İ k l i m v e y a p ı d e r t l e r i
Y. Mimar B e h ç e t Û n s a i
6/Ö/3Ö t a r i h l i U l u s t a ç ı k a n F a l i h R ı f k ı A t a y ' ı n iklim ve b i n a başlıklı yazısı bazı n o k t a l a r d a h a k l ı o l d u ğ u k a d a r bir çok n o k t a l a r d a d a a y d ı n l a t ı l m a -ğ a m u k taçtır.
F a l i h R ı f k ı A t a y s e y a h a t n o t l a r ı ve siyasi m a k a l e l e r i n i n ardı g e l i n c e bazı bazı h e y k e l d e n , r e s i m d e n ve m i m a r l ı k t a n ko-n u ş m a ğ a başlar. U l u s t a ç ı k a ko-n bu s o ko-n yazısıko-nı d a b ö y l e bir yorgunluk s o n u n d a y a z d ı ğ ı n ı t a h m i n e t m e k g ü ç değildir.
B a z ı f ı r s a t l a r l a g ö r d ü ğ ü p r o j e v e b i n a l a r l a y i n e a y n i tarzda işittiği bir çok m i m a r l ı k m e s e l e l e r i n i birbirine k a r ı ş -tırmış v e y a y a n l ı ş k a v r a m ı ş o l d u ğ u k a d a r bazı n o k t a l a r d a d a hakikati h a t ı r l ı y a b i l m i ş t i r .
A t a y y a z ı s ı n a o r y a n t a s y o n m e s e l e s i ile başlıyor, b u m e s e l e n i n s a k a t v e y a n l ı ş bir ş e k i l d e tatbik edildiğini h a t t â g a f -let bile e d i l d i ğ i n i ilâve ederek m i s â l olarak A n k a r a d a büyük bir y a p ı m ı z d a b ü r o l a r ı n g ü n e ş c i h e t i n d e s a b a h t a n a k ş a m a k a d a r k a v r u l d u ğ u n u yazıyor. B u n a m u k a b i l di ğcr büyük bir b i n a m ı z da m e s e l e n i n n a s ı l h a l l e d i l m i ş o l d u ğ u na işaret ederek: B i n a n ı n projesi ü z e r i n d e m e s u l m ' a k a m d ü şüncelerini s ö y l e r k e n m i m a r y i n e ö n c e p h e n i n koridora h a s redildiği, ç a l ı ş m a o d a l a r ı n ı n a v l u ü z e r i n e a l ı n d ı ğ ı n ı b u v a z i -y e t t e d a i m a t e n k i d edileceklerine n a z a r ı d i k k a t i çeki-yor. B u n a proieniıı m i m a r ı şöyle karşılık veriyor:
— F a k a t ö n c e p h e y a z ı n m ü t e m a d i y e n g ü n e ş k ı ş ı n m ü t e m a d i y e n rüzgâr a l t ı n d a d ı r . M e m u r l a r ı n r a h a t ç a l ı ş m a s ı m a t -lûp değil m i d i r ? H e r k e s k a n i oluyor ve b u b i n a l a r d a b u şekilde i n ş a e d i liyor. B u r a d a A t a y ı n h a n g i binaları v e h a n g i m i m a r l a r ı k a s d t y l e d i ğ i n i k e s t i r m e k A n k a r a y ı t a n ı y a n l a r i ç i n bile zor d e -ğildir. İ y i olarak b a h s e t t i ğ i b i n a l a r bir e c n e b i m i m a r ı n eseridir. M a k a l e n i n ü s l û b u n d a n sezildiğine göre b u e c n e b i m i m a r ı n b i n a l a r ı n d a o r i y a n t a s y o n m e s e l e s i n i n n e o l d u ğ u n u görmüş v e ö ğ r e n m i ş i z d i r ! .
O r i y a n t a s y o n m i m a r l ı k t a ilk d ü ş ü n c e ve üzerinde ilk d u -rulan i p t i d a î bir m e s e l e d i r . D e ğ i l m i m a r , m i m a r o l m ı y a n l a r ı n da ilk a k l ı n a g e l e n şeydir. H e r k a i d e n ı n bir istisnası v e m e s e -lelerin d e r e c e i e h e m m i y e t i n e göre t a k d i m ve tehiri o l d u ğ u gi-bi bu p r e n s i p t e d e a y n i ş e y vardır. B a z a n b i n a n ı n u m u m î k o m p o z i s y o n u v e y a p l â n tekniği, i n ş a a t şekilleri v e e k o n o m i k hesapları bu h u s u s t a p r o j e h a z ı r l a y a n a t a m bir h a r e k e t s e r bestisi vermiyebilir. M i s â l olarak y i n e A t a y ı n iyi n ü m u n e o larak verdiği c e p h e d e koridoru v e s ü k û n e t i ç i n a v l u d a ç a l ı ş m a odaları b u l u n a n b i n a l a r d a n ikisi ü z e r i n d e biraz d a h a e t -raflı k o n u ş a l ı m :
İ k t i s a t v e N a f i a V e k â l e t i binaları...
B u b i n a l a r d a c e p h e ve cihetler m e s e l e s i birbirile m ü c a dele h a l i n d e d i r . O r t a bloklarda ş i m a l t a r a f ı n a koridor g e t i rilmiş ve c e n u b a bürolar yerleştirilmiştir. B ü r o l a r ş i m a l t a r a f ı n a k o n u l m u ş o l m a k t a n k u r t u l m u ş f a k a t g ü n e ş a l t ı n d a y a n
-m a k t a n k u r t u l a -m a -m ı ş t ı r . Y a n bloklarda b ü y ü k c a d d e üzerine helâlar, m e r d i v e n ve servis odaları yerleştirilmiştir. B u y a n bloklarda o r t a d a koridor ve iki t a r a f ı n d a ç a l ı ş m a büroları v a r -dır. B ü r o l a r ı n bir k ı s m ı b u şekilde g ü n e ş v a z i y e t i n e n i s b e t e n m ü s a i t o l m a k l a beraber diğer a v l u t a r a f ı n a d ü ş e n bürolar ö ğ l e d e n s o n r a g ü n e ş a l t ı n d a y a n m a k t a n muztariptirler. B i n a e n -a l e y h bir t -a k ı m i m k â n ve şer-ait d -a h i l i n d e m u v -a f ı k c i h e t l e r i n t e m i n i . m u t l a k o l m a k t a n k u r t u l m u ş t u r . M u t l a k v e t a m bir o r i y a n t a s y o n i ç i n d i s p o z i s y o n u n , daire t e ş k i l â t l a r ı n ı n , p a r a m e s e l e s i n i n .. V e saire ş a r t l a r ı n h e p birlikte m ü s a a d e k â r o l m a s ı lâzımdır. F a l i h R ı f k ı A t a y ı n b u b a p t a a n c a k k u l a k t a n d o l m a m a l û -m a t s a h i b i o l d u ğ u -m e y d a n d a d ı r . M e s e l e y i -m e v z u u b a h s e saik o l a n y u k a r ı d a işaret e t t i ğ i m i z o t o r i t e n i n ve m i m a r ı n p r o j e ü z e r i n d e k i k o n u ş m a l a r ı n ı d u y m u ş olmasıdır. N e t e k i m y a z m ı ş o l d u ğ u gibi A n k a r a i k l i m i n d e f y a z ı n m ü t e m a d i y e n g ü n e ş g ö r e n k ı ş ı n ise m ü t e m a d i y e n rüzgâr a l t ı n d a b u l u n a n ) bir c i h e t h a t ı r l a m a k kabil d e ğ ü d i r . F a l i h R ı f k ı y a z ı s ı n d a başka bir şey d a h a anlatıyor...
A v r u p a ş e b i r c i l e r i n d e n birile bir s e y a h a t e s n a s ı n d a S ü b h a n k ö y ü n d e n g e ç e r k e n şehirci K e r p i ç köy evlerini g ö s t e r e
-rek: 1 ı . ' J
— İ ş t e m o d e r n evler d e m i ş t i d i y e yazıyor, D e v a m edi-yor, E ğ l e n i y o r z a n n e t t i m , i z a h etti.
— B a k ı n ı z h i ç t e n a s ü b görüyor m u s u n u z . C e p h e n i n biri t a m a m i l e kapalıdır. B i r i n d e bir tek p e n c e r e var. D i ğ e r iki c e p h e ise p e n c e r e l e r l e d o n a t ı l m ı ş t ı r .
A t a y h e p Avrupalı m i m a r l a r , Avrupalı şehircilerin l â f -l a r ı n d a b ü y ü k k e r a m e t a r a m a k m e r a k ı n d a n k u r t u -l u p biraz m e m l e k e t m i m a r l a r ı n ı n k o n u ş m a l a r ı m d a d i n l e m i ş o l s a y d ı ş e -h i r c i m i m a r ı n -h e r -h a l d e a ğ z ı n d a n çıkanları şu b a ş c ü m l e ile y a n l ı ş a n l a m ı ş b u l u n m a z d ı . — B a k ı n ı z h i ç t e n a s ü b görüyor m u s u n u z ? B u l â f ı h i ç bir m i m a r ı n s a r f e d e c e ğ i n e i n a n m ı y o r u m . T i p projeler m e s e l e s i ü z e r i n d e d a h a g e n i ş d ü ş ü n m e ğ e ih-t i y a ç h i s s e ih-t ih-t i r e n bir m e s e l e d i r . Y a l n ı z h e r ş e y d e n e v v e l ş u n u t a s r i h e y l e m e l i d i r ki tip bi-n a l a r m a a ş l ı m i m a r l a r ı bi-n icat ettiği k a ç a m a k bir usul değildir.
projelerini h a z ı r l a m a s ı yalnız bir sene sürdü - çok evvelden her h a n g i bir yer i ç i n h a z ı r l a n m ı ş bir projeyi t i p olarak kabul eylemiş ve bunları İ s t a n b u l u n t e p e s i n e , deniz k e n a n n a b o s -t a n y a n ı n a , c a m i bi-tişiğine serpiş-tirivermiş-ti. B ö y l e bir -t a n e s i de m a k a l e d e yazıldığı gibi B o ğ a z ı n bir s a h i l i n e y a n l a m a s ı n a düşüvermiştir. B i f i t i p b i n a l a r ı n m u h i t ile n e k a d a r a h e n k l e nebileceğlne e n karakteristik bir misâldir. Biz de p r e n s i p o l a rak t i p binaların aleyhindeyiz. Eğer b u g ü n için daire m i m a risi bürolarında yukarıda bahseylediğimiz m a z e r e t l e r d e n d o -layı zaruri bir şekil h a l i n e girmiş ise tip p r o j e n i n tatbik edi-leceği v i l â y e t i n iklimine, m u h i t i n e , şehiricliğine, arkeoloji-sine, p e y s a j ı n a göre bir kere d a h a e l d e n geçirilerek ve tadil edilerek tatbik e d i l m e s i n i n m a h z u r u binnisbe h a f i f l e t e c e ğ i k a -n a a t i -n d e y i z .
Y a k ı n bir z a m a n d a daire m i m a r l ı k bürolarının g e n i ş l e tileceği g ü n tip projenin o r t a d a n yok o l a c a ğ ı n ı söylemek m ü m -kündür.
F a l i h R ı f k ı A t a y y a z ı s ı n a şöyle d e v a m ediyor: ( G a f l e t ettiğimiz ikinci n o k t a : Bir b i n a n ı n i n ş a s ı n a m i l -y o n l a r sarfederiz, f a k a t o n d a n s a n a t ı n hi'ssesi o l a n -yüzde ü ç v e y a beş proje ücretini tasarruf e t m e k isteriz. B u yüzde üç v e y a beş m a s r a f a k a t l a n m a k v e y a o n u tasarruf e t m e k b i n a yı güzel v e y a çirkin olarak elde e t m e k demektir. B i r m e m l e -k e t i n u m u m i s i m a s ı n ı m ü n f e r i t y a p ı l a r d a n her birinin ayrı ayrı m a n z a r a s ı ve hepsi arasındaki a h e n k i t e m i n eder. İ s t a n bulda h e r yerde h u s u s i v e y a resmî sarf b u tasarruf h a s -talığı y ü z ü n d e n pek çok çirkin binalar kurulmuştur.)
A t a y ı n bu fikirlerine iştirâk ederiz. Y a l n ı z b u n u t a m a m i l e t e m i n e t m e k içtimaî v e estetik terbiye ile birlikte beledî h a -y a t t a sıkı bir kontrol ile alâkahdır. entellektüel sınıf bile bir m ü t e a h h i d i n yüzde o n kârını t e s l i m eder de projeleri h a -z ı ı i ı y a n a d a m ı n ücretini f a -z l a görür.
Estetik t e r b i y e n i n v e san'atı a n l a m a k için l â z ı m g e l e n k ü l -t ü r ü n m e m l e k -t -t e kökleşeceği g ü n ü sabırsızlıkla bekliyoruz. Y a z ı sahibi N a f i a Vekâleti t a r a f ı n d a n bir yapı m a l z e m e l i
m i m a r l ı k ve şehircilik kongresi a ç ı l m a s ı n d a n bahsediyor. B u -n u -n f a y d a l ı olacağı-nı t a h m i -n etmekteyiz. Y a l -n ı z şekli üze-r i n d e b i ı a z d a h a duüze-rmalıyız .
M a l z e m e m u h i t v e iklim h a k k ı n d a salâhiyetli olanlarımı-z ı n bu baptaki m a l û m a t l a r ı a n c a k m u a y y e n sahalara, büyük vilâyet merkezlerine i n h i s a r eder. Zira b u m a l û m a t ı d a ancak h a y a t şekillerinin icabı olarak bulundukları yerlerde elde et-mişlerdir. B ö y l e bir iş i ç i n h a s s a t a n e t ü t y a p m ı ş de-ğillerdir. K o n g r e n e t i c e s i n i n b ü t ü n m e m l e k e t e ş a m i l olması m e m l e k e t i n her iklim m m t a k a s ı n d a başlıca etütler yapılması lâzımdır: M a h a l l i n d e yapılacak t e t k i k a t e s n a s ı n d a eski eser-lerde eski u s t a l a r ı n m e s e l e y e nasıl bir sureti h a l bulduklarını g ö r m e k z a m a n ı m ı z tekniğine ve m a t e r i y e l i n e tatbik şeklini a-raştırmak ve bizzat iklim ve m u h i t i d u y m a k v e y a ş a m a k M u h t e l i f noktalarda etüdleri i k m â l ederek m i m a r l a r ı n hazır-ladıkları raporları t o p l a m a k ve üzerlerinde u m u m i görüşmeler v® m ü n a k a ş a l a r y a p m a k A l ı n a n neticeler ilk d e f a h a k i k a t t e eksik olabilir. F a k a t m ü t e a k i p kongrelere k a d a r yapılacak tecrübelerle i k m â l e t m e k kabildir. B u m e m l e k e t etüdlerini H a l k P a r t i s i n i n a y n i g a y e ile r e s s a m l a r ı m ı z a t e m i n e t m i ş ol-m a l a r ı ol-m ş ü k r a n l a karşıladığıol-mız gibi ol-m i ol-m a r l a r için de bu gayelerle i m k â n verilmesini t e m e n n i ederiz.
H a t t â N a f i a V e k â l e t i n i n m u h t e l i f A v r u p a ve A m e r i k a m e m l e k e t l e r i n d e a y n i m a k s a t l a r l a t o p l a n a n kongerelere işti-rak ederek oralarda k o n u ş u l a n meseleleri a l ı n a n karar ve neticelerini y a p ı l a n işlerin bizim m e m l e k e t ç a p m a ve h u s u -s i y e t i n e -s i y e t i n e a d a p t e ederek ilk hazırlıklara b a ş l a m a -s ı çok ş a y a n , arzudur.
B ö y l e bir k o n g r e m a h a l l i m i m a r l ı ğ ı n d o ğ m a s ı n a d a çok y a r d ı m edebiliyor. Ş a h s î v e resmî mimarlık i ş l e r i n i n n i z a m a girmesi y a k ı n d a k a n u n i y e t kesbedeceğini ü m i t eylediğimiz m i m a r odaları t e ş k i l â t ı n ı n f a a l i y e t e g e ç m e s i ile t e m i n edilecektir. B u m ü l â h a z a l a r d a b ü t ü n bir k ü t l e n i n (estetik g ö -rüş ve terbiyesinin) tesisi ve t a m i m e y l e m e s i n i b e k l e m e ğ i de
