Rusya, Perovsky'nin 1839'daki seferleri ve diplomatik temaslarının her ikisinin de başarısız olmasından sonra, Aral Denizi’nin güneydoğusundan Siriderya’nın kıyılarına kadar olan operasyonlarının yönünü değiştirdi ve bu zamana kadarki faaliyetleri ile Hokand’a yaklaştı.290 Rusya, Buhara ve Hokand bilmecesini çözmeye çalışıyordu. Buhara ve Hokand’da Rus fobisi giderek şiddetleniyordu. Mayıs 1852’de alınan tüm önlemler ve silahlanmanın ardından General Perovsky, Siriderya boyunca kurulacak
287 Chisholm, “Dost Mahommed Khan”, s. 438; Ayrıca bkz. Kahraman, “Dost Muhammed”, s. 511. 288 BL/APAC/IOR/L/PS/20/G3/14, “AFGHANISTAN – NO. IV-1855. Treaty Between the British Government and His Highness Ameer Dost Mohummud Khan, Walee of Cabool and of those countries of Afghanistan now in his possession ; concluded on the part of the British Government by John Lawrance, Esquire, Chief Commissioner of the Punjab in virtue of full Powers vested in him by the Most Noble James Andrew, Marqouis of Dalhousie, KT., &c., Governor General of India ; and on the part of the Ameer of Cabool, Dost Mohummud Khan by Sirdar Gholam Hydur Khan, in virtue of full authority Granted to Him by His Highness, -1855.”.
289 Chisholm, “Dost Mahommed Khan”, s. 438
290 Arminius Vambery, History of Bokhara - From the Earliest Period Down to the Present, Printed by Henry S. King & Co., 65 Cornhill & 12 Paternoster Row, London, 1873, s. 396.
91
olan kaleler hattı projesini yürütmeye karar verdi.291 Kırgızlar üzerine sürekli sefer tertipleyen Ruslar, Aral Denizi’nin doğusundaki Ak Mescid Kalesi’ni 1853’te ele geçirdiler. Bu stratejik noktanın Ruslar tarafından ele geçirilmesinde hiç şüphesiz hanlıkların kendi aralarındaki çekişmeleri (Hokand ve Buhara Hanlıkları ile Buhara ve Hive Hanlıkları arasında sürekli olarak bir toprak kavgası söz konusuydu) ve Hokand Hanlığı’ndaki iç karışıklıkların etkisi büyüktür.292 Kaleyi alan General Perovsky’nin adı bu kaleye verildi. Bu kale Hokand’daki tüm kalelerin merkezini teşkil ediyor ve hepsinin kontrolünü sağlıyordu. Hokand Hanlığı’ndan alınan bu kale stratejik açıdan Ruslara önemli bir avantaj sağlayacaktı.293 Daha sonra Kasala’da bir, iki ve üç numaralı olarak adlandırılan kaleler inşa edildi. Hokand’da da iki kale mevcuttu. Böylelikle Rusya’nın yavaş yavaş Taşkent’e yürüdüğü Siriderya hattı kurulmuş oldu.294 Buhara, Taşkent ve Hokand’da kurulan kaleler, Rusya’ya Afganistan’ın kuzey hattında önemli bir konum kazandırdı. Batı Sibirya ve Siriderya hatları boyunca uzanan devasa bir kale zinciri var olmasına rağmen, bu kalelerin arasında kalan ülke tam bir bağımlılık içerisinde değildi. Yeni kazanılan toprakların, iki hat arasındaki ülkenin hâkimiyeti sağlanmadıkça güvenlik açısından problemleri olacaktı. Burnaby’nin ifadesiyle, sağ el sol eli kavramalıydı.295 1854 Nisan'ında, Perovsky, Hokandlıların bir önceki yılın kışının son aylarında büyük ölçüde askeri hazırlıklar yaptıkları konusunda da bilgilendirilmişti.296
291 Émile Jonveaux, “Les Russes Dans L'asıe Centrale: Leurs Conquêtes Sur Les Rıves Du Syr Et De L'amou-Darıa”, Revue des Deux Mondes (1829-1971), Seconde Pérıode, Vol. 67, No. 4 (15 Févrıer 1867) ss. 975-976.
292 Nurettin Hatunoğlu, Buhara Hanlığı’nın Son Emiri Alim Han ve Dönemi (1911-1920), Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2010, ss. 50-52.
293 Sylvain Bensidoun, “L' Asie centrale et la Russie au milieu du XIX e siècle”, Revue Historique, T. 254, Fasc. 1 (515) (Juıllet-Septembre 1975), ss. 143-144; Ayrıca bkz. К. К. Абаза, Завоеваніe
Туркестана, Типографія М. М. 'Стасюлевича, Вас. Остр., 5 .тіш., 28., С .-Петербургъ, 1903, s. 59;
Ayrıca bkz. Alexander Morrison, “Russia, Khoqand, and the Search for a “Natural” Frontier, 1863-1865”,
Ab Imperia, 2/2014, s. 6; Ayrıca bkz. Svetlana Gorshenina & Sergej Abašin, “Construire et vivre le
Turkestan russe : un regard double sur une rencontre coloniales”, Cahiers d’Asie centrale, 17/18 | 2009, mis en ligne le 11 mai 2010, consulté le 21 avril 2019, s. 7.
294 Fred Burnaby, A Ride to Khiva: Travels and Adventures in Central Asia, London, Paris & New York, 1876, s. 368; Burnaby’nin eseri basıldıktan bir yıl sonra Chicago Daily Tribune’de tanıtımı yapılmış ve muhteviyatı hakkında bilgi verilmiştir. Bkz. ProQuest Historical Newspapers (PHN), U.S. Dailies, “LITERATURE.: Central-Asian Adventures---A Ride yo Khiva.”, Chicago Daily Tribune (1872-1922), Feb. 24, 1877, s. 12a.
295 Burnaby, A Ride to Khiva, s. 369.
296 Captain Valikhanov, M. Veniukof, The Russians in Central Asia, Translated by John and Robert Michell, London, 1865, s. 365.
92
Bu bilgi ile birlikte kafasındaki tüm şüpheleri gideren Perovsky ve 1854 yılında bu konuyu çözüme kavuşturmak adına toplanan Rus komuta kademesi, iki hattın birleştirilmesinin yolunun Buhara ve Hokand’ın boyun eğmesinden geçtiği kararına vardı. St. Petersburg’daki yetkililer bu fikre olumsuz bakmadılar ve bölge için Siriderya ve Batı Sibirya hatlarına katılması kararı alındı.297 Bu esnada Kırım Savaşı patlak verince (1853) Rusya tüm dikkatini bu konu üzerine çevirdi. Daha sonra Kırım Savaşı’nın sona ermesiyle (1856) birlikte tekrar bütün dikkatini Orta Asya politikasına çevirerek mevcut fikrin icrasına girişti.298 Rus devlet adamlarının Orta Asya stratejileri giderek netleşmeye başlıyordu. Buna göre; Buhara ve Hokand gibi hanlıklarla birleşmenin yolu onların Rusya’ya olan bağlılıklarından geçiyordu. Bu ifade, Rusya’nın Orta Asya politikasının ve stratejisinin dönüşümüne işaret ediyordu.
Rus General Duhamel, 1854 yılında Hindistan’ın işgaline dair bir plan belirledi ve yazıya döktü. Ona göre Hindistan, işgale açık bir konumdaydı. Özellikle Kandahar ve Kâbil şehirleri, İndus Nehri’nin kapısı konumundaydılar. Duhamel 5 farklı rota belirlemişti. Buna göre;
“1- Orenburg, Hive, Merv, Herat, Kandahar ve Kâbil
2- Orenburg ya da Orsk, Aralsk, Buhara, Belh, Kailoum ve Kâbil
3- Orenburg ya da Troizk, Aralsk, Taşkent, Hokand, Kolom, Bamyan ve Kâbil 4- Astrahan, su yolu ile Astrabad, Meşhed, Herat, Kandahar, Kâbil
5- Rus Ermenistanı, Tebriz, Tahran, Meşhed, Herat, Kandahar ve Kâbil”299
İlk üç seçenek ulaşım ve ordunun hareket kabiliyeti açısından diğerlerine göre daha zordu. Diğer iki seçenek ise Ruslara daha makul ve pratik görünüyordu. Duhamel Afganistan’ın işgali söz konusu olduğunda buradan sonrası için yani Hindistan’a da rota belirlemişti. Buna göre;
“1- Kâbil, Celalabad, Peşaver ve Attok
297 Burnaby, A Ride to Khiva, s. 369.
298 Kubilay Erman, “Sömürgecilik Kıskacında Afganistan”, History Studies, Volume 4, Issue 3, Ekim 2012, s. 72.
299 The British Newspapers Archive (The BNA), “Russia and India,”, The Tablet, Saturday 1 February 1873, s. 129.
93
2- Gazne, Dera İsmail Han
3- Kandahar, Kuetta, Dadur, Şikârpûr”300
Bu rotalar arasında Hindistan’a ulaşan en kısa yol birincisiydi. Dolayısıyla Rus askerlerinin bu yolla daha az maliyetle daha kısa süre içerisinde Hindistan’a ulaşabileceği öngörülüyordu. Ruslar bu planlarını uygulamaya çok geçmeden başlayacaklardı.