Öğrenmede Öz Düzenleme Becerisi

Öz düzenleme bir kimsenin öğrenmesi ve motivasyonu için ihtiyaç duyduğu duyguları, düşünceleri üretmesi ve bu duygu ve düşünceler doğrultusunda eylemlerini planlayarak sistematik bir şekilde uygulamasıdır (Schunk ve Ertmer, 2000). Orange (1999) öz düzenlemeyi bireyin hedefine ulaşmak için uygun yöntem ve tutumu geliştirmesi ve gerektiği zaman yardım alarak kendisini etkili bir şekilde yönetmesi olarak tanımlanmaktadır. Zimmerman (2001) ise kendi öğrenmesini, yürütücü bilişsel, güdüsel ve davranışsal olarak düzenleyen kişilerin öz düzenleme becerisine sahip olduklarını ifade eder. Öz düzenleme bireylerin kendi öğrenmeleri için hedefler belirledikleri, bilişlerini ve davranışlarını düzenledikleri, kendi öğrenmelerini kontrol ettikleri yapılandırmacı bir süreçtir (Pintrich, 2000b).

Bireylerin düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını kendi standartları, hedefleri ve değerleriyle aynı çizgiye taşıyabilmesi için gerekli olan psikolojik kapasiteyi ifade etmektedir (Forster ve Jostman, 2012).

Öz düzenleme becerisine sahip bireyler kendi öğrenmelerinin kontrolünü yine kendinde tutarlar ve bir görevi başarı ile yerine getirmeye, görevi yerine getirmek için gerçekçi hedefler koyabilmeye ve etkili stratejiler kullanmaya, etkililiği ölçmek için öz-takipçi olmaya, gerektiğinde strateji kullanımını ayarlayabilmeye ya da düzenleyebilmeye karşı motivasyonu olan kişilerdir (Zimmerman, 2000). Öz düzenleme becerisinin gelişiminde öz yeterlilik inançlarının oluşturulması önemlidir. Pintrich’a (2000a) göre, öz-düzenlemeli öğrenmenin en önemli bileşeni motivasyondur ve öz-düzenlemeli öğrenmenin geliştirilmesi için motivasyonla ilgili olan öz-yeterlilik inançları oluşturulması gerekir ve bireyler öğrenmelerini sağlayacak ortamı ve zamanı düzenleyebilmelidirler.

Öz-düzenlemeli öğrenme, öğrenmenin planlanmasını içeren üst-bilişsel; öz- değerlendirme etkinliğini içeren güdüsel ve öğrenme birimini seçmesi ve yapılandırmasını içeren davranışsal boyutlardan oluşmaktadır. Bu boyutlar ışığında geliştirilen modellerden biri Zimmerman (2000) tarafından geliştirilmiş olan sosyal bilişsel modeldir. Zimmerman (2000)’ın sosyal-bilişsel modeli döngüsel ve birbiriyle ilişkili üç aşamadan oluşmaktadır.

1. Öngörü: Öğrenmek için sarfedilen çabadan önceki aşama ve düşünceleri içermektedir. Birey belirlediği öğrenme birimini çözümler, kendi ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda özel amaçlar oluşturur ve öğrenme planı geliştirir. 2. Performans ve İradenin Kontrolü: Davranışlarımızla yaptıklarımızı kapsar.

Bu süreçte, öğrenen ilk olarak dikkatini odaklama stratejisini kullanmaktadır. Öğrenenlerin, görevleri üzerine yoğunlaştıkları, en iyi şekilde çaba sarf ettikleri görülmektedir.

3. Öz Yansıtma: Öğrenenlerin tepki gösterdikleri ve kendilerini değerlendikleri aşamadır. Bu aşama bireyin kendi öğrenmeleriyle/başarılarıyla ilgili öz- değerlendirmelerini yaptığı öz-yargılama ve öğrenme tatminini içeren öz- tepkiden oluşmaktadır. Tepki gösterme aşamasında, öğrenme çıktıları sonucu, öğrenenin pozitif ya da negatif yönleri hakkında geri dönüt vermektedir.

Öz düzenleyici öğrenmenin öğrenciler arasındaki başarı farklılıklarını acıklamaya yardımcı olan bir yapı olarak görülmesi, başarının artması anlamında yorumlanmaktadır (Schunk, 2005). Bu alanda yapılan araştırmalar öz düzenleme becerisi gelişmiş öğrencilerin; kişisel amaclarına ulaşmak icin çabaladıklarını, amaclarına ulaşma çabalarında varolan şartları göz önüne aldıklarını (Boekaerts, 2002), öz-yeterliklerinin yüksek olduğunu, öz düzenleme stratejilerini etkili bir şekilde kullandıklarını (Zimmerman, 2000), öğrenme ortamlarını ayarlayabildiklerini ve zamanlarını etkin bir şekilde kullandıklarını (Zimmerman, Bandura ve Martinez- Pons, 1992) ortaya koymuştur. Dembo ve Seli (2008) akademik başarı için öz düzenleme becerisinin beş bileşeninin önemli olduğunu belirtmiştir. Bunlar; motivasyon, öğrenme stratejileri, zamanı kullanma, fiziksel ve sosyal çevre ile performansı izlemedir.

• Motivasyon: Kişinin inançları, hedefleri, beklentileri ve algılarını içeren onun davranışlarına enerji ve yön veren içsel süreçlerdir. Motivasyonun yükselmesi için bireylerde motivasyonla ilgili olan öz-yeterlilik inançlarının oluşturulması gerekir. Öğrenci bir hedefi başarmak için yeteri kadar azim göstermiyorsa bu onun öz yeterlilik inancı ile ilişkilidir. Bir işin başarılıp başarılamayacağına ilişkin inanç bireyin motivasyonunu ve davranışını etkiler. Bu yüzden bir işe ilişkin inanç ve algıların değişmesi motivasyonun değişmesine de sebep olur.

• Öğrenme stratejileri: Birey kendi öğrenmelerinden sorumludur. Bu yüzden öğrenme sürecinde altını çizme, özetleme ve ana çerçeve oluşturma gibi öğrenme stratejilerini, çalışma becerilerini kullanmaları ve aynı zamanda kendilerini motive etmeleri önemlidir.

• Zamanı kullanma: Zamanı doğru kullanma ile akademik başarı arasında ilişki vardır. Zamanı iyi şekilde yönetip kullanan bireylerin akademik başarısı zamanı iyi kullanamayan bireylerden daha yüksektir.

• Fiziksel ve sosyal çevre: Birey başarılı olabilmesi için çalıştığı ortamı kendi öğrenme özelliklerine göre düzenleyebilmelidir. Sessiz ve dağınık olmayan yerlerde bireylerin daha iyi öğrendikleri düşünülmektedir. Sosyal çevrenin düzenlenmesi ise kişinin bireysel veya grupla çalışırken başkasından yardım

alıp almayacağını belirleyebilmesidir. Başkasından yardım alan bireylerin daha başarılı oldukları görülmüştür.

• Perfromans izleme: Performansını gözlemleme becerisine sahip kişi belirlediği hedefle, ortaya koyduğu performans arasındaki çelişkileri fark ederek, öğrenme sürecinde yapması gereken değişiklikleri belirler. Birey kendi gözlemleri sonucu ortam, zaman ve öğrenme stratejilerinde değişiklikler yapabilir.

Literatürde farklı sınıflandırmalar olmakla birlikte öz düzenleme genel olarak 4 farklı boyutta tanımlanmıştır. Bunlar bilişsel, duygusal, davranışsal ve motivasyonel düzenlemedir (Boekaerts, Maes ve Karoly, 2005; Calkins ve Fox, 2002; Grolnick ve Farkas, 2002; Smith-Donald ve ark, 2007).

➢ Bilişsel düzenleme çıktılara dikkat ederek ve başarısız çabaları yeniden yönlendirerek bir amaca doğru ilerlemenin sürekli denetlenmesi süreci olarak tanımlanmaktadır (Berk, 2013). Bireyin bilişsel düzenleme becerisi öngörme, planlama, izleme, dikkati kontrol etme, muhakeme etme, karar verme ve bilinç düzeyine getirme gibi kazanımlarla kendini göstermektedir (Bronson, 2000). Öğrencinin ders içeriğindeki bilgiyi hatırlaması ve kullanması, cümleleri ve paragrafları yapılandırması, bir metni düzeltmesi, özetlemesi ve öğrenilen bilginin kategorize edilmesi bilişsel stratejilere örnek olarak gösterilebilir (Rosenshine, 1997).

➢ Duygusal düzenlemede kişi olumlu ve olumsuz duygularını kontrol ederek heyecan, gerginlik ya da stres verici durumlarda duygularını yönetebilir ve hedefine ulaşmak için duygusal uyarılmalarını engelleyebilir, sürdürebilir ve düzenleyebilir (Kopp, 1982; Smith-Donald ve ark., 2007).

➢ Davranışsal düzenleme, verilen bir görev üzerinde dikkati sürdürme, yönergelere uyma ve uygun olmayan davranışları engelleme gibi yetenekleri içermektedir. Davranışsal düzenleme, dikkatin yanı sıra, çalışma belleği ve dürtü kontrolü gibi bilişsel süreçlerin bütünleşmesiyle kendini gösterir. İyi bir davranışsal düzenlemeye sahip olan çocuklar belirli ipuçlarını yakalamada, yönergeleri hatırlamada, göreve odaklanmada, ilgisiz bilgiyi sansürlemede, gerektiğinde bilgiyi işlemede daha iyi performans göstermektedirler.

Davranışın öz düzenlemesi, zaman, çalışma ortamı ve akranların işbirliği gibi öğrencilerin sahip olduğu kaynakların aktif şekilde kontrolünü içerir (McClelland ve ark., 2007).

➢ Motivasyonel düzenlemede motivasyonel inançlar ve öz-düzenleme süreçleri arasında karşılıklı bir etkileşim vardır. Motivasyon süreci, öz-düzenlemeyle öğrenmeyi kolaylaştırır, bu da performans gibi bilişsel, keyif almak gibi duyuşsal ve devam eden motivasyon şeklinde motivasyonel ürünlerle sonuçlanır. İlginç öğretim etkinliklerinin seçilmesi, öğrencilerin olumlu şekilde desteklenmesi, övülmesi, başarı için ödüller verilmesi ya da öğrencilerin daha özgür bırakılması motivasyonu arttırmak için kullanılan yöntemlerdendir (Zimmerman ve Schunk, 2007, 4).

Öz düzenlemesi yüksek olan bireyler eski ve yeni bilgiyi ilişkilendirebilir, stratejilerini planlayabilir, kendileri için amaç belirleyebilir, sunulan materyali örgütleyip dönüştürebilir ve ihtiyaç duyduklarında yardım isteyebilirler (Zimmerman, 2001). Krouse ve Krouse (1981)’e göre öğrencilerin öz-kontrol stratejilerini etkili kullanmamaları ve öz-düzenleme becerilerinin olmaması onların beklenenin altında başarı göstermesinin temel nedenidir.