ARKİTEKT AYLIK VAPI SANATİ, ŞEHİRCİLİK

ARKİTEKT

r

f e n h e y e t i | Şehirlerin Bakımı. S e n a t ö r R. Öelsner |g M i m a r y e t i ş t i r i m i . Rrof. VV.SchütteH İnşaat ş a n t i y e - l e r i n i n f e n n î b a k ı m d a n teşkilâtı. V. Mimar Naci Mel- t e m | Mesken m e s e l e s i n i n halli. Ernest Reuter •

Beton Dozlarının Tertip ve k o t r ö l ü . Y. M ü h e n d i s Taaşpınar | Mimar M e h m e t Ağa ve Risalei- Mima- riye. T a h s i n Öz • Bibliyografi 2 H a b e l e r • Pisacet- v e l i .

J

X I I I ^{ü n c ü} Y ı l . 1 9 4 3 i s t a n b u l . F i a t ı 1 5 0 K u r u ş

L ' A R C H I T E C T E : ^RE V U E M E N S U E L L E D A R C H I T E O TURE.

D ' U R B A N I S M E e t d e D E C O R A T I O N

T H E A R C H İ T E C T : MONTHLY PUBUCATıON ON ARCHıTECTURE, C ı T Y P L A N N ı N G A N D D E C O R A T ı O N

D E R A R C H I T E K T • MONATSHEFT FÜR BAUKUNST. STAEDTEBAU U. DEKORATION

I N H A L T

A R K I T E K T

M o n a t s h e f t f ü r B a u k u n s t , S t a e d t e b a u u n d D e k o r a t i o n H e r a u s g e b e r : A r c h i t e k t Abidin Mortas u. Z e k i S a y â r . A n a d o l u Han 32. i s t a n b u l , 13. J a h r g a n g - No. 11-12 - 1943.

NVohnuıitfsproblem in Ankara A r c h . A . Mortaş S. 230

Internationale Messe I043 in İzmir 241 l 'ugarisches Pavilion auf der Messe 243 Pavilion von Palâstina und Buljarien 245 lîauausstelkiDf:: Sportfelder und Sportbauten 2 4 6 Einflüsse europaeiseher Baukunst auf die Amerikanische - 248

llafenbaıı vnn Iskenderon c. Technisches Büro des

Arbeitsmininisteriuıııs 2 5 2 Stadtpflege Prof. R . Oelsner 254

Die Berufsschulunş; ^l'^{e r} Architekten Prof. W . Schütte 2 5 8 T e c h o i s c h e Orîanisierung der Baus'ellen A r c h . Naci Meltem 2 o l

U'ejre zur Lösunjr der \Vohnuns:sfraKe Prof. Ernest Reuter 263 Mischverhaeltnisse und kontrolle des Betons Dıpl. Ing. Kenan Taşpın.-ır 272 Klassische Raukıınsr :

Baıımeister M e h m e t aga und das Bııch (Risalci M i m a r i y e ) Tahsin Ö z Direktör des

T o p k a p ı museums 276

BiicherbesprechıınK 2fr3 İNachrichten 284 Baumateıial preisc 286

S O M M A I R E

A R K I T E K T

Revue Mensueıie d ' A r c h i t e c t u r e , d ' U r b a n i s m e et d'Art D e c o r a t l f Arch. A b i d i n Mortas et Arch. Z e k i Sayâr.

A n a d o l u H a n No. 32. i s t a n b u l . 13 e m e Annee. No. 11-12 - 1943

I.e probltrme d'habitation d e la ville d'Ankara Arch. A b i d i n Mortaş P . 239

L.Exposıtion internationıle d e 19 3 â izmir 241 Le pavilion honjjrois â l'Exposition d'Izmir 243 Les Paviılons d e Bulgarie et celui de Palestine â 1 Exposition d'Izmir "245

L ' E x p o s i t i o n Architectııraie.des terrains des Sporı> Bureau teehnique de la directinıı generali- de l'organisation

sportive 24i>

• l.'InfUıence d e l'architecture e t ı t o p e c n c sur celle d e rA"tııcrique 248 I.:¹ construction du port d'lskenderon A l e s a n d r e ı j e ) iîureau teclıniques du nıinister

des traveaux pııblics 2 5 2 I.T'.ntreticiıt des vil c s P r o f . senatrur K. Oelsner 254

La fonııâtidiı des A r ç h i t e c f c s . W. Schütte 258 L'or«ani<ation technique des chantiers d e construction A r c h . >;;ci Meltıııı 2 6 1 l.es ınssures a prendre p o u r la q:ıestion d'habitation Prof. Ernest Keuter 263

l.a Preparatinn et le contrı'ılc des doses du beton Dipl. Inı;. K. Taşpınar 272 L'Architecte " M e h m e t aga_ ct sa re\'iıe d'Aıchitectıırc Tahsin Öz. Direcıeur du

Museede T o p k a p ı . istanbul 276 Hibliographie :

I— "La Peinture c n Tıırquie par Nurullah Herk 283 2 Coııımeııt faut-il profıter d e renerjfie hu-

maine en nötre p a y s p a ı Dfpl. In<;. Halit Arioglu

Les noılVelles 284 l.isıes des prıx de ıu..t6riaux d e Construction 286

HEMATEKT

TÜRKTYEDE E M S A L I O L M ı Y A N Y E G A N E Y E R L I T E C R I D M A D D E S I D I R ;

Almanyadaki ana fabrikasından satın alınan reçetesile imal edilir. On iki senedenberi Nafia ve sair Devlet Müesseselerinde memnuniyetle kullanılmaktadır

Çatı, taraça, yan cephe, bodrum ve temellerde, su ve rutubete karşı TECRLD işlerinde; kimyevî gaz ve Ha- mıza karşı muhafaza için H E M A T E K T en birinci vası- tadır.

Mufassal malûmat için broşürümüzü isteyiniz.

Nazarı dikkate: Harp dolayısile Avrupa ve Ameri- kadan hiçbir Tecrid maddesi gelmediği için bazı tanın- mış maddelerin burada taklitleri yapılıp piyasaya sü- rülmektedir. Bu gibi maddelerin formülleri fabrikalar- ca gayet mahrem tutulduğu için hiçbir vakit sslı gibi olamaz ve dolayısile tecrid vazifesini göremezler.

R E C E P Ç E T İ N K A Y A

HEMAKTET KİMYEVİ FABRİKA

GALATÂÎ Azapkapı T a r s a n e C a d . No. 261

ÖINLEDCE y i EVVEL . PUOOĞU et

, E BU e ÖN DE:

BiTUM ' M A M U L ATI

^ si^iLDtîiC-e YEStEBFi EBEDİ ÖMiiB V E C Ü R :

Sigorta Türk Anonim Şirketi

SERMAYESİ : 500.000 T. L.

M e r k e z i : A N K A R A

Muamelât Merkezi: İ S T A N B U L

YANGIN

NAKLİYAT

HA YA T KAZA

T e l g r a f adresi : K U R T A R A N

ANKARA 9 E R K E Z İ : Atatürk Bulvarı No. 177 T e l e f o n : 8 7 7 7

Posta Kutusu; 1059

MUAMELÂT M E R K E Z İ ; İstanbul, Galata Bankalar Caddesi Jeneral Han 4f l g c f lk â t Telefon : 4 3 9 4 3

P o s t a K n t o s u : 1315

SIEMENS

RADYO

Fennin en son harikası

E L E K T R O N

TÜRK ANONİM ŞİRKETİ

İ S T A N B U L — G A L A T A , V Ç Y V O D A C A D D E S İ No. 58 — 60 — 62 « Posta kutusu: Galata 1144 Telefon: 41460 Telegraf adresi: E L E K T R O N

A N A D O L U

MADENİ EŞYA TİCARETHANESİ

Hiisnii Tezel - Hüseyin Sayıoğiu

NALBURİYE — HIRDAVAT

MA'HMUDİYE CADDESİ No. 24 Galata . İstanbul. Tel: 43190

r

ABDULLAH TOKAÇ

DEMİR TİCARETHANESİ

Beton çubuk, Köşebent, Lama ve

« U » demirleri, Demir ve Çelik borular, demir saç

•

ADRES-: İSKELE CADDESİ No. 11/13 T o p h a n e

Telegraf: ABTOKAÇ Telef: 42125

Ö D Ü N Ç P A R A

VAKIF PARALAR İDARESİ

Her türlü kolaylıkla, ehven ve müsait şart.

larla kâıgir binalara, Bitmemiş inşaat ve kıymetli arsalara ödünç para verir.

VAKIFLAR İDARESİ

Sıkıntılı zamanınızda en kısa yoldan yardımınıza koşan müessesedir.

ADRES: Yenipostane karşısında, Valide Han birinci kat — İSTANBUL

TELEFON: 23659

f

S İ G O R T A A N O N İ M S I P K E T I

Çocuklarının yetim kaldıkları takdirde tahsilleri- ni. kızlarının çehizlerini düşünen babaların İhtiyarlıkta muhtaç ve kimsesiz kalmanın bed- bahtlığını gençliğinde düşünebilen durendiş

kimselerin

Her türlü sigorta muamelelerinde emniyet, sür'at ve intizam

İstanbul Bahçekapı Taşhan kat 3 Telefon : 24263/2

Telgraf : Doğantaş istanbul

BRONZ - NİKEL

F A B R İ K A S I YAPILAR İÇİN:

Her modelde kilit Kok ve ağızlıkları Çekmeler, vesaire.

Sarı, nikel ve kronaj Üzerine mostra takımları Vestiyer, askı ve saire, işleri Taahhüdü.

EHVEN — SAĞLAM — GÜZEL Ş E V K E T ÇADIRCI

Fincancılar Rıza Paşa Yokuşu No. 17

ABDİ

ÖZAKTAŞ

Mozaik taşları, Çini ve Künk Fabrikası

. »

İstanbul, Unkapan, Yavuz Sinan mahallesi, Camiişerif sokak No. 2-4-6

TELEFON: 2412S

ANKARA ŞUBESİ VARDIR.

KOMÜN BİLGİSİ

( Şehirciliğe Giriş )

Yazan : Prof. E r n e s t R e u t e r 348 sayfa, fiatı iki Lira. Satış yeri:

Üniversite Kitapevi

İstanbul

İçindekiler : Komün Bilgisi mefhumu. Ko- mün iş sahaları, Komünlerin i- dare hukuku. Komünlerin mali meseleleri, Komünlerin yapı iş- leri. Komünlerin âmme hizmet- leri, içtimaî muavenet ve sıhhat işleri. Komünlerin kültürel işleri, İdari vahdet olarak Komün, Bibliyografya, Istılahlar, Şekil- , 1er, Resimler, Fihrist.

\

r

ANADOLU

S İ G O R T A Ş İ R K E T İ

TÜRKİVE CUMHURİYETİ ZİRAAT VE TÜRKİYE İŞ BANKALARININ KURUMUDUR

Sermaye ve ihtiyatları: 5 . 8 3 2 . 0 0 0 Liradır

Tesis tarihi olan

1925

senesinden beri yaptığı sigortalar:

K A R A D A : Yangın - kiracı, şagil, mal sahibi ve komşu mes'uliyeti - kira za- rarları - yıldırım - zelzele - infilâk - havagazi iştiali - makina ka- zası ve motör iştiali - kara nakliyatı harp sigortaları.

D E N İ Z D E : Bütün deniz tehlikelerine karşı deniz nakliyatı - gemi ve motör tekneleri - mayın - torpil - alelûmum deniz harp sigortaları.

H A V A D A : Tayyare sigortaları - tayyare seferlerinde pilot ve yolcuların si- gortaları.

K A Z A D A : insanın maruz kalabileceği her türlü kaza - iş kazaları - otomo- bil - kazaları - malî mes'ulıyet - makine kırılması sigortaları.

H A Y A T T A : Temettülü veya temettüsüz olarak ölüm tehlikesiyle beraber:

Tasarruf için: «M u h t e 1 i t» ve «T a m m u h t e l i t» - aile istik- balini temin için: I r a 111 a i 1 e» - kızlar için: «C i h a z» - çocuk- lar için: « T a h s i l v e t e r b i y e» - ihtiyarlık için: «İ r a t » - hastalık veya kaza neticesinde malûl kalmaya karşı: « M a l û l » sigortaları.

İ Ş S A H A S I N D A : Atölyeler, fabrikalar, maden ocakları gibi iş yerlerinde ve tica- rethane, bankalarda ve meslekî teşekküllerle birliklerde çalışan- ların hayat, ölüm ve kazalarını temin eden grup sigortaları.

istanbul, Yenipostahane karşısı, Büyük Kınacıyan Han. Telefon: 34294. Hayat Kısmı: 20541.

V J

AHÎTtn

S A Y I : 1 4 3 - 1 4 4

Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K v e S Ü S L E Y İ C İ S A N A T L A R D E R G İ S İ S A H İ P L E R l : Y. M İ M A R A B İ D İ N M O R T A Ş v e Y. M İ M A R Z E K İ S A Y A R İ D A R E Y E R İ : A N A D O L U H A N N o . 3 2 - 3 3 İ S T A N B U L . T E L E F O N : 21307

B a ş yazı

A n k a r a d a M e s k e n M e s e l e s i

Y. M i m a r A b i d i r , M o r t a ş

Ankaranın nüfusu, tahminleri geçen bir hızla arttı. Son yılların iktisadî güçlükleri yüzünden ve malzemesizlikten, hususî inşaat durunca, ikametgâh- lar işba haline geldi. Bugün mesken meselesi had dev- rinde bir hastalık, bir buhran şeklindedir, Kimse yap- tığı raari'dî fedakârlıkla mütenasip sayılabilecek bir yerde oturamıyor; kimse bu vaziyete bir tedbir bula- mıyor; herkes şahsım ve ailesini iyi kötü barındırmak kaygusiıle binbir tanıdığa baş vuruyor; en uygunsuz şartlarla bir kombinezon (bulunca katlanıyor-,; her gün mustarip ve her gün şikâyetçi olarak evinde oturuyor.

Fazla gelirli yabancılar Ankaranın kira piya- sasını, ev sahiplerinin ahlâk ve insaf telâkkilerini altüst edecek mikyasta yükseltti. Normal gelirli bir Türk ailesinin bu sahada yabancılarla bir arttırma- ya iştirake takati kâfi değildir. Hele evlerin mobil- yalı olarak kiraya verilmesi birçok kapıları Türk aile- lerine kapamıştır. Yalnız eskiden bir eve yerleşmiş kiracılar, ev sahiplerinin ekseriya gözüne batmakla beraber, normal şartlar altında sayılabilecek şekilde ikamet etmektedirler. Esasen bütün dert Ankaraya yeni ıtayin olunan memurların, 'herhangi bir vesile ile Ankarada yaşaması icap eden ailelerin başında-

dır.

Ankara Ticaret, veya ziraat merkezi değildir, devlet merkezidir. Onun için daha ziyade bir me- murlar şehridir. Memurun geliri muayyendir ve devlet tarafından ödenir. Memurun aylığı, yiyeceği ve giyeceği kadar mesken işi de kendisi için ibirinci plânda ehemmiyetli bir meseledir.

Büyük memurlar, gerek ailevî vaziyetleri, ge- rek tasarrufları sayesinde mesken işini halletmek hususunda nisbeten müsait bir halde olabilirler. Fa- kat küçük memurların bu hususta büsbütün perişan bir vaziyette oldukları muhakkaktır.

Ankaranın mesken buhranı halledilemez bir mevzu mudur? Halledilmeğe değmez bir mesele

midir? Kim, hangi makam bu işle alâkadar olmalı- dır? En faydalı, en âcil, en iktisadî, hülâsa en tat- minkâr hal şekli ne olabilir?..

Bakanlıklar arkasında memurlara ikametgâh mır.takası olarak ayrılan sahaya birkaç yıl evv-îi bir ec-

nebi mimara yaptırılan 500 dairelik apartmanlar projesi bugüne kadar birçok kereler ele alınmış, bir türlü tahakkuk ettirilmek imkânı bulunamamıştır.

Mütevazı bir Türk ailesinin yaşayış şartlarına hiç.

bir zaman uyınıyacak bir yabancı projesinin tatbik edilmemiş olması bir bakımdan isabetli olmuşsa da, proje işi yeniden Türk mimarları arasında bir müsa- baka açılmak sureıtile halledilebilirdi. Devletin, yük- sek bir görüşle bu işlerin ehemmiyetini takdir etmiş ve maddî fedakârlığı memnuniyetle göze almış ol- masına rağmen ikinci ve üçüncü ellerin kâfi miktar- da bilgi ve enerji gösterememiş olması yüzünden böyle mühim bir dâvanın akamete uğramış olması- na esef etmemek kabil değildir.

Bu yıl yeniden teşkil edilen bir komisyon An- karanın mesken buhranını önlemeik ve icabında bir-

kaç bin mesken inşası çarelerini aramak üzere vazi- felendirilmiştir. Fakat bu komisyon da maalesef ne esaslı bir etüd hazırlayabilmiş, ne de ciddî bir şekil- de tatbikata geçebilecek bir faaliyet göstermiştir.

Komisyon, içinde bir mimar bulunmayan âzalarının kanaat, bilgi ve salâhiyetile iktifa etmiş, bu hususta en ziyade <*örgü ve salâhiyet sahibi olduğu şüphesiz bulunan mimarların fikrine müracaata lüzum görme-

miştir. Mühim bir ihtisasa ihtiyaç gösteren bir işi ü- zerine alan bir komisyonda azalar kendi branşların- da ne kadar kuvvetli olursa olsunlar, meslekleri ha- ricinde bir mevzula meşgul olmak vaziyetinde kal- dıkları zaman o sahada hakikî ihtisası olan bir mes- lek adamile beraber çalışmayı tabiî görmelidirler.

Yüksek makannların büyük bir hüsnüniyetle bu işi tevdi ettikleri komisyonların alâka veya etüd ek- sikliğine mühim bir dâvayı feda etmek şüphesiz doğ- ru olamaz.

Bahusus ki bundan sonra da Ankaranm nüfusu günden güne artmaya, şehir büyük bir gelişme gös- termeye namzettir. Mesken meselesi dün olduğu ka- dar bugün de halledilmeye şiddetle muhtaçtır. Harp ortasında, binbir ağır şart altında inşaat yapan mem- leketlerden neyimiz eksiktir? Malzeme ve işçi eksik- liğinden şikâyete hakkımız yoktur. İcap eden tahsi- satı da devlet her zaman şayanı şükran bir fedakâr- lıkla bu işe ayırmayı kabul etmiştir. O halde bizde eksik olan, vtrholi ibir organizasyon fikri ile meslekî ve idarî bilgilere dayanan büyük salahiyetli bir e- nerjiden başka bir şey olamaz.

Mesken dâvasının hallinde bııgün geç kalmış vaziyetteyiz. Umumî bir ofis kurularak bütün inşa- atı bir elden idare etmek, Ankaraya birkaç bin ika- metgâh temin etmek bugün için belki aşırı bir te- mennidir. Fakat her vekâlet ve diğer resmî ve yarı resmî daire bütçesinden ortalama 400 bin lira ayır- mak suretile ve tutan 10 milyon lirayı geçmemek üzere en iktisadî bir tarzda inşaat imkânları araştırı- larak beheri on bin liralık bin ikametgâh temin et- mek halen de mümkündür.

Bu Cbin ikametgâhı ikişer, üçer ve dörder odalı olmak üzere üç tip üzerinden bir veya ikişer katlı sıra evler halinde bahçesile beraber 200 _ 250 met- re murabbalık arsalar üzerine tertiplemek iktisadî olur. Arsanın ucuz olduğu yerlerde münferit veya çift evler de yapılabilir. Ev şeklinin tesloiti, yerinde

yapılacak etüdün neticesine bağlıdır.

Yapılacak evler bodrumsuz olmalı, temelleri taş duvar; beden ve esas bölme duvarları bir tuğla;

ara bölmeler yarım tuğla veya bağdadi; zemin kat döşemesi blokaj üzerine grobeton, onun üzerine de ımozayik; merdiven, çatı ve üst kat döşemesi beton arnıe hatıl üzeune ahşap kirişlemeli geçme tıhta ol- malıdır. Yalnız banyo döşemesi betonarme üzerine mozayik; tavanlar bağdadi üzerine kıtıklı kireç sıva yapılmalıdır. Pencere ve kapılar mahdut birkaç tip olarak ve ihtiyacı tam karşılayacak ebatta olmalıdır.

İnşaat en basit ve ucuz malzeme ile, fakat temiz ve titiz bir işçilikle yapılmalı; Ihiç bir lükse, hiç bir

fazlalığa müsaade edilmemeli ve eb'at, en mübrem ihtiyaçlar düşünülerek asgarî tutulmalıdır.

Bu sade ve iktisadî programı beğenmiyerek işin büyüğüne ve lüksüne kaçmak bu meseleyi çık- maza götürür. Yukarıda şartları kaba taslak yazılan ıbu evler ne kadar basii olursa olsun her halde bugün- memurlarımızın oturduğu bodrum, çatı katı, eski ve harap ahşap evler gibi barınaklardan çok daha güzel, temiz, sıhhî ve iç açıcı olacaktır. (

Bir masraf ihtiyar edilip bir teşkilât kurulduktan sonra daha esaslı, daha uzun ömürlü ve daha büyük ikametgâhlar yapılmalı düşüncesi bugün için yerinde değildir. Fiyatların, yaşayış tarzlarının ve istikbale ait tahminlerin normal olmadığı bir zamanda yaşıyo- ruz. Bugün için yalnız en âcil ihtiyaçları karşılamak vaziyetindeyiz, ve tedbirler daima içinde bulunulan şartlara uygun olmalıdır.

Son zamanlarda Ankaradaki şiddetli mesken ihtiyacı, günün sıkı ve zor şartlarına rağmen bazı hamleler yaparak biraz olsun ferahlamak temayülünü göstermiştir.

İş Bankası, memurları için Ibu yıl 50 ev yaptırdı.

Evler nisan (başında tamamen ikmal edilmiş olacaktır.

Bu teşebbüs, diğer banka ve resmi dairelere örnek o- lacak mahiyette güzel bir başarıdır. Yalnız bankanın

evleri iktisadî bir kontroldan geçmemiş, orta bir me- mura ağır gelecek bir şekilde büyük ve lüks tutul- muştur.

Maliye memurlarının kurduğu tasarruf (tasar- ruf) evleri kooperatifi, ağır faizlerle temin et- tiği karşılıklarla inşasına başladığı 60 evi ikmale ça- lışan hususî bir teşebbüstür. Bu kooperatifde de ikti- sadî hudut gözetilmemiş, normal zamanın inşa edile- bilecek zenginlikte müstakil villâlar inşa edilmiştir.

Bütün bu ve Ibuna mümasil teşebbüsler ufak mikyasta ve mevziî mahiyettedir. Esas büyük tedbir- leri bütçelerinden memurlarının terfiine para ayıra- bilecek daire ve müesseselerden beklemeliyiz. Bu mü- esseseler ve daireler çok esaslı ve iktisadî bir program-

la ve bir mimarın veya bir fen heyetinin bilgisini, gör- güsünü, inşa tekniğini ve san'atini temsil eden proje- lerle memur evlerini tahakkuk ettirmeli ve Ankara- nm mesken buhranını önlemeye çalışmalıdır.

Kültür Park'ın ve Fuarın havadan alınmış bir resmi

1 9 4 3 İ z m i r F u a r l

Eu yıl da dünya buhranına rağmen İzmir bey- nelmilel fuarı açıldı. Nakliyat zorluklarına rağmen Fuara dışarıdan geçen yıldan fazla rağbet olmuş,

sıra ile, ingiltere, Almanya, İtalya, Macaristan, Ro- manya, Filistin ve ilk defa olmak üzere Bulgaristan iştirak etmiştir.

Bu yıl, her ne kadar yeni yeni pavyonlara te- sadüf edlilmemişse de, birçok firmalar "ve deıvlet iktisadı teşekkülleri binalarını, standlarnı i3İah ede-

rek kısmen yenilemişlerdir. Bu yılın yeni pavyonu Macarlarınki olmuştur. Değerli bir Macar mimarı ta-

rafından yapılan bu pavyon emtia, malzeme itibari- le nazarı dikkati çeken¹ bir ziyaretgâh olmuştur.

Bulgaristan, sergi sarayının B pavyonunun ya- rısını işgal etmiştir. Bu saha takriben 300 metre mu- rabbaı kadardı. Filistin geçen seneki pavyonunda idi. İngiltere, Almanya, sergi sarayı içinde yer almış- lardır. Almanlar geniş bir yer ve çeşitli bir malzeme

ve emtia teşhir ediyorlardı.

İzmir Fuarı dünyanın hemen hiç bir yerinde ıbu gibi tezahürlere tesadüf edilmiyen bir .lamanda kü-

çük nisbette bile olsa bir hareket sayılır. Yolcu tren- lerinde zorluk olduğu için, fuar münasebetile tarife- lerde tenzilât yapılmamıştır. Buna rağmen Fuarı zi- yaret edenler mühim bir yekûn tutmuştur.

Fuarın kurulduğu Kültür Park tesis edildiği va- kitten beri yıldan yıla inkişaf etmekte ve güzelleş- mektedir. Belediye ve Fuar Müdürlüğü büyük bir ihtimamla Kültür Parkı itmama çalışmaktadırlar. Bu

münasebetle her yıl sergilerde bazı yeniliklere tesa- düf ol'.ınniciktrtcır. Meselâ fuarın gece tenviratı çok güzel ve mükemmel bir haldedir. Fuar içindeki göl

ve bilhassa göldeki adacık ve gazinosu dikilen a- ğaçlar ve tarhlar bu yıl daha güzelleşmiş idi. Yollar ikmal edilmiş etrafa dikilen ağaçlar bilhassa palmiye- ler iyi bir şekilde büyümüştür.

Diğer taraftan hayvanat bahçesi de bir çok pavyonları ile orta bir şehre lâyık bir eser haline gelmektedir. Eğe havalisinin ve Türkiyenin vahşi hayvanları, kuşları, haşeratı yavaş yavaş burada top- lanmakta, kolleksiyonlar itmam «dilmektedir

Velhasıl, fuar ve Kültür Park İzmirin içtimaî 'hayatında mühim yer tutan bir varlık olmaktadır.

Gelenleri, gündüz gölgeli yollarında ve yıldızlı gecelerinde, saatlerce meşgul edecek, gezdirecek olan bu dinlenme parkının İzcnire bir hususiye t bah- şettiği .muhakkaktır.

Belediyenin, fuar müdürlüğünün bu hususta sarfettikleri «mekier tamamen yerinde olduğundan kendilerini tebrik ederiz.

Maarif paviyonu Prof. Bruno Taut

Sergi Sarayının gece görünüşü İzmir Belediyesi fen heyeti

Göl, adacık ve gazinosu. Yük. Mimar Ferruh Örel

iH"

Macar Pavyonu Umumî görünüşü

İ z m i r F u a r ı n d a

Bu yıl Macaristan, İzmir Fuarına geniş bir suret- ts iştirak e tmiştir. Fuarda yeni inşa edilen tek bina Ma- car paviyonudur. Eu paviyonda bir çok ticaret ve sa- nayi eşyası teşhir edildiği giibi, serginin açık bulundu- ğu müddet zaafında, Macar âdetleri, kültürü, sanatı hakkında küçük konferanslar da verilmiştir. Dünya harbi dolay'sıle memleketimizde bir çok Avrupa dev- letleri endüstrisinden boşalan yeri Macarlar doldur- mak istemişler ve ihtiyaçlarımızı karşılamağa çalışmış- lardır. Bu münasebetle son yıllarda Macarisianla tica- ret faaliyetimiz genişlemiş olduğundan bu inkişafın ne- ticeleri Fuarda da hissedilir bir şekilde görülmüştür.

Macar paviyonu sergi mimarîsi bakımından gü- zel bir eserdir. Bugünkü malzeme mahrumiyetine ve maliyetin çok yüksek olmasına rağmen paviyona iyi bir mimarî şekil verilmiştir. İzmirin sıcak iklimi gözö- nünde tutulduğu için antrenin önüne çok geniş direkli ve üzeri kapalı bir giriş (rsvak) yapılmıştır. Bu saha- nın altında Macaristan ile Türklerin eski ve kültürel münasebetlerini gösteren vıesikalar, Macaristandaki Türk anıtarının fotoğrafileri teşhir edilmiştir.

Foio: Veli Demir Sender.

M a c a r P a v i y o n u

iv

lü ^ r

" \

V ^{m. \}

- V \ J . „ J s

-1- •

• • • •

C~77r- C

I.

— - f

~~ u D

-1- •

• • • •

Plân

Paviyona girilince plânda iki numara ile göste- rilen kısımda Macar içtimaî hayatı, Macaristanın gü- zelliklerini gösteren müteaddit panorama ve diyaro- malar yapılmıştır, üçüncü ve dördüncü kısım muhte- lif endüstri ve sanat branşlarına ait eşyanın teşhirine tahsis edilmiştir. Ayrıca binanın sonunda bir Macar avlusu tanzim edilmiştir. Paviyonda teşhir edilen kül- türel vesikalar ve ticaret eşyası şu suretle tanzim •edil- miştir. 3irinci kısımda yukarıda yazdığımız gibi eski

3 — Antre

Tiirk-Macar münasebetlerine ait vesikalar, ikinci kı- sımda Macarasiaiîiıj, millî ve içtimaî, siyasî hayatına fıit dokümanlar, üçüncü kısımda keza Macaristanın muhtelif içtimaî müessese ve kurumlarını, medenî var- lığını gösteren malûmatı havi vesikalar, dördüncü kı-

2 — Holden diğer görünüş

4 — Direkli antreden diğer görünüş

sımda (avlu) Macar sineması, maarifi, turizmi, ev sa- natları, Ma,car deniz ticareti ve tersanesi hak'.nda ma- lûmat ve dokümanlar teşhir edilmiştir.

Macaristanın izmir Fuarına gösterdiği bu derin alâkaya teşekkür ederiz.

Bulgaristan standının şeref köşesi

Filistin pavyonunun dıştan göıünüşü

Bulgaristan standının diğer bir görünüşü Filistin pavyonunun iç görünüşü

İ z m i r F u a r ı n d a

F i l i s t i n v e B u l g a r P a v i y o n l a r ı

Bu seneki Fuarda Filistin geçen seneki paviyo- nunu kullanmış ve içeride bazı değişiklikler yapmış- tır. Bulgaristan sergK sarayında 300 metre murabbaı kadar bir yer kiralamış ve burada eşyalarını teşhir etmiştir.

Bulgar standları gayet sade ve basit malzeme ile tertiplenmiştir.

Stand içinde bir köşe şeref holü olarak tanzim e-

dilmiştir. Bu bölmelerin tertip ve tanziminde Bulgar motiflerinden istifade edimiştir. Diğer kısımlarda bir takım bölme ve camekânlar yapılmışın Buralarda, Bulgar elişleri, küçük sanatları, ziraat mahsulleri gibi Bulgaristana has eşya ve mahsulât teşhir edilmiştir.

Bir başlangıç olmak itibarile Bulgaristan standı muvaffak olmuş bir eser sayılabilir.

İlli"®'

Yozgat spor sahası maketinin iki görünüşü Foto Şiııasi Barutçu

S p o r S a h a l a r ı M i m a r î S e r g i s i

Y. M . O r h a n S e f a ve K. A h m e d A r u

Ankarada, Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü tarafından, Cümhuriyetin 20 inci yıldönümü müna- sebetile, sergi evinde, memleketin muhtelif yerlerin- de inşa edilen veya inşası düşünülen spor sahaları ve spor tesislerinin proje, grafik, fotoğraf ve ma- ketleri teşhir edildi.

Bu mevzu bizde ilk defa ele alınmış olmakla beraber muvaffakiyetle tertip edilmiş ve sergiyi g'e- zenlerin takdir ve alâkasını kazanmıştır.

Maketler umumiyetle itinalı yapılmıştır. Sergi- nin tertibi, elde mevcut mahdut dokümanı kıymet- lendirecek mahiyettedir. Muhtelif sporlara ait saha tesislerinin enteresan detayları, eb'at ve evsafı mun- tazam desenlerle anlatılmıştır. İnşa edilmiş saha ve tesislerin mevcudu ve ilerleyiş şekilleri grafik ve fo- toğraflarla tesibit edilmiştir.

Bütün bunların tetkiki sırasında, spor işlerine gerekli ehemmiyeti vermek hususunda geç kalmış

Fatih stadı jimnastikhar.esi Y. Mimar N. Doğu

olduğumuz ve henüz ıbu sabada bir varlık teşkil e- decek bir emeğin ortada olmadığı göze çarpmak- tadır.

Sergiden, ziyaretçide kalan intiba, vesaitsiz bir hüsnüniyetin gayretli, fakat mütevazı çalışmaları şeklinde hülâsa edilebilir.

Projeler, memleketimizde 'bu işlere tahsis edi- len paranın mahdut oluşu yüzünden en sade ve ih- tiyacı en iddiasız bir şekilde karşılayacak surette tanzim edilmiştir.

Mecidiyeköy stadı Y. M. Şi. Şahingiray ve Fazıl Aysu

Türk mimarının, iktisadî durumumuzu daima göz- önünde tutmak hususunda gösterdiği samimî ve an- layışlı hareketi belirtmek borcumuzdur. Ecnebi mi- marların her türlü inşaî mevzularda bize tahmil et- tikleri ve sırf gösteriş istihdaf eden egoist ve altın- dan kalkılmaz külfetleri düşünerek Türk mimarının

dürüst hareket tarzını doğru anlamak ve takdir et- mek lâzımdır.

Spor sahaları sergisinden aldığımız birkaç res- mi burada neşrediyoruz.

B a ş k a M e m l e k e t l e r d e M i m a r î :

A v r u p a n ı n , A m e r i k a n M i m a r i s i n e T e s i r l e r i

Bir milletin karakterinin en kuvvetli tezahü- rü mimarisindedir. Mimarinin vücuda gelmesi ise a- sırlara muhtaçtır. Müstemleke halinde bir memleke- tin hususî "bir mimarî tarzı yoktur, ora halkı ance;k hicret ettikleri memleketlerin usullerine tevarüs et- mişlerdir.

Amerika muhacirleri alelacele yapmış oldukları muvakkat evlerin yerlerine hakikî evler kurmağa başladıkları zaman ana vatanlarının muhtelif uslüp ve inşaat usûlleri kendisini belli etmiştir.

Florida, Louisiana, Yeni Meksika, ve Kaliforniya da mevcut olan kilise ve katedraller İspanyol asıllarını açıkça gösterir. Hüdson vadisi, Long Isand ve New - York'un bazı kısımarında Holandadan gelen muhacirler yerleşmişti. Orada tuğla ile süslenmiş,

ahşap, çatıları geniş basit fakat ahenkli, uzun ve ba- sık binalar vardır.

Alman ve Fransız muhacirlerinin New - York, New Jersey, Pensilvanya da inşa ettikleri binalar ise eski komşuları lngilizlerinkine çok benzeyen inşaat idi. Pensilvanya'daki, (bügünkü çiftlik binaları eski İngiliz, Alman ve W e k h uslüplerinin bir terkibidir.

New England da İngiliz Tesiri

On sekizinci asırda, Şimali Amerikanın ingiliz kolonilerinde ingiliz tesirleri arttı. Sir Ohristopher Wren gibi, Londranın meşhur St. Paul katedralinin mimarının, çizdiği plânlar New England ve orta, Şi- mali Atlantik sahillerinin güzel kiliselerinde model

olarak kullanıldı. Filadelfiyadaki "Hürriyet Sarayı,, gibi Jumumî binalarda da ingiliz mimarlığının tesirle- ri görüldü.

Amerika hükümetinin esaslı (bir surette kurul- masından sonra umumî binalara olan ihtiyaç ta arttı.

Genç Cumhuriyetin mimarisi Avrupanın klâsik ıöne- sansı ve bilhassa, srkı temaslar dolayısile, Fransanm tesirinde kaldı. Waşington şehri Majör Pierre Charles L'Enfant ismindeki bir fransız tarafından kurulmuş- tur. Reisicumhurun oturduğu Beyaz ev, Hazine bina- sı, ye kongrenin içtima ettiği Capitol'un orta kısmı gibi eski Washington binaları, Avrupanın klasik tesirini gösteren âbidelerdir.

Meşhur Amerikan mimarı Frank Lcyd Wright

Gotik Üslûbun Amerikada Canlanması Roma ve Yunan tesireri 1 860 daki dahilî harbe kadar Amerikan mimarisine hakim oldu. Bu devri bir çok şehirlerde görebiliriz. |Bu tarihten evvelki se- nelerde İngilterede Gotik tarzı mimarisinin canlan- ması, Amerikan mimarisinde de tesirini göstermiştir.

New-York'taki Trinity Kilisesi, St. Paul Katedrali ve bir çok kütüphane ve kolejler bu tarzı mimaridedir.

Dahili harbin bitmesinden bir kaç sene sonra Avrupada tahsil etmıiş iki meşhuTAmerikanmimarı Richard M. Hunt ve Henry H. Richardson'un çalış- maları ile yeni bir Avrupa tesiri kendini gösterdi.

Oonnecticut'in Ansoıüa şehrinde "vVilliam Lescaze m inşa ettiği orta mektep, W. lescase İsviçreli olup Birleş'k Amerikanın meş- hur beynelmilel mimarla- rındandır.

Hum, rönesans stilini canlandırmış ve dehasını oTga- nize bir plan ve müsbet !bir tarzla New - York şehrinin meşhur "Metropolitan sanat müzesi gibi abidelerde göstermiştir Parisiıı «Ecole des Beaux - Arts ınd&n mezun Ric'hardson ise cenubî Fransanın daha basit ve¹ daha sağlam romanesk tarzını almıştır. Onun kuvvetli tesiri bâlâ Amerikan mimarisinde kendini gösterir.

Bistonda'ki Triniiy Kilisesi ve Pensilvanya da Petts- burgh'daki bir gok bina Richardson'un eseridir.

Böylece üsluplar! yirmi beş sene kadar kuvvetli gösterilen Ecole des Beaux-Arts talebelerinin klasik ve

romansk üslupları yirmibeş sene kadar kuvveti bir te- sir halinde hüküm sürdü.

Wright'm Büyük Tesiri

Bu asrın başlangıcındaki senelerde büyük A m e - rikan mimarı Frank Loyd Wrigh.t kendi sahasında yalnız Amerikada değil, bütün dünyada münakaşa ka-

bul etmez bir baş oîdu. Wright eski üsulu terk ede- rek büsbütün yen: bir tarzı mimarî vücuda getirmiştir.

O ve bazı musırları eski Avrupa tarzını taklit ederek bazen, hattâ Avrupalılardan çok daha zevkli bir tarz vücuda getirmek kabiliyetini göstermişlerdir. Böylece Amerikan mimarisi asırlardan sonra hususî karekterini almağa başlamıştır. 1914-18 harbinden sonra da bir çok mimar grupları Wright'ın kuvvetli tesirlerine halel getirmeden Amerikan mimarisini yeni Avrupa üslubu

ile zenginleştirmişlerdir. |

Bu yeni devrin başlangıcı 1922 de Chicago Tri-

büne kulesi için yapılan beynelmilel müsabaka diye gösterilebilir. Hemen hemen bütün Amerika mimarla- rının bu yüksek bina için çizdikleri resimler, projeler Gotik rönesans veya Roman tarzında idi. Birinci mü- kâfat New. York'lu Raymond Hood'un Gotik projesi- ne verildi, ikinciliği ise Finlandiyalı Eliel Saarinen ka- zandı. Yüksek bir cephe üzerinde, süsler koymuş olan projesi, Amerika mimarları tarafından daha çok be- ğenilen bu ecnebi mimarın umumiyetle Amerika mi- marlarını da geçerek hususî bir Amerikan problemini hallettiği kabul edildi. Bir çok mimar Saarinen'in tesi- rinde kalarak modern tarzı hararetle kabul ettiler.

Beynelmilel "Üslubun Müessisleri

Bu esnada bir çok mimar ve hoca Avrupanın modern mimarlarıyla çalışarak tecrübelerini arttırmış- lardı. Bunlardan bilhassa dördü Beynelmilel tarzın mucidi diye anılan meşhur mimarlar şunlardı:

Almanyada Walter Gropius ve Mies Van der Rohe, İsviçrede doğmuş Parisli Le Coıbusier, ve Hollandalı Oud. Seri halinde yeni tarz modelini ilk çizen

Le Corbusier olmuştur. İki Alman mimarı da Alman- yada Dessau şehrinde çalışıyordu. Bu mektepten çıkan fikirler bir çok mahir Amerikan mimarlarına ilhamlar vermiştir.

Bu tesirler, Hitler - Mussolini tazyikinden daha evvel başlıyan, münevverlerin Avrupadan Amerikaya hicretile büsbütün arttı. Pietro Bellusohi ve Raphael S. Soriano Italyadan, William Lescaze Isviçreden;

Racinedeki S. C. Johnson ve son Müessesenin mo- dern methali, Frank. L.

Wright tarafından inşa edilmiştir.

Le Corbusier'nin talebesi R'chard J. Neutra ve R. M.

Schindler Avusturyadan Amerikaya geldiler. Alman- yadan da meşhur \Valter Gropius, Mics Van der Rohe ve onların Sauhaus'daki şerikleri Mar;ele Bıe- uer ile Moholy-Nagy dahi geldi. Eliel Saarineıı Fin- lândiyadan, Rutenberg ire îsviçreden gelmişlerdi.

Amerika Önderliğine Yardım

Avrupa ve Amerikada tanınmış olan bu mimar- ların Amerikan mimarisinin modern mimarideki ön- derliğine çok yardımları olmuştur. Onların Avrupai ve modern görüşlerinin Amerika mesken mimarîsi üzerinde kuvveili tesirleri oldu. Belluschi Oregon da, Gropius ve Breuer Massachuset'de Lescaze Minasota ve New-Yark'ta, Schindler ve Soriano da Kaliforniya-

da güzel evler ve villalar inşa ettiler. Ev inşaatındaki bugünkü durum Fransız ve Alman kübizminin beyaz kutu ve silindirlerinden çok uzaktır.

1930 da endüstri binaları ve umumî binalar ilk defa beynelmilel üslupla oraya çıkmağa başladı. İçin- de Frank L. Wright'den ve eski endüstri binalarından

alınmış unsurlar olmakla beraber bu üslup hariçten gelme bir tarzdı, karekteri tamamile değişikti. Eski alışılmış desenleri mümkün olduğu kadar kaldırarak sathı kuvvetle meydana çıkaran ve akla yakın yeni şekillerle, yeni malzeme ile gözleri, süssüz; temiz hatların ve sade satıhların güzelliğine açıyordu.

H c w ile Lescaze

Beynelmilel tarzın en maruf mümessilleri A m e - rikalı George H o w ile İsviçreli William Lescaze'dir.

Bunlar Filadelfiya'daki Tasarruf Sandığı yüksek-bi- nası ile muhtelif şehirlerde yaptıkarı mektep ve New- York'taki kooperatif evlerin planlarıyla tanınmışlar- dır. Ecnebi bir memlekette doğmuş Amerikan mi- marlarından bir diğeri de Richard J. Neutra'dır. Bir zamanlar \Vright ile beraber çalışmış elan Neutra yirmi sene kadar evvel Kaliforniya'da Los Ancelosta

"Rush City,, denilen maruıf modern evler projelerini vücuda getirmeğe muvaffak olmuştur. R.M. Schindler ile teşriki mesai ederek bu projeleri çizen Neutra modern inşaat üsullerine dayanarak mütecanis tarzı mimariyi Amerikada ilk defa muvaffakiyetle tatbik etmiştir. Ayni zamanda çelik iskeleler kullanarak köy evleri ve Amerikanın problemlerinden biri olar.

hal projelerini de çok jinahirane bir surette yapmağa muvaffak olmuştur. İkinci bir mimar grubu Amerikan yollarındaki benzin istasyonlarını yapmakla tanın- mıştır. Amerika da yetişmiş Daub ile modern Avrupa mimarlarından ders almış Alfred Clauss, Standard Oil şirketi için kırkı mütecaviz benzin istasyonu inşa etmişlerdir.

İşte bu suretle Avrupa Amerikan mimarisi üze- rinde kuvvetli ve müfit tesirlerini göstermiştir. Fakat son zamanlarda Amerikaya öğrenmek üzere veya

Pennsylvaniamn Pitttsburgh şehrinde Walter Gropius ve Maıcel Brsuer tarafından inşa edilen bir evin iç ve dış görünüşleri

inşaat yapmak için gelen artistler artık kendilerinden evvel gelenler gibi esaslı bir stil getirememişlerdir.

Amerika nihayet kendi ruhunu meydan koymuş ve yeni gelenler de bu havaya uyarak henüz olan

bu memleketin ihtiyaçlarına yardım etmişlerdir.

Onlar ve onların talebeleri ruhen kozmopolit fakat şekil ve teferruat itibariyle yerli olan Amerikan mi-

marisinin müessisleridir. ^C

Arkitekt, F.L. Wr!ghi'in hayatı

Makalede iami geçen bu mimar Amerikada Mi- mari bir ekole sahiptir. Yarattığı m'ımarinin hayranları çok olduğu gibi, eserleri bazan

tenkitlere uğramıştır. (Wright) tabiatı sever, eserle- rini dcima inşa ettiği şehirlerin ananesine, arazinin ta- biatına uydurmağa gayret etmiştir. Japon ve Meksika mimarîlerini uzun seneler tetkik etmiş (San Fransis- k o ) da inşa ettiği binaların bir çoğunda bu üsluplar- dan mülhem olmuştur. Klasik Üslupları kullanmadığı g.'bi en son devrin Kübismine kapılmamış, fakat yeni eserlerinde şahsiyetini göstermeğe ımuvaffak olmuş-

tur. (Wright) çok kabiliyetli bir mimar olduğu halde, uzan meslek hayatında Amerika gibi büyük bir mem-

lekette seri inşaat ve büyük şehircilik faaliyetinden uzak kalmıştır.

Bu haii tenkit edilir ve bunun sebebinin tabiata olan büyük alâkasından ileri geldiği söylenir.

(\Vright) in hayatı şehirlerden uzakta geçm ştir.

Oturduğu köyün en yakın şehirden 40 mil, uzak ol- duğu söylenir.

(Wright-Rayt) yarattığı mimari ekolü da- ima müdafaa etmiştir. Kendi üslubunu taşıyan evle- rinde malzeme olarak ekseriya taş, tuğla, ağacı seçmiş, mecbur olmadıkça betonarmeye ve demire müracaat etmemiştir. Bu suretle tabiata'yakın ve uygun eserler verdiğini söyler, şöyle der: — Tabiata uygun bir bi- nada üslubun kıymet ve ehemmiyeti yoktur.

İskenderun limanı inşaatı

i s k e n d e r u n L

T a t b i k : N.

Memleketimizin limanlan çok mahduttur. Di- yebiliriz ki saltanat devrinde yabancı şirketlere inşa- ası imtiyazlarla verilen birkaç limanımızdan sonra, otuz yıldanberi memleketimizde esaslı hiç bir liman inşa edilmemiştir. Yabancıların Türkiyede yaptığı li- manlar ise kifayetsin ve basit bjirer tesisattan başka

bir şey değildir. Halbuki kara hudutlarından çok fazla sahillere malik olan Türkiyenin modern liman tesisatına daima ihtiyacı olmuş, ve bunu her zaman hissedimişse de bu ihtiyaç filiyat sahasına bir türlü

girememiştir.

Memleketimizde demiryolu inşaatına müvazi bir liman inşaatı faaliyeti her nedense yaratılama- mıştır.

Limansızlık, ve modern liman tesisatının nok- sanlığı iktisadî bünyemize senelerce tesir etmiş ve hâlen de etmektedir. Devletin liman inşaatı program-

i m a n ı İ n ş a a t ı

'. f e n heyeti

lan meyanında Akdeniz limanlarından Mersinin in- şası da mevcuttu.

(Hatay) m yurdumuza tekrar iltihakından son- ra körfez içinde tabiî bir liman olan (İskenderun) un tabiî üstünlüğü burasının süratle inşasını icap et-

ti ımiştir.

İleride yapılacak geniş liman tesisatına bir baş- langıç olmak üzere, evvelâ, büyük tonajdaki gemi- lerin yanaşmasını temin için derin sular istikametin- de sahile amud bir betonarme iskelenin bugün in- şaatı hemen hemen bitmek üzeredir. Bu iskelenin ge- nişliği 50 metre olup, yanaşan gemilerin yanına k/t- dar vagonların gelmesini temin için birkaç hattın bir- den döşenmesine müsaittir. Bu suretle boşaltma ve yük-

leme işlerinde kolaylık olacağı ve azamî zaman ka- zanılacağı gibi mühim para tasarrufunu da temin e- decektir. Diğer taraftan Akdenizde mühim bir itha- lât ve ihracat iskelesi vasfını haiz olan iskenderun-

da marşandiz katarları için geniş ve müteaddit hat- lar tesis edilmekte, büyük antrepoların inşasına baş- latılmış bulunulmaktadır. İskelenin inşa tarzı beton armedir. Betonarme burgulu kazık sistemine göre inşa edilmektedir. Kazıkların bazı yerlerde kuturları 108 sm. ye kadar genişlemektedir. Kazıkların üzeri- ne iskelenin döşemesi tecrit edilmek suretile konul- muştur.

İskenderun limanı devletin programlayıp ta- hakkuk ettirdiği limanların ilki olması dolayısile

ehemmiyetlidir.

Şehircilik :

Ş e h i r l e r i n B a k ı m ı

Y a z a n : S e n a t ö r R. Ö e l s n e r

G. S . Akademisinde ve Y. M. Mektebinde Profesör

T ü r k ç e y e ç e v i r e n : A . K o l a t a n

Eğer ben Anadoluda bir şehrin inşaat memuru olsaydım:

Her saat yeni inşaat yapmayı düşünürdüm.

Fakat temizleme, yıkma ve açmanın da ne kadar mühim olduğunu hiç gözümden kaçırmazdım. Yeni inşaata sarfedüecek paraların ancak ufak bir kısmı ile yapılabildiği için temizleme, yıkma ve açma işi yapma işinden kolaydır. Bu işler bazan, mevcut iş- çiler ve malzeme ile yapılabilir. Bu takdirde lâzım

olan para gayet azdır. Bazan da iş sadece bir teş- kilât meselesidir ve cadde ve sokaklara mücavir bi- naların sahiplerine yaptırılır. Bu takdirde belediye hiç bir para masraf etmez. Küçük bir şehirde bir yı- ğın toprak ve ç ö p vardı. Esas itilbarile mükemmel bir adam olan belediye reisi bana dedi ki: «Evet bunları kaldırtacağım. Fakat plânı bekliyorum. Plân bitince derhal kaldırıp attıracağım!»

Muhakkak ki bu iş için plânı beklemeye lüzum yok- tur. Yıkmak, bakım ve temiz tutmak işleri umumî şe-

hir plânı olmadan da yapılabilir. Belediye reisinin ba- na verdiği cevabın biraz da şimdiye kadar tutulan y o - lun değersiz bir şey olduğu ve yeni sistem bilginin her şeyi ve her işi yoluna koyacağı tarzındaki bir zih- niyetten ileri geldiği belli oluyor: Caddelerin ve so-

kakların iki tarafındaki binaların bir hizada olması, evler, resmî binalar; yeşil sahalar ve nihayet açmak ve kaldırmak işleri hep yeni sistem sayesinde hal- ledilecektir.

Hayır! Eski Türk şehirleri makul sebepler do- layısiyle dar Ibir surette inşa edilmiştir. Asayiş ve u- cuzluk düşünceleri bu sebepleri teşkil eder. Sadece yarı şehir, yarı köy mahiyetindeki mahalleler bun- da bir istisnalık gösterirler. Fakat bu eski nesiller akıllı bir surette düşünerek iş yapıyorlardı. Mânâ itibarile kuvvetli ve şekil verici bir dermanla çalışıyor-

lardı: Bu eski mahalleler estetik itibariyle çok defa modern plânlardan fersahlarca üstündürler. Sami- miyetimizi uyandırıp çeken sokaklar; hoşumuza gi-

diveren küçük küçük meydanlar; insanlığın yarattık- larının en yükseklerinden olan abidevî binalar gö- rüyoruz. Aklı başında bir şehirci durdurabileceği hiç bir ş e y i yıkmıyacaktır. Eski nesillerin yaptıkları ha- taları tashih edecektir. Bugünkü seyrüsefer işlerini;

sanayi inkişafını; sıhhat ve içtimaî yardım icabatm- daki ıslah edilmiş fikirleri onların daha o zamandan kavramış olmalarına imkân yoktu. Aklı başında bir şehirci her şeyden evvel şehre bir nizam ve intizam görünüşü •' erecektir. Buna lüzum hasıl olmuştur.

Çünkü berbatlıklar bazan yığın haline geldiklerin- den dolayı tahammülün hududunu aşarlar. Fakat belediye reisi, bununla beraber, kat'iyyen değişmi- yecek olan yüksek hedefine ve gayesine en ucuz ça- re ve tedbirlere baş vurmak suretile erişmeğe uğra- şacaktır. En ucuz iş yıkmak, açmak ve boşaltmaktır.

Şehirlerin görünüşte bıraktıkları intiba ne için bu derece birbirinden farklıdır? Çünkü şehirlerdeki âmir mevkiinde bulunan kimselerin yıkmak ve aç- mak işinin değeri hakkındaki noktai nazarları birbi- rinden çok farklı gibi göründüğündendir.

Bir şehrin bakımlı görünmesi için en mühim olan şey şüphesiz sokak ve cadde işleridir. Bir ma- hallenin temiz tutulması ancak oradaki cadde ve sokakların orta ve yaya kaldırımı kısımlarının iyi bakımlı bir halde bulunması takdirinde mümkün- dür. Ortası kaldırmışız sokakların kenarındaki ev-

lerin sahipleri kendilerini fazla bir masraf etmeğe mecbur saymazlar. Bu, belediyenin hizmetinde bir kaldırımcı postası ile veya müteaddit yerlerde birbi- rini müteakip olmak üzere bir defalık yapılacak bir iştir, işçilerin başına iyi bir nezaretçi konulursa se- mere fazla olur. Şehrin muhtelif semtlerinde beledi- ye depolar tesis ederse malzeme nakliyatı ve işçi taksimi çok kolay olur. Bu depolarda icap eden es- ki ve yeni kaldırım taşları, tuğlalar, kum ve çakıl malzemesi hazır bulundürulurj. Çiimejnto, çimento- dan yapılmış borular ve kanalizasyon bacaları kilit-

li mahallerde muhafaza edilir. Demir malzeme, bo- rular cadde ve sokak isimlerini gösteren levhalar, seyrü sefer işaretleri, yoll kapama tertibatı, lâmbalar,

marangozluk ve çilingirlik âlet ve edevatı da böy- ledir.

Cadde ve sokaklarda araba ve sairenin şiddet- le çarpması yüzünden hasıl olan çukurları bertaraf etmek için ekseriya birkaç kaldırım taşını kî-ldırıp yer- leştirmek kâfi gelir. Bu çukurlar tamir edilmezlerse yağmurlu havalarda çirkef çukuru ve temiz havalar- da ise bin türlü pisliğin buluştuğu bir mezbele ha- line gelirler. Salgın hastalıkların yayılmasına sebep olurlar. Çünkü bu çukurlar süpürnvekle iyi bir su- rette temizlenemezler. Fakat, herkesin kendi evinin

önünü süpürüp temizlemesini temin etmek ve buna muvaffak olmak lüzumludur. Gözle görülen büyük muvaffakiyetler birçok küçük ve münferit başarıla- rın bir araya gelmesile meydana çıkmışlardır. Bu küçük münferit işler onları yapanlar için o kadar ehemmiyetsizdir ki bu işleri cadde ve sokaklara mü- cavir evlerde oturanlardan beklemekte hiç bir çeki- necek nokta yoktur. Bundan başka, cadde ve sokak kenarlarındaki evlerin sahipleri ayni zamanda yaya kaldırımının bakımı ile de mükelleftirler. Şehirler- de yaya kaldırımları bozukluklarını her yerde görü- yoruz. Bunlar bazan yaya kaldırımının yüksekliğinin yanlış tayin edilmiş olmasından, ekseriya doldurul- muş olan alttaki toprağın çökmesnden ve bazan de malzeme fenalığından veya fena işçilikten ileri geliyor.

Teknik işlerin kontrolü inşaat dairesine, şehrin temiz tutulması işlerinin kontrolü temizlik işleri dai-

resine ait olup bunlar muayyen bir büyüklüğü aşan cadde ve sokaklarda işi bizzat yaparlar ve mücavir evlerin sahiplerinin vazifelerini kendi üzerlerine a- lırlar. Umum genişlği 8 metre olan sokaklarda bu usul tatbik edilebilir.

Eğer cadde, sokak ve meydanları intizamlı bir hale sokmak kabil olabilirse bu eski şebir ve kasaba- lar için müthiş bir ilerleyiş sayılmalıdır. Bu bakım arsa ve binalara da bir örnek teşkil eder. Binaların bahçeleri ve avluları da iyi, muntazam ve temiz bir bakıma tâbi tutulmağa başlanılır.

Bütün bu işler için çok bir şey lâzım olmadığı gibi hele pahalı malzemeye hiç lüzum yoktur. Çün- kü ekseriya başka bir yerden çıkarılıp kaldırılan malzeme buralarda kullanılabilir, meselâ kaldırım taşlan, kenar taşlan ve saire bu cümledendir. Geri- ye kalan bir işçi yevmiyelerinden ibaret olup bunlar

da burada çalışkan halktan alınacak işçilerle ve iyi

bir nezaret altında pek o kadar fazla bir masrafı mucip olmaz.

Ben şehir hudutları dahilinde açılıp ıboş bırakıl- mış meydanlara tahammül edemem. Bilhassa ana caddelerde bunlara yer vermem. Ana caddelerdeki boş arsaların ya ibahçe haline getirilmesi yahut düzle- tilmesi lâzımdır. Bunlar çok ciddi telâkki edilmesi icap eden tozların husulüne meydan veriyorlarsa üze-

rine reklâm ve ilân kâğıtları yapıştırılmamış bir çeşit veya arkatlı dükkânlar gîbi muvakkat inşaatla cadde- ye karşı kapatılmalıdır.

Toz belâsına karşı mücadele bazı ehemmiyetli şehirlerde kat'iyetle icra edilmelidir. İğrenç toz fe- lâketinden ve onun hasıl ettiği göz hastalıklanndan, ciğer hastalıklarından, yiyecek maddelerinin pislen- mesi gibi mahzurlardan kurtulmak için burada şehir- de oturanlar yazın kırlara, deniz kenarlarına, dağla- ra göç ediyorlar. Fakat şehirde kalanlar ve kalmak mecburiyetinde bulunanlar ne yapsınlar?

Sokak ve.caddelerin bakımından sonra en mü- him iş evlerin bakımıdır. Evlerin sıva ve boyalarına

iyi bir surette itina edilirse bir çok eski mahallelerin görünüşleri ehemmiyetli derecede iyileşir. Fakat ay- ni zamanda mevcut evlerin muhafazasına ve bün- yesinin bakımına doğru ehemmiyetli bir teşebbüste bulunulmuş olur. Bu mevcudu terketmek tamamen imkânsızdır. Hiç olmazsa Anadolunun ekseri şehir- lerinde bu ev mevcudunun kurtarılması mecburiyeti vardır. Çünkü ikametgâh ihtiyacı için lâzım olan bu müthiş mikjtatrlardaki binala!rı|n yerine yenlilerini

yapmak için çare ve zaman nasıl bulunabilir? Lâ- tince (Tabula rasa) tâbiri ile ifade edilen ( ( H e p s i - ni kökünden traş etamek usulünü ancak teknik ba- kımdan hiç tecrübe ve bilgisi olmıyan bir kimse mü- dafaa edebilir.

Evlerin sıva ve boyalarının iyileştirilmesi faali- yetinde sıvacı ve duvarcılarla boyacılar gibi mühim sanat mensuplan istifade ederler. Mal sahibinin bü-

yük bir masraf yapmasına lüzum yoktur. Emlâk ü- zerine borç veren banka ve müesseselere karşı ta- mirsiz ve bakımsız evlere nisbetle bütün bu bakım- lı binaların kıymeti yükselir. Bir binaya karşı daha fazla borç para alabilmek mümkün olunca da umu- mî bir iktisadî hareket ve faaliyet baş gösterir ve bu bilhassa inşaat sahasında kendisini belli eder.

İnşaat işlerinde danışma meselesine ben en bü- yük ehemmiyeti verirdim ve bunu ya bizzat kendim yapar veya en değerli memuruma yaptırırdım, çünkü kendisi bir şey bilmeyen bİT adam danışanlara da bir akıl veremez.

Danışanlara verilecek: fikirlerde esas olarak sağlam ve iyi şekilli binalar yapılmasını göz önünde

tutardım. Lüzumsuz ve zait her şeyden vaz geçilmeli- dir. Meselâ binaların önlerindeki bahçelere çekilen büyük duvar veya emsali paravanalar zaittir. Bu gi-

bi bahçeler önüne hiç bir engel konmazsa ve yahut da bunlar mümkün olduğu kadar hafif ve bütün caddeler de yeknasak şekilde yapılırsa şehrin görü- nüşü daha güzel olur.

İnşaat işlerinde danışma meselesi gibi inşaata itina meselesine de en yüksek tekâmülü vermeye uğraşırdım. İktisadî vaziyetleri iyi olmıyan kimsele- re karşı mülâyim davranılmakla beraber binaların bakımını hiç aman vermez bir inatla talep ve takip etmek lâzımıdır. (Sıvaların ve boyaların ıslahı gibi.) Millî bayramlar, sergi ve fuarlar, kongreler kurul- taylar, yüksek zatların ziyaretleri ve saire gibi vesi- leler çok defa böyle umumî bakım ve temizlenme faaliyetine vesile teşkil eder. Bu gibi işlere çok de- fa muayyen bir noktada başlanabilir. Meselâ Anka- rada, geç olmakla beraber kalenin bulunduğu tepe- de bu iş güzel ibİT surette başarılmıştır.

Belediyenin yapacağı inşa ve bina bakımı işleri halka daima güzel bir örnek teşkil etmelidir.

«Sıhhat kadar sari olan hiç bir şey yoktur!»

Bu güzel hekim sözüne uyarak şehrin muhte- lif yerlerinde grupla; halinde temiz semtler ve te- miz mahalleler yücude getirmelidir. Buralarda ba- kım, temizlik hâkim olmalı, binalar iyi, tamirli, bo- yalı, güzel sıvalı, önlerindeki bahçelerin duvar ve parmaklıkları muntazam, bahçeler bakımlı ve güzel bir halde bulunmalıdır. Böyle örnek mahalle ve semtler ve gruplar etrafa sirayet ederler. Birkaç se- ne sonra şehir hakikaten güzelleşir.

Ben Anadoluda daha küçük bir kasabanın in- şaat memuru olsaydım ve kasabanın elli senelik geliş- mesini gösteren, vekâletçe tasdikli plân önümde dur- saydı, önce ne yapardım?

1 — İlk iş olarak şehrin merkezini geliştirme- ğe uğraşırdım.. Etrafında resmî binalar bulunan bir meydan, güzel bir âbidenin etrafında bulunan bir meydan, ortasında bir cami inşa edilmiş bulunan bir meydan eğer hakikaten bakımlı ve güzel bir hale getirilir veya bu gibi âbide ve binaların etrafına böy-

le güzel meydanlar yapılırsa o şehirde oturan insan- lar tam mânâsile bir vatan ve yurt sevgisi peyda e- d'erler. Yabancılar ise bu şehirdeki hususiyete kar- şı takdir duygusu hasıl eder ve onu hiç unutmazlar.

Şelhrin merkezinde göze ve gönle hoş gelen her şeyi geliştirip ilerletirdim. Yâni her türlü lokanta ve o- teller, mahallî tarihe ait bir müze gibi fikir ve ruh

üzerinde müessir binalar ve ayni zamanda meyve ve çiçekler satılan bir pazar meydanı.

2 — Takip ettiğim sıra, yapılması kolay olan işlere göre tertip edilmiştir. Spor meydanını vücude getirmek için çabalardım. Bu meydanı hemen tam ve kat'î büyüklüğü ile tesis etmeğe lüzum yoktur.

Şimdilik yetecek tesisat kâfidir. Ancak ileride kat'î ve nihaî şeklini alabilmesi için meydanın icap eden büyüklükte bulunması lâzımdır. Bu meydanı tesis etmek için yetecek kadar para yoksa spor klüpleri- ne baş vurur ve bizzat onların çalışması ile bu mey- danı kendilerine yaptırırdım .

Şehir meclisi âzaları benim iyi niyetlerimi gö- rünce meydanın tamamlanması için lâzım olan parayı vermeğe belki meylederlerdi.

3 — Halkın istifadesine açılması mümkün olan bütün yeşil sahalardan hepsini açardım. Pilânda mevcut diğerlerini de belediye için satın almağa ça- lışır ve onları tedricen halka açardım. İstikbale ait vazifelere hazırlanmak üzere belediye tarafından ya-

pılan bu gibi arazi mübayaatına «arsa biriktirme e- konomisi» diyoruz. Arsa ve araziye sahip olmadıkça hiç bir belediye şehircilik yapamaz.

4 — Hiç olmazsa bir tek grup halinde yeni ev- ler yaptırırdım. Muhtelif tip evlerden mürekkep bir kaç grup yapabilirse elbet daha iyidir. Bu örnek ev-

lerde bahçe de mevcut olmalıdır. Bu suretle şehir halkı bu evlerin ikamet için çok daha elverişli, çok

daha rahat ve güzel olduğunu görür. V e bu evler- de ikametin daha da ucuza mal olduğunu anlar.

5 — Benim nezaret ve murakabem altında bu- lunan bütün hazır sıra işlerine müteallik binalara mümkün olduğu kadar iyi bir surette bakardım. Mek- tepler, hastahaneler, çocuk bahçeleri, çocuklaıa mahsus oyun meydanlan bu meyandadır.

6 — Yaptığım işleri halka konferanslarla ve örnek halinde resimler asmakla anlatmağa, kavrat- mağa uğraşırdım.

Çünkü insanlar ceza korkusile bile yapmadıkları şeyleri böyle anlayıp kavramak ile kendiliklerinden ve memnuniyetle yapmağa heves ederler.

Yukarıda söylediğim şeylerin bir çokları her halde herkesçe bilinen şeylerdendir. Buna rağmen söylemek mecburiyetinde idim. Çünkü yaptığım bir çok tetkik seyahatlerinde bilhassa böyle gayet tabiî ve herkesçe bilinen şeylerin ihmal edilip yapılmadı- ğını ve yapılması en güç olan projeler peşinden gidi- lip zahmetlere katlanıldığını görüyorum.

Hayır, ben Andoluda bir kasabanın inşaat me- m-JTU değilim ve Nafia Vekâletindeki güzel mes- leğimden ayrılmak da istemiyorum. Fakat o mesle-

ğe çok yüksek bir kıymet vermekteyim! İster küçük, ister büyük olsun, Anadoluda her şehir ve kasaba bir inşaat memuru bulundurmalıdır. Büyücek şehirlerde tam mânâsile bir şehirciye, küçüklerde ise mimarlık ve şehircilik bakımından görgülü herhangi bir kim- seye lüzum vardır. Bu lüzumu her zaman ve daima tebarüz ettireceğim ve derslerimde bunu tahakkuk ettirmeğe çalışacağım. Bu memurlar mevcut olmadı-

ğı için bazan belediyeler az semerelere çok masraflar ediyorlar. Her sene yüksek mekteplerden yetişmiş yeni bir grup şehirci memlekete yayılmalı, tecrübe- ler edinmeğe uğraşmalı ve sonra şehir ve kasabalara teknik bakımdan hizmet etmelidir.

Güzel memleketlerinin hayrı için bu elzemdir.

R. öelsner

A m e r i k a d a S t a n d a r t

Y a p ı l ı y o r .

v I e r

Aşağıdaki resimde görülen ve (Prefab, ismi verilen bu tip ev on işçi tarafından bir gün-

de kurulmaktadır.

Fabrikada muhtelif höcreler halinde imal edilmiş ev arsa üzerine nakledilerek bir araya

getirilmek euretile kurulmaktadır. Bu üniteler birbirlerine muhtelif geçmelerle birleştirilmekte-

dir. Bu sistem fabrikasyon evlerin hususiyeti ya tak, oturma odası, mutfak, banyo gibi ünitelerin

ayrı ayrı imal edilmiş olmasındadır. Hususî kam yonlarla inşaat yerine getirilen bu parçalar ba-

sit bir temel üzerinde oturtulmakta ve geçmelerle birleştirilmektedir. Bilâhara teras, teşkil eden

izolasyonlu örtü (Tavan) takılmaktadır.

Bütün Standard evlerde olduğu gibi bu tip evi imal edenlerin de iddeası bütün konforu ha-

iz ve pek ucuza mal olduğudur.

Tip evin şeması

M i m a r Y e t i ş t i r i m i

P r o f . W . S c h ü t t e

G. S. A k a d e m i s i »tölye P r o f e s ö r ü

Türkçeye çeviren: Halet ÇAMBEL Arkeoloji enstitüsünde asistan.

Güzel sanatların özü yaratmak ve meydana ge- tirmektir; mimarlık diğer güzel sanatlardan, bir mak- satla mukayyet olması .itibariyle ayrılır; nitekim mi- marlık, lıayata (en geniş ölçekte) sahnelik eden bina ve yapılara taştan, demirden, ağaçtan ve camdan maddî jbir kalıp vermekle mükelleftir.

'Mimarlık, maksatla maddenin buluşmasıdır' - büyük üstad Schmkel yapı sanatını işte böyle tarif etmiştir.

Fakat tabiatiyle bu, vaktiyle, tek taraflı faydacı (utilitarist) bir fonksiyonalizmin iddia ettiği şekilde, her maksada uygun şeyin kendiliğinden güzel olduğu mânasını ifade edemez. Bir yapının kendi işini lâyıkı ile. görebilmesi için sırf faydalı olmaktan daha çok şeye ihtiyaç vardır: bu, eserin şekliyle maksadının uygunluğudur; ve işte bunun ne şekilde anlaşılması icap ettiğine Schinkel'in eserleri birer misaldir: ope- rası. temsilleri akustik ve optik bakımdan iyi bir şe- kilde takip edebilmek üzere, içinde bir çok insanların teknik itibariyle münasip tarzda yerleşebildikleri bir binadır; fakat şekil ve nisbetleri, madde ve renkleriy- le seyircileri, sanat hazzınm duyulmasına hazırlayıcı bir ihtişam haleti ruhiyesi ile doldurur.

Muasır mimarlardan W . M. Dudok'un, talebe- leri, huzursuz sokaklardan okul binasına girmeden önce, bina boyunca çiçekler arasından geçirmesi de ayni şeydir; ve burada meselâ Sultan Ahmet camii- nin avlısına giren herkes hisseder ki, bu avlı pratik

olarak yalnız büyücek ibir kalabalığın toplanmasına değil, ayni zamanda insan benliğinin kendi kendisini toplanmasına da hizmet eder. Mimarî eserlerin hale- ti ruhiye muhtevalarını teşkil eden, ve onları güzel gösteren işte budur.

Yapı sanatında güzel, maksat ve vazifesini, a- melî ve mânevî bakımdan, işte bu mükemmel mâna- sında doldurabilendir. Mimarî ve mimarlıkta gü-

zellik, eserlerinin maksadına, ve kendi devrinin ya- şayışına bağlıdır, ve işe böylelikle yapı sanatı kendi devri kültürünün hususî şekilde bir ifadesidir.

( 1 ) . Yetiştirmenin maksadı

Mimarlık yetiştirim, genç adamı, kendi devri

kültür ve yaşayışının tam ortasına koymak; onu; ha- yatın şefkillendirilmesine yaratıcı olarak iştirake ha- zırlamak hedefine müteveccihtir.

Mimarî bir eserin - ister bina, ister bir şehircilik projesi olsun - meydana getirilmesi,

inşaatın maksadına, geniş münasebetlere ve (mahallî, millî ve iklime göre) hususî şartlara nüfuz ile başlar;

bunların tam idraki için de mimar, kendi tasavvur kudreti ile, doğru fikre ulaşır (fikir, akla gelir.) daha sonra -'akla gelen'- bu fikrin işlemesi, müşahhas"

laşıtırılması ve Jbilhassa resim ve ayni zamanda tarif ile de- arzı icap eder ve nihayet sıra projenin gerçekleştirilmesine gelir. (Projesini mi-

mar - ressam ve heykeltraş gibi - kendisi gerçek- leştirmez: dıvarları kendisi örmez") fikrinin ne şekilde hayata geçirilmesi gerektiğine dair etraf- lı talimat verir. Bu, bol sayıdaki yapı işlerinden her biri için, her çeşit malzeme ve her çeşit inşa tarzının, taşıma kabiliyet ve sağlamlıklarının, maliyet ve uygunluklarının, tam olarak bilinmesi suretiyle, onları, mutasavver artistik tesirin temi- nini mümkün kılacak tarzda tayin eden plân ve tariflerden ibarettir.

Şu halde mimarın yetiştirileibilmesi iki ayrı noktayı birleştirir:

1. istidat ve kabiliyetleri inkişaf ettirir - bunlar- sız artistik faaliyet mevcut değildir,

ve 2. Sanatın icrası için lüzumlu bilgiyi verir.

Bütün insanlar, kendilerini güzel sanatların te- sirlerine açık tutan kıvılcımı -kuvvetli veya zayıf- içle- rinde taşırlar; daha kuvvetli, daha faal olanlar, yaııi müstaitler' artistik bir velûaiyet derecesine kadar inkişaf edebilir.

Bu, -karakterin tekâmülü tarzında- kendi mu- ayyen devresini doldurmak ihtiyacında olan, ve genç adamın bütün varlığını kavnyan bir inkişaftır; ve bü- tün düşünce ve hissiyatın yaratıcı sonuca yönetilmesi - mimarı yetiştirmenin nüvesi, işte budur. En geç, ar- tistik öğretime girişin daha ilk gününden başlaması

gereken Ibu yetiştirim, 'olmakta bulunan' sanatkâra 'has iç iktidarın durup (dinlenmeden kuvvet bulması- na yol açar.

Sanat öğretilemez. Öğretilen bilgidir, 'yardımcı ilimler' dediklerimizdir. Böylelikle, meselâ mihanik, kendi sorularının incelenmesini hedef tutan 'saf bir ilim' olarak değil - bir 'yardımcı' mahiyetinde ve fa-

kat yine de, formüllerinin sırf şeklî kullanışlariyle değil, akademik faaliyetin en iyi mânâsında, tam bîr anlayışla tetkiki için lâzım ocuğu şekilde öğretilir.

Yapı malzemesinin evsaf, istimal ve inşa şekilleri de öğretilir. Öğretilen bir de mimarî eserlerin hedefle- riyle mütenasip taleplerdir. Bütün bu bilgi kümesi çok mühimdir, o mimar için lüzumludur, ve -müma- rese yoluyla iktidara çevrilmiş olarak - tasavvurlarla fikirler üzerinde istikamet tayin edici bir tesir icra eder.

Tasavvur kuvvetinin açılıp serpilmesi; emîn bir zevkin gelişip güzele ve sanakârane olana karşı has- sasiyetin uyanma ve artmasiyle başlar. Bu, hissediş ve kıymetlendiriş, kıymetliyi kıymetsizden ayırış ka- biliyetinin artmış şeklidir. Bu, meslekî terimler ve

- ızm'lerderı ibaret bir lâfıgüzaf değildir; bu, hakikî mânasında sanatkârane olanın kanat vuruşlariyle a- henkli canlı bir ihtizazdır.

Sanatkârın, sanat 'müstahsilinin' eserleri, görü- cünün, sanat 'müstehlikinin' işte bu hassasiyet ve şaş- maz zevkine karşıdır. Yapı sanatı 'müstahsilinin' yani mimaTin yetişimi, onun şek'l verme arzu ve şevkinin açılıp serp ilmesidir; ve tasavvur kabiliyetini, fikirle- rin biribiri peşi sıra mânisiz fışkırıp taşmasını müm- kün kılacak bir inkişaf seviyesine ulaştırmak maksa- diyle, akla gelenin kroki hâlinde tesbiti teşvik olun-- malıdır. Zaten öğretimin genç sanatkâra verebileceği en kıymetli şey, alabildiğine inkişaf ettirilmiş bir ta- savvur kuvvetidir.

V e ilk hamlıkla fikirlerin sökünü bir hercümerç manzarası gösterse bile -bunda korkulacak hiç bir şey yoktur - hayata geçirilme safhası her şeyi düzenler, ve yapı sanatında 'artistik serbestinin' mutlak bir keyfîli- ğe çevrilmesine izin vermez.

Mimarın tasavvur kuvveti ve bilgisi, fikirlerini ifade etme, ve tasavvurlarına plânlar hâlinde müşah- has bir şekil verme kabiliyetiyle tamamanmalıdir. Du- yulan ve aıanan nisbetler, yüksek ve basık bölümle- rin, aydın ve loş ışık tesirlerinin yekdiğerini kovalama- sı metreler ve santimetrelerle ifade olunmalı ve yapı- lan düşünülene uygun düşmelidir. Bu, meslek adamla- rı için olduğu kadar tatbikat içinde varittir.

Fakat bunun dışında genç mimarın, fikirlerini, meslekten olmiyanlarca anlaşılabilir bir hale koyma- yı, ayrı ayrı yapı sahipleri, resmî daireler ve icabında

ammeye de, plânı hakkında bir fikir vermeği öğ- renmesi lâzımdır. Bu, çizgi ve kelime ile olur. Şu hail- de kendi yapısını mimar, -mahallinde olacağı şekilde- manazır kaidelerine göre çizebilmeyi öğrenmeli, ve bunun için de fikirlerini -resimle izah ve tefsir edebil- dikleri nisbette- açıkça anlatabilmelidir.

Tersim kabiliyetinin tekâmmülü, inkişaf halinde- ki mimar için, bir ifade vasıtası olması bakımından ehemmiyetlidir. Fakat bu cihet hiç bir zaman kendi yardımcı mahiyetinin sınırı dışına çıkmamalıdır; (son devrin belki en ince zekâsına sahip mimarı Adolf Loos, yalnız resme kuvvet veren tek cepheli bir öğre-

timin tehlikeleri hakkında şunu der: 'Yapı sanatı mi- marlarca tersimî bir sanat derekesine düşürülmüştür.

En mükemmel yapılabilen değil, plânlarına kâğıt ü- zerinde en gösterişli şekli verdbilen en çok iş yap- maktadır. V e bu ikisi, birbirine tamamile zıt iki ayrı kutuptur... En iyi bir desinatör en kötü bir mi- mar. en iyi bir mimar en kötü bir desinatör olabilir...

Şöyle bir kalemde çırpıştırıveren' bugünün hâkimi- dir'. - Fritz Schumacher de buna benzer bir ifadede bulunmuştur.)

Nihayet -meslekî bilginin yanı sıra- umumî bilgi, kültürel hayatla artistik bakımdan işbirliğinde bulu- nan herkes için zarurîdir. Bu mânada yetiştirim, esas itibariyle, kendi kendini yetiştirmeğe devam fa- aliyetinde bir teşvik mahiyetini taşımalıdır.

(II). Yetiştirimin şekli

Bir doktor kendi sanatını yalnız teşrilh modelle, ri üzerinde ileri götüremez; bunun için o, canlı ada- ma muhtaçtır. Ayni şekilde mimarın saha ve bölüm- lerle alâkalı tasavvurlariyle artistik tecrübeleri, 'mü- şahhas şey ve yapılmış yapı' olmadan kazanılmaz.

T a m b i r m i m a r î y e t i ş i m , a n c a k t a h s i l ) i l e t a t b i k a t ı n s ı k ı i ş b ir l i g i s a y e s i n d e m ü m k ü n d ü r .

Eskiden -zanaat erbabında olduğu gibi- öğre- timin mutat şekli, tek bir 'yapı üstadı' yanında geçi- rilen tatbikat ve yetişimden ibaretti: nitekim sanat tarihinde çeşitli sanat mekteplerinden bahsedilir.

Bugün hayat o derece çok taraflı ve onun mimardan istediği şeyler o kadar çeşitlidir ki, mimarî yetiştirim de ayni nisbette çok veçheli olmak vaziyetindedir;

bunu, bir çok hocalar yanında (bir yüksek mektepte sistemli bir tedris yoluyla) yapılacak bir tahsil temin edebilir. V e böylelikle mimar, muhtelif hocalardan veya muhtelif yüksek mekteplerde -hattâ muhtelif memketerde- yer değiştire değiştire, yapı işlerini başka başka zaviyelerden görebilmeyi öğrenir.

Tahsilin birinci ile ikinci devreleri araşma ame- lî bir faaliyet devresinin idhali hususî bir kıymet ifa-