Örnek Olay Araştırması

Vaka çalışması ya da durum çalışması (Büyüköztürk vd., 2010) olarak da bilinen örnek olay yöntemi, temel olarak, belirli bir birimin, konunun, kavramın, kendisi ve çevresi ile ilişkilerini derinlemesine tanımlamaya yöneliktir (Bilim, 2007: 194).

Örnek olay araştırmasını tercih edilir kılan neden, örnek olayın güncel bir fenomenin, tüm gerçek-yaşam bağlantılarını, özellikle fenomen ile bağlam arasındaki henüz net olmayan ilişkisini keşfetmeye imkan vermesidir (Yin, 2009: 18). Bir başka ifadeyle, örnek olay yöntemi için vurgulanan nokta, araştırmanın içeriği ile oluşumları arasındaki ilişkileri keşfetmek ya da genişletmektir (Hartley, 2004’dan akt. Kohlbacher, 2006).

149

Örnek olay çalışması, olayı derinlemesine, doğal ortamında, karmaşıklığını ve bağlamını dikkate alarak anlamayı hedefler. Ayrıca olayın bütünlüğünü ve birliğini korumayı ve anlamayı amaçlayan bütüncül bir odağa sahip olduğunu da ilave etmek gerekir. Bu sebeple örnek olay çalışması yöntemden ziyade stratejidir (Punch, 2005:144).

Yin (2009: 3),

- Keşfedici: Araştırma sorularını ve önceki çalışmalara dayalı olarak hipotezleri kuran,

- Tanımlayıcı: Bir fenomeni kendi çerçevesi içinde tam anlamıyla, derinlemesine tanımlayan,

- Açıklayıcı: Sebep-sonuç ilişkisine dayanarak verileri analiz ederek sunan birçok örnek olay yönteminden söz eder.

Stake (1994) ise, örnek olay çalışmalarını üç türe ayırır:

- Gerçek örnek olay çalışması: Araştırmacının belli bir olayı daha iyi anlamak istediği için yaptığı çalışmalardır.

- Araçsal örnek olay çalışması: Bir meseleyi açıklığa kavuşturmak için veya kuramı yeniden tanımlamak için belirli bir olayın incelenmesidir.

- Kollektif örnek olay çalışması: Araçsal örnek olay çalışmasının, fenomen evren veya genel durum hakkında daha fazla bilgi edinmek için çok sayıda olayı kapsayacak biçimde genişletildiği bir araştırmadır (Punch, 2005:144).

İlk ikisi, tek bir olaya odaklanan örnek olay çalışmalarıdır. Üçüncüsü ise, hem olayların tek tek hem de hepsinin çaprazlanmasına incelendiği, çok sayıda olay üzerinden yapılan örnek olay çalışmasıdır. Bu nedenle, çoklu örnek olay çalışması veya karşılaştırılmalı örnek olay çalışması olarak da adlandırılır (Punch, 2005: 145).

Bir örnek olay çalışmasının tasarlanması sürecinde,

- Sınırlarının belirlenmesi dahil, örnek olayın ne olduğu konusunda net olmak; - Bu örnek olayın araştırılmasının gerekliliği ve böyle bir araştırmanın genel

150

- Genel amaçları, belirli amaçlara ve araştırma sorularına dönüştürmek (görgül çalışmanın başlarında da ortaya çıkabilir);

- Örnek olay çalışmasının genel stratejisini belirlemek, özellikle araştırmanın tek örnek üzerinden mi yoksa birden fazla örnek olay üzerinden mi gerçekleştirileceğine karar vermek;

- Hangi verilerin, kimden, nasıl toplanacağını göstermek;

- Verilerin nasıl çözümleneceğini göstermek gerekir (Punch, 2005:150).

Pek çok nitel araştırma yönteminde olduğu gibi durum çalışmasında da katılımcı sayısı veya örneklem büyüklüğü göreli olarak küçük olacaktır. Bu ilke, durum çalışmalarının ayrıntılı ve derinlemesine bir araştırma yöntemi olmasından kaynaklanmaktadır. Bu tür çalışmalarda genellikle kullanılan örneklem seçimi, amaçlı örneklemdir. Kimleri araştırmaya dahil edeceğine karar veren araştırmacı, araştırmaya dahil edilen kişi veya gruplara, veri toplama zamanına, yani veri toplamanın başlangıç ve bitiş zamanlamasına karar vermelidir (Şimşek ve Yıldırım, 2008: 285).

Örnek olay yönteminde araştırma tekniği olarak, odağa alınan birim hakkında derinlemesine bilgi edinebilmek amacıyla, onu tamamlayacak araştırma tekniklerine başvurulabilir. Veri toplama yöntemi olarak katılımcı gözlem, katılımcı olmayan gözlem, görüşme, doküman incelemesi ve arşiv kayıtları gibi bir dizi nitel veri toplama yöntemi; problemin doğasına veya araştırmacının beklentilerine göre tek başlarına ya da birlikte kullanılabilir. (Şimşek ve Yıldırım, 2008: 285). Birden fazla tekniğin kullanılması araştırmanın güvenilirliğini ve geçerliliğini önemli ölçüde artacaktır. Bu durum, aynı zamanda araştırmanın veri tabanını da genişletecektir.

Yin (2009: 18), bir örnek olay araştırmasının,

• Birden fazla değişkenin veri olarak kullanılabileceği bir alan sağladığını,

• Çoklu kaynaklardan elde edilen verilerin güvenirliğinin, üçleme (triangulation) tekniği ile elde edilebileceğini,

• Verilerin toplanması ve analizinde teorik önerilerde bulunan öncü çalışmaların rehberliğinden faydalanılabileceğini belirtir.

151

Örnek olay yönteminin bir özelliği emek-yoğun olmasıdır. Örnek olay yönteminin güçlü yönü, özellikle örgütlerdeki sosyal süreçlerin anlaşılmasında diğer yöntemlere göre daha başarılı olmasıdır. Bu yöntemde; araştırmacı, örneğin gözlem yaparak, çok ayrıntılı ve faydalı bilgilere ulaşabilir. Dolayısıyla örnek olay yöntemiyle belirli bir süre boyunca bilgi toplanarak örgütlerde meydana gelen değişiklikler ve bunların anlamlarıyla ilgili önemli ipuçları yakalanabilir (Yıldırım vd. 2007: 256).

Üniversitelerin geçirdiği dönüşümün global etkilerini inceleyen çalışmalarda, örnek olay yönteminin kullanılması oldukça sık rastlanılan bir durumdur (Deem, 2001). Derinlemesine bilgi vermeyi ve temelde söz konusu değişimin yerel örnekleri nasıl etkilediğini ortaya koymayı amaçlayan çalışmalar, bu yönteme başvurmaktadır. Bu çalışmalardan en bilineni olan Slaughter ve Lestie (1997)’nin Akademik Kapitalizm⁸⁵ çalışması, dört ülkeden seçilen bir üniversite, toplamda dört üniversite üzerinden yürütülen bir araştırmanın sonuçlarını içermektedir. Araştırmacıların iddiası, “akademik iş yapısının, küresel piyasa koşullarına verdikleri cevaplar dolayısıyla değişime uğradığı” yönündedir (Slaughter ve Lestie, 1997: 209). Dört üniversitede, üniversite ve ulusal politikalar açısından çok yönlü işleyen değişim sürecinin izleri bu iddia temelinde inceleme altına alınmıştır. Clark (1998)’ın “üniversitelerin giderek girişimci olma tercihlerini ulusal faktörler vurgusuyla incelediği” çalışması da, beş ülkeden seçilen beş üniversitede gerçekleştirilen bir örnek olay incelemesidir. Bu örnek olay çalışması, beş üniversitenin halen birbirinden oldukça farklı olan, örgütsel pratiklerinin, eğitim ve araştırma, öğrenci çekme ve farklı gruplardaki potansiyel öğrencileri keşfetme faaliyetlerinin birbirlerine göre nasıl değiştiğine dair ilginç verilerin toplandığı bir çalışma olmuştur (akt. Deem, 2001: 16).

Bu çalışmalarda ortak olan nokta, üniversitelerin geçirdiği değişime ilişkin ülkeler bazında bir karşılaştırma yaparak, genel bilgiler sunmalarıdır (Deem, 2001: 13). Nitekim örnek olay, genelleştirilebilir veriler sunmada kullanılan bir araştırma stratejisidir. Bu özelliği dolayısıyla nicel yöntem mantığına yaklaştığı iddia edilen örnek olay çalışmasının genelleştirilebilirlik özelliğine başvurulduğu takdirde, ayrıntılı olarak açıklanması beklenir. Bu noktada araştırmacının, araştırma sürecini ve yöntem tercihlerini belirlerken dikkatli olması gerekir. Bir başka ifadeyle, eğer çalışmanın

85 Yazarlar, akademik kapitalizm kavramlaştırmasını “piyasa-benzeri davranışların yükseköğretim kurumlarına sirayet etmesi” anlamında kullanmaktadırlar (Rhoades ve Slaugher, 2004).

152

iddiası, derinlemesine bir araştırma sonucunda elde edilmiş bilgilere dayanarak, somut bir olayı açıklama amacıyla şekillenmişse; araştırma süreci, belirlenen araştırma sorularına, verilerin net cevaplar vereceği bir tasarımla işletilmelidir. Örneğin, Deem, Slaughter ve Lestie’nin çalışmasını kurguladıkları yöntem bazında eleştirmektedir. Deem’e göre (2001: 14), böylesi bir iddianın ortaya konması için, değişimin gözleneceği kurumda daha uzun zamana yayılmış bir araştırma sürecinin sürdürülmesi gerekmektedir. Çünkü birileri değişimi kolaylıkla benimseyecek, birileri değişime direnç gösterecek ve bazıları da ortaya çıkan bu yeni duruma adapte olarak bir özerklik ve uzmanlık alanı geliştirecektir.