Adli Kolluk Personeli

uyarınca Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü, Ticaret Bakanlığı’nın hizmet birimleri arasında sayılmıştır. Söz konusu CBK’nın 451 inci maddesinde Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü’nün görev ve yetkileri arasında adli kolluğa ilişkin pek çok durum sayılmış olup bunlara gümrük kolluğunun anlatıldığı kısımda yer verilmiş olduğundan bu hususlar burada tekrar edilmeyecektir.

Daha önce özel kolluk bölümü altında kısaca değindiğimiz Gümrükler Muhafaza Teşkilatı (Gümrük Kolluğu)’nın adli kolluk görev ve yetkisi de CMK’nın 164 üncü maddesinde belirtilmiştir. Adli kolluk ve görevinin düzenlendiği 164 üncü maddede 485 sayılı Gümrük Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK’nın 8 inci maddesinde yer verilen soruşturma işlemlerini yapan güvenlik görevlileri adli kolluk olarak ifade edilmiştir. Fakat süreç içerisinde 485 sayılı KHK’nın yerini önce, 08.06.2011 tarihli 640 sayılı KHK ve en son da yukarıda bahsi geçen 1 sayılı CBK almış olduğundan bugün CMK’nın atıf yapmış olduğu mevzuatı 1 sayılı CBK olarak düşünmek gerekir.

kolluk sorumlusu”nu kapsayacak biçimde genel bir ifade olarak kullanıldığı değerlendirilmektedir¹⁵¹.

1.2.2.4.1. Adli Kolluk Görevlisi

AKY’nin 3 üncü maddesine göre adlî kolluk görevlileri ifadesinden; ilgili mevzuatta düzenleme altına alınan soruşturma işlemlerini icra etmek maksadıyla, tâbi oldukları atama usulü çerçevesinde görevlendirilen komutan, âmir, memur ve diğer görevliler anlaşılmaktadır. Benzer bir hüküm CMK m. 164/1’de de yer almıştır¹⁵².

Adli kolluk görevlisi, adli soruşturma işlemlerini bizzat gerçekleştiren kolluk memurudur¹⁵³. CMK’nın 164 üncü maddesinde soruşturma işlemlerinin, Cumhuriyet savcısının vereceği emir ve talimatlar doğrultusunda öncelikle adlî kolluğa yaptırılacağı;

adlî kolluğun da adlî görevlere ilişkin olarak kendisine Cumhuriyet savcısınca verilecek emirleri yerine getireceği ve adlî görevlerin haricindeki hizmetlerde, üstlerinin emrinde olacağı kurala bağlanmıştır.

1.2.2.4.2. Adli Kolluk Sorumlusu

AKY’nin 3 üncü maddesinde adlî kolluk sorumlusu; bulunulan mahaldeki en büyük mülki amir tarafından görevlendirilen adlî kolluk biriminin komutanı, amiri veya sorumlusunu ifade eder, şeklinde tanımlanmıştır. Fakat Danıştay 10 uncu Dairesi’nin 2013/8217 Esas sayılı ve 22.10.2014 tarihli kararı ile bu tanımın yürürlüğü durdurulmuştur.

1.2.2.4.3. En Üst Dereceli Kolluk Amiri

151 YENİSEY/NUHOĞLU, s.159. Ayrıca Bkz. ÇULHA vdy., s.22.

152 Belirtmek gerekir ki bu maddelerde yer alan bazı mevzuat hükümleri özellikle 2016 yılından sonra önemli değişikliklere uğramıştır. 2803 ve 2692 sayılı Kanunlar ile JTGYY buna örnek olarak verilebilir.

485 sayılı Gümrük Müsteşarlığının Teşkilât ve Görevleri Hakkında KHK ise şu an yürürlükte olmayıp, 10.07.2018 tarihli ve 1 sayılı CBK ile Ticaret Bakanlığı’nın hizmet birimlerinden biri olarak sayılan Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü’nün adli kolluk görevleri aynı CBK’nın 451 inci maddesi uyarınca yeniden düzenlenmiştir.

153 ÇULHA vdy., s.22.

CMK m. 161/5’te, kanun tarafından verilen veya yapılması istenen adliyeye ilişkin görev veya işlerde ihmal ya da kötüye kullanmaları tespit edilen kamu görevlileri ile Cumhuriyet savcılarınca verilen sözlü/yazılı istem ve emirleri yerine getirmekte ihmal veya kötüye kullanmalarına rastlanan kolluk âmir ve memurları hakkında Cumhuriyet savcıları tarafından resen soruşturma yapılacağı; bu konuyla igili olarak vali ve kaymakamlar hakkında 4483 sayılı kanun hükümlerinin, en üst dereceli kolluk amirleri hakkında ise, hâkimlerin görevleri sebebiyle tâbi oldukları yargılama usulünün uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Belirtmek gerekir ki en üst dereceli kolluk amirleri hakkında hâkimlerin görevleri sebebiyle tâbi oldukları yargılama usulünün uygulanacağı 25.5.2005 tarihli ve 5353 sayılı kanunun 24 üncü maddesi ile yapılan değişiklikle CMK 161 inci maddeye eklenmiş ve bunun neticesinde “en üst dereceli kolluk amiri” kavramı büyük önem kazanmıştır.

AKY’nin 3 üncü maddesinde en üst dereceli kolluk amirinden EGM’nde; il emniyet müdürü, ilçe emniyet müdürü veya amirinin, JGK’nda il, ilçe ve merkez ilçe jandarma komutanının, SGK’nda; birlik komutanının, Gümrük ve Ticaret Bakanlığında ise;

gümrük muhafaza kaçakçılık ve istihbarat müdürünün anlaşılacağı ifade edilmiştir. Fakat Danıştay 10 uncu Dairesi’nin 2013/8217 Esas sayılı ve 22.10.2014 tarihli kararı ile bu tanımın da yürürlüğü durdurulmuştur.

Yukarıdaki hükümlerden hareketle, AKY’ne göre adli kolluk personelinin adli kolluk sorumluları ve adli kolluk görevlilerinden oluştuğu söylenebilir. Fakat CMK’da adli kolluk faaliyetleri ile ilgili olarak kolluk amiri ve memuru ifadesinin de kullanıldığı görülmektedir (bkz. CMK m. 161/5, m.163/2). Bir görüşe göre adli kolluk amiri ile adli kolluk sorumlusu aynı kişi değildir. Zira kanun koyucu, CMK’da ayrı ayrı yerlerde adlî kolluk amiri (m.161/5, 163/2), adlî kolluk görevlisi (m.164, 167, 168) ve adlî kolluk sorumlusu (m.166) gibi kavramlar kullanarak bunların aynı şeyler olmadığını vurgulamak istemiştir¹⁵⁴.

154 TAŞKIN, Ahmet, “Cumhuriyet Savcısının Gözetim ve Denetim Görevi”, Hukuk, Ekonomi ve Siyasi Bilimler Aylık İnternet Dergisi, Aralık, 2006, S. 58, s.7.

Doktrinde bir kısım yazar da yukarıdaki görüşü destekler nitelikte CMK m.161/5’te düzenlenen ve Cumhuriyet savcısının doğrudan doğruya soruşturma açamayacağı adli kolluk amiri sayısını dörde indirmiştir. Bu görüşe göre CMK m.161/5'te yer alan “en üst dereceli kolluk amirleri” ibaresinde “adli kolluk amiri” değil de “kolluk amiri” tabirinin kullanılması bu düşünceyi daha da güçlendirmektedir. Bu görüşe göre Türkiye’de en üst dereceli kolluk amirleri tabirinden; Emniyet Genel Müdürü, Jandarma Genel Komutanı, Sahil Güvenlik Komutanı ve Gümrükler Muhafaza Genel Müdürü anlaşılmalıdır. CMK, bir ilçe veya ilde değil tüm Türkiye’de geçerli olduğuna göre m. 161/5’te yer alan “en üst dereceli kolluk amirleri” bu dört kişiden ibarettir¹⁵⁵.

Bir diğer görüşe göre de en üst dereceli kolluk yetkilisi kolluk sorumlusudur ve CMK m.

161/5 ve 166 ncı maddelerde bu durum açıkça ortaya konulmuştur. Görev, yetki ve sorumlulukları arasında adli görevleri yerine getirmek, görev ve işlemlerin eksiksiz, doğru ve zamanında yapılmasını tesis etmek, bunları denetlemek, yanlış ve eksik olanları düzeltmek, gerekli olması durumunda soruşturma yapmak, adli faaliyetlerin koordinasyonunu ve takibini yapmak gibi (JTGYY m.55) hususlar bulunan il jandarma komutanları ve onlara benzer şekilde il emniyet müdürlerinin takip, koordinasyon, denetim, planlama ve diğer idari yetkilerini kullanmaktan sorumlulukları bulunmaktadır ve bu kişilerin astları tarafından yerine getirilen adli işlemlere müdahale etmesi çoğu zaman mümkün olabilmektedir. Dolayısıyla il sınırları içerisindeki bütün jandarma birimlerinin sorumlu amiri ve komutanı konumunda olan il jandarma komutanının adli konulara ilişkin olarak Cumhuriyet savcısına karşı bağımsız olduğu söylenemez, bunun yanında il jandarma komutanları jandarma açısından bir ildeki en üst dereceli kolluk amiridir¹⁵⁶. Gerçekten de örneğin JTGYY incelendiğinde Jandarma Genel Komutanı (m.52), Jandarma Genel Komutan Yardımcıları (m.53) ve Jandarma Bölge Komutanları (m.54)’nın görev, yetki ve sorumlulukları içerisinde doğrudan adli görevler bulunmadığı fakat aynı yönetmeliğin 55 inci maddesinde İl Jandarma Komutanları, 56 ncı maddesinde İlçe Jandarma Komutanları ve 57 nci maddesinde Jandarma Karakol Komutanları için

“adli görevleri ifa etmek” görevinin düzenlendiği görülmektedir.

155 ÖZTÜRK vdy., Ana Hatlarıyla Ceza Muhakemesi Hukuku, s.169.

156 APAYDIN, s.72-74.

Kanaatimizce yürütmesi durdurulan AKY m.3’teki “en üst dereceli kolluk amiri” ifadesi ile ilgili Danıştay’ın gerekçeli kararında yer alan hususlar ve hassasiyetler de göz önünde bulundurularak bu konunun bir kanun maddesiyle yeniden düzenlenerek tartışmalara son verilmesi ve böylece meselenin açıklığa kavuşturulması uygun olacaktır.