bir Araştırma Denemesi,}

Arguvan ilçesi ve köyleri tamamen kırsal iklimin özelliklerini taşımaktadır. Özellikle yazlar kurak ve sıcak, kışlar ise soğuk ve yağışlı bir şekilde geçmektedir. Yörenin geçim kaynağı yaygın olarak tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Yörede buğday, arpa, meyve ve az da olsa sebze yetiştiriciliği yapılmaktadır.207 _{Fırat Nehri’ne}

yakın bazı köylerde ise kayısı başta olmak üzere geniş meyveliklerin bulunduğu görülmektedir.

Arguvan yöresinde toplam 45 köy, ilçe merkezinde de dört mahalle bulunmaktadır. İlçe merkezinde Bahçelievler, Dolaylı (Harpuz), Tepebağ ve Yeni mahalle adında dört tane mahalle bulunmaktadır. Bu dört mahallede yaşayanların büyük bir kısmı Alevi’dir. 45 tane köyün 33 tanesinde Alevilerin, 12 tanesin de ise Sünnilerin ikamet ettiği ifade edilmektedir. 2000 yılında yapılan sayımda toplam nüfusun 10.594 kişi olduğu görülmektedir. Çalışma sahamız olan alevi köylerinin nüfus dağılımları aşağıdaki gibidir: Akören (Akviran) 145 Alhasuşağı 164 Armutlu (Kuşu) 65 Asar 163 Asmaca 120 Aşağı Sülmenli 174 Bozan 77 Çavuş 130 Çayırlı (Arakel) 104 Çobandere (Şotik) 460 Doydum ( Eskiköy) 32 Ermişli (Germisi) 201 Eymir 286 Göçeruşağı 195 Gökağaç 149 Gümüşlü (Kesirik) 121 Güngören (Gadabela) 149

207 _{Ahmet Şentürk, Malatya, Aksa Yay., Malatya 1984, s. 46; Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Yönleri} İle Malatya, s. 48.

37 İsaköy 435 Karahöyük 303 Kızık 122 Koçak (Mamısa) 30 Konakbaşı (Apası) 70 Koyuncu (Gürge) 263 Kömürlük (Yukarı Atma) 128 Kuruttaş 77 Kuyudere (Mineyik) 166 Morhamam (Gülhamam) 137 Sığırcıuşağı (Çakmak) 182 Tarlacık (Ektir) 191 Yamaç (Musadi) 166 Yeniköy 36 Yoncalı (Brik) 68 Yukarı Sülmenli 222 208

Arguvan merkezde 2014’te yapılan nüfus sayımıyla Yeni Mahalle 636, Tepebağ 601, Bahçelievler 255, Dolaylı 373 kişi olarak tespit edilmiştir.209

Yukarıda ifade edilen nüfus sayımı sonrası veriler sürekli değişmektedir. Öyle ki çoğu köyler, yazlık ve kışlık olarak kullanılmaktadır. Hatta kışın bazı köylerde bir iki aile yaşamaktadır. Yazları ise nüfus yoğunluğu artmaktadır. Arguvan’ın kuzeydoğu tarafındaki köylerde hayvancılığın gelir kaynağı olmasından dolayı yaylacılık kültürünün ön plana çıkması da köy nüfusunu, mevsimine göre değiştirmektedir. Göl Dağı ve Yama Dağı’ndaki yaylalara yakın köylerde küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Ayrıca arıcılık da yörede yapılan iş kollarındandır.

Arguvan yöresinde Cumhuriyetle birlikte okuryazar oranı hızla artmıştır. Günümüzde köy ve ilçe merkezinde yaşayanların eğitim seviyesi oldukça yüksektir. Toplumdaki eğitim seviyesinin yükselmesinde dini inançların da önemi göz ardı edilemez. İnanç önderleri olan dedelerin çocukların okutulmasının dini bir vazife olduğunu, eğitimin önemini topluma sürekli ifade etmeleri, yöre halkını da olumlu bir şekilde etkilemiştir. Arguvan Alevilerinin yaşadığı ilçe merkezinde ve köylerinde

208 _{http://rapory.tuik.gov.tr/26-12-2015-16:07:54-92056992810727326131585145538.html(26/12/2015)} 209 _{http://www.nufusu.com/ilce/arguvan_malatya-nufusu(01/01/2016)}

toplamda 8 okul bulunmaktadır. Son yıllarda taşımalı eğitimin yaygınlaşması ile birlikte birçok köy okulu kapatılmıştır. Eğitim ve öğretim merkez okullarda sürdürülmektedir.

Yörede 2013 TÜİK raporlarına göre okuryazar olmayan 1272 kişiden 238’i erkek, 1034’ü kadın; okuryazar olan 6897 kişiden 3877’i erkek, 3020’i kadın olarak kayda geçmiştir.210 _{Oysa ilçe dışına yapılan göçlerle okuryazar sayısı yükselmiştir.}

Arguvan ilçesinin yeterince gelişememesinde ilçe merkezinin, depremlerden dolayı üç kez yer değiştirmesi etkili olmuştur. Ayrıca son dönemlerde yoğun göçün şehre kaymasıyla ilçe merkezi ve köyler, yazlık alanlar olarak kullanılmaya başlanmıştır. İlçe merkezinden ve köylerden genelde Malatya il merkezine, İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlere göç yaşanmaktadır.

İlçe merkezinde Devlet Hastanesi, Polis Karakolu, Jandarma Komutanlığı, 1 lise, 4 ilkokul ve ortaokul bulunur. Ayrıca küçük ölçekli esnaflar ticari faaliyette de bulunmaktadır. İlçede çalışan memurların büyük bir kısmı Malatya merkeze gidiş-geliş yapmaktadır. Sosyal ve kültürel etkinlik olarak Arguvan Türkü Festivali, Abdal Musa Şenlikleri, İmam Cafer Şenlikleri, Sarı Baba etkinlikleri yapılmaktadır.

BİRİNCİ BÖLÜM

1. ARGUVAN YÖRESİNDEKİ ALEVİLERİN İNANÇ SİSTEMİ

Anadolu ve Arguvan Alevilerinin inanç sistemleri genel olarak Allah Muhammed Ali üçlemesi ile Ehlibeyt üzerine kuruludur.211 _{Buradan hareketle Arguvan}

ve çevresindeki inanç sistemini; Tanrı Anlayışı ve İnsanın Yaratılışı, Hz. Ali ve Miraç Olayı, Allah Muhammed Ali Üçlüsü, Tenasüh ve Devriyye İnancı, On İki İmam, Tevella ve Teberra İnanışı, Mehdi İnanışı, Kaza-Kader, Melek ve Ahiret İnancı başlıkları altında ele alıp inceleyeceğiz.