2.4.1.1. İkili Mısra Terkibinden Oluşan Şiirler
Sefa Kaplan’ın şairlik hayatına adım attığı ilk şiiri, Milli Kültür dergisinde yayımlanan Beklenene bir gazel denemesidir. Bu açıdan bakıldığında gazel, şairin önem verdiği ilk biçimdir denebilir. Çünkü Sefa Kaplan’ın vazgeç(e)mediği biçimlerden olan gazel tarzı, Seferberlik ve İntihar Şiirleri hariç diğer kitaplarının hepsinde bulunur. Gazel tarzı şiirler, en çok İnsan Bir Yalnızlıktır kitabındadır. Toplam 228 şiirin 30’unu gazel tarzı oluşturur. Bunlar ilk dönem; İlk Durak, Hasret Yolcusu, İstanbul’u Yaşamak, Beklenene, Yarınlara Ismarlanan Yiğit şiirlerinin yanı sıra Sürgün Sevdaları’ndaki; Selim, İnsan Bir Yalnızlıktır’daki; Şizofren, Cinnetten Cennete, Ankebut, İstanbul Gazeli, Ertelenmiş Ölümler, Uçmayı Dileyene, Alnıma Düşen Günah, Meçhul Gökyüzü, Gün Sürüyen, Depremlerde, Yenik Ordunun Subayları Gazeli, Avaze, İnsan Bir Yalnızlıktır, Binbirgece Gazeli, Muamma Gazeli, Londra Şiirleri’ndeki; Eskiyen, Althusser Ağıdı, Tesbih, Yansıma, Değirmen, Mecusi Şiirleri’ndeki; Üzünç Gazeli, Firkat ve Mecusinin Sonu şiirleridir. Bu şiirlerde, genellikle 14’lü hece vezni kullanılır. Ayrıca bazı şiirlerinde, düzenli bir beyit sayısı ve mısra düzeni yoktur. Örneğin, Şizofrenya tek beyitlik bir şiirken Yarınlara Ismarlanan Yiğit 20 beyitten oluşur.
Beyit Sayısı 1’li 4’lü 5’li 6’lı 7’li 8’li 11’li 13’lü 19’lu 20’li
Genel Toplam 30 1 1 17 4 1 2 1 1 1 1
Tablodan da anlaşılacağı üzere Sefa Kaplan, gazel tarzı şiirler kaleme alırken beyit açısından geleneğe bağlı kalır. Klasik edebiyatta en çok kullanılan beyit sayısını, gazel tarzı şiirlerin yarısından fazlasında kullanır. Ayrıca iki şiirinde görülen beyit sayısının fazlalığı, ilk dönem olduğu için normal görülür. Çünkü şair, o yıllarda biçim arayışındadır. Daha doğrusu ilk dönem kullandığı biçimlerin hepsini, sonradan şairlik hayatı boyunca devam ettirir. İlk dönem biçim arayışlarını 1980’den sonra biçeme bırakır. İlk dönemdeki biçimlerin hepsini diğer dönemlerde de kullanır.
Gazel tarzı şiirleri vezne göre değerlendirildiğinde ise, tamamı heceyle yazılır. Fakat şiirlerin hepsinde belli bir hece düzeni yoktur. Bazılarının hece sayısında düzensizlik söz konusudur. Üstelik kimi şiirlerin tek beytinde diğerlerine göre ya hece fazlalığı veya azlığı vardır. Şiirlerin çoğu 14’lü hece vezniyle ve 7 + 7 durağıyla yazılır.
Kullanılan vezin ve hece ölçüsü 14’lü Bir tek beyti farklı olanlar Ölçüsüz
Toplam 30 16 5 9
Tablodan anlaşılacağı üzere gazel tarzı şiirlerinin yarısından fazlasında ölçüye uyulur. Sefa Kaplan, sadece 8 şiirinde ölçüye dikkat etmez. Fakat bu 8 şiirin 4’ü ilk dönem şiiri olduğu için normal görülebilir. Üstelik gazel tarzı şiirlerinin 16’sının ikinci şiir kitabı İnsan Bir Yalnızlıktır’da bulunması, Sefa Kaplan’ın biçim açısından yetkin olduğunu gösterir. Çünkü 6’sı ilk dönem, 1’i Sürgün Sevdaları’nda olanlara göre bu şiirler, hem anlamsal hem de biçimsel açıdan çok daha düzenlidir.
2.4.1.2. Dörtlü Mısra Terkibinden Oluşan Şiirler
Milli veznimiz olan dörtlük, Sefa Kaplan’ın şiirlerinde diğerlerine göre pek yer almaz. Sadece 16 şiirini dörtlüklerle kaleme alır. Fakat, ilk dönem dahil –Seferberlik ve Mecusi Şiirleri hariç- diğer şiir kitaplarında dörtlükler vardır. Tıpkı gazel tarzında olduğu gibi bu şiirlerde de genellikle ölçüye riayet edilir. Şiirler; geleneksel olarak Koşma, Mani, Türkü vb türlerinden biçem olarak farklıdırlar. İlk dönem Gecede, Sürgün Sevdaları’ndaki; Çağlayan Günleri, Sorgu, Grev, İzmir’e Karşı, Geç Kalan, İnsan Bir Yalnızlıktır’daki; İntihar, Feride, Maske, Londra Şiirleri’ndeki; Taşrada Cinayet Hazırlıkları, Koşma, Ülkem Kadınları, İntihar Şiirleri’nin birinci bölümünde yer alan 2 (s. 12), son bölümde bulunan 6 (s. 113),7 (s. 115), 9 (s. 119)gibi şiirler dörtlüklerle yazılır. Dörtlüklerdeki bent sayısı ve ölçüsü farklıdır. Ayrıca şiirler genelde 14’lü hece veznine göre yazılır ve 7 + 7 durağı dikkate alınır.
Bent sayısı 2’li 3’lü 4’lü 5’li 6’lı 7’li 8’li 9’lu 10’lu
Toplam 16 1 1 3 4 1 1 3 1 1
Bent sayısının değişiklik göstermesi Sefa Kaplan’ın geleneksel bir tür olan dörtlüğü, konu açısından değiştirme ve şekil açısından geliştirme tasarrufu olarak nitelendirilebilir. Çünkü şair, yeniliği sever ve bundan kaçmaz. Ayrıca Çağlayan Günleri şiirinde daha çok Klasik edebiyatta görülen “iade sanatı”nı kullanır.
Dörtlüklerdeki vezne bakıldığında, Sefa Kaplan ölçüye uyar. Fakat Gecede, İzmir’e Karşı, Geç Kalan, Maske, İntihar Şiirleri’ndeki 6 (s. 113) gibi şiirlerindeki mısralarda ölçü yoktur. Ayrıca Çağlayan Günleri, Sorgu, Feride, Ülkem Kadınları şiirlerindeki bir veya daha fazla mısralarında, hece sayısının ya fazla ya da eksik olduğu görülür. Bir de İntihar Şiirleri’ndeki 9’un(s. 119) ölçüsü 8’lidir ve 4 +4 durağı kullanılır.
Kullanılan hece ölçüsü 8’li 14’lü Bir tek veya daha fazla mısrası farklı olanlar Ölçüsüz
Toplam 16 1 6 4 5
Dörtlüklerle yazılan toplam 16 şiirin 7’sinde ölçü açısından sıkıntı yoktur. İlk dönemden İntihar Şiirleri’ne kadar şairin, yer yer kaleme aldığı dörtlüklerdeki bent sayısına oranla ölçünün farklı olduğu görülür. Sefa Kaplan, üslubundaki değişimi kullandığı ölçüye de yansıtır denebilir.
2.4.1.3. Üçlü, Altılı ve Sekizli Mısra Terkibinden Oluşan Şiirler
Üç, altı ve sekiz mısralı bentlerden oluşan şiirler, en az görülenlerdir. Üç mısradan oluşan 1, altı mısradan oluşan 3 ve sekiz mısradan oluşan 1 şiiri vardır. Üçlü mısradan oluşan şiir; Vilanel, Terza Rima ve Terner değildir çünkü bu şiir türlerinde görülen dize tekrarı ve kafiye kullanım şekli (Çetin 2011: 140-143) Sefa Kaplan’da yoktur. Mecusi Şiirleri’ndeki; Oblomov Mahrumiyetleri 3, Sürgün Sevdaları’ndaki; Karanfil Yolcusu, İhtiyarlar Sokağı, Cinnet Çarşısı 6, İntihar Şiirleri’ndeki; Walter Benjamin 8 mısralı bentlerden oluşan şiirlerdir. Üç mısralı Oblomov Mahrumiyetleri 9 bentten oluşur ve dördüncü bendin ilk, yedinci ile son ve sekizinci bendin ilk mısrası 15’li, diğer bütün dizeler 14’lü hece veznidir. Altı mısralı Karanfil Yolcusu yedi, İhtiyarlar Sokağı ve Cinnet Çarşısı dört bentten oluşur. Mısralardaki hece sayısı değiştiği için her üç şiirde de ölçü yoktur. Sekiz mısralı Walter Benjamin, altı bentten oluşur ve ölçüsüz şiirdir.
2.4.1.4. Serbest Nazım
Sefa Kaplan’ın şiirlerindeki en hacimli vezin, serbest nazımdır. 227 şiirin 176’sı serbest ölçüdür. İlk dönemden İntihar Şiirleri’ne kadar şair, serbest ölçüyle şiirler kaleme alır. Fakat bu şiirlerin hepsi tamamen serbest nazım değildir. Çünkü bazı şiirler
belli bir simetriye göre yazılır. Serbest nazımın en az olduğu şiir kitabı İnsan Bir Yalnızlıktır. Üstelik serbest nazımla yazdığı şiirlerin en hacimlisi olan Heybe (s. 32),aynı kitaptadır.
2.4.1.5. Belli Bir Simetri Mısra Terkibinden Oluşan Şiirler
Serbest nazımla yazılan şiirlerden bazılarında Sefa Kaplan, belli bir bent ve mısra sayısı gözetir. Bu tür şiirler, tamamen serbeste göre daha sistemlidir. İlk dönemden (İnsan Bir Yalnızlıktır hariç) İntihar Şiirleri’ne kadar şair, bu ölçüde şiirler kaleme alır. Ayrıca bu şiirler, biçim açısından bir tür deneme olarak düşünülebilir. Serbest nazımla yazılan toplam 176 şiirin 45’i belli bir simetri düzenine göre oluşturulan mısra ve bent terkibinden oluşur.
İlk dönem şiirlerinden dörde ayrılan Afgan’ın birinci ve son bölümü bir beyitten, ikinci ve üçüncü bölümü bir beyit, bir dörtlük ve altı mısralık 1 bentten (1— 2+6+4— 2+6+4—2), Hasret Şarkıları; biri 7 diğerleri 8 mısradan oluşan 4 bentten (8+8+7+8), Çağ Devrilir Harman Üzre; üç dörtlükten ve altı mısralı 3 bentten (4+6+4+6+4+6), Resim; 5 beyitten ve altı mısralı 4 bentten (2+6+2+6+2+6+2+6+2), Ezanlara Doğru Doğuştur Bu; iki dörtlük, iki beşli ve iki altılı mısralı bentlerden (6+4+6+4+5+5), Şarkıların Dilinden; ikisi dokuz üçü sekiz mısralı 5 bentten (9+8+8+8+9), Öksüz Sabahlar Yorgunu; üç dörtlükten ve altı mısralık üç bentten (6+4+6+4+6+4), Önsöz; üç mısralı iki, beş ve altı mısralı bir bentten (3+5+6+3) oluşur. Sürgün Sevdaları’ndaki; İren, dört dörtlükten ve bir beyitten (4+4+4+4+2), Dönme Dolap Günleri, iki beyitten, iki dörtlükten ve beş mısralı bir bentten (2+4+5+4+2), Gündem, üç dörtlükten ve bir beyitten (2+4+4+4), Köprü, beş dörtlükten ve bir beyitten (4+4+4+4+4+2), Itır, bir beyitten üçlükten ve dörtlükten, beş, altı, yedi ve sekiz mısralı tek bentten (2+3+4+5+6+7+8), Yolculuk, bir beyitten ve dörtlükten,üç, beş, altı ve yedi mısralı tek bentten(2+4+6+5+7), Hasat; bir beyit, dört dörtlük ve altı mısralı iki bentten (2+4+4+4+4+6+6), Pazar/Ertesi, bir beyit, bir dörtlük, beşli, altılı ve yedili mısralı 3 bentten (2+4+6+7+5), Mansur, bir dörtlükten ve altı mısralı 4 bentten (6+6+6+6+4) oluşur. Seferberlik Şiirleri’ndeki; Minyatür, dört dörtlükten ve bir beyitten (4+4+4+4+2), Türkü, bir dörtlük, üç ve beş mısralı 2 bentten (3+4+5) oluşur. Londra Şiirleri’ndeki; beşe ayrılan Ülkemin Halleri’nin; birinci bölümü(yalın hali) dört dörtlükten, ikinci bölümü(-i hali) iki dörtlükten, üçüncü (-e hali) ve dördüncü bölümü (- de hali) üç dörtlükten, son bölümü (-den hali) beş mısralı 3 bentten, Emekli Şairler
Akşamı, sekiz dörtlük ve bir üç mısralı bentten (4+4+4+4+4+4+4+4+3), Bekleyiş, dokuz dörtlük ve bir mısradan (4+4+4+4+4+4+4+4+4+1), Mecusi Şiirleri’ndeki; üçe ayrılan Mecusi Günleri’nin birinci ve ikinci bölümü üç mısradan oluşan 4 bentten, son bölümü tek mısradan, bir beyitten ve üç dörtlükten (3+3+3+3—3+3+3+3—4+4+4+2+1), Muhasebe, yedi dörtlükten ve bir beyitten (4+4+4+4+4+4+4+2), Geceleyin Kadınlar, üç dörtlükten ve tek mısradan (4+4+4+1), Med-Cezir, iki beyitten ve dört dörtlükten (2+4+4+4+4+2), Mülteci; iki beyitten, altı dörtlükten ve tek mısradan (2+4+4+4+4+4+4+2+1), Ricat sakinleri, beş mısralı 3 bentten ve bir beyitten (5+5+5+2), Moğol Mahcubiyetleri, iki beyitten ve dört dörtlükten (2+4+4+4+4+2), Hakikat, iki beyitten ve iki dörtlükten( 2+4+4+2), Cemaat; bir beyit, üç dörtlük ve beş mısralı 1 bentten (2+5+4+4+4), Tanrı Dağı Düşleri; bir dörtlük, altı mısralı 1 ve beş mısralı 2 bentten (4+5+5+6) oluşur. İntihar Şiirleri’ndeki; Ernest Hemingway; on beşer mısralı iki, on iki, on üç ve on sekiz mısralı bir bentten (15+13+15+12+18), Paul Celan; sekiz mısralı üç, on üç ve on beş mısralı bir bentten (8+8+8+13+15), Yukio Mişima; bir dörtlükten ve on üç, on dört, on beş ve on altı mısralı 1 bentten (4+13+15+16+14), Gerard De Nerval; on mısralı 2, on iki mısralı 2 ve on dört mısralı bir bentten (10+10+12+14+12), Cesare Pavese; dokuz mısralı iki, sekiz mısralı 1 ve on üç mısralı 1 bentten (9+9+13+8), Sylvia Plath; bir beyit, iki dörtlük ve on bir mısralı 4 bentten (4+11+11+11+11+4+2), Virginia Woolf, beş mısralı iki ve altı mısralı bir bentten (5+6+5), Sergey Yesenin; bir dörtlükten, bir dokuz mısralı, on ve on bir mısralı 2 bentten (9+10+10+11+11+4), son bölümde bulunan 1 (s. 101), sekiz mısralı 4 bentten ve tek mısradan (8+8+8+8+1), 2 (s. 104), yedi mısralı beş bentten ve tek mısradan (7+7+7+7+7+1), 4 (s. 109), üç dörtlükten ve altı mısralı bir bentten(6+4+4+4) oluşur. Sefa Kaplan’ın; beyit, dörtlük ve diğer mısra şekillerini bir arada kullanması belli bir mısra ve bent bütünlüğüne önem verdiğini gösterir. Ayrıca ilk dönemden İntihar Şiirleri’ne kadar belli bir simetri düzenine göre karışık mısralardan oluşan bentlerle şiirler kaleme alması, şairin geleneği iyi bilmesine ve yeni biçimler denemesine örnektir.
2.4.1.6. Tamamen Serbest Nazım Terkibinden Oluşan Şiirler
Toplam sayısı 131 olan tamamen serbest nazım, hacim olarak Sefa Kaplan’ın şiirlerinin esasını teşkil eder. Modern şiirle birlikte şiir dünyamıza giren serbest nazım şiirlerinde şair, mısra ve bent sayısına özen göstermez. Fakat kafiye ve rediflere önem
verir. Bu tür şiirlerinde biçem, biçimden önceliklidir denebilir. Anlamın temele alındığı serbest nazım şiirlerinde Sefa Kaplan; ifade tarzını, cümle yapısını, mısra ve bent sayısını şiirin konusuna göre kullanır. İlk dönem 12(son dönem şiirlerinden olmasına rağmen herhangi bir şiir kitabında bulunmadığı için Sahibini Örseleyen Sorular Bahsi ilk dönem içinde değerlendirildi.), Sürgün Sevdaları’ndaki 25, İnsan Bir Yalnızlıktır’daki 7, Seferberlik Şiirleri’ndeki 20, Londra Şiirleri’ndeki Hece Taşlarına Dair Satır Başları bölümünde bulunan Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Veli şiirleri dahil 25, Mecusi Şiirleri’ndeki 26 ve İntihar Şiirleri’ndeki 16 şiiri tamamen serbest nazımla kaleme alınmış şiirlerdir.
Londra Şiirleri’ndeki beşe ayrılan Hece Taşlarına Dair Satır Başları bölümünde bulunan Ahmet Haşim; bir beyit, bir dörtlük ve altı mısralı 1 bentten (6+4+2), Yahya Kemal, beş dörtlükten ve bir beyitten (4+4+4+4+4+2), Behçet Necatigil, altı dörtlükten ve bir beyitten (4+4+4+4+4+4+2), Ahmet Hamdi Tanpınar ve Orhan Veli şiirleri ise tamamen serbest nazımdan oluşur. Şair bu şiirini, hem belli bir simetriye göre hem de tamamen serbest nazımla yazar.
2.5. Şiirde Uyum ve Ahenk Unsurları