ARKİTEKT
A Y L İ K Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K V E S Ü S L E Y İ C İ S A N ' A T L A R D E R S I S I
Y a p ı s a n a y i i . Y . M i m a r A b i d i n M o r t a ş B İ n h i s a r l a r U. M d . A n k a r a d e p o v e I m l & h a n e s i . Y . M i m a r A h s e n Y a p a n a r • A n ı t - K a b i r m ü s a b a k a s ı p r o j e l e r i . P r o f . S e d a t H a k k ı E l d e m • Y e n i A l m a n m i m a r i s i s e r g i s i . Y . M i m a r A b i d i n M o r t a ş H Y e n i A l m a n m i m a r î s i . P r o f . P a u l B o n a t z • A n k a r a T a s a r r u f e v l e r i k o o p e - r a t i f i . Y . M i m a r A b i d i n M o r t a ş • Ç i n i l i k ö ş k ü n altın r e n k l i n a k ı ş l a r ı . Y a z a n l a r : A . S ü h e y l v e M i h r i b a n S ö z e r B R e s s a m l a r v e r e s i m s a n a t ı . P r o f . L e o p o l d t - e v y • B e l e d i y e m e c l i s l e r i a z a l a r ı n ı n h a k v e s a l â h i - y e t l e r i . E r n e s t R e u t e r Q B a ş k a m e m l e k e t l e r d e m i - m a r î B M i m a r S i n a n ' ı n ö l ü m ü n ü n 3 3 5 c i y ı l d ö n ü m ü
B i b l i y o g r a f i | H a b e r l e r B P i y a s a c e t v e l i . .
XIII üncü Y ı l . 1 9 4 3 İ s t a n b u l . F i a t ı 1 5 0 K u r u ş
A R K İ T E K T ' İ N A B O N E Ş A R T L A R I
ÇİFT S A Y I S I ALTI A Y L I Ğ I YILLIĞI
C İ L T K A P A Ğ I İLE YILLIĞI
1.50 Lira 4.50 „ 9.00 „ 12.00 „
E I N Z E L P R E I S
H A L B J A H R A B O N N E M E N T , J A H R E S A B O N N E M E N T ,
P R I X D ' U N N U M E R O ,, pour 6 M O I S
„ UN A N
1,5 Dolar 4
8
Arkitektln k o l l e k s l y o n l a r ı :
1 ci seri
2 ci seri
1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 -42
yılı b e h e r ciltli k o l i e k s i y o n u 18 Lira
12,5
BUtUn yazılar, r e s i m l e r , reklâm ve a b o n e b e d e l l e r i Posta ile A R K İ T E K T ' i n idare y e r i n e g ö n d e r i l m e l i d i r . R e k l i m sayfalar1 tarifesi i s t e y e n l e r e g ö n d e r i l i r .
SchrlttstUcke, D r u c k s a c h e n , A n z e i g e n , Post-u. B a n k a n w e i s u n g e n s i n d an die Schriftleitung z u richten. Keine Vertretung im In-u. Ausland. Auf W u n s c h k o s t e n l o s e P r o b e h e f t e u. A n z e i g e n p r e i s l i s t e .
P o u r tout p a i e m e n t et d e m e n d e d e r e n s e i g n e m e t , ainsi q u e pour tout e n v o i d e d o c u m e n t t e l s q u e p h o t o s , a r t i c l e s a n n o n c e s , b i b l i o g r a p h i e â i n s e r e r s ' a d r e s s e r â la Direction, No, 3 3 A n a d o l u Han, E m i n ö n ü İstanbul
H A R A Ç Ç I K A R D E Ş L E R
Tiirkiyenin en büyük Mobilya Mağazaları
Misafir
Y e m e k Yatak
Y a z ı h a n e
M o b i l y a l a r ı n ı z ı a l m a d a n
6RRAÇÇI KRRDEŞLER
M o b i l y a salonlarını geziniz.
Ucuzluk, zarafet ve sağ- lamlığı ancak
HARAÇÇI KARDEŞLER
Rıza paşa yokuşu No.59, 61, 63. Tel. 22060
A R K I T E K T A y l ı k y a p ı san'atı, şehircilik ve d e k o r a t i f s a n a t l a r dergisi. İ m t i y a z sahibi M . Z e k i S a y a r - N e ş r i y a t m ü d ü r i l A b i d i n M o r t a ş - idare y e r i A n a d o l u han No. 33 İstanbul Basıldığı y e r C u m h u r i y e t Matbaası - istanbul - Klişe K e n a r
r
a n a d o l u
S İ G O R T A Ş i R K E T i
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ZİRAAT VE TÜRKİYE İŞ BANKALARININ KURUMUDUR
Sermaye ve ihtiyatları: 5.832.000 Liradır
Tesis tarihi olan1 9 2 5
senesirden beri yaptığı sigortalar:
Yangın - kiracı, şagil, mal sahibi ve komşu mes'uliyeti - kira za- rarları - yıldırım - zelzele - İ D f i l â k - havagazi iştiali - makina ka- zası ve motör iştiali - kara nakliyatı harp sigortaları.
Bütün deniz tehlikelerine karşı deniz nakliyatı - gemi ve motör tekneleri - mayın - torpil - alelûmum deniz harp sigortaları.
K A R A D A ;
D E N İ Z D E ;
H A V A D A : Tayyare sigortaları - tayyare seferlerinde pilot ve yolcuların si- gortaları.
K A Z A D A İnsanın maruz kalabileceği her türlü kaza - iş kazaları - otomo- bil - kazaları - malî mes'uliyet - makine kırılması sigortaları.
H A Y A T T A : Temettülü veya temettüsüz olarak ölüm tehlikesiyle beraber:
Tasarruf için: «M u h t e 1 i t» ve «T a m m u h t e 1 i t» - aile istik- balini temin için: î ı- a 111 a i 1 e» - kızlar için: «C i h a z» - çocuk- lar için: « T a h s i l v e t e r b i y e» - ihtiyarlık için: « İ r a t » - hastalık veya kaza neticesinde malûl kalmaya karşı: « M a l û l » sigortaları.
İ ş S A H A S I N D A : Atölyeler, fabrikalar, maden ocakları gibi iş yerlerinde ve tica- rethane, bankalarda ve meslekî teşekküllerle birliklerde çalışan- ların hayat, ölüm ve kazalarını temin eden grup sigortalan.
İstanbul. Yenipostalıane karşısı. Büyük Kınacıyan Han. Telefon: 24294. Hayat Kısmı: 20541.
Her cins inşaatda kullanılır.
302, İstiklâl Caddesi.
T e l e f o n : 4 4 9 3 4 B E Y O Ğ L U ( S a h i b i n i n S e s i )
REKLAM TİCARET N RUHUDUR
ARKiTEKT'e
İ L A N V E R İ N İ Z
r
HAZNEDAR
Tuğla, Ateş tuğlası, Kiremit Fabrikaları ve Kireç Ocakları Ltd. Jir.
S e r m a y e s i : 100,000 T. L.
H e r nevi tuğla, ateş tuğlası, sobalıklar, m a r s i l y a tipi ve
m a h y e l i k kiremit imalâtı, s ü z m e l i k (blok) ve
sıvakireci istihsali
Um. Acente : 21612 Telefon : Fabrika : 16..71 Telgraf : Haznedar İstanbul
A d r e s :
O s m a n ef. H a n 8/9 E m i n ö n ü İ s t a n b u l
J
r
S I C O R T A A N O N İ M Ş I D K E T I
^ Çocuklarının yetim kaldıkları takdirde tahsilleri- ni. kızlarının çehizlerini düşünen babaların
& İhtiyarlıkta muhtaç ve kimsesiz kalmanın bed- bahtlığını gençliğinde düşünebilen durendiş
kimselerin
© Her türlü sigorta muamelelerinde emniyet, sür'at ve intizam
İstanbul Bahçekapı Taşhan kat 3 Telefon : 24263/2
Telgraf : Doğantaş istanbul
EN İYİ KAHVE, KAKAO ve SALEP
K U R U K A H V E C I M E H M E T E F E N D İ M A H D U M L A R I
İ S T A N B U L
r ^
DÜNYANIN EN NEFİS MEYVALARI MEMLEKETİMİZDE YETİŞİR.
i n h i s a r l a r l i k ö r l e r i
Bu eşsiz rneyvaların özü ve hülâsasıdır
K O L L E K T İ F Ş İ R K E T İ
TÜRK SANAYİİ HARBİYE ve MADENİYE FABRİKASI UMUMİ SATIŞ YERİ
Müteahhitlik, Zonguldak ve Halk tipi sobalar ve aksamı hırdavat ve Madenî eşya
toptan ve perakende satış
Satış mağazası ; Galata, Tünel caddesi No. 37 Depo ve yazıhane; Karaköy, Perçemli sok. No. 8
Telefon; 49179 Telgraf ; HUMBRACI
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ZİRAAT BANKASI
K U R U L U Ş
K A P İ T A L İ
T A R İ H İ : 1 8 8 8
: 1 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 T. L
T ü r k i y e i ç i n d e 2 6 0 ş u b e v e s a n d ı ğ ı ,
Y a b a n c ı m e m l e k e t l e r d e m u h a b i r l e r i v a r d ı r .
H e r türlü B a n k a işleri y a p a r .
K u m b a r a l a r v e kiralık k a s a l a r v a r d ı r .
T. İ 5 BAHKtâl
K ü ç ü k Cari Hesaplar 1 9 4 3 İ K R A M İ Y E P L A N I
K E Ş İ D E L E R : l Şubat, 3 Mayıs.
2 Ağustos, 1 IkinciteşrİD tarih- lerinde yapılır.
— 1913 İkramiyeleri —
a d e t l 9 9 9 L i r a l ı k = l 9 9 9 L i r a
1 „ 999 „ - 999 888 . = 888 777 . - 777 666 „ = 666
r> 555 ,, - 555
444 = 444 2 ' 333 „ = 666 ıö ^ 222 „ =2220 SO „ 99 . =-2970 60 „ 44 „ =2640 250 o 22 „ =5500 334 . 1] „ «=3674 İt
Türkiye ı; Bankasına para yatırmakla yalnız para biriktirmiş ve faiz simi; ol- maz, aynı zamanda taliinizi ile denemi;
olursunuz.
Ç a l ı ş k a n l ı ğ ı n , İ n t i z a m ı n T a s a r r u f u n T i m s a l i o l a n
A R I y i i f a k l i d e d i n i z .
S Ü T E R K A L markalı
soğuk t u t k a l
E M S A L İ N E D A İ M A T E R C İ H E D İ N İ Z
Ç ü n k i D A H A V E R İ M L İ !
D A H A M U K A V İ M !
D A H A U C U Z D U R .
B U R S A S Ü T T O Z U F A B R İ K A S I K O L L . Ş İ R K E T İ S O Ğ U K H A V A D E P O L A R I V E B U Z F A B R İ K A S I T E L G : S Ü T T E L . 2 3 7 B U R S A
H.RÜTTİMANN
Dipl. İ n ş . M ü h e n d i s i
İ N Ş A A T M A L Z E M E Tİ C A R E H A N E S İ
İstanbul - Galata - Voyvoda cadd. 28, Bahtiyar Han 51
Telgraf adresi : « SIKA » İstanbul - Telefon : 49289. Posta kutusu 1119HER NEVİ İİNŞAAT TECRİT VE MUHAFAZA MALZEMESİ
Her nevi Mühendislik ve Nafia inşaatı izolasyonu, kezalik bodrum, taraça, çatı, cephe ve diyar rutubetleri tecridi. - Kimyevî tahallüllere karşı muhafaza. • Emaye vernik boyaları .- Bitümlü Emülsiyonlar.- Hususî yapıştırma maddelerde çatı kartonları .- Alüminyum boyaları .- Ahşap
muhafaza vesaiti .- Hususi taban döşemeler, ilâh.-
S İ K A - S İ K A P L A S T - P L A S T İ M E N T - İ G O L - I G A S - S A U R I E R P A S T A - FLENTKOTE - D U R O M I T - SIEGLE Ç İ M E N T O B O Y A L A R I . FRIKO V E R N İ K B O Y A L A R I -
H O N 3 A L I N - H I Y A L I T - A V I T T A - O D A N -
İş hakkında teknik ve ihtisas danışmaları için para alınmaz.
A
r Salih Sabri Karagöz
M E R M E R T A S
stüccarı
Yerli ve yabancı her cins mermer işleri müteahhitli-
ği yapan ciddî ve en eski ticaretha *
nedir.
A D R E S : U n k a p a n ı beylik d e ğ i r - m e n i sırası N o . 65
M e r m e r f a b r i k a s ı . T E L E F . 2 2 6 0 4 M o z a i k f a b r i k a s ı „ 2 1 8 6 6 T e l g r a f a d r e s i : M E R M E R T A Ş
AVNi SASA
*K E R E S T E M A Ğ A Z A S I
% B E T O N L U K
% D O Ğ R A M A L I K
# D Ö Ş E M E L İ K
# B E Y A Z ve Ç I R A L I HER EBATTA KERESTE İŞLERİ
A D R E S : UNKAPANI F E N E R C A D D E S İ No. 34 İ S T A N B U L . T E L E F O N : 20198
J
m m r t n
S A Y I : 135-136
Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K v e S Ü S L E Y İ C İ S A N A T L A R D E R G İ S İ S A H İ P L E R İ : Y. M İ M A R A B İ D İ N . M O R T A Ş ve Y. M İ M A R Z E K İ S A Y A R İ D A R E Y E R İ : A N A D O L U H A N No. 32 İ S T A N B U L . T E L E F O N : 21307
Y a p ı s a n a y i i
Y. M i m a r A b i d i n M o r t a ş
Yapı işleri her memleketin iktisadiyatında mü- him bir yer alır. Yapı ihtiyacı olmıyan memleket y o k - tur. En iptidaî kabileden en ileri milletlere kadar her insan topluluğu sonu gelmiyen bir yapı faaliyeti gösterir.
Norm,al zamanlarda mutedil bir seyir takip eden bu faaliyet harp, zelzele, ihtilâl, istilâ, inkılâp gibi lehte, aleyhte büyük değişiklikler geçiren yer- lerde birdenbire muazzam bir vüs'at kazanır. O za- man oradaki yapı sanayii de memleketin umumî kültür seviyesine göre ileri bir inkişaf veya geriye doğru bir kalite tedennisi gösterir.
Bizde, büyük inkılâbımızın yarattığı geniş kal- kınma ile mütenasip bir yapı faaliyeti tahakkuk e- demedi. Ankarayı istisna edersek, geri kalan şehir- lerimizde ve köylerimizde hasıl olan kımıldama, normal zamanlar ölçüsünde bir imar mahiyetini ge- çemez.
Bunun sebebini, esas itibariyle zengin olmayı- şımızla izah etmekle beraber, yapı ve imar hususun- da lüzumu derecesinde alâka ve enerji göstermeyi- şimizde, yaşayış tarzımızda çok fazla iddiasız ve mütevazı oluşumuzda ve nihayet yapılarımızdan in- saf haddini aşan bir tahmil veya menfaat bekleyi- şimizde aramıalıyız.
En fakir köylümüzden en zengin şehirlimize kadar hiç birimiz, kendi seviyemizle mütenasip ev- lerde oturduğumuzu iddia edemeyiz. Sinemalarımız- da halka filimleri nerede ise sokak kapısından sey- rettireceğiz. Ltokantalarımızda bir kişilik masalarda dört kişiyi yemek yemeğe icbar ediyoruz. A p a r t - manlarda kömürlükte ve çatı arasında kiracı oturt- maya vicdan azabı çekmeden razı oluyoruz. V e hal- kımız buna, değerinden çok fazla para verdiği hal- de hafif bir söylenme ile iktifa ederek katlanıyor.
Halbuki yaşamak hususunda daha uyanık ve daha gayretli olmamız icap eder. V e bunun için de bugünkünden daha zengin olmamıza lüzum yoktur.
Yalnız fakir köylünün, taştan, topraktan ve ağaçtan yaptığı evine birkaç misli daha fazla emek vermesi, zengin şehirlinin de yaptığı binanın amortismanın:
daha uzun vade ile tahsil etmeye razı olması ki- racısının ve müşterisinin de insan olduğunu unutmı- yarak insanî bir rrjes'uliyet hissi taşıması kâfidir.
İkisi ortası halka gelince, onun da bugünkün- den daha rahat ve daha ferah yaşamasını temin için memlekette yapı sanayiini ilerleterek çok daha ucuz ve daha iyi kalitede malzemeyi bollaştırmamız icab eder.
İnşaî zaruretlerle hariçten tedarik edilecek bazı kısımlar müstesna, bir yapının bünyesine giren mal- zemenin yerli olması en makul, en iktisadî ve en ta- biî bir haldir.
Bizim bugünkü inşa usullerimize göre, normal binalarımızın bütün malzemesini kendimiz temin edebilecek vaziyetteyiz. Buna rağmen memleketi- mizde bir yapı sanayiinin maalesef mevcat olmadı- ğını itiraf etmeliyiz.
Çimento v e demir fabrikalarımız kifayetsizdir.
Kereste sanayiimiz, tuğla harmanlarımız, kiremit fabrikalarımız ve kireç ocaklarımız en iptidai usul- lerle çalışmakta ve çok düşük kalitede mal çıkar- maktadır. Taş ve mermer ocaklarımız yalnız insan emeğiyle, bilgisiz ve makinesiz çalışmak yüzünden binalarda kaplama işlerinin çok pahalıya mal olma- sına sebep olmaktadır.
A z emekle çok kazanmak hırsı belki muayyen fertleri tatmin eder, fakat büyük ekseriyetin sıkıntı çekmesine sebep olur. Büyük sermaye sahiplerimiz bir malı bir elden alıp bir ele devrederek zahmetsiz ve külfetsiz para kazanmak prensibinden fedakârlık etmek istemezlerse memlekette umumî refaha hiz- met edecek teşebbüsleri kim destekliyecektir? Her nimeti Devletin temin etmesini beklemek insafsızlık- tır.
Uzak görüşlü ve rnıemleket iktisadiyatına fay- dalı hususî şirketlerimiz neden bu kadar mahduttur?
Teşebbüs, çalışma ve başarma isteği, kazandığını hak etme endişesi gibi hislerimiz neden uyuşuk kalmıştır?
Bunlar, bir an evvel salâh bulmasını temenni etme- miz icabeden büyük dertlerimizdendir.
Bir yapının gerek maliyetinde, gerek tesir ve evsafında mühim rol alan esas malzemeyi gözden geçirerek bunlar hakkında görüş ve temennilerimizi hulâsa edersek memleketimizde yapı sanayiinin in- kişafını temin etmenin göze alınamayacak kadar bü- yük himmetlere ihtiyaç göstermediğini anlarız.
Çimento vaziyeti bugün memlekette bir buhran
geçirmekte olmakla beraber bunun sebepleri normal değildir. İstanbul ve civarında 3, Ankarada i, Si- vasta 1 olmak üzere beş çimento fabrikamız var.
Bunların hepsini çalıştırmak mümkün olsa ihtiyacı- mızın büyük bir kısmı karşılanmış olur. Normal za- manlar tekrar başladığı vakit bu işlerin yoluna gi- receğini ümit etmemek için sebep yoktur. Yalnız bu hususta temenni edilecek noktalar; mevcut fab- rikaların fasılasız ve arızasız çalışmasını temin etmek memleketin muhtelif inşa merkezlerinde yeniden fabrikalar kurmak ve nakliye masraflarını asgariye indirerek çimento fiyatını en ucuz bir hadde indire- bilmektir. Esasen iptidaî malzemesi tamamen yeril ve kolay tedarik edilen çimentonun istihsali bugür.
İçin bile bir dert olmaması iktiza ederdi.
Demir, Karalbükteki fabrikanın tam randıman- la çalıştığı ve haddehanesinin ikmal edildiği takdir- de memleketin normal ihtiyacını karşıhyacak ev- saf ve mikdarda yerli olarak temin edilebilir. Bu malzemenin de, dışarıdan gelecek mallarla fiyatça rekabet edebilmesi, zamana, gayrete ve nakliye iş- lerinin tanzimine bağlıdır.
Tuğla, toprağın müsait olduğu yerlerde açık harmanlarda en iptidaî şekilde elle yapılmaktadır.
Tuğla çamurunun yuğurulması ve kalıplanması ma- kine ile yapılmadıkça mütecanis bünyeli, muntazam, biçimli ve sıkı bir mal elde edilemez. Ocakların is- tifi ve yakılması da daha fennî bir şekilde yapılmalı, az görgülü ustaların insafına bırakılmamalıdır. Adet üzerinden satılan tuğla, fazla kazanç hırsının salgın haline geldiği bu zamanda eb'at itibarile ufala ufala oyuncak haline gelmiştir. Bilhassa Ankara ve Eski- şehir tuğlasının eb'at ve evsaf itibariyle son sekli, mantık ve fennin tamamen hudutları dışındadır. Na- fıa ve İktisat Vekilliklerince birkaç defa hazırlanan tuğla eb'adı ve fennî evsafı memlekette yürürlüğe girmemiştir. Tesbit edilen normlar en mantıkî bir ne- ticeye bağlanarak bir an evvel tatbik edilmeye baş- lanmalıdır.
Tuğla, muhakkak İstanbul, Ankara, Eskişehir ve Kütahyadan tedarik edilmesi icabeden ve külfetli bir fabrikasyona ihtiyaç gösteren bir malzeme de- ğildir. Bütün vilâyetlerde, kazalarda, hattâ köy- lerde, alâkadar makamlar kerpiç yerine tuğla kul- lanılmasının teminine çalışmalıdır. Kerpiç esasen tuğla imaline uygun bir t/>praktan yapıldığına göre ufak bir himmetle ibunun pişirilmesi ve toprak îıarç yerine de kum ve kireçten yapılmış doğru dürüst harç kullanılması memleket imarında mühim bir adımdır.
En küçük köy evlerinin bile tuğla, kum ve kireçle yapılmaya başlanması ve bütün kasaba ve köyleri- mizin bugünün medenî seviyesiyle denk olarak mey- dana gelmesi imar siyasetimizde en verimli bir mer- hale teşkil edecektir.
Her yerde mebzulen bulunan kireç taşından kireç yakmak aynı gayretle meydana gelebilecek mahiyttedir.
Bütün dere yataklarında ve bazı arazi tabaka- larından kolaylıkla temin edilecek kum, duvar ve sıva işlerini samanlı çamur ve hattâ tezek yerine ki- reç harçla yapmayı temin edebilir. Devletin irili ufaklı bütün resmî binalariyle bilhassa iskân mınta- kaiarmda yaptırdığı köylerde tatbikına başlamış ol- duğu bu şekilde faaliyeti, yurdumuzun her ucunda hususî inşaata da teşmil edilrn,elidir.
Kereste meselesi bizde bir türlü yoluna gire- medi. Zingal şirketinin faal zamanında başardığı iş- ler, bu kabiliyette ve Devlet müzaharetiyle çalışacak dört beş teşekkülün, memleketin muhtelif inşa mer- kezlerine dağılmak suretile bütün kereste ihtiyacı mızı karşılayabileceğini ümit ettirmektedir. İktisat Vekilliğinin şimdiden etütler hazırlıyarak bu çok ehemmiyetli meseleyi bir an evvel tahakkuk ettir- mesini ümit ve temenni ederiz. Kereste istihsalinin hususî, az sermayeli, devamsız ve mesuliyelsiz el- lerde bırakılmıyarak geniş teşkilâtla Devlet mura- kabesi ve müzahareti altında temin edilmesi, hem ormanlarımızın körlenmemesi, hem de işin bir elden şuurlu ve umumî menfaate faydalı bir şekilde ida- resi bakımından tercih edilmelidir.
Kalıplık, kaplamalık, doğramalık ve parkelik kereste ayrı ayrı hazırlanıp ihtiyacın, hususiyetine gö- re ihtimamlı bir muameleye tâbi tutulmalıdır. Her cinsten her zaman için büyük stoklar mevcut bulun- malı, istihsal ve fabrikasyan siparişlere ve zuhurata terkedilmemelidir.
Kiremit bugün mahdut bazı şehirlerimizde ve bir tipte imal edilmektedir, ihtiyacın fazlalığı yüzün- den bu şehirlerde yapılan malın evsafı gittikçe kö- tüleşmektedir. Bütün şehirlerimizde, imar işlerinin ehemmiyet ve vüs'atine göre en basit ile en müte- kâmil şekiller arasında muhtelif tiplerde iyi cins ki- remit yapmak, büyük sermaye veya fedakârlık değil, himmet ve teşebbüs beklemektedir. Mahallî teşeb- büsler, münakale yollarımızın esasen son dereceyi bulmuş olan yükünü hafifleteceği gibi yurdumuzun her köşesinin aynı zamanda birden kalkınmasında âmil olacaktır.
Her yapı malzemesi, üzerinde durulacak mü- him birer mevzudur. Her birinin bir geleneği, bir hali hazır ve bir de istikbal vaziyeti vardır. Her biri üzerinde ıslâh ve inkişaf çareleri aramak, temenni- lerde bulunmak kabildir.
Yukarıda kısaca gözden geçirdiğimiz maizeme, basit inşaatın kaba kısmına aittir. Geriye kalan kap- lama ve tesisat malzemesinin üzerinde birer birer durmaya makalemizin bünyesi müsait değildir.
Yalnız şunu belirtmek lâzımdır ki garp ;n.em- ıeketlerinde son yıllarda revaç bulan ve teknik lü- zumlara, özellik zevkine, konfor ihtiyaçlarına aynı derecede tekabül etmeyi istihdaf eden yeni malze- me, az çok bir kalite farkiyle bizde de yapılabil- mektedir. Arasıra gördüğümüz ve işittiğimiz tek tük teşebbüsler bu fikrimizi teyit etmektedir.
Eskişehirde D. D. Y. atölyesinde muvaffaki- yetle dökülen radyatör ve kalorifer kazanlarını, Js- tanbulda heraklitin, roberoidin, eternitin ve tecrit macunlarının yerlerini tutmak üzere piyasaya çıka- rılan malzemeyi bu hususta misal gösterebiliriz.
Demir ve galvanize borular, ondüle saçlar, çi- vi, düz ve örgü halinde tel, kontrplâk, izole ve çıp- lak elektrik telleri, boruları ve buvatları, pik boru, doğrama takımları gibi yapı malzemesi az mikdarda da olsa bizde halen imal edilebilmektedir. Yalnız bu imalâtın en az memleket ölçüsünde genişletilmesi lâzımdır. Bugün için imaline başlanmamış olan, fa- kat yenilmez güçlükler arzetmiyen cam ve fayans malzemesi de belki Devlet müzaharetiyle, belki hu- susî ve kuvvetli teşekküller elinde teessüs ve inkişa- fa müsait görünmektedir.
Bütün bu malzemenin imal ve istihsal imkân- ları tahakkuk ettirildikten ve memlekette geniş öl- çüde bir yapı sanayii kurulduktan sonra da zamanla her bir malzeme üzerinde teknik ve sanat bakımın-
dan kalite üstünlüğü temin etmeyi düşünmek ve bu hususta gerek mimarları, gerek medenî durumumu- zu tetkik eden yabancı müşahitleri tatmin edebile- cek bir seviyeyi gaye edinmek icap • edecektir.
Yukarıda muhtasar bir şekilde gözden geçir- diğimiz yapı sanayiinin muhtelif sahalarında mem- leket sermayedarları için çok geniş ve verimli çalış- ma imkânları mevcuttur. Ancak, kazanç tarafı kuv- vetli ve muhakkak olan bu sanayie atılacak müte- şebbislerden, kâr nisbetinde umumî menfaatlere, medeniyete ve insanlık duygularına uygun bir mesu- liyet hissi (beklemek bizim hakkımızdır.
A z zamanda kalkınıp yükselen memleketlerde olduğu gibi bizde de, kökleri itimat ve enerjiye da- yanan iyi niyetli ve çalışkan şirketlerin iktisadî bün- yemizde mühim boşlukları dolduracak teşebbüs- leriyle işe başlamalarını ve Devletle mütekabil mü- zaharet esası üzerinden anlaşarak bugüne kadar çok ihmal görmüş yapı sanayiimizi ihya etmelerini te- menni ederiz.
O
5:i
Ön görünüş Foto : V. D. SENDER
n h I d e
s P
a o
r I v
a e
U. M d . m I â h
A n k a r a n e s i
Etüd : Y. Mimar Muallim Ahsen Yapanar Proje tatbik : İ. U. M. İnşaat Şubesi
İnhisarlar Umum Müdürlüğü birkaç yıl evvel Ankarada marşandiz garı yanında, inhisar madde- leri için büyük ve güzel bir depo binası inşa ettir- miştir. Ankaranın yıldan yıla artan nüfusu ile mü- tenasip olarak inhisar maddelerinin istihlâki art- aıakta olduğundan idare büyük bir depo ve inılâ- har.e inşasına lüzum hissetmiştir. Nakliyat kolaylık-
larının temini de düşünülerek, bir cephesi şehirle irtibatını teşkil eden bir yol üzerinde bulunmak di- ğer cephesi marşandiz gariyle alâkalı olmak sure- tiyle güzel bir arsa intihap 'etmiştir. Bugün şehrin çehresinde iyi bir mevkii oLan bu depoyu meydana getirmiştir.
Bina esas itibarile üç ayrı kısımdan ibarettir.
m
Digeı- bir görünüş
1 — Mamul tütün deposu, 2 — Rakı imlâ- hanesi, 3 — Şarap imlâhanesi. Tütün deposuna tren hattına uzanan blok tahsis edilmiştir. Siga- ralar umumî tren hattından ayrılan bir makaslia doğ- rudan doğruya bu depoya getirilir ve kolaylıkla an- barlanır.
Rakı imlâhanesi binanın cadde tarafında bulun- maktadır. Rakılar buraya bidonlar içinde nakledilir ve istenilen derecede söndürüldükten sonra, fevkani kısımlardaki tanklardan imlâhaneye götürülür. İca- beden müteaddit safhalardan sonra şişelerin amba- lajları yapıldıktan sonra, satışa sevkedilmek üzere bodrum katında depo edilir. Şaraplar da rakı gibi binaya variller içinde getirilir. Binanın bodrum ka-
Lındaki hususî teşkilât ve şartlar içinde şişelere d o l - durulur ve kavlanmak üzere hususî mahalle nakle- dilir ve bekleme devrini doldurduktan ve mua- yeneleri yapıldıktan sonra satışa çıkarılır.
Binanın yer vaziyeti icabı, Ankaranm Tarih Coğrafya ve Dil Fakülte binası gibi sayılı binaları civarında bulunması nazarı dikkate alınarak basit bir depo mimarî tipinden kurtulması için hacimlerde ve detaylarda hareketli bir tesir yapması düşünül- müştür. Bu itibarla bina görenlere depodan ziyade, başka maksatlara yarıyan neşeli ve hareketli bîr bina tesiri yapmaktadır.
Neşretmek fırsatını bulduğumuz bu bina müna- sebetiyle; inhisarlar Umum Müdürlüğünün kurduğu
Diğer bir görünüş
esaslı bir mimarî teşkilât sayesinde me nle- kette senelerdenberi kendi ihtiyaçlarına yarıyan gü- zei binalar meydana getirmekte olduğunu tebarüz ettirmek isteriz. İnhisarlar Umum Müdürlüğü mimarî teşkilâtının mevcudiyeti bize inhisarlar gibi Dev- let müesseselerinin, kendi sahalarında ve kendi hu- susî ihtiyaçlarına göre, ihtisas işi olduğunu kabul et- memiz icabeden binalarını, kadrolarındaki müia-
hassıs elemanlarla meydana getirmelerinin faydala- nın bir kere daha isbat ediyor.
İnhisar maddelerinin fabrika, depo, satış ma- ğazaları, büro, sergi ve reklâm binaları gibi birçok güzel eserlere ihtiyacı vardır. İnhisarlar mimaıı teş- kilâtının bunları en elverişli bir şekilde başarmakta devam edeceğine emin bulunmaktayız.
Yan görünüşler
Birinci kat plânı
Görünüş
A n ı t - K a b i r m ü s a b a k a s i p r o j e l e r i
P r o f . S e d a t H a k k ı E l d e m
Amt-Kabir musakabasma iştirâk eden projelerden derece alamıyanlan bu sa-
Resim ve plân
Umumi görünüş
Prof. Sedad Hakkı Eldem A m d - Kabri, misalleri pek çok olan eski Türk mimari eserlerinden mülhem olarak yaratmak istemiştir.
Bu itibarla, gerek plânın tertiblen- mesinde gerekse mimari motif ve kitle- sinde tesir ve ifade tamamer. Türktür.
Şeref holu
Bu projede düz satıh ve hacımlarm ahengi aranıkmştır. Yan cephelerde konulan kontrforlar iıışai zaı-urdetlerden ziyade, cumhuriyetin umdelerini ifade bakımından temsilidir. Hacımlar o kadar büyük ve düz satıhlaı teşkil etmektedir ki klâsik taş bir
inşaattan ziyada betonarme bir inşaata müsaittir. Haricî mima- rideki kaba hacım ve sadelik genç bir mimar eserini ifadelen- dirmektedir. Plân ve iç harice nazaran daha iyi tertibleıımiş ve
işlenmiştir. Necmi Ateşin eseri iyi projeler arasındadır, Cephe
İTan cephe
Görünüş
P r o f . M i m a r C l e m e n s H o l z m e i s t e r p r o j e s i Bu projenin plânı dairevidir. Şeref Holu ortasında lahit ou dairenin merkezini teşkil ediyor. Holün etrafında tac daire teş- kil eden bir koridor ve bunun haricinde Müzs ve diğer salonlar
vardır. Mozolej'e bu kısımların üzerinden ve üç ayrı merdivenle çıkılarak giriliyor. Bu suretle girişler dağınıktır. Haricî mimarî kitlede ve tafsilâtta bir âbidede bulunması lâzımgelen klâsik îsaslar yoktur. Eserde Mimar Holzmeisterin diğer biııalarındakl
şahsiyeti görülmektedir.
Plân K AMI-KAMKI
TTumumî görünüş
Plân Kesim ve Şeref holu
Umumi görünüş
Cephe
Y. M i m a r P a o l o Vietti - Violi p r o j e s i Ankara İpodrom ve Stadyomunuıı mimarı olan Paolo Viatti - Violinin projesinde de lahdi havi Şeref Holu dairevî bir plândır.
Bu plân neticesi c-larak haricen üstüvaııevi bir kitle meydana gelmektedir. Giriş koloııadı ile diğer müştemilât binalan esas
Mozole ile imtizaç etmemiştir.
Plân
Mimar Albert Speer — Berlindeki yeni Başvekâlet binası
Y e n i A l m a n m i m a r î s e r g i s i
Y. M i m a r A b i d i n M o r t a ş ,
Alman devleti tarafından Ankarada Sergi Evi binasında büyük bir itina ile v e çok masraf ihtiyar edilerek hazırlanan mimarî sergi, A l m a n y a d a Nas- yonal Sosyalist Partisinin iktidarı ele aldığı zaman- dan bugüne kadar vücuda getirilen mimarî eserlere ait proje, maket ve fotoğrafları ihtiva etmektedir.
Gerek sergide teşhir edilen eserler, gerek bu sergi münasebetiyle verilen konferans ve nutuklar Almanyadaki yeni rejimin 10 sene içinde yepyeni ve esaslı bir mamirî stil yarattığını, bu eserlerin A l - manyanın bundan sonraki mimarî faaliyetine bir nü- ve teşkil edeceğini iddia etmektedir.
Mimar Albert S'peer Bellinde Başvekâlet binası
Serginin tertibindeki fevkalâde muvaffakiyet, fotoğraf ve maketlerdeki işçilik mükemmeliyeti bir tarafa bırakılarak, sırf mimar göziyle bu eserler in- celenecek olursa bu iddialar üzerinde ihtiyatla dur- mak icap etmektedir.
10 sene içinde yeni ve mütekâmil bir mimarî stilin yaratılamıyacağı âşikârdır. Binalarda ebedîlik ifade etmek için esas malzeme olarak masif taş se- çilmesi ve bu malzemenin inşaî zaruretlerine uyula- rak yapı tekniğinde geriye adım atılması prensibi, yalnız âbideler için düşünülecek bir meseledir. Kıs- men klâsik Yunan sanatından, kısmen de son yarım yüzyıllık şimal memleketleri mimarîsinden esaslar alınarak ve mütahakkim bir zevkle sertleştirilerek vücuda getirilen yeni Alman mimarîsi, örnek teş- kil edecek bir /olgunluk iktisap edememiş, klâsik sa- natlara bas mütecanis nisbetli bir stil bulamamıştır.
Bu eserler son yıllar içinde bütün dünya mimarları- nın kâh malzemeyi, kâh maksada uygunluğu, kâh tekniği birinci plâna alarak aradıkları modern mi- mari stil denemeleri mahiyetini geçmemişlerdir.
Esasen zamanımızda mütekâmil millî bir stil meydana koymak birçok sebepler yüzünden fev- kalâde zorlaşmış ve uzun bir zamanla çok kudretli
sanatkârların huzur ve sükûn içinde bu mevzu üze- rinde durmasını şart kılmıştır.
Klâsik sanatlar zamanında yalnız dinî mimarî ile sivil ikametgâh mevzuu üzerinde ve kuvvetli bir geleneğe dayanarak eser yapan mimarların millî ka- rakteri uzun zam^n muhafaza edebildiklerine şaşmı- yoruz. Medenî ilerleyişlerin ve dolayısiyle yaşıma şartlarının bugüne nazaran çok daha yavaş bir tem- po ile geliştiği o zamanlarda bir stilin belirip tekâ- mül etmesine bol b o l vakit vardı.
İhtiyaçların, yaşama şartlarının, tekniğin, mil- letlerarası münasebetlerin, içtimaî ve siyasî kanaat- lerin müthiş ilerleme veya değişmeler gösterdiği bugünde ise herhangi bir memlekette bir mimarî sti- lin kökleşmesine, bir karakter kazanmasına ve az çok bir tekâmül göstermesine pek az vakit ve imkân kalmıştır.
Bu itibarla yeni Alman mimarî sergisinde gös- terilen eserlerin belli başlılarını, diğer iddiaları bir tarafa bırakarak tarafsız mimarî bir görüşle kısaca gözden geçirelim:
Münihte Kraliyet Meydanının bir tarafına ya- pılan Mimar Troost'un iki Parti binası kitle ve siluet itibariyle sade, iddiasız ve biraz da fakirdir. Bilnas-
Mimar Paul Bonatz otomobil yolları köprülerinden bir parça
sa detaylarında mimarî bir kıymet 'olmamakla, be- raber işçiliğin umumî tesire yardımı barizdir. Yine Münihte aynı mim.arın eseri olan Alman Sanat Evi ise Yunan stilini aynen almış olmak itibariyle sade ve nisbetli bir binadır.
Nürenberg'de geniş bir programla kısmen inşa edilmiş olan parti yıllık toplantılarına mahsus yürü- yüş ve gösteri sahaları ile binalar ve tribünleri ev- velce Arkitekt'te neşretmiş ve mütalâamızı bildir- miştik. Mimar Albert Speer, hudutsuz bir salâhiyetle
başladığı bu kompozisyonda masif taş inşaatını klâ- sik stillerden muhtelif motifler ve nisbetler alarak yeni bir şekilde ve çok itinalı bir işçilikle tatbik et- mektedir.
Berlinde Mimar Albert Speer'in projesine göre inşa edilen Başvekâlet binası haricî mimarî bakı- mından kıymetli ve muvaffak bir kompozisyon sayı- lamaz. Binanın içinde ve dışında muhtelif devirlere ait yabancı stillerden motifler ve nisbetler kullanıl- mıştır. Bu binada en ziyade takdire değen taraf böy-
Hamburgta Eibe üzerin- de yapılacak köprü
projesi
Mimar Wilhelm ila erler
le büyük ve zengin bir binanın bütün teferruat ve tesisatiyle birlikte 9 ayda ikmal edilmesidir.
Mimar Wilhelm Kreis'in Berlinde yapılmak üze- re tasarladığı ordu Başkumandanlık binası ve as- kerî hal umumî kompozisyon itibariyle gösterişli bir eserdir. Fakat bilhassa askerî hal binasında cif: ko- lonlarla bunların arasındaki mesafeler ve arşitrav kısımları nisbetsizdir. Aynı mimarın muhtelif mem- leketlerde inşa edilmek üzere hazırladığı askerî âbi- deler, yerlerine uygun ve silüet itibariyle muvaffak eserlerdir.
Mimar Werner March'ın Arkitekt'te evvelce intişar etmiş olan Berlin Olimpiyat Stadyoma yeni Alman mimarîsinin en değerli ve iyi halledilmiş ör- neklerinden birini teşkil etmektedir.
Mimar Hans Hermann Klaji'nin Berlin iç'.n ha- zırladığı Harp Akademisi bina grupları ve projesi de tertip ve kompozisyon bakımından güzeldir.
Büyük türistik yollar üzerinde yapılan ve ta- sarlanan köprülerin yalnız teknik bakımından değil, aynı zamanda mimarî tesirleri göz önünde tutularak şekillenmiş olmaları bu eserlere, kısır bir sadelikle yapılmış olmalarına rağmen ibir sanat tesiri kazan-
dırmıştır.
Sergide, yapılmış binalardan ziyade etüd ve projeler yer almış olduğundan bu projelerin tatbik ve tahakkuk esnasında ne dereceye kadar mimarî bir değer kazanabileceklerini şimdiden kestirmek mümkün değildir.
Bu kısa tetkikten sonra en seçme misallerinden birkaçını bu sayfalarda neşretmekte olduğumuz yeni Alman mimarîsinin henüz vazıh bir gayeye varmış olmadığını, özlü bir sanat derinliği ve zenginliğini ihtiva etmediğini, daha ziyade gösteriş esasına da- yandığını görürüz.
Kanaatimizce bu eksiklikler yeni Alman mima- rîsinin müstakil, karakteristik, mütekâmil ve millî bir klâsik sanat temeli üzerine kurulmamış olmasın- dan ileri gelmektedir.
Bu münasebetle, klâsik mimarîsi dünya sanat ve kültür âleminde en şerefli ve hakikî bir değere sahip olan memleketimizde de yeni bir mimarînin gelişmesine imkân hazırlamak için Türk mimarına alâka ve itimat gösterilmesi en samimî temennimiz- dir.
Y e n i
A l m a n m i m a r î s i
S ö y l e y e n : Prof. P a u l B o n a t z
İnşa sanatı her zaman, bir devrin hususiyetini gösteren bir ayna olmuştur.
Aradan binlerce sene geçtiği halde Mısırın ma- betleri rahiplerin esrarengiz kuvvet ve kudretini, eh- ramlar ise firavunların yüz binlerce eser üzerindeki hudutsuz hâkimiyetini hâlâ haber veriyorlar.
İnsanlık tam bir serbestlikle inkiaşfını ilk defa klâsik Yunanistanda yaşadı. Şiir ve bilgi, devlet şekli ve kanunlar yaratan ahlâk kuvvetleri ebedî timsallerini ölmez mabetlerde buldular.
Eski Romanın tesiri ile ise henüz daha vakm bir halde karşı karşıyayız. Kaplıcalar, su kemerleri, mabetler ve mahkeme holleri, zafer takları ve ko- losseum hep aynı mânaya ifade verirler: Devletin büyük olan kudretini meydana k o y m a k ! R o m a di- siplininin girdiği her yerde, bütün Akdeniz çevresin- de ve A v r u p a d a bugün de, Devlet bakımından dün- ya çapında büyük bir düşünüşün sürükleyici şahit- leri durmaktadır. İçimizde, eski Romayı veya Bi- zansı en parlak devri içinde bir kere olsun gözler ö - nüne serilmiş görmek için ömrünün birçok senelerini feda etmeye hazır olmıyan kimse yoktur.
Avrupanın Hıristiyan'ık devrine rastlayan or- ta çağında ise kendi timsallerini yaratan kuvvetler başka idi. Dünyeviyetten yükselmeği özleyiş dar.
yüksek ve çok kuleli katedrallerin sofuluğunda ifade buldu. Kilise sonra tekrar dünyaya doğru döndüğü zaman ise, nüfuz ve hâkimiyet sahibi olmak istedi- ğine bir işaret olmak üzere klâsik Sen Piyer kated- ralini yaratmıştır.
İnşa etmek, kuvvetlilerin b ö y l e isteyip düşün- mesinden veya hesaplarına böyle gelmesinden d o - ğan birşey değildir. Kuvvetliler inşa etmeğe d o ğ - rudan doğruya mecburdurlar ve başka Türlü hare- ket etmeleri imkânsızdır. Yapılarla tevsik edilmiyen devirler büyük ve toplayıcı kuvvetlerden mahrum bulunmuş olan zamanlardır.
A v r u p a d a şuuruna malik şehirliler gururla yükselen belediye binalarını inşa ettikleri, hüküm
- - Bu konferans yeni Alman Mimarî Ser- gisinin Ankarada açılışı münasebetiy- . le, Prof. Paul Bonatz tarafından veril- miştir. Yeni Alman Mimarî cereyanı nrn tezini müdafaa eden bu konferan- sı neşretmeği faideli bulduk.
süren derebeyi prensler şatolarında sanatkârları top- ladıkları ve hâkimiyetlerine şatoları vasıtasile şuurlu bir ifade verdikleri müddetçe kültürümüz vardı.
Düşünce yaşayışı ve aynı zamanda biııa ile ifade ediş bakımından son büyük dalgayı klâsiklik (classisisme) cereyanının hüküm sürdüğü devrede görüyoruz, ki buna büyük yazıcılar başlamış. A l - manyada Schinkel ile Klenze ismindeki mimarlar ifade vermiş ve müteaddit A l m a n devletlerine: baş- buğluk eden sanat dostu krallar müzaharet etmiştir.
İnşa kültürünün bu büyük dalgası takriben ( 1 8 5 0 ) senesine kadar gelir. Bu tarihe kadar çirkin hiç bir- şey vücuda getirilmedi. Sanki insanlık bu tarihe ka- dar henüz suçsuzluk içinde yaşamakta idi, denile- bilir.
Sanayileşme ile, teknik ve iktisat bakımların- dan müthiş hızlanış ile, liberalizm devresi başlar.
İktisat kuvvetleri ve spekülâsyon bu devrede tanzim edici iradeden daha kuvvetli idiler. Şehirler dehşetli surette ve intizamsız olarak büyüdüler. «Kiralık kış- lalar» denilen pek büyük apartımanların çoğalması karşısında Devletin bunlar üzerindeki güdümü bü-
tün memleketlerde âciz kaldı ve Devlet bilfiil se- kil vermeğe hiç muktedir olamadı, sadece nizam- nameler neşredip tahdit etmek suretile pasif bir rol oynamakla iktifa etti.
Bütün kültür kıymetleri hiç bir şeye aldırış edilmeden tahrip edildi ve biçimleri değiştirildi.
Geçmiş zamanların saygı veren şahitleri yanına bü- vük mağaza binaları oturtuldu. Yeni büyiik şehir- lerin görünüşüne mağaza binaları, banka, palaslar ve eğlence yerleri mahiyetindeki binalar hâkimi ol- du. Z o r b a reklam işaretleri dünyanın yüzüne bir başka biçim verdi. İnşa sanatı bakımından bu d e v - renin aynası bize çirkm bir çehre gösterir.
A d o l f Hitler 1935 senes'nde verdiği kültür söylevinde bu ha'i şöyle anlatır. «Eski çağların ve orta çağın şeh:rlerine karakteristik ve dolayısilo de hayret olunmağa değer çizgileri veren şey şehirli-
lerin hususî binalarının büyüklüğü olmayıp bunun çok üstünde yükselen bir arada yaşayış ruhunun tim- sali binalardı ve bunları görmek için uzun uzadıya
aramağa lüzum yoktu, Bilâkis şehirlilerin hususî bi- naları bunların gölgesinde, derin karanlık içinde ka-
lırdı.» ( Orta çağdan bir misal: Münih şehrinde Franen-
kirche denilen katedrali inşa etmiş olan İnsanların kendi evlerinden bugün bir taş ve bir kalas bile kal- mış değildir. Bu eseri yaratmış olan eller beşyüz se- nedenberi çürüyüp toz olmuştur. Onların nasıl ev- lerde oturmuş olduklarını bilmiyoruz. Fakat, sürek- lilik ve ebedîlik yolundaki istekleri hak kazanmıştır, çünkü şahidi durmaktadır.
Bu Franenkirche katedralinin büyüklüğünü ve hacmini Münih şehrinin o zamanki darlığına ve kü- çüklüğüne ve az nüfusuna nisbet edersek misalimiz bir kere daha hayret verir.
A d o l f Hitler sonra şöyle demiştir: «Bugünkü büyük şehirlerimizin karakteristik çizgilerini hâkim bakış noktaları olarak grat siyeller şeklinde büyük mağaza binaları, pazar binaları, oteller ve yazmane- binaları teşkil ettiği müddetçe ne sanattan, ne de ha- kikî kültürden bahsedemeyiz. Bu mevzuda mütevazı surette sadeliğe çekilmemiz lâzımdır. Fakat ne ya- zık ki, liberalizm d e v r n d e umumî hayatın bina ba- kımından sekili endi'/ilmesi fert sermayedarlığına dayanan iş hayatı mevzuları lehine olarak geri bıra- kılmıştır. Nasyonal Sosyalizmin kültür tarihi bakı- mından büyük vazifesi işte bilhassa bu temayülü terketmektir.»
Bu suretle Almanya için yeni bir devre başlı- yor. Şehirler inşa etrrek, yani şehirleri tanzim etmek ancak kuvvetli bir polisin, bilhassa bu vazifenin ha- iz olduğu yüksek dereceyi müdrik bulunan bir dev- let kudretinin başarabileceği bir iştir. Fakat bugün bu is sadece iyi ve daha iyi binalar vücuda getirmek- ten ibaret olmayıp hacim sahasını ve şehirleri tan- zim etmek gibi en büyük bir meseleyi teşkil ediyor.
Tanzim etmek bir derece sırası tesbit etmek demektir. Devletin, Partinin ve müşterek cemiyet Kavatının binaları birinci derecede tebarüz ettirilir.
Şehirlilere ait vazifeler. kültür devirlerinde heo ola- gelmiş bulunduğu üzere, ikinci dereceye çek'liı-.
Şehirlerin tanziminde birinci derecede teba- rüz ettirilen müşterek cemiyet hayatına ait binalar büyük ve yeni merkez noktaları halinde bir araya getirilir. Ancak bu yeni ve sağlam çekirdeklerden- dir ki manalı bir bütün inkişaf edip vücut bulabilir.
Kristalleşme çekirdekleri büyük ana kollarını uzatıp yayarlar. Etraflarında serbest yerler tesbit ve mü- dafaa edilir. Kenarlar vücuda getirilir ve buralarda yeni unsurlar baslar. Kenar'ar ağaçlıklı yollar ve yeşil sahalarla tebarüz ettirilir. Sonra, rnânalı ve ahenkli surette araya muhtelif safhalar ve kademeler yerleştirilir.
İkametgâh sahaları da eski zamanın kiralık kış-
lalarından farklıdır. Buradaki binalar aralıklı su- rette tertip edilir, güneş ve havayı bol bol aldıkları gibi birçok yeşil ve oyun sahaları da vardır, içtima- iyat fikri burada baş rolü oynar. Evvelce mukaddes diye ilân edilen fertlerin hususî hakları artık bir engel gibi yolu kapatmaz. Kuvvetli devlet nüfuzu halkın müşterek faydasını şahsın münferit faydası üstüne çıkarır. İkametgâhlar inşaatı artık sermayeye yüksek faiz getiren bir mevzu olmayıp sadece insan- lara hizmet etmektir.
Bugünkü bina yaradılışını eski devirden ayıran ikinci bir nokta da bütün kuvvetlerin müşterek bir irade halinde birleştirilmesidir. Yeni bir inşa kültü- rü ancak böyle doğabilir.
Evvelden şurada burada iyi başarılar vardı.
Fakat güzel görünmüyordu. Bunları boyuna yeni çı- kan gürültücü modeller bastırıyordu. Hünerli bir- çok fertler vardı. Fakat her biri bir başka yol'^n yolcusu idi. Aralarında müşterek olan tek şey her birinin eserine kendisini temsil ettirmek arzusu idi.
Birinci dünya harbinden sonra Expressionism ortaya çıktı. Bundan sonra Romantizm ve nihayet mevzua uygunluk yâni yeni (objektivisme) denilen yeni cereyan göründü. Bu son üslûb taş ve tahta gi- bi eski ve tabiî inşa maddeleri yerine sadece çelik,
demirli beton ve mümkün olduğu kadar çok cam gibi teknik mahsulü maddelerle çalıştığı için kendi- sine «mevzua uygunluk» ismini vermişti. Bu mad-
delerin bina mevzuuna elverişli olup olmadığına ehemmiyet Veren yoktu. Fakat, bir müddet sonra bu üslûbun mevzua hiç te uygun olmadığı hattâ tek-
nik bakımından kusurlu olduğu anlaşıldı. İlk İşaret- leri menfi olan yeni bir romantizmeden başka bir şey değildi.
Bütün bu huzursuzluklar içinde bir nokta ay- dınlanmıştır:
Yeni bîr Ü ?IÛD fertlerin tek başlarına yeni bi- çimler düşünmeliyle doğmaz. Bunlar kısa ömürlü denemeler mahiyet'nde kalır, d 9 0 0 ) senelerı'nde- ki (gençlik üslûbu) böyle bir deneme idi. Yeni bir Ü=1ÛD bir kimsenin kendi ihtiyarı ile o'ma birsey dcğild'r. inşa sanatının, zamanın ne g;bi acıları ve ne gibi yeni şartları neticesinde yeni bir çehre ta- kındığını güzel sanatlar tarihi bize öğretiyor.
Şimdi biz hangi yoldan gideceğiz?.. Zamanı- rn'7 nerece gitmek is>tivor?.. Burada iki şeyi ayırdet- memiz lâzımdır: Birincisi; şehirlilere ait binalara mahsus inşa sanatı, yani çerçevenin kenarlarını teş- kil eden kısımlar, ikincisi; monumental vani âbidevî inşa sanatı, yani tebarüz ettirilmeğe hakkı olan kı- sım.
Şehirlilere taallûk eden inşa sanatı mümkün olduğu kadar geniş olarak ele alınmalıdır. Köylük verlerdeki inşaattan başlıyarak ikametgâhların, vazı- hane binalarının, mağazaların, kışlaların, mektep- lerin, hastahanelerin. otellerin vesairenin bütün şe- killeri burada dahildir.
Bunun yanında teknik bölge var; yâni fabri- kalar, kuvvet santralları, pazar holleri, su inşaatı vesaire..
Birinciler el zanaatlarından geliştirilebilirler.
İkinciler konstrüksiyon ile vücuda getirilir. Birinci- lerde geleneğe dayanılır. İkincilerde ise el zanaat- larından ders almış temiz bir inşa düşünüşü esastır.
İnşaatta geleneğe ne dereceye kadar el atmak caiz veya lâzım olduğu meselesi bütün memleket- lerde aynıdır.
Yüz veya ikiyüz senedir (beynelmilel moder- nizm) cereyaniyle inşa işi lüzumundan fazla sade- leştirildikten, bu iş çabucak öğreniliverecek bir şema haline sokulduktan ve memleketlerle milletler ve iklimler arasındaki bütün farklar inkâr edildikien sonra şimdi her yerde tekrar millî kökler düşünülüp aranmaktadır.
Her milletin kendi toprağından ne büyük bir kuvvet fışkırdığı seziliyor ve kökleri sökülmüş olan- lara açınılıyor. İnşa sanatının inkişafmdaki mâna ve bu inkişafın sonu şehirlerin her memlekette ve her yerde hep aynı modele göre inşa edilmesi olamaz.
Amerikanın aksine olarak Avrupa kıt'ası her ne kadar birçok milletlere ve lisanlara ayrılmış ol- mak yükünü taşımak zorunda ise de buna mukabil muhtelif nevilerden kültürler bakımından zengin- liği gibi bir rüchana sahiptir. Bunları silmek fakir olmak demektir. Kendi kültürünü şuurla kavramak millî bakımdan kuvvetlenmek demektir... Bu ise ge- leneğe gc,türür.
Bütün memleketlerde insanlar en iyileri kıy- metleri her zaman için eksilmeyen şeyleri tekrar ele almağa uğraşıyorlar. O kıymetli şeyler ki, onları her milletin kendi toprakları vermektedir. Taşların ve tuğlaların kullanılıra usulleri, taş ve tahtanın işlen- mesindeki el zanaatkârlarının âdetleri, iklimin hu- susiyetinden doğan ve eskiden olduğu gibi şimdi de zarurî olan çatılar ve kornişler vasıtasile hava te- sirlerinden korunma tarzları gibi.
Bu meyanda muayyen bir devreye ait olan bir üslûb markasını kullanmaktan kaçınacağız. Tezyi- nattan ve başka nevili binalarda türemiş eklentiler- den kaçınacağız.
Ge'eneğe sağlam surette itina etmek esas men- baları aramaktır, süs yapmak değildir. Biçim, işin gidişi içinden meydana çıkar.
Böyle el zanaatkârlığı dolayısile gelenek bakı- mından ders göstermek genç mimarların yetiştiril- mesinde mutlaka lüzumlu bir temeldir. Ancak bu iptidaî temel üzerindedir ki ileriye doğru muvaffa- kiyetle yürümek kabil olabilir.
Eski yapı zanaatkârlığı ile başarılacak binaların vanmda teknik binaları gelir.
Teknik elli seneden fazla bir zamandanberi kurduğu binalar i'e seh'"r ve kırların biçimini bozdu.
Demiryol idarelerini ( 8 0 ) sene evvel yaptığı ilk b':vük köprüler henüz Sch:nkel devrinin tesirleri al-
tında vücuda getirilmiş birer inşa şaheserleri idi.
Fakat sonra, muvazenet hesapçısı olan mühen- dislik inşa sanatkârı olan mimardan ayrılması, mü- hendisin lüzumundan fazla ihtisaslaşması ve aynı zamanda mimarın da bu meselelere karşı .ılâkasız kalması neticesindedir ki tekniğin çirkin binaları dünyaya geldi.
sAnmızın başındanberi mimarlar tekrar mü- hendis inşaatı üzerine tesir etmeğe çalışıyorlar. Mi»
m arlar ya mühendislere sahayı terketmek, yahut ta onlarla bir ittifak akdedinceye kadar güleşmek mec- buriyetinde idiler.
Mühendislerin ve mimarların basiretli olanları az sonra birlikte mücadele etmek üzere birleştiler.
Hesapçı mühendis kafası ile mesuliyeti üzerine al- mağa âmâde bulunan mimar duygusunu kat'î su- rette birleştirmek ise Doktor ( T o d t ) un ölmez bir muvaffakiyeti olmuştur. Bu sayede kurduğu oto- mobil yollarının köprüleriyle bir kültür âbidesi vü- cuda getirmiş oldu.
Fakat teknik yapılar sade köprüler değildir.
Bu saha barajlar, kuvvet santralları, ve geniş isti- nat aralıklı holler üzerinden geçerek yüksek bina inşaatına kadar uzanır. Mühendisliğin mimarlık üze- rine bir tesir yapmadığı düşünülemez ve tekniğin bu hakikî tesirini reddetmek için bir selbep te yoktur, çünkü bu, «mevzua uygunluk» devrindeki gibi söz- de teknik değildir.
Teknik, bilâkis, mimarlığın sağlam bir «urette semerelendirilmesi olacaktır. Kendi vazifeleri için ise (teknik bir üslûp) inkişaf ettirecektir. Netekim teknik binaları bize daha şimdiden, farklı bir bünye duygusu vermeğe başlamış bile bulunuyorlar.
Şehirlilere taallûk eden inşa sanatı ile teknik in- şayı bir kere daha hulâsa edersek, önümüzde seme- reli bir inkişaf görüyoruz. Öyle bir inkişaf ki, bir me- sele teşkil etmeksizin tekâmül imkânları hudutsuzdur.
Yeni vazifeler, yeni teknik, yeni kan ve insanın tüketilemez yaratma zevki her zaman yeni bir ha- yat vücuda getirecektir.
Monumer.tal yâni âbidevî inşaat sanatı mese- lesi ise bütün yukarıdaki mü'âhazalardan ayrılıp ta- mamen başlıbaşına gözden geçirilmek icabeder.
Bu sanat her devirde şehirlilere ait inşa sana- tının dışında ve üstündedir. Bunda bizi güdecek bir gelenek yoktur. Gelenek kırılmıştır. ( 1 2 0 ) sene ev- vel elassisizm cereyanının son dalgası geçmiş bit- miştir.
Bu cereyanın son eserlerini 1900 senesinden evvel Almanyada yapı'an Rayhiştağ binasında ve ( 1 9 0 0 ) senes'nden sonra yapılmış olan Berlin ka- tedralinde görüyoruz. Bunların birçok uzuvlar ha- linde ve pek çok süslerle yüklenmiş olarak bina edil- miş bu'unması bize bir cereyanın sonunu gösteren tipik vasıfları hatırlatır. Bir oolitika cereyanının ar- ka plânında bulunduklarını düşünürsek, bu son eser- lere mahsus vasıflar bir kat daha tdbarüz ederler.
O politika cereyanının da sonu gelmişti: Kendi üzerine doğru yürümekte olan heybetli içtimaî me- seleleri gören bir monarşi onlarla uyuşmağa âmâde idi, fakat sarih neticeler çıkarmağa yanaşmamıştır.
Demek oluyor ki şimdi yeniden başlıyacağız.
Fakat bu işte maksat inşa âdetlerine ve arazideki ge- leneklere uymak değildir. Çünkü, hâkim olan şey bir kere meydana yürüyünce daima kendine mahsus hususiyetlerini de beraber getirmiş ve temsil ettir- miştir.
Yeni Almanyanın monumental binalarının p'ân- lanmasında ilkönce bir fikir faaliyeti, bir seçiş, ön- ceden kavranılmış bir irade vardır. Bu, klâsiğe doğ- ru yönelen bir iradedir. Yüz sene müddetle roman- tizm ve klassisizm arasında bocalamış olan Alman mimarlığı bu seferki yol dönümünde bocalamadı.
Sarih olarak klâsiklik yolunu tutmuş olması kevfe uymak ve icbar edilmiş olmaktan ileri gelmedi, bi- lâkis içten sezilen bir zaruret bu seçişte âmil olmuş>- tur; çünkü bu en büyük vazifelerin derecesine ancak k'âsik düşünüş tarzı erişebilir.
Bizim için klâsik demek kat'î ve nihaî olan şe- ye erişmek iradesi demektir. Yâni günün, ferdi.ı moda veya heveslerinden uzak kalınacaktır. Büyük antik devri zamanlarında olduğu gibi fert kendi- kendini temsil etmiyecek, bilâkis umumun müşterek ve büyük iradesine tâbi olacaktır; inşa sanatında da tıpkı politikada olduğu gibi hareket edilecektir. Y ü - rekleri sükûnet bulrnıyan romantikçiler birçok mâ- nalar ifade etmeğe, ebediyyen aramağ, hislerine u- yarak, hep hareket halinde uğraştılar; kendilerini kaybetmeğe, dikilip durdukları yeri ve dolayısile görüşlerini değiştirmeğe daima hazır idiler. Şimdi ise birçok mânalar değil tek mâna ifade edilecektir.
Yumuşak hisli insanların zamanında değiliz.
İfade ve t-».-"sil edilmesini istiven şey sert ve insaf- sız bir talihtir. Bu ifadenin sıkı ve sarih olması lâ- zımTeliyor. Ölmez bir mânanın ifade edilmesi ica- bedince ferdiyetin üstüne çıkmış, daha serin bir ha- vaya yükselmek lâzımdır. Yeni inşa sanatına dam- gasını vuran şey devamlılık hedefine yönelen irade- dir.
Acaba bu klâsik şey ne biçim bir şekil olacak?
Yunanlı mı? Romalı mı? Alman klassisizmi nevin- den bir şey mi? Taklit olursa işin başına değ'l so- nuna varmış bulunuruz. Şüphesiz, sütunlar, direkler, silmeler, çatmalar gibi ebedî esas unsurlara baş vu- rulacaktır. Bunlar tıpkı lisan gibi herkesin malı ve zamandan mücerret ifade vasıtaları olmuşlardır.
Zayıf bir nvmarlık bunları kullanırsa bir gele- nek olur. Fakat güleşen. bunlara saldıran, bunlarla kozunu paylaşan ve bunların içine kendi yüreğinden kan katan bir mimarlık ise bunları fethedecektir.
O zaman onları kendine kalbetmiş, kendinin yapmış olacaktır ve onlar artık onun lisanile konuşacaklar- dır. işte klâs:ğe böyle sarılırsak o bizim devrimizin ifadesi olacaktır.
Sarahat hasıl olması için birkaç misal verelim:
Birincisi: Schinkel tarafından 1816-1818 ta- rihlerinde yapılmış olan yeni karakol (Neue W a c h e ) binası. Bu bina şimdi harp ölüleri şeref âbidesidir.
Gayet tartılı nisbetlerini, ince profillerini, gü- zel surette safhalandırılmış kaide ve silmelerini göz- den geçirdiğimiz zaman doğrudan doğruya ve av- dın olarak anlarız ki bu tam ve bitmiş bir eserdir, tam yüksekliğine erişmiştir.
Daha fazla bir gaye artık aramak istemeyiz, çünkü eser gayenin kendisidir. Bu noktayı bütün sa- rahatiyle kavrayınca aynı zamanda şunu da anlamış oluruz: Böyİe tam ve bitmiş bir eser yeni bir geliş- meye başlangıç olamaz.
Eğer bunu bir başlangıç olarak alacak olursak ancak taklitler vücuda getirebiliriz, yahut ta olsa olsa mükemmel basarılar, artistik bakımdan entere- san şeyler yapabiliriz; fakat bunlar istikbale taşına- cak b;r kuvvet değildir.
Meselâ daha kuvvetli kaideler, daha ağır ve daha çok silmeler daha zengin bir uzuvlandırış ilâve ederek de böyle bir eseri kat'iyyen yükseltemeyiz.
Böyle yaparsak zaten işin sonuna varmış oluruz. Faz- la yüklemek ve süslemek daima, gerilemek demek olmuştur.
Fransada güzel klâsik eserler Üçüncü Na- polyon zamanında Garnier'ni'n yaptığı opera bina- siyle ölmüştür. Bu binada tantana ve ihtişam en sen ustalığın zirvesine çıkarıldı ve bununla artık iş bit- mişti.
Taşıyabileceği gücü olan ve kendimizden bir klâs:k geliştirebilmemiz için, demek oluyor ki, kuv- veden daha derinlerden ele geçirmeliviz, doğurabi- lecek analara kadar inmeliyiz, tam olmıyan, yetiş- tirebilecek kanı henüz mevcut bulunan, tamamlatıcı havai kuvvetini çağıran kaynaklara baş vurmalıyız,
her birimiz b;r başka böyle menbaa koşmalıyız.
Sert ve güç bir iş çıkarırsak hoşluğu fazla kaç- mış bir işten gene iyidir. Sade ve cazip bir iş çıkarır- sak gelenekli süslü bir isten gene iyidir.
Görülüyor ki, burada acılan sergiyi Schinkel devri ,"]e pader.e hangisi daha itinalı, daha tam, daha nazik ve lûtufkâr diye mukavese etmek doğru ol- maz. Bu mânada alınınca eski Alman klassisizm devrinin bahsi kazanacağı âşikârdır.
Fakat b " serp-'dfki mimarlık bir başka dâva gütmektedir, işin ağırlık noktası şekillerde değil içerideki yeni özlerdedir. Eserlerin içimdeki bu yeni özler kendi ifadesini kendisi yaratır. Üzerinde çalı- şılan vazifeler tanıamen yeni mahivette olua bu me- vanda pek geniş bir merasim geçişi ve toplanma sahasının mimarlık bakımından çerçevelenmesini c-'mdive kadar görülmemiş ölçülerde bir kapalı nw-
»-»l'î. veni A'm^nva zihnivetinde yetiştirilecek g';-
^"cii gençlere mahsus manastırvari şatoları göstere- biliriz.
Gelenekten alınmış vasıtalara bu vazifeler ar-
tık şekillendirilemezlerdi. Yeni Alman hareketir.de- ki disiplin müsamahasız ve şakasızdır. Bu binalar dahi öylece disiplinleştirilmiştir.
Bu binalar nazikâne bir surette hoşa gitmek e- melinde değildirler. Bunlar sert, açık ve sürekli ol- mak arzusundadırlar.
inşa emelindeki ölçü büyüklüğüne kısmen şaşa- caksınız. Fakat, eski devirlerde en küçük memleket- lerin veya kiliselerin her yerde vücuda getirmiş ol- dukları binaları düşünürsek ve bunu ( 8 0 ) milyon- luk bir millete ve şimdi gelişmiş bulunan tekniğe nisbet edersek o zaman bu cesametler dahi akla uy- gun gelir.
Monumental, yani âbidevî inşa sanatının geli- şimindeki ilerleyiş nasıl olacaktır? imkânlar bu hu- susta dahi hudutsuzdur ve biz biliyoruz ki «mevzua uygunluk» cereyanı devresinden başlayana nisbetle klâsikten baslıyan bir devir ışıklı ve kristaller gibi aydınlık modernliğe daha emin bir köprü ile bağ- lıdır. Birincisi manierisme ile çabucak sona erdi. Di- ğeri ise lüzumlu bünye kanunlarına daima itina e- decektir.
İnşa etmek arzusunu ve mecburiyetini ve şehir inşacılığını taşıyan yeni ve büyük bir dalga üzerimize doğru gelmektedir. Bütün genç ve kuvvetli milletler bu dalgaya tutulmuşlardır.
Yirmi seneden az bir zamanda, kuvvetli bir Devlet adamının idaresi altında bir milletin nel<=»- tahakkuk ettirebileceğine Ankara bir misal teşkil edi-
yor.
İnşa için çırpınmanın büyük dalgaları her za- man büyük politika dalgalariyle birlikte olmaz. Fa- kat bunlar Türk:venin vükselişinde veya bugünkü Almanyada olduğu gibi bir arada cerevan eders-î ve nihayet bütün kuvvet'er toplanıp büviik hedeflere vöneltilirse bu takdirde fevkalâde işler başarılabilir
Harp, inşa plânları üzerine acaba nasıl bir te- sir yapacak? Bu tesirin maddî bakımdan ne dere- celerde olacağını bilen yoktur. Fakat eski zaman- ların bütün misalleri gösteriyor ki, tutuk kalmış kuv- vetler, harp biter bitmez bütün bir şiddetle işe atıl- maktadır.
Alman classisizminin en güzel çiçekleri, mem- leketin fakirleşmiş olmasına rağmen, Napolyon mu- harebelerinden sonra açılmıştır. (Schinkel) in güzel karakolunun inşasına 1816 senesinde, yani bu ağır muharebelerden bir sene sonra, başlandı. Demek o- luyor ki güzel sanatlar o zamanlar dahi harpler es- nafında ölü kalmamıştır.
Son olarak size bir plâstik eser gösteriyorum:
Bu bir cengâver heykelidir bu p'âstik eserdeki ciddiyet ve berraklığı inşaatta başarabildiğimiz gün artık doğru yola girmiş sayılacağız. Bu eser ne Yu- nan, ne Roma ne de klassisizm tarzındadır. Bu e- seri yapan ona bir üslûb gözlüğü ile bakmamıştır.
Bu eser doğrudan doğruya bugünün içinden doğmuş- tur. Bir baht ve bir kahramanlık onu doğurmuştur.
Bu heykel bir Alman eserinden, zamanımızın bir eserinden başka hiç birşey değildir.
Eski bir söz vardır: «Güzel sanat mensubu harp Tanrısının oğludur.» derler. Mücadele imtiha- nını kazanmış, bir millete yol açmış ve kendi kuv- vetini keşfetmiş bir insan kendi hislerine doğru yü- rümek cesaretine sahiptir.
Taşlara bakınca bir baht ve bir kahramanlık okunacaktır ve bunlardan milli klâsik sanat peyda olacaktır.
Biz bir işin başında bulunuyoruz. Bir işin ba- şında yaratıcılıkta beraber yürümektir ki hayatı ya- şanmağa değer bir hale getirir.
Paul Bonatz
A n k a r a T a s a r r u f e v l e r i k o o p e r a t i f i
Proje ve tatbikat: V. M i m a r A b i d i n M o r t a ş
Ankarada son yıllar içinde birçok yapı k o o p e - ratifleri teşekkül etmiştir. Bunlardan güven evleri, bahçeli evler, küçük evler gibi harpten evvel tama- men veya kısmen ikmal edilenlerden başka yeniden başlanan tasarruf evleri ve İş Bankası memur evleri bugün inşa halindedir. Geriye kalan Mühendisler Birliği evleri, şen evler, ucuz evler, maarif evleri, D. D. Y . evleri, Ziraat Enstitüleri memur evleri gibi birçok kooperatifler arsa ve malzeme tedarikiyle meşguldür.
Ankarada son haddini bulan mesken sıkıntısını önlemek gaye ve mecburiyetiyle kurulan bu teşek- küllere hali hazır şartların müsaadesizliği yüzünden Devlet makamları, gerekli yardımı yapamamakta- dır. Halbuki normal zamanlarda ivi neticeler veren kooperatif usulü inşaatın, pahalı zamanlarda da ta- hakkukunu mümkün kılmak için Devletin esaslı alâ-
ka ve müdahalesi şarttır. Kooperatiflerin finansma- nını idare eden bankalar bugün için yüzde 8 i / 2 faiz almaktadır. 10-20 yıl içinde itfa edilmesi ica- beden sermayeye Ibu faiz eklenince altından kalkıla- maz bir yekûnla karşılaşı'ımaktadır. Bu işlerde faiz mikdarının yüzde beşe indirilmesi lâzımdır.
Sonra, Devlet merkezinin gelişip güzelleşmesi ve bu şehirde sıkıntısız oturulmasını tabiî bir gaye olduğuna göre bu gayeye hakikaten hizmeti aşikâr olan yapı kooperatiflerine malzeme tedarikinde de müzahir olmak icap eder. Bunun için çimento tev- ziatında kooperatiflerin ihtiyacı, mümkün olduğu kadar ön plâna alınmalı, Karabük'ten ucuz demir verilmeli, Ankaraya en yakın işletme revirlerinden, ma'iyete az kâr ilâvesiyle kereste temin edilmeli, navlunlar tenzilâta tâbi tutulmalı, tuğla, taş, kireç, kum ve çakıl ocakları için Ankaranın en yakın ci-
OLÇÛ- A--ÖO v. 4 ı 400 ANDACA TASAÜRUC tVLtBİ KOOPiBATİCİ
T I P : I . 5 ODALI £V.
varındaki müsait sahalardan istifadeye izin vermeli ve nihayet nakil vasıtalarının bu işte mahrumiyet çekmeden çalışmasını sağlamalıdır.
Bu suretle Ankara, hem mesken buhranından kurtularak ferahlamış, hem de şehir, yeşillikler için- de ideal bir ikameti temin edecek evlere kavuşmuş olacaktır.
Burada pıtojelerini neşrettiğimiz Ankara tasar- ruf evleri kooperatifinin binaları 4, 5, 6 odalı ol- mak üzere 3 esas tip üzerinden hazırlanmıştır. Y a l - nız 5 odalıların köşe arsalara gelen kısımları için 2 A tipi kabul edilmiştir. Her ev 700 - 8 0 0 metrs mu- rabbalık bir arsa içinde iki katlı olacaktır. Evler ve- randa ve teraslarla bahçeye yaklaştırılmıştır. Bu su- retle evlerin yola, bahçeye ve mahalleye yabancı kalmamasına çalışı'rnıştır. Tasarruf evlerinin başlıca hususiyeti, muhtelif tiplerin, sıra, şekil v e renk ba- kımından karışık olarak adalara yerleştirilmesi v e monoton bir tesirle alâkası olmamasıdır.
Tip 1, hol, salon, yemek odası, iki yalak odası ve bir hizmetçi odasiyle mutfak, ofis, helâ ve ban- yoyu ihtiva etmektedir.
Tip 2 de bir yatak odası fazladır. Diğer kısım- ların eb adı da tip 1 e nazaran biraz daha geniş tu- tulmuştur.
Tip 2 A taksimat adedi ve eb'ad itibariyle tip 2 gibidir. Yalnız tertip şekli değişiktir.
Tip 3 de zemin katta fazla olarak bir çalışma odası vardır. Diğer odalar ve servis kısımları da da- ha geniş v e ferahtır.
Evlerin temel tabanı grobeton, temel ve b o d - rum duvarları çimentolu kireç harçlı taş duvar, üst kat duvar ve bölmeleri tuğladır. Döşemeler ve üst kat tavaniyle saçaklar betonarmedir. Yalnız b o d - rumsuz kısımların döşemesi b l o k a j üstüne grobeton- dur. Çatı oturtma ahşaptır ve Eskişehir arslan kire- midiyle örtülecektir.
D ö ş e m e kaplamaları, zemin katta mozayık bordürlü desenli ve renkli karosiman, üst kat 'oda- larında ahşap, b o d r u m d a çimento şap; banyo, mut- fak ve teraslarda mozayıktır. Merdivenler ve korku- luk mozayıktır. Korkuluk üstü cilâlı sert ağaç kü- peştedir.
Teras korkulukları zemin katta mozayık kü-
ANITA6A TASABDUr -EVL-ECf fOOP-EDATİFl"
T l D I DA 5 O D A L I -EV, ÖLÇÜ • J-SO » I • -ı
İL
A
L J «
I , ı I | . • , :ı V ' . i i f a J I I . ı ı ı
N A II
n c—
ö*. CÖBChüs J C L
İ f e l m
^
'1=3
pST KÎfi^ • , Ln_
'
r-1 nn r
Tip II A.
peşteli dolu duvar, üst katta boru parmaklık halin- dedir. Evlerin doğrama, sıva. badana ve boya işleri normal olacaktır. Evlerde su, elektrik ve havagazı tesisatı V>lacak, kalorifer tesisatı sonraya bırakıla- caktır. Her ev bodrumunda bir çamaşırlık, bir kö- mürlük ve bir de d e p o bulunacaktır.
Evlerin maliyeti şimdilik tip 1 için 16000, tip 2 için 19000, tip 3 için de 2 3 0 0 0 lira olarak tah- min edilmektedir.
Ankarada mesken buhranı had bir şekil aldı.
Ankaranın gittikçe ehemmiyetinin artması ve nüfusunun çoğalması 'ev buhranını had bir şekle sokmuştur. Birkaç yıldanberi inşaat faaliyetinin dur- ması bu buhranı şiddetlendiriyor. Bazı müteşebbis- ler, yeni yeni yapı kooperatifleri kurmağa teşebbüs etmektedirler. Ankaranın imar plânı içinde bulunan
arsaların fiyatları bu sebepten müthiş artmıştır. Y a - pı kooperatifçiliğinin esaslarından biri ise ucuz ar- sa teminidir. Ankara imar plânı çevresi içinde koo- peratifler için makul fiatla büyük arsalar temin etmek gayrı kabil bir şekle girmiştir.
Son günlerde Ankara valiliğinin, halka gazete- lerde yaptığı bir tamim bazı yeni kooperatiflerin şehrin imar progamı haricinde arsa temin etmekte olduklarını gösteriyor ve tamimde bu gibi yerlerde İnşaata katiyen müsaade edilemiyeceği ihtar edil- mektedir.
Arsa spekülâsyonuna karşı ilk tedbir şehrin i- mar sahasını genişletmek olmalıdır. Bu say »de kira ve arsa spekülâsyonunun önüne geçilebilir. V e yeni kooperatifler de ucuz arsa temin edebilirler.
Diğer taraftan, memnuniyetle öğrendiğimize nazaran C. H. Partisi Meclis grubunda da, Ankara- nın mesken buhranı işile meşgul olunulmaktadır. Bu
- r r
ANMADA TA5ADDUf fVUOI f O O P-C D ATID TIP : I . 6 ODALI £V,u »
IHI S
r~ =L
ÖLÇÜ -- 4-..50 ~ <MOO
i
I H S3I U \ r S a4 •İOÛN.Û?
ÖN 6ÖOÛNÛλ
"T
"PT^l i .. MfK
- -•'"-"1
=0 ....
<—5. I Ü İ
ffil -:, iba
ÜST KAT
4 - H i
m H
A n tfttr- 4
TC»*» *
±3—i I 1 I.' 1 t-ti • s ı ı ı ı | i j f * ! ^
J Ü J
H T
. . . m i
illi r
L
D
- J
Tip 3.
meselenin tetkiki için bir komisyonun seçildiğini yi- ne gazete havadisi olarak öğreniyoruz. Parti mec- lis grupunun müsmir kararlar alacağından eminiz.
Ankaranın bütün inşa zorluklarına rağmen ge- niş ölçüde bir ev inşaatı faaliyetine şiddetle 'htiyacı vardır.
