Öykü Kitaplarının Kimliği

Troya’da Ölüm Vardı

Bilge Karasu’nun ilk eseri olan Troya’da Ölüm Vardı “Doğum”, “Sarıkum’a Giriş”, “Şarkısız Gecelerin İlki”, “Beşinci Gün”, “Odalardan Biri”, “Oda Oda Dünya”, “Dönenen Bir”, “Zanzalak Ağacı”, “Kavruk”, “Çatal”, “Nereden de Andım Şimdi”, “Anahtar” ve “Acı Kök Yağmurun Tadında” adlı on üç anlatıdan oluşur.

Dört erkek arkadaşın çocukluktan beri süregelen dostluklarını ve anneleriyle olan ilişkilerini konu alan öykülerde olaylar, anı şeklinde aktarılır. Kadınların doğurma gücünün ve erkekler üzerindeki etkisinin ilk anlatı olan “Doğum”dan itibaren işlendiği Troya’da Ölüm Vardı’da oğulları üzerinde hâkimiyet kurmaya çalışan anneler ile eşlerini arkadaşlarından kıskanan, onlar üzerinde söz sahibi olmaya çalışan kadınlar ön plandadır. Bu anlamda kıskançlık, eserde hem annelerin oğullarının hem de kadınların kocalarının arkadaşlarına yönelik olarak işlenen bir izlektir. Yalnızlık, özellikle de erkeklerin yalnızlığı bu izleğe eşlik eder.

Forum Yayınları’ndan ilk baskısı 1963, Can Yayınları’ndan ilk baskısı 1985 yılında yapılan eser, Ocak 2017’ye kadar Metis Yayınları’ndan sekiz kez basılır. Çalışmada kitabın Haziran 2009’daki altıncı baskısı kullanılmıştır. Death in Troy adıyla İngilizceye çevrilen kitap Amerika’da City Lights Books tarafından; kitaptaki öykülerden biri olan “Kavruk” ise 1959’da Nermin Menemencioğlu tarafından “Scorched” adıyla İngilizceye çevrilerek The Western Review tarafından yayımlanır.

Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı

Eser, “Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı” ve “Dutlar” adlı iki öyküden oluşur. Karasu, “Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı” içindeki ilk anlatı olan “Ada”yı 1963’te, ikinci anlatı olan “Tepe”nin “daktilosu”nu ise 1964-1965’te bitirir. Kitabın son metni olan “Dutlar”ı ise 1967’de yazar. “Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı”, başkişi Andronikos’un, Bizans’ta, bir tapınma biçimi olan resimlerin yasaklandığı dönemde yaşadığı inanç-baskı çatışmasını konu edinir. “Ada”da, keşiş Andronikos’un o güne kadar savunduğu değerler üzerinden giriştiği sorgulama, “Tepe”de bir diğer keşiş İoakim’in bakış açısının süzgecinden geçirilir. Kitabın ikinci öyküsü “Dutlar”da ise birinci öyküde ele alınan baskı, Giulia ve Gigi’nin serüveni üzerinden “Mussolini yönetimiyle simgelenir” (Adalı, 1973: 10).

Bilgi Yayınları’ndan ilk basımı 1970 yılında yapılan kitap, 1991’den itibaren Metis Yayınevi tarafından yayımlanır. Çalışmada, Ağustos 2017’ye kadar on dört baskı yapan eserin 2012 yılındaki on birinci baskısı kullanılmıştır.

Düzenlemesi Claude-Pierre Pérez tarafından yapılan LesMûriers’in Haziran 1993’teki Türk yazarlarıyla ilgili sayısı Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı’ndan, çevirisini Alain Mascarou’nun yaptığı “Dutlar” adlı parçaya yer verir. 2012’de A Long Day’s Evening adıyla İngilizceye çevrilen kitap Amerika’da City Lights Books yayınları arasında yer alır. Karasu, bu eseriyle 1971 yılında Bekir Yıldız’la birlikte Sait Faik Hikâye Ödülü’ne layık görülür.

Göçmüş Kediler Bahçesi

Eser, “Göçmüş Kediler Bahçesi”, “Avından El Alan”, “Geceden Geceye Arabayı Kaçıran Adam”, “Bir Ortaçağ Abdalı”, “Korkusuz Kirpiye Övgü”, “Yengece Övgü”, “Yağmurlu Kentin Güneşçisi”, “Dehlizde Giden Adam”, “Usta Beni Öldürsen E!”, “Bizim Denizimiz”, “İncitmebeni”, “Alsemender”, “Bir Başka Tepe”, “Masalın da Yırtılıverdiği Yer” adlarını taşıyan ve “yaşamı, insanı, insanın diğer varlıklarla ilişkilerini, bu ilişkilerin derinliklerini çözmeye, irdelemeye, kavramaya yönelik” (Özel, 2016: 51) öykülerden oluşur.

Bilge Karasu kitabını, masal dediği öykülerin bir saat tablası oluşturacak şekilde sıralanması esasına göre kurgular. Masallar, öğle vaktini aşınca art arda dizilmeye başlar ve her bir saat dilimine bir öykü denk gelir. Altıncı saati doldurup havanın kararmaya yüz tutmasıyla birlikte öyküler de nitelik değiştirir ve tıpkı vakit ilerledikçe havanın kararması gibi gitgide kararır. Gece yarısına ulaşıldığında ise bu karanlığın içine yeni bir günün umudunun sızması planlanır. Söz konusu bu öykü “gece yarısının masalı” (GKB: 211) olarak nitelendirilen ve bütün bu planların üstkurmaca düzleminde anlatıldığı “Masalın da Yırtılıverdiği Yer”dir. Yazar, kanlı denilebilecek bir mutluluk yaşadığı sırada “Saatlerin, zamanın dışındakini, hepsine döşek olacak masalı; belki de umudun dışında kalabilecek tek mutluluğu en çok vurgulayan…” (GKB: 212) öyküyü, “Göçmüş Kediler Bahçesi”ni kaleme alır. On üç bölümden oluşan öykü, kitabın içinde, en başta ve en sonda olacak ve her bir masalın ardından bir bölüm gelecek şekilde diğer masalların arasına parça parça yerleştirilir.

İlk basımı 1979 yılında Milliyet Yayınları’ndan yapılan Göçmüş Kediler Bahçesi’nin Metis Yayınları’ndan ilk basımı 1991’de gerçekleşir. Çalışmada bugüne kadar on bir baskı yapan kitabın Nisan 2012’deki onuncu baskısı kullanılmıştır. 2003 yılında Aron Aji tarafından The Garden of Departed Cats adıyla İngilizceye çevrilen ve New Directions Yayınları’ndan basılan eser, 2010 yılında A. Avrutine tarafından Rusçaya çevrilip Amphora Yayınları’ndan çıkar. 2011’de Jorge Cornejo tarafından El Jardin de los Gatos adıyla İspanyolcaya çevrilen Göçmüş Kediler Bahçesi’ndeki öykülerden “Bir Ortaçağ Abdalı” ise 1974’te F. Stark tarafından “A Wandering

Monk” adıyla İngilizceye çevrilir ve Kansas City Missouri Üniversitesi Yayını olan New Letters’ta yayımlanır. Aynı öykü 17 Ekim 1982’de Le Monde-Dimanche’ta yayımlanırken Kalküta’da, New Asian Writing başlıklı bir antolojiye de alınır.

Kısmet Büfesi

Karasu’nun görsel’e, görsel niteliğe dayanan metinlerinin yer aldığı Kısmet Büfesi, on anlatıdan oluşur. Bunlar “İki Kadının Işığı Gitgide Azalan Bir Resmi Üzerine Metin”, “Düş Balıkçıları: Kubadabad 1955”, “Ertuğrul Oğuz Fırat’ın Resimleri Üzerine Akdeniz’den Uzak Bir Metin”, “Turan Erol’un Bir Gençlik Resmi Üzerine Akdeniz’i A/n/ar Bir Metin”, “Karanlık Bir Yalı Üzerine Metin”, “Boğaziçi Üzerine Bir Ön-Metin”, “Çapavulun Çattığı Çaparız – Erol Akyavaş’ın Bir Resmi Üzerine Metin”, “Çeşitlemeli Korku (Beş Ses İçin Metin)”, “Kısmet Büfesi, ya da, Çeken (Küçülen) Bir Kadın Üzerine Metin” ve “Çeşitlemeli Korku’nun Seslendirilme Metni”dir. Yola çıkış noktaları gerçek ya da kurmaca resimler olan bu yazılara Karasu “metin” adını verirken bunların herhangi bir türe girmediklerini, onları yazarken özgür kalmak istemiş olduğunu vurgular.

Çalışmada, Adam Yayınları’ndan ilk basımı 1982’de, Metis Yayınları’ndan ilk basımı 1993’te gerçekleşen ve yedi baskısı bulunan kitabın Aralık 2009’daki beşinci baskısı kullanılmıştır. 1972’de Fairleigh Dickinson Üniversitesi yayını olan The Literary Review, “Contemporary Turkish Literature, Fiction and Poetry” başlığı altında Talât Sait Halman’ın giriş yazısıyla Kısmet Büfesi’nden Bilge Karasu’nun İngilizce yazdığı bir bölümü yayımlar. Karasu’nun, Alain Mascarou’yla birlikte yaptığı “Karanlık Bir Yalı Üzerine Metin”in Fransızca çevirisi ise Mart 1988’de “Texte pour une maison fermée” adıyla Semih Vaner yönetimindeki Autrementhors-série, numara 29’da yer alır.

Lağımlaranası ya da Beyoğlu

Bilge Karasu’nun ölümünün ardından yayımlanan ikinci kitabı olan Lağımlaranası ya da Beyoğlu “Lağımlaranası ya da Beyoğlu”, “Anlatılar” ve “Sese Yazılanlar” olmak üzere üç bölümden oluşur. “Beyoğlu Üzerine Metin”, “Bir Söylencedir Beyoğlu”, “Lağımlaranası” ve “Hiç Yoktan Bir Ölüm Daha” adlı anlatılar birinci bölümde; “Mesih”, “Kumsalda Bir Köpek”, “Ölümün Avlusu”, “Yataklar” ve “İsabey’den (Fragman)” ikinci bölümde; “Gidememek” ve “Aşk” adlı opera librettoları ile “Sevilmek” adlı radyo oyunu ise üçüncü bölümde yer alır.

Kitabı yayıma hazırlayan Füsun Akatlı’nın “Bilge Karasu’nun, içinden bir yola çıktığı ve araya başka öyküler, başka metinler, romanlar girdiğinde ara verip sonra aynı yola yeniden taş döşemeye başladığı bir çeşit ‘büyük proje’” (2004: 9) diye bahsettiği Lağımlaranası ya da Beyoğlu’nun temelleri 1960’ların başında atılır. Zaman içerisinde yazarın yeniden ele aldığı, parça

parça yazdığı, değiştirdiği, eklemeler yaptığı metinlerden oluşan eser 1999 ile Ağustos 2017 tarihleri arasında Metis Yayınları’ndan üç kez basılır. Çalışmada kitabın Mayıs 2004 tarihli ikinci baskısı kullanılmıştır.

Susanlar

Serdar Soydan tarafından, Bilge Karasu’nun gazete ve dergilerde kalmış yazılarının toplanıp bir araya getirilmesiyle hazırlanan Susanlar, Karasu’nun öykülerini, şiirlerini, okuma notlarını, edebiyat ve sanat yazılarını, verdiği röportajların bir kısmını içerir. Kitapta “Depo”, “Sarı Leke”, “Büyü II”, “İlk Susan”, “Susanların Son Hikâyesi”, “Arkamdakiler”, “Susanlar III – Kör Nokta”, “Susanlar VII – Kapalı” ve “Kedili Meryem”, “Öyküler” başlığı altında sunulurken “Hatti Ülkesinden Gelen Esmer Çocuk”, “Kazanılmış Mavinin Duruluğu İçinde”, “Derinde Kör Balık Mavisi”, “Yazgı Tutsaklığında Özgür” ve “Doğu-Batı” yazarın şiirlerini oluşturur.

Karasu’nun okuma notlarını içeren “Yazar-Okurun Defteri”, “‘Yaşamasız’ Çevresinde Dolanı”, “‘Dolanı’nın Arkası”, “Tutuma Yergi”, “‘Acı’ya Değgin”, “‘Hadrianus’un Andaçları’ndan”, “Sözden, Dilden”, “Özleştirmede Sorumsuzluk”, “Tükenmeyecek Kitap – Tüketim İçin Kitap”, “Takıldıklarım” ve “Kısaca…” adlı metinler “Yazar-Okurun Defteri” başlığı altında; edebiyat ve sanat yazıları niteliğindeki “Eser”, “Sanat”, “Deneme”, “‘Ben’ Edebiyatı Üzerine”, “Sözler, Sözler”, “Söz Arasında”, “Bay Süreya’nın ‘Tehlikeli Alâkalar’ı”, “Konuşma”, “Yazar, Yazı, Dil”, “Soruşturma: Sizin İçin Öykü Nedir?”, “‘Niye Masal?’ Dediniz de…”, “Okurluk Üzerine”, “Soruşturma: Masal…”, “Soruşturmanız Üzerine Ek Düşünceler” ve “Çalınmış Fotoğraflar” adlı metinler ise “Diğerleri” başlığı altında toplanır.

Sanatkârın Halûk Aker ve Güven Turan ile yaptığı “O Gün Anneme Bir Masal Anlattım”, Füsun Akatlı ile yaptığı “Her Yapıtın tarihinde Ölü Noktalar Olabilir”, Murathan Mungan’la yaptığı “Karanlık Bir Yalının Karasularında”, Murat Yalçın’la yaptığı “Her Kitap Yazılışına Dek Yaşanan Yılların Ürünüdür” adlı röportajlar ve Hulki Aktunç, Oruç Aruoba ile Selim İleri’nin yazılı sorularına verdiği yazılı cevaplardan oluşan “Yazılı Sorulara Bilge Karasu’dan Yazılı Yanıtlar” ise “Söyleşiler” başlığı altında yer alır.

İlk basımı Ocak 2009’da Metis Yayınevi tarafından yapılan Susanlar’ın son baskı tarihi Ağustos 2017’dir. Çalışmada eserin 2009 tarihli ikinci baskısı kullanılmıştır.