ARKİTEKT
A Y L I K Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K V E D E K O R A T İ F S A N A T L A R D E R G İ S İ
r \ P r o j e m ü s a b a k a l a r ı . V. M i m a r A b i d i n M o r t a ş • M a l a t y a t ü t ü n b a k ı m e v i v e d e p o s u . P r o j e : Y . M i m a r S e l i m B e n a r Q T ü r k B ü y ü k l e r i n d e n b i r k a ç ı n ı r ı b ü s t - l e r i . H e y k e l t r a ş M u a l l i m N u s r e t S u m a n • S ü m e r B a n k A m e l e e v l e r i v e m a h a l l e s i . S ü m e r b a n k i n ş a - a t F e n h e y e t i B İlk ö ğ r e t m e n e v l e r i p r o j e m ü s a b a - k a s ı . Y . M i m a r E y ü b K ö m ü r c ü o ğ l u • T e k n i k t e - r a k k i v e t e k n i k ö ğ r e t i m . Ç e v i - r e n : Y . M ü h e n d i s A l i B e r k o l B i z a n s s a n a t ı . P r o f . R u n c i m a n • İ s k â n s e m t l e r i v e ş e h i r i n ş a c ı l ' ğ ı Ç e v i r e n: A . K o l a t a n 0 M o d e r n s a n a t ı n v a t a n ı . Y a z a n : p r o f . J o h n S t e e g m a n • B u g ü n k ü k ü l t ü r v e i k a m e t g â h . Y a z a r : w i l h e l m S c h ü t t e TC M e ş h u r b i r i n g i l i z M i m a - r ı n ı n 150 i n c i y ı l d ö n ü m ü . Y a ı a n : p r o f J o h n S t e e g - m a n | İ n ş a a t ş a n t i y e l e r i n i n f e ^ n î b a k ı m d a n t e ş k i - l â t ı . Y . M i m a r N a c i M e l t e m • M i m a r m e h m e t a ğ a v e r i s a l e s i m i m a r i y e IV. T a h s i n Ö z • M e s k e n b u h - r a n ı n a k a r ş ı t e d b i r l e r | B i r m e m u r e v i t i p p r o j e s i .
^ ^ Y . M i m a r A b i d i n M o r t a ş B B i b l o ğ r a f l • H a b e r l e r . y
1-2
I V X ü n c ü V ı I . 1 9 4 - 4 İ s t a n b u l . F i a t ı 1 5 0 K u r u ş
L ' A R C H I T E C T E : R E V U E M E N S U E L L E D ' A R C H I T E C T U R E , D ' U R B A N ı S M E et d e D E C O R A T ı O N
THE ARCHİTECT: M O N T H L Y PUBLICATION ON ARCHITECTURE, C ı T Y P L A N N ı N G A N D D E C O R A T ı O N
DER ARCHITEKT : MONATSHEFT FÜR BAUKUNST, STAEDTEBAU u. DEKORATıON
I N H A L T
A R K I T E K T
M o n e t s h e f t f ü r B a u k u n s t , S t a e d t e b a u u n a D e k o r a t l o n H e r a u s g e b e r : A r c h i t e k t A b i d i n M o r t a s u . Z e k i S a y f t r . A n a d o l u H a n 3 2 . İ s t a n b u l , 14. J a h r g a n g - N o . 1 - 2 - 1 9 4 4 .
Wettbe\verbe und Schiedsrichter Arch. Abidin IVIortaş S. I
Tabakveredlungs u. Lagerhaus in Malatya > Selim Bener 3 Die Büsıen von (Sinan. Barbaros, Namık Kemal. .Mithat Faşa Bilhauer N'usret Suman 7 Arbeiter wohnhauser u. Arbeitenvohnviertel in verschiedenen Stüdten
der Sumerbank Bauabbeillurı; der Sumer-Bank 9 Wettbe\verbe für Volks schulen. I. Preis Arch. Eyüp Kömürcüojilu 14 Technische Aus = u. Weiterbildung (Vortrag) Prof S. J. Davies
Byzantinische Kunst (Vortrag) Prof. Runciman 20 Siedlunç ıınd Stadtebau von Senatör I. R. Öelsner 25
Ursprunır der modernen Kunst Prof. Steegman 27 Biographie des Englischen Aıchitekten <Adam' Prof. Runeiman 32 Die Heutige WohnkuItur Ptof. Schütte 28 Technische Oıganisation der Baustellen Arch. Naci Meltem .<5 Klassische Baukunst: Baumeister Mehmet Ajîa u, sein Buch Tahsin Öz Direktör des
(Risalei Mimariye) Topkapı museums 3"
Massnamen gegen die Wohnungsnot Türkischer ökonomischer Verein 42 Eotvvurt für eine Beanıteıı klein Wohnnun),r Aıch. Atoidin Mortaş 45
Bücherbesprechung 4"
Nachrichteı 48 Baumaterial preisliste
S O M M A I R E
A R K I T E K T
R e v u e M e n s u e i î e d ' A r c h i t e c t u r e , d ' U r b a n i s m e e t d ' A r t D e c o r a t l f A r c h . A b i d i n M o r t a ş e t A r c h . Z e k i S a y â r .
A n a d o l u H a n N o . 3 2 . İ s t a n b u l . 1 4 e m e A n n e e . N o . 1 - 2 - 1 9 4 4
La Question du Jury des concours des projets d'Architecture Arch. Abidin Mortaş t L'entrepot de tabac â (Malatya) Arch. Selim Benar 3 Les Bustes des grands personnages turcs Prof. Sculpteur N'usret Suman 7
Les Maisons et les quartiers d'ouvriers de la (Sümeıbank) Bureau technique du
Sümer Bank 9 Le Concours du projets des maisons pour des İns'ructeurs
de Tenseigııement Primaire Arch. Eyüp Kümürcüoj>lu I4
Le Progrgs et l'enseignement teehniques Ptof. S. J. Davies 17 L'Art Byzantin 1 rof. Runciman 20 Les Pegions d'habıtation et la construction des villes Pıof. öelsner 25 Le Berceau de Tart Moderne Prof. Steegman 27 La culture et l'habitation d'Aujourd'hui Pıof, W. Schütte 2g A propos du 150me anniversaire de l'architecte Anglais «Adam Prof. Runciman 32 L'Organisation technique des Chantiers de Construction Arch. Naci Meltem 35
Le Grand Architecte Turc "Mehmet ağa. et sa revue d'Architecture . . . . Tahsin ö z 37
Les mesures a prendre contre la crist d'habitation en Turquie 42
Bibliographie 47 Nouvelles 48 Liste des prix des materiaux de Construction
Sigorta Türk Anonim Şirketi
SERMAYESİ : 500.000 T. L.
Merkezi: A N K A R A
Muamelât Merkezi: İ S T A N B U L
YANGIN
NAKLIYA T HA YA T
KAZA
Telgraf adresi : KURTARAN
ANKARA M E R K E Z İ : A t a t ü r k B u l v a r ı No. 1 7 7 T e l e f o n : 8 7 7 7
P o s t a K u t u s u ; 1 0 5 9
MUAMELÂT MERKEZİ ; İ s t a n b u l , G a l a t a B a n k a l a r Caddesi J e n e r a l H a n 40ncn k â t T e l e f o n : 4 3 9 4 »
P o s t a K u t u s u : 1315
H E M A T E K T
TÜRKtYEDE EMSALİ OLMIYAN YEGÂNE YERLÎ TECRİD MADDESİDİR;
Almanyadaki ana fabrikasından satm alınan reçetesile imal edilir. On iki senedenberi Nafia ve sair Devlet Müesseselerinde memnuniyetle kullanılmaktadır
Çatı, taraça, yan cephe, bodrum ve temellerde, su ve rutubete karşı TECRlD işlerinde; kimyevî gaz ve Ha- mıza karşı muhafaza için HEMATEKT en birinci vası- tadır.
Mufassal malûmat için broşürümüzü isteyiniz.
Nazarı dikkate: Harp dolayısile Avrupa ve Ameri- kadan hiçbir Tecrid maddesi gelmediği için bazı tanın- mış maddelerin burada taklitleri yapılıp piyasaya sü- rülmektedir. Bıi gibi maddelerin formülleri fabrikalar- ca gayet mahrem tutulduğu için hiçbir vakit sslı gibi olamaz ve dolayısile tecrid vazifesini göremezler.
R E C E P Ç E T İ N K A Y A
HEMATEKT KİMYEVİ FABRİKA
G A L A T A , A z e p k a p ı T e r s a n e C a d . N o . 2 6 1
3 B U 6 Ö N DE:
B i T U M M A M U L A T I S'IRIÎILDÜĞıI;
YESLEKÖ EBEDİ ÖMÜR V E P T R Î
PKÖZ CİNSİ
Dîhıli taksimatta, sıcak, soğuk ve ses tecrit içlerinde muvaffakiyetle kullanılan bir malzemîdir.
İnşaatta kolaylık ve ucuzluk.
Boya ve badana tutar.
8. 13, 18 m m kalınlığında 3.66 X 1.22 ve 3.05 X 1-22 eb'admda levhalar.
HARTBOARD CİNSİ
Mobilya, dekorasyon, parke ve harici işlsr için.
Kullanışlı, sağlam ve kolaylıkla işlenir.
Boya ve cilâ tutar.
Kontrplâkla rakip bir malzemedir.
4.5 ve 5.5 m'm kalınlığında, 3.66 X 1.22 e'o'acıında levhalar.
İnşaat Müteahhidlerine Hararetle Tavsiye Olunur.
S a t ı ş Y e r i :
S A H İ B İ N İ N S E S İ Müessesesi
302, İ s t i k l â l C a d d e s i , 302. B e y o ğ l u ( K a p ı s ı y a n s o k a k t a d ı r . )
T E L E F O N : 44934
T Ü R K İ Y E A C E N İ ALICI HALİL NACİ MIHC İOGLU
İstanbul
Manhaym Haıı Galata 5 nci kat No. 19-21 TEL A D R E S İ : MIHCIOGLU
T E L : 44430 İSTANBUL A N K A R A :
ANAFARTALAR CADDESİ No. 9 5 — İ H
TEL ADRESİ: MIHCIOGLU ANKARA
Y a b a n c ı ülkelere s a t ı l a m a z
H a k i k i O z a l i d K â ğ ı t l a r ı n ı n e t i k e t l e r i n i n ü z e r i n d e " O Z A L İ D "
m a r k a s ı v a r d ı r .
TÜRK OZALİD FABRİKASI T g J
SIEMENS
RADYO
Fennin en son harikası
E L E K T R O N
TÜRK ANONİM Ş İ R K E T İ
İ S T A N B U L — G A L A T A , V O Y V O D A C A D D E S İ No. 58 — 60 — «2 Posta kutusu: Galata 1144 Telefon: 41460 Telegraf adresi: E L E K T R O N
A N A D O L U
M A D E N Î E Ş Y A TİCARETHANESİ
Hüsnü Tezel - Hüseyin Sayıoğiu
N A L B U R İ Y E — H I R D A V A T
MA'HMUDİYE CADDESİ No. 24 Galata . İstanbul. Tel: 43190
ABDULLAH TOKAÇ
DEMİR TİCARETHANESİ *
Beton çubuk Köşebent, Lama ve
« U » demirleri. Demir ve Çelik b»rular, demir saç
ADRES: İSKELE CADDESİ No. 11 13
T o p h a n e
Telegraf: ABTOKAÇ Telef: 42125
r
Ö D Ü N Ç P A R A
VAKIF PARALAR İDARESİ
Her tüllü kolaylıkla, ehven ve müsait şart.
larla kâıgir binalara, Bitmemiş inşaat ve kıymetli arsalara ödünç para verir.
VAKIF P A R A L A R İDARESİ
Sıkıntılı zamanınızda en kısa yoldan yardımınıza koşan müessesedir.
ADRES: Yenipostane karşısında, Valide Han birinci kat — İSTANBUL
TELEFON: 23654
J
SOĞUK TUTKAL
(SÜTERKAL) İle: Tayyare, Gemiler aksamına. Arabalara, Karoseri. Vpgonlara.
Mobilyalara. Kaplamalara. Bahçe Mobilya- larına, Tahta, Demir. Cam. Porselen. Taş;
Beton. Mantar. Deri. Muşamba, Kâğıt ve bilcümle doğrama işlerini yapıştırır.
Suva karşı görülmemiş bir metanet, yüksek bir yapıştırma hassası en tasarruf- lu ve kullanılması ve hazırlanması en kolay bir madde. Sıcağa muhtaç değildir. Açıkta kullanılabilir. Tahtaları yapıştırmadan evvel ısıtmak lâzım değildir.
Emsalinden Daha Mükemmel ve Daha Ucuzdur.
Bursa Süttozu Fabrikası Kollektif Şirketi Kimyevi Sanayi Şubesi «SÜTERKAL» Soğuk Tutkal
Telgraf : SÜT — BURSA. Telefon : No. 237
. J
BRONZ - NİKEL
FABRİKASI
YAPILAR İÇİN:
Her modelde kilit Kol ve ağızlıkları Çekmeler, vesaire.
Sarı. nikel v e ' k r o m a j 1 zerine mostra takımları Vestiyer, askı ve saire.
İşleri Taahhüdü.
EHVEN — SAĞLAM — GÜZEL
ŞEVKET ÇADIRCI
Fincancılar Rıza Paşa Yokuşa No. 17
S I C O R T * A N O N İ M S I P K E T İ
HER TÜRLÜ SİGORTA MUAMELÂTI
İstanbul Bahçekapı Birinci Vakıf Han. Tel: 24267/3 Ankara : Anafartalar 155. Tel: 3659
İzmir: Atatürk caddesi 106. Tel: 3520 Telgraf : Doğantaş İstanbul
. J
ABDİ
ÖZAKTAŞ
Mozaik taşları, Çini ve Künk Fabrikası
istanbul, Unkapan, Yavuz Sinan mahallesi, Camiişerif sokak No. 2-4-G
T E L E F O N : 24123:
i v e d i m k a r a k u r t
B İ L U M U M D E M İ R M A L Z E M E S İ
Betonarme demirleri, Kösetoend. Lama her nevi saç ve profil demirleri İnşaata müteallik bilumum de-ııir :şleri.
A D R E S : Galata Tersane Caddesi No. 178 Telefon : 42959
Telgraf : KARKUT — Galata
I Z O L A
Damlarınızı güneşten, yağmurdan ve tabiatın bütün afetlerinden em- niyetle korumak için I Z O L A marka muşamba ve tecrit mad-
delerimizi tercih ediniz.
L ÜT F i A V U N D U K
F A B R İ K A : Y A Z I H A N E : Bomonti Fırın Galata mumhane
şpkak No 3 sokak No 8
i
I
ÇELiK-BOYA
T. A. Ş.
SERMAYESİ : TAMAMEN ÖDENMİŞ 500.000 T.L.
% B o y a l a r : İ N Ş A A T D E N İ Z
M E T A L M U H A F A Z A S I H U S U S İ
Y A R D I M C I M A D D E L E R
£ SINAİ, K İ M Y E V İ M A D D E L E R 0 M E T A L L E R
O A D İ ve H U S U S İ Ç E L İ K L E R
£ M O T Ö R ve T E Z G Â H L A R
İDARE MERKEZİ : ANKA,RA HAN, BANKALAR CADDESİ — GALATA. İST.
POSTA KUTUSU : 1251 GALATA. İST.
TELGRAF ADR : ÇELBOY TELEFON : 44122
)
R A D Y O L A R I
A D E M KARADAĞ
G A L A T A B A N K A L A R Cad. 123 İ STANBUL PK.1341
T Ü R K R A D Y O ve E L E K T R İ K
L İ M İ T E D Ş İ R K E T İ
G a l a t a - R ı h t ı m C a d d e s i . K o z l u c a h a n
T e l e f o n : 4 4 0 3 2 T e l g r a f : T Ü R K E L P. K 1557
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ZİRAAT B A N K A S I
K A P İ T A L İ : 1 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 T. L.
K U R U L U Ş T A R İ H İ : 1 8 8 8
T ü r k i y e i ç i n d e 2 6 0 ş u b e v e s a n d ı ğ ı . Y a b a n c ı m e m l e k e t l e r d e m u h a b i r l e r i v a r d ı r .
H e r t ü r l ü B a n k a i ş l e r i y a p a r . K u m b a r a l a r v e k i r a l ı k k a s a l a r v a r d ı r .
r
Ticaret Tiirk Anonim Sirkeli
Merkezi: ANKARA Ulus Meydanı Telgraf adresi : KOÇ
Posta kutusu": 72 Telefon : 3450
Şubesi: İSTANBUL Fermeneciler No. 90
GALATA Tslefon: 44769
44762
S I H H İ TESİSAT
KALORİFER TESİSATI İ N Ş A A T
DEMİR CAM
MALZEMELERİ TİCARETHANESİ
J
K o n u l a n nıaı-ka
E M Ü L Z E R - E
E M Ü L Z E R - F
Tecrit ve elâstikî döşemeler için spesyal bitüm emülsyonu.
Sıva ilâcı. Çimento ve kireç harcına katılıp su ve rutubetin geçmesine kat'iyyen mâni olur.
Anî sertleşme ilâcı. Çimento harcını 4 dakikada dondurur ve seıtleştirir.
Elyaflı bitümlü izolasyon maddesi.
Tecrübeli ve emniyetli bir malzeme- dir.
E M Ü L Z E R - >1: Haricî sıvaların muhafazası için renksiz mücerrit.
S a t ı ş y e r l e r i :
E M Ü L Z E R - S
E M Ü L Z E R - C
Istanb'il
A s t a 11 Evi Ga'ata, Kahmııdiye C. 77 Tıl : 41983 — Te!g. Asfsltevi.
Ankara Nadir Nail Müessesesi Anafartalar, Kınacı Han 12 Tel.: 3243 — Telg. Nadir
r
ANADOLU
S İ G O R T A Ş İ R K E T İ
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ZİRAAT VE TÜRKİYE İŞ BANKALARININ KURUMUDUR
Sermaye ve ihtiyatları: 5.832.000 Liradır Tesis tarihi olan
1925
senesinden beri yaptığı sigortalar:
K A R A D A : Yangın - kiracı, şagil, mal sahibi ve komşu mes'uliyeti - kira za- rarları - yıldırım - zelzele - infilâk - havagazi iştiali - makina ka- zası ve motor iştiali - kara nakliyatı harp sigortaları.
D E N İ Z D E : Bütün deniz tehlikelerine karşı deniz nakliyatı - gemi ve motör tekneleri - mayın - torpil - alelûmum deniz harp sigortaları.
H A V A D A : Tayyare sigortaları - tayyare seferlerinde pilot ve yolcuların si- gortaları.
K A Z A D A : insanın maruz kalabileceği her türlü kaza - iş kazaları - otomo- bil - kazaları - malî mes'uliyet - makine kırılması sigortaları.
H A Y A T T A : Temettülü veya temettüsüz olarak ölüm tehlikesiyle beraber:»
Tasarruf için: «M u h t e 1 i t» ve «T a m 111 u h t e 1 i t» - aile istik- balini temin için: I r a t l ı a i l e » - kızlar için: «C i h a z» - çocuk- lar için: « T a h s i l v e t e r b i y e» - ihtiyarlık için: « î r a t » - hastalık veya kaza neticesinde malûl kalmaya karşı: « M a l û l » sigortaları.
İ Ş S A H A S I N D A : Atölyeler, fabrikalar, maden ocakları gibi iş yerlerinde ve tica- rethane, bankalarda ve meslekî teşekküllerle birliklerde çalışan- ların hayat, ölüm ve kazalarını temin eden grup sigortaları.
İstanbul, Yenipostahane karşısı, Büyük Kınacıyan Han. Telefon: 2 4 2 9 4 . Hayat Kısmı: 2 0 5 4 1 .
• 0
A H Î î m
S A Y I : 1 4 5 - 1 4 6
Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K v e S Ü S L E Y i C i S A N A T L A R D E R G İ S İ S A H İ P L E R İ : Y. M İ M A R A B İ D İ N M O R T A Ş ve Y. M İ M A R Z E K İ S A Y A R İ D A R E Y E R İ : A N A D O L U H A N No. 3 2 - 3 3 İ S T A N B U L . T E L E F O N : 21307
B a ş v a z ı
P R O J E M Ü S A B A K A L A R I Y. Mimar Abidin Mortaş
Uzun yıllardanberi Türk Y. Mimarlar Birliği- nin teşebbüsleri ve mecmuamızın devamlı neşriyatı memleketimizde yabancı mimarlara doğrudan doğ- ruya ısmarlanan mühim bina projelerinin müsaba- ka ile hazırlatılmağını sağlamıya başladı. Bugüne kadar Anıt-Kabir, Büyük Millet Meclisi. İnhisarlar Vekâleti, İstanbul Konservatuvarı, Sergievi, Ban- kalar, Köy enstitüleri, Halkevleri ve başkaca resmî ve hususî binaların projeleri müsabaka usulü ile te- min edildi. Bu müsabakalarda Türk mimarı, o güne kadar bil irim iyen varlığını ve yabancı mimarlarla eşit kudretlerini iddia ve ispat etmek fırsatını bul- du. Müsabaka usulünün büyük ölçüde faydalarını
görerek tercih etmek hususunda geniş bir anlayış ve hüsnüniyet gösteren devlet makamlarına burada teşekkür etmeyi bütün Türk mimarları adına borç biliriz.
İnşa ettirecekleri binaların hakikî bir sanat kıymetini taşımasını istihdaf eden bu müsabaka u- sulünü esas tutmakla resmî, yarı resmî ve hususî teşekküllerin aynı zamanda memleket mimarlarına yetişme imkânları, müzaheret, teşvik ve himaye te- min ettikleri muhakkak olduğundan bizim de bu değerli alâkaya azamî randıman ve iyi niyetle mu- kabele etmemiz şarttır.
Türk mimarı için dâva, bir müsabakada derece alarak maddî veya mânevî bir menfaat temininden çok daha başka ve yüksektir. Dâva, bugüne kadar inkâr edilen, bilinmiyen varlığını müdafaa etmek, olgunluğunu ispat etmek, yapı sanatı sahasındaki sarih hakkına tasarruf etmektir.
Bu düşünceler gözönünde tutulursa Türk mi- marının, memlekette tanındığı ve arandığı nispette büyük bir mes uliyet yüklenmesi icabeder. Kazan- dığını hak etmeğe, aldığının karşılığını tam olarak vermeğe çalışmak dürüst ve medenî bir insanın bor-
cudur. - | Müsabakalara iştirak etmek üzere hazırladığı-
ğımız bir proje hem şahsımızı, hem mensup oldu- ğumuz zümreyi temsil eden, üzerinde emek ve kıy- met taşıyan; her zaman, her tetkik edene hesap verebilecek kalitede bir eser olmalıdır. Bir müsaba- ka neticesinde umuma teşhir edilen eserler arasın- da, etrafmı hiçe sayan, tertipsiz, emeksiz ve laubali bir proje görmek şüphesiz Türk mimarının haklı dâvasına zarar vermesi bakımından hepimizi müte- essir eder.
Projelerin müsabaka usulü ile hazırlanması, memleketin değerli sanat ve medeniyet eserlerine salıip olması; inşaatı yaptıran makamın maksada en uygun bir proje seçebilmesi; Türk mimarının da etüd ve inkişaf sahası bulabilmesi için er. doğru ve en verimli bir şekil olduğundan bu usulün en koı- rekt bir tarzda tatbik edilerek her zaman için tercih edilmesini temine çalışmak lâzımdır.
Müsabakaya konan bir proje dört safhada mü- tdlea edilebilir; Proğram, proje tanzimi, jüri çak;
ması ve tatbik.
Proje müsabakası programları çok vukuflu ve esaslı yapılmalıdır. Binanın hususiyetine göre şart- lar değişik olacağından şümullü bir formül tesbiti burada mevzuumuzun çerçevesini aşacaktır. Türk Y. Mimarlar Birliği bu yıl içindeki çalışmalarında proje müsabakaları proğram formülünü etüd ede- rek alâkadar makamlara göndermeyi düşünmekte- dir.
Burada şimdilik programın başlıca noktaları- nı zikredeceğiz. Bir proje müsabakası programı, müsabakanın milletlerarası mahiyette olup olmadı- ğını: müsabaka müddetini; mükâfat derecelerini;
jürinin kimlerden teşkil edileceğini; istenen bina- nın etraflı bir izahını; kullanış tafsilâtını; mahallî iklim ve malzeme şartlarını; projede gözetilmesi is- tenen hususiyetleri; vaziyet plânı, menazır, kat plânları, görünüş ve kesimlerin mikyaslarını ihtiva etmelidir. Kuvvetli bir fen heyeti olmıyan daireler
proğram tanzim ederken Türk Y. Mimarlar Birliği- ne müracaat ederek fikrini almalı veya osaslar gön- dererek programın tanzimini istemelidir. Mimalar Birliği bu isteği memnunlukla yerine getirmeyi va- zife bilir. Proğrama ilâve edilecek arsa vaziyetini gösterir plân ve fotoğraflar projeyi hazırlayacak mimara sarih bir fikir verebilmelidir.
Bütün proje müsabakaları aslında yalnız Türk mimarları arasında açılmalıdır. Yalnız, Türk mima- rının hakiki varlığı hakkında itimadı henüz t i m ol- mıyanlar müsabakalarını milletlerarası şümulde yapabilirler. Netice, Türk mimarının sanat ve bilgi değerini vuzuhla belirtecek mahiyette olacağından, bunda şimdilik bir mahzur yoktur. Yakında kendi mimarlarımız, memlekette yalnız kendilerine ait olan mesleki sahalarına tam salâhiyetle sahip ola- caklardır.
Müsabaka müdde.tleri mevzuun ehemmiyetıle mütenasip olmalıdır. Proğrama birinci, ikinci ve ü- çüncüden başka en az iki mansiyonluk mükâfat koy- mak. müsbakaya fazla proje iştirak ettireceğinden daha iyi netice alınmasını sağlar. Jüri azalarını ev- veden ilân etmek, müsbakaya girenlere jürinin sa- lâhiyet ve ciddiyeti hakkında bir fikir vermek bakı- mından faydalıdır. Müsabakayı hazırlıyan makam, yaptıracağı binanın kullanış hususiyetlerini ve ma- hallî şartlan evvelden etüd etmiş olmalı ve prog- ramda bunları iyi ifade etmelidir: Plân, görünüş ve kesimler proje hakkında fikir vermeğe yeter ölçüde istenmeli, proie sahiplerine faydasız külfet yüklen- memelidir.
Bu suretle her ciheti iyi düşünülmüş iyi prog- ramlar elde ettikten sonra biraz da müsabakaya gi- ren eserler üzerinde duralım. Bu projelerin, hak ve salâhiyet iddia eden bir zümreyi temsil edecekleri gözönünde tutularak teknik ve sanat bakımından hakiki ve imkân nispetinde kusursuz bir değer ta- şımaları şarttır. Fazla olarak bunların taktim şek- linde de üımal edilmemesi lâzımdır. Daha müsait şartlar altında çalışıp proje hazırlıyabiien ecnebi sanatkârların bu hususa büyük bir ehemmiyet ve itina gösterdikleri muhakkaktır. Bu eserlerin yanın- da, çoğu memur olan ve mesai saatleri dışında mü- sabakalara mahrumiyet, vasıtasızlık ye güç şartlar altında proje yetiştiren Türk mimarının, yalnız fik- re, mimarîye değer veren mütevazı ve sade çizgi- lerinin sönük kalmaması icap etmektedir. Daha iyi şartlar ile çalışabileceğimiz günleri beklerken bu günden fedakârlık yaparak, bir yerine iki emeği çok görmiyerek eser yapmıya, mimar adı etrafına
memleketin sempati ve alâkasını toplamıya mecbu- ruz.
Müsabakalardan iyi netice alabilmek için üze- rinde durulması icabeden bir nokta da jüri mesele- sidir. Kuvvetli, bilgili ve tarafsız olmıyan bir jüri en iyi eserler arasından en kötü bir netice çıkara- bilir. Jürinin salâhiyetti ve 'âdil olması ve çalışma- sının bir nizama ve bir sisteme dayanması şarttır.
Jüri heyeti, yapı yaptıran makamı temsil eden bir zatın reisliği altında, c makamın teknik ve sanat ba- kımından salâlıiyetli bir mümessilini, Türk Y. Mi- marlar Birliğinden bir murahhas, Gazel Sanatlar Akademisi mimarî şubesi tedris heyetinden bir mi- marı, Nafia Vekâleti Yapı ve İmar işleri reisliğinden bir mimarı ve mevzuun hususiyetine göre seçilecek bir mütehassısı ihtiva etmelidir.
Jüri heyetleri sistematik bir şekilde yürümek için bir çalışma programı hazırlar. Müsabakaya gi- ren eserler muntazam ve iyi görünür bir tarzda, mü- sait bir salonun duvarlarına asılır; heyetin birinci toplantısında bu eserlere iyice ve tamamile nüfuz edebilmek üzere herbiri yarı ayrı tetkik edilir. İkin- ci toplantıda müsabaka programı şartlarına uymı- yan eserler reddedildikten sonra müstakbel pro- jeler üzerinde aşağıda yazılı esas vasıflar bakımın- dan tetkik ve müzakereler yapılır:
1 — Programı tahakkuk ettirmek hususunda en tatmin edici hal tarzı.
2 — Plân tekniği, kullanış.
2 — İnşaî bakımdan en müsait hal tarzı.
4 — İktisadî bakımdan en faydalı hal tarzı.
5 — Mimari sanat kıymeti.
ti — Tercih hususiyetleri.
Her projeye bu maddelerin karşılığı olarak ayrı notlar venlir; tetkik sonunda her azanın not vasatisi karşılaştırılarak dereceler tayin edilir. Jüri heyc-tleri her halde bu veya buna mümasil madde- ler şeklinde bir sistem tespit ederek rey ve kanaat- lerin dağılmamasını, neticede indî hükümlerin tesa- düfen âmil olmamasını temin etmelidirler.
Jüri, müsabaka ve projeler hakkındaki tetkik neticesini, karar ve hükmünü esaslı bir raporla tes- bit ederek günlük gazetelerde veya mimarî bir mec- muada neşretmeli; müsabakaya iştirak eden proje- ler 15 gün müddetle müsait bir salonda umuma teş- hir edilmelidir.
Jürinin mutlak bir tarafsızlık ve ihatalı bir bilgi ve sanat takdiri göstermesi lüzumu tabiîdir.
(Devamı 13 üncü sayfada)
Esas cepheden bir görünüş.
M A L A T Y A T Ü T Ü N B A K İ M E V İ V E D E P O S U
Proje: Y. Mimar Selim BEN AR Tatbik: İ. U. M. İnşaat Fen Heyeti
İnhisarlar idaresi birkaç yıl evvel Malatyada bir tütün deposu ve bakımevi inşa ettirmiştir.
Malatyanın coğrafî bakımdan yurdumuzun merke- zî bir mevkiinde bulunması bu şehrimizin ko- laylıkla sanayileşmeğe namzet olduğunu göster-
mektedir. Sümer Bank, Etibank gibi inhisarlarda, Orta ve Şarkî Anadolunun ihtiyaçlarını kolaylıkla karşılıyabilmek için bu büyük depoyu Malatyada inşa ettirmiştir.
Depoda, Malatya ve civar Şarkî Anadolu vi-
Deponun iki görünüşü
lâyetlerinin yetiştirdiği tütünler depolanmakta ve işlenmektedir. Bu itibarla binanın üst kısım- ları depolara tahsis edilmiş, diğer bazı katlar tütünlerin işlenmesi için atölye olarak tertip edil- miştir.
İnhisarların diğer tesislerinde olduğu gibi bu binada en yeni ve ileri esaslara göre programla- narak meydana getirilmiştir. Gerek tütünlerin muhafazası için lüzumlu teknik hususat gerek
• imalâthanede bulunan amelenin sıhhî bir şeküde çalışmalarını temin için icap eden fennî ve sıhhî şartlar tamamen temin edümiştir.
Üsküdardaki depoda olduğu gibi amele için geniş kantin ve tuvalet daireleri yapmıştır.
Binanın haricî mimarisi Tütünlerin muha- fazası için icap eden inşaî şartlara göre tanzim edil- miştir. Depo olan kısımlarda pencerelerin eb'adı, gerek Malatyanın iklim şartlan icabına gerc-kse tütünlere lüzumlu rütubetin teminine uyulmak suretile şekillendirilmiştir.
P o g üj ' i "İFT TT OTT o o O
u
I n o n o n o n n n n n o o n o n r > r-O c
"J O U •
O O O C O O O C
ıO
Vaz'yet plânı. Maket.
Binanın iskeleti betonarme olup duvarlar tuğla dolgudur. (Mantar döşeme) sistemindedir.
Haricî sıva edel-putz sistemidir. Doğramalar de- mir konstruksyondur. Binanın içinde, yük asansör- leri olduğu gibi depoların kolaylıkla boşaltılıp aol- durulabilmesi için zemin katında güzel bir ram- pa yapılmıştır.
Fabrika ayda 70.000 kg. sigara, 125.000 kg.
tütün imâl kabiliyetini haizdir. Binada C00 kadın 100 erkek olmak üzere 400 işçi çalışmaktadır. Bun- lardan başka depo olan üst katta da 200 şçi mani- pülâsyon salonunda çalışmaktadırlar. Bu kısım- da tütünler harman edilmektedir.
Birinci ikinci katlar imalâthane olup, diğer 3, 4, 5 inci katlar depodur. Binanın ilk projesini yük- sek mimar Selim Benar yapmış tatbik ve taf- silât idarenin inşaat müdürlüğü tarafından ikmal edilmiştir. Binayı müteahhit yüksek mimar Ab- dullah Ziya Kozanoğlu inşa etmiştir.
Malatya deposu teferrüatı ile beraber tak- riben 450.000 liraya mal olmuştur. Geçen sayıla- rımızda da tebarüz ettirdiğimiz gibi İnhisarlar Umum Müdürlüğü ihtiyaç hissettiği binalarla memleketin muhtelif bölgelerinin imarma, hizmet ettiği gibi, sıhhî ve sosyal prensiplere uygun ola- rak işçilerinin refahına da çalışmaktadır.
Kat plânı
II 1 n rm t: r-
—ti D!! 5
lİPn h
t-
- — cn
3, 4, 5. ci kadar plânı. Kesim
m
J
.1
31 i i 1
J S [ L Van cephe.
J L
I -J'".
1 E
Cephe.
' 1i İ i , i M9 M
m - 1 j p*
i- i -
—ı — " — 1
———*—-".rf" —- .. ——M—-—t
- i = . , -,-ri- ^ f f r ^ - r a
- -<—f— v;-
4 -
IK-
m i i
r®T
-Ş-4-f M « p l I
TTİ
M
ç* i® t
' i l l
r r r n r r r l : J r a m U
katplâm.
T Ü R K B Ü Y Ü K L E R İ N D E N B İ R K A Ç I N I N B Ü S T L E R İ Heykeltraş Muallim Nusret Suman
îzmir Belediyesi geçen seneki Fuarda Kül- "
tür paviyonunun önündeki sahada bazı Türk bü- yüklerinin (büstlerini yaptırmıştır. Ortadaki uzun havuzun iki tarafına güzel kaideler üzerinde sıra- lanan bu büstlerden en muvaffak olanlarını neşr ediyoruz. Büstleri heykeltraş muallim Nusret Su- man yapmıştır. Bunlardan bazıları plâstik bakı- mından son derece muvaffak olmuştur. Türk bü- yükleri, yaşadıkları devrin kıyafetinde tasvir edil- mişlerdir.
Diğer taraftan Nusret Suman, Koca Mimar Sinamn heykeline de çalışmaktadır. Dergimizde fotoğrafı si görülen Sinan heykeli etüdü, (Tezkire- tül-Bünyan) da Sinanı tasvir eden bendin heykel- traşa ilham ettiği bir neticedir. Malûmdur ki Sâi Tezkiretül-Bünyan'da Sinanın vechini ve tipini ta- rif eder. Heykeltraşlanmız bu tariften mülhem ol- makta ve bu suretle büyük mimarın tipini eserle- rinde canlandırmağa gayret etmektedirler. Bu gü- zel eserleri veren Nusreti tetorik ederiz.
NAMIK KEMAL
tttfr.UM
Yukarıdaki fotuğrafiier, Türk büyüklerinden Namlk Kemal, Mithat paşa, Barbaros Hayrettin ve Mmar Koca Sineni göstermektedir.
S Ü M E R B A N K A M E L E E V L E R İ V E M A H A L L E L E R İ
Proje ve tatbik : , S ü m e r B a n k İnşaat F e n Heyeti
Sümer Bank, memleketimizin muhtelif yerlerin- de geniş bir programla kurduğu fabrika binalarile bir- likte, bu fabrikalarda çalışan işçiler için imkân make- tinde konforlu evler de inşa etmektedir.
Fabrikalarda çalışan işçilerin iş yeri civarında sıhhi ve konforlu -evlerde barındırılması neticesinde aşağıdaki faydaların temin edildiği yapılan tecrübe- lerle teöbit edilmiş bulunmaktadır.
1 — İşçilerin uzak mesafelerden geleTek yor- gun bir halde çalışmaya başlatmaları dolayısiyle ha- sıl olan randıman düşüklüğünün önüne geçilmişdir.
2 — Evlerde bütün ihtiyacı karşılıyacak sıhhi tesisat 'bulunduğu cihetle işçi aileleri d a h a temiz ve rahat bir şekilde y a ş a m a k d a ve b u vaziyet sıhhi du- rumları üzerine müsbet tesir hasıl etmekdiedir.
3 — H e r evin kendisine ait asgarî 250. m2 lık bahçSesi bulunduğu cihetle, işçilerin b o ş zamanların- da toprakla meşgul olmak suretiyle h e m iktisadî hem de bedenî istifadeleri imkânı Verilmektedir.
4 — Evlerin dahili ve harici tamizlik ve güzel- likleri ile haiz oldukları işçi ailelerine temiz mobil- ya kullanmak zevkini verrnekde b u suretle işçi ailelerinin içfl|rnaî seviyeleri gün geçtikçe düzel- mektedir.
5 — Fabrikalara ait spor sahaları, toplanma ve sinema salonları gibi içtimaî tesirat işçi aileleri- nin yaşamalarında çok faydalı değişiklikler vücude getirmektedir.
iMeıtice itîbarile aynı fabrikaya mensup işçilerin bir arada v e her nevi medeni şartlan ihtiva eden ye- ni mahallelerde oturmaları sonunda işçiler arasında tam 'bir ahenk teessüs etmekte ve b u suretle bir iş- çi çok mühim bir sebep olmadıkça mıensup olduğu fabrikadan ayrılmayı hatırına bile getirmemektedir.
Yukarıda mufassalan izah edildiği veçhile işçi- lerin fabrikalara bağlanmalarında en belli başlı â- mil olan işçi evlerinin inşası her müessese v e fabri- k a d a her türlü asri tesisatı ihtiva edlen işçi mahalle- leri temini Sümerbankın ehemmiyetle üzferinde dur- duğu başlıca mevzulardandır.
Bu sebeple^ inşaat malzemesi pahalılığı, işçi üc- retleri yüksekliği, malzeme ve işçi azlığı, nakil va- sıtaları tedarikindeki müşkülât gibi h a r p yıllarının doğurduğu anormal vaziyetlerin inşaat işlerinde menfi tesirlerine rağmen Sümeılbank her türlü m a d - di ve manevi fedakârlığı y a p m a k suretiyle işçi ev- leri inşası faaliyetine d e v a m d a n ibir an hali kalma- mıştır.
İşçi mahallesi tesisi için yapılan işler başlıca dört b ö l ü m e ayrılır:
I — İşçi mahallesinin umumî vaziyet plânının hazırlanması.
II — Yapılacak binaların tiplerinin tesbilti ve projelerinin ihzarı.
III — Tanzim edilen projelere göre binaların inşası v e fabrika idarelerine teslimi.
IV — İskâna verilen binaların bakım işleri.
1 — Vaziyet plânı.
İşçi evleri y a p d ı n l m a s m a k a r a r verilen fabrika- nın mesken ihtiyacı, mahallenin tiesisine müsait sa- halarda bu husuda mahallen yapılan eftüdler vazi- yet plânının esasını teşkil ederler.
Fabrikaların işçi mahalleleri ekseriya aşağıda- ki binaları ihtiva etmektedirler.
1 — İşçi evleri.
2 — Kadın v e erkek b e k â r pavyonları 3 — İlk okul
4 — Hal
Ereğli fabrikası
5 — Kri^ ve çocuk bahçesi 6 — Spor sahaları
7 — Zarurî ahvalde umumî banyo 8 — Amele pavyonları.
İşçi evlerinin inşa tarzlarının tesbitinde aşağıda, ki hususat nazarı dikkate alınmaktadır.
1 — Yerinde tedariki mümkün olan inşaat mal.
zemesinden âzami derecede istifade edilmesi. Me- selâ taşocakları yakın olan mahallerde evler taş du- varlı ve harici sıvasız olarak inşa edilmektedir. (Kay.
seri işçi evleri gîbi)
2 — İşçi mahalleleri arazisinin yer altı su se.
viyesi yüksek olduiğu takdirde binalar bodrumsuz inşa edilmekte, yer altı suyu aşağıda olan yerlerde ise muhakkak surette bodrum yapılmaktadır.
amele evleri
3 — Rutubetli mmtakalardaka evler imkân nis.
betinde iki katlı olarak inşa edilmektedir. (Ereğli Tip: 20)
4 — Saha geniş olduğu takdirde tercihen sıra evler (Karabük sıra evleri), dar olduğu takdirde blok apartımanlar (Hereke işçi apartımanı) inşa edilmektedir.
Umumî vaziyet plândaki binaların oturtulu- şunda aşağıdaki cihedere dikkat edilmektedir.
a) İşçi evlerinin oturtuluşunda işçi sınıfları ara- sındaki fark nazarı itibara alınmaktadır. Mahalle- nin en iyi kısmına usta başılar; bundan sonra sıra.
siyle -mütehassıs işçiler, birinci, ikinçi ve üçüncü sınıf işçilere ait evler sıralanmaktadır.
G v a r köylerden fabrikada çalışmak üzere ge- len ve ihtisası olmayan amelelere ait pavyonlar ise
Atoylr^r fiti mAs"'-<
"V" Ot _
Y.r. 94f
Kayseri Bez fabrikası amele mahallesi ve evleri
mahallenin mümkün olduğu kadar kuytu bir yerinde- inşa edilmektedir.
b ) Bekâr pavyonlarının mahallenin evli işçile- re ait binalarından ayrı ve imkân nisbetinde fabri- kaya yakın bir yerde inşasına itina edilmektedir.
c) Mahalli ilkokulların fabrikalara uzak olduğu ve ya işçi çocuklarının pek fazla bulunduğu hallerde işçi mahallesinin münasip bir yerinde ihtyacı kar- şılayacak bir şekilde ilkokul yaptırılmakta ve lüzu- mu halinde ortaokul inşası için ilkokul civarında boş arsa bırakılmaktadır.
d) İşçi ailelerinin iaşe ve giyim ihtiyaçları için uzak mesafedeki şehir pazarlarına gitmek külfetinden kurtarmak ayni zamanda ucuz ve temiz malzeme temini bakımından işçi ımahadlelerinde birer hal binası inşası prensip ittihaz olunmuşdur.
e) Küçük çioculklu kadın işçilerin çalılıkları esnada çocuklarının bakılması için her işçi mahalle- sinde bdr kreş ve çocuk bahçesi tesis edilmektedir.
f ) işçilerin spor ihtiyacının tatmini için fabri kaya ait spor sahasından maada işçi mahallesinin muhtelif yerlerinde tenis, voleybol sahaları vücuda getirilmektedir.
<
İzmit Kâğıt fabrikası emele evier;
g) Her işçi evinde 'banyo bulunmasına rağmen bazı zarurî ahvalde işçi mahallesinin münasip ye- rinde alaturka hamam yaptırılması icabetmektedir.
Vaziyet plânının tanziminde ihtiyaca göre ge- niş yaya kaldırımlı yollar, ağaçlı gezinti yollaı, ka- nalizasyon, temiz su ve yangın tesisatı, yeşil sahala- larm ıteminine ehemmiyet verilmekte, her evin bah-
çesinin müstakil olmasına bilhassa itina edilmektedir.
Netice itibariyle Sümerbank fabrikaları işçile- rinin iskâni için tesis edilmekte bulunan işçi mahalle- lerinin, bulundukları şehrin imarına mühim sureıbte tesir ettikleri bu mahalleler civarında yerli hal'k ta- rafından da güzel binalar inşa eddlmelerile sabit ol- muştur.
(Baş yazıdan devam)
İsabetli bir seçimiı temini hem mfmariığın büyük ve haklı gayelerinin tahakkuku, hem de yapı sahi- binin, ve dolayısile memleketin en müsait bir şekil- de tatmini bakımından lüzumludur.
Bugüne kadar, ideal sayılamıyacak jüri vazi- yetlerinin meydana gelmiş olduğunu burada mü- nakaşa etmiyeceğiz. Fakat bundan sonra dâvamı- zın büyüklüğünü ve müsamaha ile karşılanacak
en ufak bir lâkaydinin zararlarını gözönünde tut- mıya mecburuz.
Projenin tatbik safhasına gelince, burada da mimar arkadaşların üstün bir mes'uliyet hissiyle, değerli emekler sarfederek, müsabaka usulünün ku- sursuz ve verimli bir şekilde yürümesini temin ede rek dâvamıza itiraz kabul etmez ispatlar, memleke- te iftihar edilir eşeler kazandırmalarını temenni e- deriz.
M. MORTAŞ
Birinci mükâfat: Y. Mimar Eyüp kömürcüoğlu. 2 odalı (Sıcak bölge tipi projesi.
I SUHDUCMA 1 î &IBİÎ- ^ 3 w c
A JHUTS&IC.
5 SİLON (TAİL) 6 VATA* O-
7 YATAK o
S Banyo
9 T E C a ç , ( a y v a n ı l O H A V L İ 2
II OAHCE t2 CA»\A&ıeı.iK.
15 <.İLEC
1İ1 Odun. VE İCÖ« . lCk.
A. A
Birinci Mükâfat:
Y. Mimar Eyüp Kömürcüoğlu
Bir müddet evvel, İlk öğretim, Öğretmenleri Yardım Sandığı tarafından 3 tip öğretmen evi pro- jesinin tanzimi müsabakaya konulmuş ve birinci- liği Yüksek Mimar Eyüp Kömürcüoğlunun hazır- ladığı avanprojeler kazanmıştı. Bu müsabakada derece kazanan diğer projeleri elde edemediğimiz- den yalnız, birincilik kazanan projeyi neşredi- yoruz.
Bu vesile ile mimarî müsabaka işlerinde, bir kaç yıldanberi ileri bir anlayış gösteren ilköğretim müsteşarlığı ve ona bağlı teşekkül- lerden burada sitayişle badsetmek yerinde bir ha- reket olur.
1940 yılındanberi köy enstitüleri müsabaka- ları ile mimarlık proje hayatına bilfiil iştirâk eden, Maarif Vekilliği İlköğretim Müsteşarlığının, buhran yıllarında Türk mimarlarının proje faali-
Sıcak bölge tip: 3 ve 4 odalı evlerin plânları,
yeti yapmalarına büyük yardımı dokunmuştur. Ni- hayet (bu müsteşarlıkla mânevi bir bağlılığı olan Öğretmenler Yardım Sandığı da bu güzel teşeb- büse iştirâk ettirilmiş bulunmaktadır. Sandığın en son öğretmenler için dinlenme ve kaplıca otelleri
ve evleri (projelerini müsabakaya koymuş olduğu- nu memnuniyetle öğreniyoruz.
1941 yılında, İlköğretim Müsteşarlığı tarafın- dan açılan köy okul müsabakasında olduğu gibi öğretmen evlerinin projeleri de, mutedil, sıcak ve
soğuk bölgelere göre üç sınıfa aynlarak tanzim ettirilmiştir.
Evler, 2, 3, 4 odalı olarak düşünülmüştür.
Projelerin tetkikinden de anlaşılacağı veçhile, ma- hallî malzemeye ve iklime göre bazan evler bir bodrum ve zemin kattan bazan iki katlı olarak dü- şünülmüştür.
İntihap edilen malzeme, tamamen mahallî ve tatbik edilecek inşaat sistemleri basittir. Projele-
1 GIBIS 2 wc
t ÛA.NMD A mutûak
î> KILEO
6 ODA
7 ODA <
8 SALON 9 T E HAÇ,
ıO DE DO
11 CAMAVU.IH 12 ODUNLUK
ÜÖMÖClÛK
^ SES
Zj 3T
O J P1! ^
9
f T i
1 , j
r
-11 \ 1
MB-aaı
r
u
1 GıBŞ
2 SAıON
3 ODA
A
5 lANyo
6 w . c
7 «utijak.
fi tei?AÇ,
9 <aE5
!0 OOunujk KÛ
11 CAMASIÛLIJC
^ -TN^
J
1 ci mükâfat: Y. Mimar Eyüp Komürcüoğlu. 2 ve 3 edalı soğuk ikl.ıı; tipi ev avan projejsi.
rin binaların yapılacakları peyzajlara uygun olma- sı mahallî bir karakter taşıması düşünülmüştür.
Yurdumuzda bugün en ön plânda yer alan mesken davası ile uğraşılmağa başlandığına mem-
nuniyetle şahit oluyoruz. Öğretmenler Yardım Sandığının ıbu hareketi buna iyi bir misal teşkil ediyor.
Müsabakayı kazanmış olan Eyüp Asımı teb- rik ederiz.
r
7
„2 ve 4 odalı (Sıcak iklim) ev avan projesi.
T E K N İ K T E R A K K İ V E T E K N İ K Ö Ğ R E T İ M
Söyleyen: Proj. S. J. Davies Çevireni Y. Müh. Ali Berkol Teknik Okul Makine Elektrik Doçenti
Neslimin erkek ve kadınları, iki cihan harbi gör- düklerinden, kendilerini, daha evvelki nesil.ere naza- ran, çek talihsiz addederler. Bununla beraber teknikle alâkalı kimseler, son derecede enteresan teknik ge- lişmelere şahit olan bir devir yaşamış olmakla teselli ederler. Tabiatiyle, teknik öğretim teknik terakkiye bağlı olmalıdır. Bundan dolayı, söyleyeceklerim, konfeTansımın isminin ki bölümü içine girer; evvelâ teknik terakkinin ana hatlarını gözden geçirip, son- ra, bugün İngilteredeki teknik öğretim organizasyo- nunu nazarı it bara alacağım.
İngilterede yuku bulan Endüstri İnkılâbının ve 1 9 uncu Asırda teknik işlerdeki terakkinin tarih- çesinin sık sık bahsedildiğinden, bu gelişmeye dair çok şey söylemeyeceğim. Maamafih bu ilerlemeye sebep olan bazı şahıslardan bahsetmek enteresandır. Bu meyanda, buhar çekicini icat eden NASMİTH; vida dişlerini normalize eden ve herhalde ilk defa olarak hassas ölçmeler yapmış bir kimse olan Joseph W H İ T W O R T H vardır. W H l T W O R T H ' u n ölçü ma- kineleri ve hassas diiz bir satıh elde edebilmesi, has- sas ölçmeler bahsinde mühim tekâmüllerdir; BESSE- MER.icat etmiş olduğu usul ile, ucuz ve iyi çelik is- tihsalini kabil kılmıştır; basınçlı hidrolik makineleri ü- zerinde çalışmalara iş'irak etmiş olması hasebiyle William A R M S T R O N G ' u n ve asrın başlangıç ve or- ta senelerinde demiryolu ve köprülerden bazılarını inşa etmiş olan BRUNEL'in de isimlerini zikretmek lâzımdır. BRUNEL'in, «Great Eastern» adındaki büyük gemi hakkında zamanına göre gayet ileri ta_
savvurları vardı. 19 uncu asrın sonuna doğru, Par_
sor.s _ buhartürbini'ni icat eden Charles PARSONS'- un ismi gayet mühimdir. Nihayet, Rolls ile birlikte Rolls _ Royce firmasını kuran Hanry Royce'un isnı- ni zikretmemiz lâzımdır. Hepimzin bildiği gübd Rolls Royce f rması evvelâ çok yüksek kalitede otomobil imal etmekle şöhret kazanmıştır. Fakat, bu işçilik seviyesini mühendis olan Royce tesis etmiş ve bu iş-
(The Britisn CouncİJ, Teknik müşavir, olup memleketimize gele: ek Teknik öğretim mevzuu üzerinde, müteaddit kon- feranslar veren Prof. S. J. Davies'in Eminönü Halkeviııcîe verdiği bu konferansı şayanı dikkat bulduğumuzdan neş- rediyoruz.
cil.ği kuvvetli bir tecrübe ve araştırma şubeslyle des- teklenmesine dikkat etmiştir. Rolls Royce kumpanya- sının mazisi boyunca muhafaza edilen bu seviyeyi Royce kurmuştur ve bugünün mükemmel Rolls Royce tayyare motorları, takriben 1900 senesinde tesis edilmiş bu ananeye uygundur.
Endüstrinin terakkisi üzerine yaptıkları tesir dolayısiyle burada bazı İngiliz Fen adamlarının da isimlerini zikretmek lâzımdır: Michael Faraday ve elektrikî endüksiyonun keşfi; ilk elektrik telgraflarını yapan ve çalıştıran MVheatsCone ve endüstriye yar- dımı çok mütenevvi olan denizaltı kabloları ve tel- graf üzerine çalışmış olan ve on dokuzuncu asrın or- talarında Termodinamik'in mevzuunu teşkil eden ısı ve ısı makinelerinin prensipleri hakkında münaka- şalara geniş ölçüde iştrak etmiş bulunan Lord Kel- vin, Glascow üniversitesinde physik profesörü ve Rankine Tatbikî Mihanik profesörü .di. Kelvinle çalışan Rankine, buhar makinesinin çalışma prensip- lerini anlayabilmemize büyük yardımlarda buluru- muştur; Manchester'li Joule da bu esaslı mevzu üze- rinde çalışmıştır.
Bu devirden itibaren, kendi tecrübem dahilinde vuku bulan gelişmelere geçeceğ m, ve, bence, 'bu ge- lişmeler, terakkinin ne kadar seri olduğunu belirt- mekle, konferansımın ikinci kısmı için mühimdir.
Mühend'slik tahsilime başladığım sıralarda Ports- mouthda harp gemsi ve Tyne nehri üzerinde Mau.
ritania inşa edilmekte idi. Bunlar, buhar türbinleriy- le teçhiz edilen ilk büyük gemilerdi; böylece deniz buhar türbininin tekmil gelişmesini gördüm. O va- kitler ıbir arkadaşım, bir deniz subayının oğlu bulu- nuyordu; Bu subay da tels'z telgrafla alâkası olaıı ilk ingiliz deniz subaylarındandır; işte bizzat hatırla- dığım bir ikinci gelişme daha. Takriben o sırada, Amerikada, Wright'lar, havadan daha ağır bir cihaz- la ilk defa olarak uçmaya muvaffak oldular; böyle- ce, uçmanın da bütün gelişmesini görmüş oldum. B>-
raz daha sonra, 1910 da, mazotla işleyen Selandia adında ilk deniz gemisi suya indirildi. İşte, bu da, kendi tecrübe hayatım dahilinde vuku bulan diğer bir gelişmedir I
İnşaat malzemelerine gelince, talebeliğimde, ilk defa olarak bir alüminium parçasının elime veril- diğini hatırlarım; hafifliğine hayret etmiştim. Bugün, son harpten beri aliminium adî bir inşaat malzeme- sidir. Halitalı çelikler de hemen hemen tamamen benim zamanımda gelişmişlerdir; mühendisliğe baş- ladığım vakit umumiyetle kullanılan çeliklerin he- men hepsi karbonlu çeliklerdi. Şimdi nikel, krom, molybden, tungsten ve daha başka metaller kullanı- yor ve çeliklerimizle gayet m ü : e n e w i fizikî hassalar elde edebiliyoruz. Daha yakın zamanlarda, plastik maddelerin, henüz ilk çağında bulunan gelişmesine rastlıyoruz. Diğer bir gelişme de ince tahta tabaka- larile plastik ve tutkal tabakalarının, yapraklı mad- deler denilen, muhtelif birleşmesidir. Bu plastik ve yapraklı maddeler, yakın istikbalde her nevi ihtimal- leri gerçekleştirecektir. Fabrikalarda imâlat usulleri, ne gelince büyük mikyasta kaynak işlerinin tatbikine rastlıyoruz; bunlar olmasa halen İngiltere ve Ameri- kada tatbik edilen gemi inşası programlarının tatbiki kabil olmazdı. Kütle halinde, yani seri imalât mevzuu da yine benim tecrübe hayatım dahilinde gelişmiştir.
Seri imâlat usulleri yalnız son harp senelerinde yayıl- mış ve bugün, tabiatile her tarafta anlaşılmıştır.
Bütün bu bahislere temas ettikten sonra acayip bir olayla karşılaşıyoruz: gençler müstesna eksen mühendisler, ve muhakkak surette makine ve elek- trik mühendislerinin çoğu, tahsil zamanlarında mev- cut olmıyan branşlarda çalışmaktadırlar. Binaenaleyh, bugün yetiştireceğimiz gençler halen bilmediğimiz ge-
lişmeler için hazırlanmalıdırlar: Bu günün teknik öğretim meselesi işte budur. ingilterede umumiyetle kabul edilen ve karşılayacağımız şeraite uygun bul- duğum teknik öğretime ait 3 esas prensip mevcuttur.
Birincisi, bir mühendisin teorik bilgisinin ona mühen- disliğin temeli olan esas mevzuları iyice anlama imkânını verebilmesidir. Bu mevzular, matematik, Fizik, Kimya, Hidrolik, Makine teorisi, Yapı teorisi, Isı ve Isı makineleri, Topoğrafya, Elektroteknik vesairedir. İkinci prensip, teknik öğretimin bir teorik, yani akademik bilgi ile diğer taraftan pratik bilgi arastnda münasip, bir muvazene muhafaza etmesidir.
Burada bazı mukayeseler yapmanın sırasıdır. Ev- velâ lngilteredeki, bugünkü vaziyetle elli sene evvel- ki vaziyeti alalım: o zaman genç bir kimse bir işi ya- panlara altı sene kadar yardım ederek o işi öğrenir- di. Pratiğinin nilsıbeten küçük 'bir kısmım organize edilmiş tedrisat vasıtasıyla ve teorik bilgisini u m u m i
yetle akşam mesaisile elde ederdi. Elli sene zarfın- da, mühend sliğin fen bakımından gelişmesi büyük olmuştur, ve pratik müddetinin azaltılıp böylece te- orik öğretimin arttırılması düşünülmüştür. Bu suret- te en iyi adamlarımız için altı sene çıraklık yerine, üniversite müddeti 3 veya 4 sene ve pratik müddeti de 3 sene olarak tesbiit ed lmiştir. Şimdi ikinci muka- yeseye gelelim: Pratik bilgi ile akademik bilginin birleşmes'ne İngilterede çok ehemmiyet verilmekte- dir. Başka memleketlerde, mühendis sınıfları arasında ingilterede olduğundan daha fazla muay- yen farklar vardır. Bu memleketlerde profesyonel mühendisler daha çok teori görürler fakat pratikleri çok azdır; diğer sınıfların ise, yani bizzat iş görenlerin, hemen hemen yalnız pratik bilgileri mevcuttur, in- gilterede, bu iki sınıf arasındaki bölüm çok daha e- lâstGridir. Üçüncü prensip, her şahıs için, çıraklıktan bile başlansa lüzumlu iktidar gösterildikten sonra, profesyonel mühendis seviyesine yükselme yolunun açık olmasıdır.
İngilterede, mühendislerin ehliyet dereceleri hakkında karar verme mes'uliyeti İnşaat, Makine ve Elektrik Mühendisleri Enstitülerine, yani Kurumları- na aittir. Bu mes'uliyeti kıral tarafından bu kurum- lara verilmiştir. Bu kurumlarda iki nevi tam ehliyet- li mühendis gurubu vardır: Asosie Azalar ve Azalar;
bu iki gurubun aşağı derecesi olan asosie aza olmak için umumî şartlar şunlardır:
1 ) Asgarî 2 5 yaşında olmak.
2) İyi umumî bir tahsil görmüş olmak, yani bir Üniversiteye girmiş veyahut alâkalı kurum tarafından tanzim edilmiş bir imtihanı vermiş olmak.
3) Sağlam bir teknik bilgiye sahip olmak. (Bu bahiste üniversite mezunu olmak kurumda verilen imtihanın büyük bir kısmından sarfı nazar ettirir.)
4) Kâfi derecede pratik tecrübe sahibi olmak;
bunun içinde asgarî üç seneye ihtiyaç vardır. , Son olarak; müracaat vaktinde münasip bir mevki sahibi olmak ve böylece teorik ve pratik ye- tişmeden sonra, mühendis olarak h a k k i kabiliyetini göstermek. Aza olmak için, ıbir mühendis 35 yaşında ve müstakil mesuliyetli bir mevki işgal etmelidir.
Mühendislere verilen bu rütbeler bir kimsenin ismi- nin sonuna eklenen harflerle gösterilir, meselâ A.
M. İnst. C. E. (Associate memlber oftheinstitution of Civil Eng.) giıbi
Öğretimin esas şeması bahsetmiş olduğum üç prensibe uygun olarak çizilmiştir, ve bunlardan üçün- cüsünü yerine getirmek için, yani, kabi'iyetli gencin ilerlemesi için, profesyonel mühendis olmanın birden ziyade yolu vardır. Ebeveyni kendisini hususî bir İL seye gönderebilme iktidarında olan bîr genci alalım
İngilterede i>u huırasî liseler (yani public school'lar) umumiyetle yatılı olan okullardır. Bu gencin kari.
yeri 14 yaşından 25 yaşma kadar ihit'hnalki şöyledir.
14 ünden 18 ine kadar, okul, ve böylece üniversiteye girebilme dttrumuna ge'mek; 18 inden 24 üne k a . dar 6 senelik b r mühendislik tahsili. Bu son 6 sene.
lik .müddet zarfında 3 sene Üniversiteye devam ede- cek ve makine mühendis talebesi ise makine falbr'ka.
larında, inşaat mühendisi olmak istiyorsa b'r inşaatta veya Nafia bürosunda, elektrik mühendisi olacak ise bir elektrik santralinde 3 sene pratik görecektir. Ba_
zı talebeler ün'versiteden evvel bir sene pratik ya- parlar; bu şayanı tavsiye ve çok arzu ettiğimiz bir cihettir. Görülüyoıki, bu 6 senelik m ü d d e t zarfında yetişme sırası çok rijit değildir. 24 yaşından sonra, asosie aza olmak için ilgili kuruma müracaat et- me hakkını haizdir. Hususî liselere gitmeyen ço- cuklar takriben 5 yaşında ilk okullara başlarlar ve
12 yaşında verdikleri bir imtihanın neticesine göre, ya liseye geçerler veyahut ilk okulda tahsillerine de- vam ederler. Evvelâ en kabiliyetlileri ele alırsak, bun- lardan bazıları 18 yaşına kadar liseye devam vderler ve üniversiteye geçerek hususî liselerden gelenler gibi aynı teori ve pratiği görürler. Diğerleri de, lüzumlu kabiliyette olmadıklarından, yahut herhangi bir başka sebepten dolayı, 18 ine gelmeden okuldan ayrılıp fabrikaya girerler. İ!k okulda kalan çocuk Iburada 1 5 yaşına kadar tahsi;ine devam eder. 1 5 inde okulu terkedip fabrikada çirak olarak tesv'yecilik, model, cilik, makinistlik vesaire g bi işlerde çalışır. Orada, ilk bir iki sene zarfında, haftada bir gün ve bazı ak- şamlar mahal.î san'at okuluna giderek okul tahsiline devam edecektir. (Bu nevi tahsile kısmî zaman tahsi- li adını veriyoruz). Bu tahsil teknikleşmeğe başla- yacak ve okuyacağı dersler meyanında makine res- mi, tatbikî matematik ve ısa olacak; fakat ayni za- manda İng liz edebiyatı ve tarihi de okumağa devam edecektir. Yakında İngilterede bu nevi kısmî zaman tahsili 1 8 yaşına kadar olan her genç için mecburî o- lacaktır, fakat halen bu tatbik edilmemektedir. Bazı- ları bir sene daha devam edip ayrılırlar; fakat -bü- yük enerji veya kab'liyet sahibi olanlar kısmî zaman
tahsili usulüyle git gide yükselirler. Bunların ibazıları kısmî zaman tahsiline 15 yaşından 24 yaşına, hattâ
daha. sonraya kadar devam ederler; ve mütead.
dit imtihanlar vererek onların da tam ehl'yetli pro- fesyonel mühendis çıkmaları ve kurumların Asosie Azası olmaları kabildir.
Üniversiteye gitmeyen lise talebesi 16 yaşında, okuldan ayrılıp, bilgis'yle mütenasip bir kısmî _ za- man kursuna iştirak eder, ve sonra il'k okuldan ge-
lenlerle taıhsiline devam edip bu kanaldan, profes- yonel mühendis olabilir. Şemanın bu kısmı b'r kimse-
nin bir sınıftan diğerine geçmesini kaibil kılar.
Mühendislik gayet geniş bir iştir; mühendis oia„
rak her nevi kimselere ihtiyacımız vardır. Bazı mü- hendisler hemen hemen sırf teknik işlerle iştigal eder- ler; meselâ Rolls Royce'daki p r o j e şefi ihtimal za_
manın %90 ını safi teknik işlere ve % 1 0 unu şube- sinin -tanzimi için, idarî işlere hasreder. Fabrika müdürü, proje işlerinden ayrı olan istihsal mesele- leriyle iştigal ettiiğnden, zamanın %60 ını idare adamı ve %40 ını teknik adamı olarak sarfedebilir;
tabiî mühendis olmasa idarî işleri de göremez. Ticau ret âleminde de mühendisleriniz vardır, ve bunla- rın teknik faaliyetleri satılan malzemeye göre deği- şir. Meselâ, otomobil satan bir adamın fazla -teknik olmasına İhtiyaç yoktur, fakat başka kaliteleri olma.
lıdır. Mühendis olmasına hemen hemen hiç ihtiyaç yoktur, ve bu adam çok ender olarak bir mühendis, tir. Terazinin diğer tarafına inşa edilecek bir elektrik santralı hususunda firması namına münakaşa eden bir mühendisi koyalım; bu adamın ehliyet sahibi bir mühendis olması lâzımdır. Görüyoruz ki mühen- dislik sahasında gayet -mütenevvi insanlara lüzum vardır ve işte burada şemamızın elâstikiyeti bilhassa kıymet arz etmektedir, ilk okullardan gelen ve uzun pratik senelerini fabrikalarda geçirmiş ve aynı za- manda teknik tahsillerine devam etmiş olan bu a.
damlar, uzun tecrübelerinden dolayı, bilhassa kıy- metlidirler. Maamafih, tahsilleri, hemen hemen yal.
nız mühendisliğe ait maddelere haısredildağinden bir bakımdan dardır. Bunlar mukabil üniversiteye gittikten sonra pratik gören genci alalım. Burada, dikkatinizi, sırf İngiliz olmamakla beraber geniş ölçü- de İngiliz olan diğer bir hususiyet üzerine çekmek iste- rim. İngilterede en yüksek tahsil ayrı okullarda de- ğil, üniversitelerin fakültelerinde yapılır. Meselâ kendi kolejimde Edebiyat, Fen, Hukuk, Tıp, İlahi- yat ve Mühendislik fakülteleri vardır. Böylelikle mühendis-talebe üniversite zamanında görüşleri ve zevkleri başka başka istikametlerde bulunan diğer branşlar talebesiyle temasa gelir. Bu suretle üniversi- teli mühendis talebeye, sırf bir mühendis okulunda yetişenden daha geniş görüşlü olmaık fırsatını verilir.
Bu batkımdan, üniversitede yetişmiş talebeden, en yüksek idarî mevkilerde kıymeti olan bazı şahsî va- sıflar bekleyebiliriz. Bu -her zaman vuku bulmaz; b a . zan başka yollar takip ederek yetişmiş bir kimse, şahsiyeti sahesinde, mesleğinin en yüksek kademesi- ne erişebilir. Fakat mevzu bahis şema, mühendislik işleri için her tipte kimseler bulmak hususunda pek lüzumlu olan büyük elâstikiyeti temin eder.
S a n a t Ta rihi:
B İ Z A N S S A N A T I
Prof. Runciman
İstanbul üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bizans Tarihi Profesörü
Kayserideki kilisenin tezyinatından
Geçen sene, Nisan ayında, Akademinizde Bizans Sanatının esasları ve menşeleri hakkında bir- kaç söz söylemek şerefine nail olmuştum. Bugün burada toplanan kıymetli dinleyicilerim arasında, geçen seneki konferansımda bulunanlar her halde mevcuttur. Bu kere aynı mevzua temas etmeyecek olduğumdan, önceden affınızı dilerim. Bu sene vere- ceğim dört Konferansda, sizlere, bu sanat ekolü hakkında biraz daha mufassal malûmat vermek ve
aynı zamanda, bu sanatın umumiyetle Gotik ve Ro- manesk sanatlar diye ismi geçen Garbî Avrupa Orta Zamanlar sanatları ile olan yakın münasebet- lerini izahetmek istiyorum. Bu ilk konferansımda, Bizans Sanatının en mükemmel şekline girdiği kadar, yani, II inci Asır sonlarına kadar olan durumdan
bahsedeceğim. İkinci konferansımda, b u sjanatın daha geç ve oldukça zeval bulmuş devirlerine temas
edeceğim. (Maamafih, «zeval» kelimesi münazl- ünfih bir kelime olduğundan, burada bu kelimeyi çekinerek kullanıyorum.) Üçüncü Konferans, Ro- manesk Sanatı üzerinde olacak ve ilk konferansımız- da temas ettiğimiz devri aşağı yukarı kaplayacak- tır. Dördüncü ve son konferansımda da, ikinci kon- feransın ihtiva ettiği devri, yani, Gotik Sanatını an- latacağım.
Her sanat mektebi, varlığını ,az veya çok, mu- hakkak, kendinden evvelki sanat mekteplerine borç- ludur. Bizans Sanatında ise bu borç çok daha önem- li bir yer alır. Çünkü, Bizans Sanatı, esas itibariyle bir sentezdir. Temelini, Grek-Romen sanatı teşkil eder. Lâkin, bu klaısik sanat, kısmen, dünyanın si- yasî vaziyetinden doğan bazı amelî mülâhaızat yü- zünden ve kısmen de, bütün sanat faaliyetlerinin yeai ve daha dinî bir telâkkiye uğramasından, tâdilâîa
(Betlehem) de bir Bizans 2d-isesinin içi
maruz kalmıştır. Bu yeni telâkki ise menşe itibariyle Şarka bağlı olup, kendisiyle beraber, Şarkın birçok yerlerinden, meselâ Mısırdan, Suriyeden, İrandan, ve Türkistandan, Bazans tarihinin muhtelif devirle- rinde, muhtelif nispetlerde tesirler icra eden, yeni yeni üslûplar ve yeni yeni teknik icatlar getirmiştir.
Bizans Devrinin, hem sanat ve hem de siyaset bakımından, büyük Kostantin ile başlamış olduğunu söyleyebiliriz. Hristiyanlığın resmen kabul edilmiş olması, sanatta, dinî mefhumun yakın galebesine i- şaret ettiği gibi, bu yeni dinin şerefine, yeni sanat faaliyetlerininde husule gelmesine sebep oldu. Bun- dan mada, yeni payitahtın Bizantiyonda kurulması, bu yeni sanat şevkine, Şark ile sıkı temasta bulunan bir merkez kazandırdı.
Ancak, eski Greko-Roman üslupları yavaş ya- vaş ortadan kalkıyordu. 4 üncü ve 5 inci asırlar bir intikal devri teşkil etmişlerdir. Bu devirde, yeni te- sirler, muhtelif sanat şubeleri arasında, muhtelif nis- betler dairesinde, varlıklarını gösteriyorlardı. Şimdi, bu sanat kollarını, birer birer, kısaca, tedkik edelim.
Mimaride, hâlâ eski Roma şekilleri muhafaza ediliyordu. Kiliseler ve saraylar gibi umumî binalar- da, Bazilika veya Rotunda şekilleri kullanılmakta idi.
Bazilika, muşta,til şeklinde, her iki uzun tarafında birer sıra sütunu ve bazan da bu sütunların üzerine yerleştirilmiş Galeriyi ihtiva eden bir binadır. O tarihe kadar, bu kabil binalarda, ekseriyetle, mus- rakim hatlar kullanılıyordu. Lâkin artık, o devre a- it bir işaret olmak üzere, münhani hatlar da görül- meğe başladı. Holün nihayetine yuvarlatılmış bir parça, yani Mihrap ilâve edildi. Yanyana sıralanmış sütunlar biribirlerine kemerlerle bağlandı. Sıra sü- tunlarla -Kolonadlarla- dış dıvarlar arasında kalan
yan Neflerin tavanları, bazan tonozlarla örtülüyordu.
Romalılar, kemer ve tonoz sanatını Etrüsklerden, almışlardı. Fakat, bu sanat zevki şarktan gelen te- sirlerle daha kuvvetli bir şekle girmişti. Menşe iti- bariyle, muhtemel olarak, yine Etrüsklere dayanan, Rotunda, dairevî bir bina olup, tavanı, bazan bir kubbe ile örtülür. Bu, şekil itibariyle devrin, münha- ni hatlara karşı olan zevkine uygun geliyordu. Ar- tık, bu her iki şekil, yani hem Bazilika ve hem d e Rotunda şekilleri, yan yana ve ayrı zamanda kul- lanılmıya başlandı. Fakat, daha henüz, bunlar, ay- nı binada tbir arada kullanılmayorlardı. Mesalâ, Büyük Kostantin tarafından, Kudüste inşa ettirilmiş olan -Merkadi İsa. kilisesi, bir Bazilikayı ve onun hemen yanı başında bina edilmiş bulunan bir Ro- tundayı ihtiva etmektedir. Daha sonraları, mimar- lar, Bazilika ve Rotunda şekillerini aynı bina içeri- sinde birleştirmeği arzu ettiler. Başka bir tabirle, düz hatları ihtiva eden bir sekilin üst kısmında vü- cuda getirilen bir kasnak (tambur) üzerine kubbe yerleştirmeyi düşündüler. Bu şekil, mustatil bir te- mel üzerine, bir kubbe oturtmak meselesini ortaya çıkarıyordu. Köşe kemerlerinin (Trompe D ' A n g l e j , ve pandantiflerin, birbiri arkasından icadedilmeleri ile bu müşkül mesele de halledilmiş oldu. Köşe ke- merleri ilk defa olarak, Iranda 3 üncü asır sonlarında
görüldü. Pandantifin menşeini tesbit etmek d a h a güçtür. Bu şekil, muhtemel olarak, vasî mikyasta ilk defa olarak Anadoluda kullanılmıştır. Bu üslup gavet yavaş inkişaf etmiştir. S u r i y e d e k i Sekiz Kö- şeli binaları, Pandantifin inkişaf devrini gösteren numuneler olarak kabul etmeliyiz. 5 inici asrın so- nunda, Cenuibu Garbî Anadolu mimarları, kubbeli küçük Bazilikalar .inşa ediyorlardı. Halbuki, kuvvet-
