K A R A Y O L L A R I Ç A L I Ş M A L A R I
Buldozerle yol tesviyesi.
B u g ü n k ü motor devrinde herhangi bir memleket için yolların ehemmiyetini izah etmeye lüzum yoktur. Zira bugün, en m ü t e r a k k i memleketten, en iptidaî mem-lekete kadar, her yerde sabit olmuştur ki medeniyet, refah, bilgi ve sıhhat ancak yollar üzer'nden geçerek bir memleketin h e r köşesine vasıl olur. Her hangi bir memleketin seviyesini yükseltmek için evvelâ yollardan m ü -teşekkil iktisadî şantiyenin kurulması lâzımdır.
Gelirler ı
Yol mevzuu birçok bakımlardan hususiyeti haiz bir Devlet hizmetidir. Masrafı karşılayan Devlettir. İstifade eden halktır. Binaenaleyh Devlet bu işe tahsis edeceği parayı yoldan istifade edenlerden tahsil etmelidir. Yol-lar üzerinde seyreden vesaitten biletle ücret tahsili im-kânsız ve Devlet hizmeti m e f h u m u n a uygun olmadığı için gelirin yoldan istifade ile m ü t e n a s ' p ve ona bağlı bazı vergi ve resimler şeklinde tahsili uygun görülmüş-tür. Sarf edilecek meblâğlar yoldan istifade derecesine bağlanınca da varidatın yolların artmasile mütenasip o-larak artması için bu paraların yollardan daha çok vesa-itin istifadesini temin edecek şekilde sarfedilmesi zaru-reti meydana çıkar. Aksi takdirde varidatın yapım ve b a k ı m m a s r a f l a r ı m karşılıyacak şekilde artması m ü m -k ü n olamaz.
Programlar •
Varidat ile masraf arasında bu ahengi temin etmek için yollar gerek uzun vadeli ve gerekse kısa vadeli için evvelâ yol şebekelerinin tespiti lâzımdır. Yol prog-ramlarının tanziminde esas, zaten şebekeye dahil olan muhtelif yolların tercih sırasına konması ve eldeki para
imkânlarına ve m u h t e m e l varidata göre bunların, en mü-himlerinden başlamak suretile senelere ayrılmasıdır.
Binaenaleyh programların yapılabilmesi için şebe-kenin tesbitinden sonra tercih sırasının tayini lâzımdır. .Buna imkân verebilmek 'cin yolların geçeceği mıntıka-ların iktisadî, ziraî ve sosyal durumuna, mevcut ve muh-temel trafik miktarına, mevcut yollarm d u r u m u n a ait m a l û m a t ı n elde bulunması lâzımdır.
Bu m a l û m a t toplandıktan sonra bunlar tetkik edi-lerek en az masraf ihtiyarı ile en çok varidat getirecek ve hizmet ettiği m m t a k a y a en çok faydalı olacak yollar programın başına getirilir.
Meselâ: Mevcut yol, az bir ıslah ile vesaite d a h a e-min, daha sür'atii ve bütün sene geçit verecek hale getirilebiliyorsa ve bu yüzden gerek şimdiki trafik hacminin sağlıyacağı tasarruflar ve gerekse trafiğin a r t m a -sı dolayısile sağlanacak muntazam menfaatlar fazla ise o yol yeni ypılacak yollara tercihan ele alınmalıdır.
Kademeli İnşaat sistemi:
Yolların yapılmasında tam manasile iktisadî bir dü-şünce hâkim olup hiçb'r yola l ü z u m u n d a n fazla p a r a ya-tırılmaması esastır. Bu böyle olunca artık bir yol şebe-kesi t a h a k k u k ettirilirken derhal en iyi standartta bir yol ve bunun üzerine en pahalı bir kaplama yapmakla başlamayıp ancak, yol üzerinden geçen trafiğin icabet-tirdiği k a d a r ıslah etmek lâzımdır. Bu fikir Amerikada tatbik edilmekte olan ve bizim memleketin şartlarına pek uygun olan (Kademeli İnşaat) sistemini doğurmuş-tur.
Maraş - Malatya yolunda «ERKENEK.. Tüneli. 326 m. tulünde olan bu tünel Türkivede yapılan ilk karayolu tünelidir.
ve bunun neden bizim memlekette en uygun sistem ol-d u ğ u n u kısaca izah etmek fayol-dalı olur. Amerikaol-da mem-leketin sahasına nisbetle, n ü f u s kesafeti nisbeten az ve mesafeler uzundur. Birçok mıntıkalarda iktisadî inkişaf ancak yapılacak yollar sayesinde sağlanacaktır. Şu hal-de, evvelâ mıntıkalara asgarî masrafla ulaşmalı ve en kolay işlenebilecek potansiyel imkânları verimli bir ha-le sokmalıdır. İnkişaf sağlandıkça ve trafik arttıkça bir t a r a f t a n gelir artacak, diğer t a r a f t a n da, bu gelirle, bu yolların evsafı, artmış olan trafiği karşılayacak stan-dartlara çıkarılacaktır. Görülüyor ki bu sistemde b ü t ü n yol faaliyetinin kendi kendini besleyen bir gelişme seyri takip etmesine dikkat edilmektedir. A v r u p a d a ise d u r u m f a r k l ı d ı r . O r a d a n ü f u s k e s a f e t i fazla, u l a ş t ı r m a mesafele-ri nisbeten kısadır. Buradaki memleketlemesafele-rin hemen hep-si zaten iktisaden çok inkişaf etmiş vaziyettedirler. Mev-cut trafik ihtiyaçları yol yapılmasını zorlamaktadır. O-rada ekseriya yolun en iyi standartta yapılması lâzımdır ki derhal istifade edecek d u r u m d a olan kesif trafiğin tesirlerine m u k a v e m e t etsin. Bu mukayese karşısında memleketimizin d u r u m u gözönüne get.'rlirse kademeli inşaat sisteminin bizim şartlara ne kadar uygun olduğu anlaşılır.
Trafik Sayımlar ive Envanter :
P r o g r a m ı tespit ettikten sonra yolların en iktisadî şekilde yapılabilmesi için teknik çalışmalarda bazı nok-taların gözönünde bulundurulması lâzımdır. Modern an-layışa göre yolun masrafı iki ana kısma ayrılır:
1. Yolun etüdü, istimlâki, yapımı v e bakımı için Devlet t a r a f ı n d a n yapılan masraflar,
2. Üzerinden geçen vesaitin yaptığı masraflar, Yolun iktisadî olması için bu iki masraf unsurları-nın yalnız birisi değil f a k a t ikisinin y e k û n u asgari olma-lıdır. Bu sebeple şebeke tespit edildikten sonra derhal muhtelif çalışmalara başlamak lâzımdır. Evvelâ trafik sayımları yapıp mevcut trafik miktar ve evsafı tespit e-dilmelidir. Saniyen halihazır d u r u m u tespit etmek için yol envanteri yapılmalıdır. Bu iki etüd neticesinde yola ne gibi bir ıslah ameliyesi yapılması gerektiği tespit edi-lebilir.
İktisadî Etüd Proje :
Ondan sonra güzergâhın istikşaf ve etüdü yapılıp gerek inşa ve ıslah işlerinin maliyeti bakımından ve ge-rekse üzerinden geçen vesaitin en az masrafla seyahat edebilmes.ni sağlayan bir güzergâh haline getirilmesi bakımından neler yapmak lâzımgeldiği tespit edilir. Bu iş en tecrübeli mühendisler t a r a f ı n d a n yapılmalı ve ge-rek arazide gege-rek büroda en uygun ve en ucuz güzergâ-hı bulmak için vakit ve emek sarfından kaçınılmamalı-dır. Zira burada yapılacak bir hata yalnız yolun inşaa-tının daha pahalı olmasını değil aynı zamanda üzerinden işleyen vesaitin masrafını attırmak dolayısiyle yolun bü-tün ömrü boyunca halka masraflı bir hizmet olarak de-v a m etmesini intaç eder.
Araştırma ;
Asfalt yol yapımı.
bir yol yapılmasını temin edecek şekilde temel takviye halitasını ve kaplama m a k t a m ı tespit etmelidir.
Köprüler ;
K ö p r ü l e r de yolun bir kısmı olarak mütalâa edilme-li ve köprü yeri seçiedilme-lirken bunun, yolun u m u m î işletme ve maliyeti bünyesine zarar verecek m a s r a f l a r ı mucip olmamasına dikkat edilmelidir.
İnşaat Usulleri ;
Yolun gerek ıslah ve gerek inşa ameliyelerinin an-cak makineli çalışma sayesinde ucuza mal edildiği ve kazma k ü r e k l e yol yapımının adeta bir israf olduğu bu-g ü n herkesçe kabui edilmiş bir hakikattir. Bu sebeple bu işlerin de m a k i n e k u l l a n a r a k yapılması gerekir. Fiatla-rın ve yapım sistemlerinin buna göre ayarlanması gere-kir.
Yol muayyen bir şekilde ıslah veya inşa edildikten sonra bakım masraflarının da asgarî bir h a d d e
tutulma-sı lâzımdır. B u g ü n k ü ucuz tip yollar zaten mahiyetleri itibarile ucuzluk ve gerekli fennî evsafı sağlama bakı-m ı n d a n bakı-makine ile bakıbakı-ma tâbi t u t u l bakı-m a k bakı- mecburiyetin-dedirler.
Yol Kaplamasının Islahı :
Yolda trafik arttıkça bakım masrafı da artar. Trafik m u a y y e n bir hadde vasıl olunca yolun kaplamasını daha yüksek evsafta y a p m a k suretile bakım masrafları azal-tılır. Uzun vadeli bir hesapla, bakım m a s r a f ı n d a n elde edilecek tasarruf y ü k s e k s t a n d a r t t a b i r k a p l a m a n ı n ya-pılması için sarfedilecek p a r a d a n daha fazla olduğu za-m a n b u n u n k a p l a za-m a s ı n ı asfalt vesaire gibi daha y ü k s e k
evsafta y a p m a k lâzımdır. Bu hesapları yapabilmek için şebeke kontrol kesimlerine ayrılmalı ve her bir kesimde yapılan b ü t ü n masraflar daimî olarak ve üzerinden ge-çen trafiğin miktarı m u a y y e n fasılalı sayımlarla tespit edilmelidir.
1952 de y a p ı m işleri. Makine Bakımı :
Bu faal hizmetlerden maada yol çalışmalarının ik-mâl hizmetleri diyebileceğimiz diğer birçok faaliyetler daha vardır. Bunların başlıcası bakım işini en iyi bir şe-kilde yapacak surette eldeki makineleri daimî surette ba-kıma tâbi tutmak, tamir ve bakım tesislerinin en randı-manlı bir şekilde çalışmasını temin etmek hizmetidir.
Personel :
Teşkilâtın bütün faaliyetini k a v r a y a n en m ü h i m servis yol teşkilâtına daimî surette gereken evsafı haiz personeli bulmakla mevcut personelin daima en randı-manlı bir şekilde çalışması için gereken şartları hazırla-makla, personelin bilgilerim arttıracak kurslara tâbi tut-makla vazifeli, personel şubesidır.
Çalışma Prensipleri ve İktisadi Neticeleri :
Hülâsaten görülüyor ki. bir memleketi iktisaden yükseltmek iç;n üzerinde durulacak ilk mevzuu yollar-dır. Yolların memlekete azamî derecede faydalı olabil-mesi için evvelâ kendi kendini besleyen bir finansman esasına istinat etmesi ve sonra da şebekenin tespiti ve malî imkânlar göre bu şebekenin t a h a k k u k u n u n senele-re bölünmüş bir p r o g r a m a bağlanması lâzımdır. Yol fa-aliyetini kendi kendini besleyen bir hale getirmek yani tam iktisadî v e sıhhatli bir bünyeye sahip kılmak için gerekli varidatın yoldan istifade edenlerden tahsili cihe-tine gidilmelidir. Sarfiyatın en randımanlı bir şekilde ya-pılabilmesi için kademeli inşaat sistemi tabik edilmeli-dir. Yapılacak yolların inşa ve bakım masrafları ile üze-rinden geçen vesaitin masrafları y e k û n u n u n asgarî hadde t u t a b i l m e k için güzergâh etüdlerinin, p r o j e l e r i n , m a l -zeme araştırmalarının en b ü y ü k dikkatle yapılması lâ-zımdır. İnşaat ameliyelerinin ve bakımın ucuza m a l edil-mesi için b u işlerin makine ile yapılması lâzımdır. B ü t ü n bu işleri iâyıkı ile yapabilmek için de b u teşkilâta iyi personel almaya, mevcutları daimî kurslarla iyileştirme-meye, b u n l a r a münasip ücretler vermeye ve meslekî em-niyet temin edilmeye gayret edilmelidir.
Böyle alışan bir yol teşkilâtı o memlekette: 1. Mal fiatlarmı düşürür,
2. İstihsalin artmasına imkân verir, 3. Kıymetlenmemiş malları kıymetlendirir, 4. K ü l t ü r seviyesini yükseltir,
5. Sıhhî d u r u m u yükseltir,
6. Memleketin işlenmemiş servet menbalarının iş-lenmesine imkân verir.
7.Gerek millî geiirin, gerek hazine gelirinin artması-na m k â n verir.
Hülâsa itibariyle daha m ü r e f f e h ve daha mes'ut bir memleketin kurulmasına yardım eder.
1948 - 1951 Devlet Yolu Programları:
Türkiyedeki karayollarının iktisadî, içtimaî ve aske-rî bakımlardan birinci derecede ehemmiyetli görülen takriben 23.000 kilometrelik b;r kısmı 1948 yılında Ba-kanlar K u r u l u K a r a r i l e «Devlet Yolları ağı» olarak tes-pit olunmuş ve bu yolların üçer senelik üç devrede ik-malini tasarlayan dokuz yıllık bir p r o g r a m hazırlanmış-tır.
1949 yılından itibaren tatbikine geçilen bu uzun va-deli p r o g r a m sayesinde h e r yılın çalışma programı daha rasyonel bir surette hazırlanmış ve yapılan işlerden aza-mî r a n d ı m a n alınmıştır.
Yol işlerinin daha iyi yürümesini sağlayacak teşki-lâtın ihdası için 1950 yılında «Karayolları Genel Müdür-lüğü» teşekkül etmiştir. Bayındırlık Bakanlığına bağlı o-lan bu Genel Müdürlüğe, yol işlerine sarfedilmek üzere, kanunla m u a y y e n gelirler sağlanmıştır ki bunların en mühimlerini akaryakıtlardan alman muhtelif resim ve vergiler teşkil eder.
1951 yılında «Devlet Yolları ağı» na bazı m ü h i m ilâ-velerle bu yollar 24.306 kilometreye çıkarılmıştır.
Karayollarının Plânlaştırılması :
Türkiyedeki yol görüşü muasır telâkki ve tecrübe-lere u y u l a r a k plânlaştırılmıştır. Türkiyedeki karayolu ağlarının mihveri ."üvlet Yolları ağıdır. Diğer sınıf yol-lar bu ağdaki en verimli hareketi sağlayacak ve memle-ketin b ü t ü n istihsal ve istihlâk s a h a l a r ı n ı bu şebekeye r a p t e d e c e k şekilde t e r t i p l e n m i ş t i r .
hare-(.' TÜRKIYEDE MUHTELİF YILLARA ' AİT YOLLARLA İLGİLİ GRAFİKLER
— — - İYİ SOSE — TOPLAM YOL
- araba YOUJ
ket bakımından en zarurî kısımlarından başlamak üzere modern trafiğin icap ettirdiği fennî standartlara göre in-şa ve ıslah edilmektedir. Trafik hacmin:n artmasile m ü -teakip senelere bu yolların muhtelif cins asfalt kapla-malarla takviyesi cihetine gidilmektedir. Hakikî ve za-rurî ihtiyaçları karşılamak için kabul edilmiş olan bu prensip gereğince yol şebekeleri ve bunlar üzerindeki f a a l i y e t l e r iktisadî h a r e k e t l e r i n gelişmesine m ü v a z i ola-rak daimî surette inkişaf edecektir.
Yol mevzuunda uzun vadeli projemiz m e m l e k e t ' n bu g ü n ü ve yakın istikbaldeki yol ihtiyaçlarını karşıla-m a k için 24 bin kkarşıla-m. Devlet Yolu, 26 bin kkarşıla-m. İl Yolu ve 150 bin km. Köy Yolunu trafik ihtiyaçlarına en iyi ce-v a p ce-verecek bir hale getirmektir.
İl ve Köy yolları faaliyeti de Devlet Yolları faaliye-tine muvazi bir istikamet takip etmektedir. Halkın sene-lerdenberi biriken âcil yol ihtiyaçlarına Devlet bütçesin-den, imkânların müsaadesi nisbetinde yardım yapılmak-tadır. Yalnız uzun vadeli bir görüşle İl Yollarının da Devlet Yolları gibi memleket iktisadiyatına faydalı bir şekilde gelişebilmesi için bu s a h a d a k i çalışmaların da
ayni şekilde p l â n l a n m a s ı ve t e ş k i l â t l a n m a s ı l ü z u m u ü-zerinde e h e m m y i e t l e d u r u l m a k t a d ı r .
Halkın geniş ölçüde emeğini kattığı Köy Yolları mevzuunda, bu emeği değerlendirmek ve çalışmaları desteklemek üzere Devlet bütçesinden yapılan yardım-lar her yıl artan bir seyir takip etmektedir. Bir t a r a f t a n da azamî verim alınabilmesi için halkın çalışmalarını tanzim etmek üzere hususî ek;pler k u r u l m a k t a ve pratik bilgilerle teçhiz edilen teknisyenler yetiştirilmektedir. Yapılmış ve Yapılmakta olan Yol ve Köprü İşleri : 1950 yılından itibaren t a h a k k u k ettirilmiş ve halen yapılmakta olan Karayolları işleri şunlardır:
1. Devlet malı yol inşaat makinelerile 59 muhtelif yerde 1800 km. yol inşa edilmiştir. Ayrıca 1952 yılı zar-fında 1300 km. yol inşa edilmektedir.
2. Trafiği en kesif 40 parça yol üzerinde 1084 km. bitümlü kaplama yapılmıştır, ayrıca 1952 yılı zarfında 650 km. bitümlü kaplama yapılmaktadır.
km. tutan 14 parça yolun inşası müteahhitlere ihale edil-mek suretile faaliyete geçilmiştir.
4. Müteahhitlere ihale suretile 212 b ü y ü k köprün ü köprün iköprünşası üzeriköpründe çalışılmış ve 78 adet köprü t a m a m -lanmıştır. Ayrıca 1952 yılı zarfında geçen yıldan devre-den köprülere ilâveten 120 adet k ö p r ü n ü n müteahhitle-re ihale edilmesi için faaliyete geçilmiştir.
B u n d a n maada evvelce t a m a m e n ikmal edilmiş olan yol bakım işlerine b ü y ü k önem verilmiş olup, 1950 yı-lında 18.365 km., 1951 yıyı-lında 19.940 km., ve 1952 yılın-da yılın-da 20.005 km. yol bakım altma alınmıştır.
1949 yılından evvel Devlet yol ve köprüleri için bütçeden tahsis edilen para azamî 24 milyon lirayı geç-memiş iken, bu m i k t a r 952 bütçesinde ek ödenek ile bir-likte 136.5 milyon liraya yükseltilmiştir. Yukarıda belir-tilen rakkamlar, bu işlere verilen önem ve hızı veciz bir şekilde ifade etmektedir. Karayollarının ıslahı ile, yal-nız seyahat müddetinden, akaryakıt, lâstik, tamirat ve kazalardan senede 200 milyon liradan fazla bir tasarruf yapılmaktadır.
İl ve Köy Yollarının yapılması hususunda imkânla-rın müsaadesi nisbetinde u m u m î bütçeden y a r d ı m temin edilmiştir. 1950 yılma nisbetle 1951 bütçesine 6 milyon fazlasile 13 milyon lira konmuştur. 1952 yılında ise İl ve Köy yollarına yardım ödeneği ek ödenek ile birlikte 51.4 milyon liraya arttırılmıştır. Bu paranın mevzu ve m a k -sat dışında harcanmamasına ve bir program dahilinde sarfedilmesine bilhassa itina ve hassasiyet gösterilmek-tedir.
Devlet Yollarında Gelişme :
Yol programının tatbikine geçilen 1949 yılındanberi sarfedilen gayretler sayesinde Devlet Yolları d u r u m u n -daki gelişme aşağıda görülmektedir:
1949-1951 Mukayesesi Sonu Sonu Sonu Artış Azalış Asfalt, Parke, Beton
Makadam, Stabilize (iyi) Makadam (bozuk) Tesviye H a m Y e k û n 1949 1950 1950 1.298 1.322 1.425 10.064 12.004 13.322 4.256 4.132 3.043 2.987 3.070 2.998 4.221 3.778 3.518 22.826 24.306 24.306 %
%
1 0 — 32 — — 29 — 17Muhtelif yollarda günlük trafik ve tonaj kesafeti 1949 yılından itibaren tespit edilmeğe başlanmış olup iki sene zarfında elde edilen gelişme aşağıda gösterilmiştir:
Mecmuu Günlük vasatî Ton - km. Yolun Adı 949-951 1949 1950 1951 % Artış 1.609.000 2.486.000 3.024.000 88 Günlük trafik kesafeti 949-951 1949 1950 1951 % Artış Ankara-Bolu-İstanbul 229 570 737 220 Ankara-Eskişehir 67 118 379 465 A n k a r a - K o n y a 35 98 324 825 Ankara-Kayseri-Adana 141 468 588 316 Ankara-Kırşehir-Samsun 100 310 336 236 Adana-Tarsus-İskenderun 441 427 1.243 182 Bursa-Balıkesir-İzmir 370 229 427 15 Eskişehir-Afyon-Antalya 65 115 110 70 Eskişehir-Bursa 129 220 247 91
Aynı yıllar zarfında muhtelif yollardaki eşya nakil ücretlerinde aşağıda gösterildiği şekilde bir azalma kay-dedilmiştir:
1 Ton eşyanın T o n / k m .
Nakil ücreti Nakil ücreti T.L. Krş. Yolun Adı 1949 1951 1949 1951 A n k a r a - K o n y a 100 80 38 11 Ankara-Mersin 100 80 19 15 İstanbul-Mersin 150 90 15 9 A n k a r a - İ s t a n b u l 120 45 24 9 Ankara-Elâzığ 180 120 21 14 Ankara-İzmir 140 80 17 10 Ankara-Kayseri 45 80 13 9 Ankara-Samsun 150 50 27 9 Ankara-Samsun-Trabzon-Hopa 500 300 43 26 Ankara-Samsun-Trabzon-Erzu. 500 300 39 24 Ankara-Zonguldak 100 60 35 23 Vasatî — — 29 14 (Azal -ma %52)
— Baş tarafı 240 nıcı salıifede —
gösteren üniversiteler meyanmdadır. Bazı devletler k ü çük sanat sahasındaki fertlerin öğretimi için sermaye t e -min ederler. Boston Güzel Sanatlar Müzesi ve New York Modern Sanatlar Müzesi gibi birçok müzeler, köylerde
