Ş e h i r c i l i k :
Ç A R Ş I H O L L E R İ
Y a z a n ; P r o f . O E L S N E R T e r c ü m e : A D N A N K O L A T A N
Memleketimizde bir çok belediye idareleri ilk inşaî vazife olarak şehirde bir p a z a r h o l ü tesis etmeği tasarlarlar. Bu inşaî vazifeyi acaba nasd başarmalı? Şüphesiz, bu işi başarmanın muhtelif tarzları vardır; şehrin büyüklüğüne, satışa en çok arz-edilen mal çeşitlerine bağlıdır. Fakat, öyle hususat vardır ki mutlaka lüzumludurlar; hangi tarzı tercih edersek edelim onlarsız olamayız ve onları bir tecrü-besizlik neşesi içinde gözden kaçırmak caiz görüle-mez.. Aşağıda izah etmek istiyorum.
Bir pazar holünün etrafında gidiş - geliş için ye-tecek kadar saha bulunmalıdır. Bu saha arabaların v e kamyonların yanaşmasını mümkün kılar. Bunların yanaştıktan sonra orada durabilmeleri de lâzımdır. Halkın menfaati için ekseriya arabadan satış yapılır. Holün etrafında çepeçevre v e kesif bir yaya gidiş -gelişi inkişaf edebilmelidir. Hattâ, hol içinde yerli ol-mayan satıcılara polisin müsaadesiyle mallarını dışa-rıda satışa arzedebilmek imkânı temin edilmelidir. Araba v e kamyonların istenilen istikametlerde döne-bilmeleri de iyi olur. Holün yanına bir de açık pazar eklenebilirse büyük bir fayda temin edilmiş demektir ve bu, küçük v e orta şehir ve kasabalarda hiç de za-rarlı olmıyan bir rekabettir. Bu işlerde tecrübe sahibi olan kimseler için şaşmaz bir hakikat var: Bir hol an-cak tamamen veya kısmen bir a ç ı k p a z a r ' ın yerini tuttuğu zaman gelişebilir. Çok defa büyük şe-»hirler için de ayni şeyi söyjiyebiliriz. Aksi takdirde,
az kullanılan v e zamanla harap olan bir tesis ile kar-şı karkar-şıya kalmak kolaylıkla mümkündür. Avrupa memleketlerinin bir çok şehirlerinde böylelerini gör-dük.
D e m e k oluyor ki, holün etrafını 9,5 m. geniş-likte bir cadde ile çevirmek katiyyen kâfi değildir. Caddeler, sokaklar v e bunların araba v e kamyonlara mahsus olan orta kısımları geniş olmalıdır. En iyisi meydan şeklinde yapılanlarıdır. Ancak v e ancak bu takdirdedir ki bu cadde ve sokakların kenarlarına
çarşının tezgâhları ve satış yerleri kurulabilir. İkinci şart: H o l d e çok ışık lâzımdır. Daima değişen, iyi bir hava da lüzumludur ve bunları temin etmek modern-liği doğru olan bir inşaî vazifedir. Bu icaplara ancak beton arme, demir veya, daha basit şartlar altında isek, kasalı ahşap inşaat ile uyabiliriz. Gayet sarih ve vuzuhlu konstrüksiyon en iyisidir. Yazıhaneleri ancak bazı özel durumlarda holün içinde yapmalıdır. (Me-selâ büyük balık müzayede holleri gibi.. Memleketi-mizde henüz bu tarzda holler hiç yoktur!») Kâgir sü-tunlardan kaçınmalıdır.
Monümantal bir görünüş temin etmeğe çalışmak bu işte çocukça olur! İyi havalandırma meselesi ilk önce basit ve malûm çarelere baş vurulmak suretiyle halledilmeğe çalışılmalı ve ancak bundan sonra van-tilatör işletilmesi düşünülmelidir. Fakat, Bir başka v e gayet ciddî mesele mâkul masrafla soğutma tesisatı vücude getirebilmektir. Basit serin mahzenler yahut büyücek hollerde makine ile işliyen soğutma tertibatı ve, icabında dondurucu tesisler. Ancak en parlak bir ışık iledir ki en büyük temizlik temin edilebilir. Temizliği temin etmek için fedakârlıktan kaçınma-mak lâzımdır. İmkân varsa büyük ana musluklar koy-malı, zemini tabiî taşlarla kaplamalı veya asfalt gibi ek yerleri olmayan bir örtü döşemelidir. Daha sade vaziyetlerde çok defa kaldırım taşı döşemekle iktifa olunmak lâzımgelir. Fakat bu takdirde arnavut kal-dırımı değil de parke kaldırım yapmalıdır. Ana cad-deler istikametlerinde hol içinden boydan boya ge-lip geçmek mümkün olmalıdır. Takriben 4 2 / 1 8 met-relik bir holün en az ( 4 ) tane giriş ve çıkış yeri bu-lunmalıdır.
sevimli bir tesir bırakmalıdır. Unutmayınız ki; insan-ların vücude getirdikleri tesislerin en neşelilerinden birisi olan v e binlerce senedenberi yaşayıp gelmiş ol-duğu gibi ölmeden yaşayıp gidecek bulunan a ç ı k p a z a r y e r i için yapı kurmak mevzuumuzdur. Ana giriş yerini çiçekler v e yemişlerle süsleyiniz! Şimdi üçüncü v e gayet ciddî bir icaba geçiyorum: Pa-zar holü binası vazifesini maksadı temin bakımından ne kadar mümkünse o kadar sade bir şekilde hallet-melidir.
Geçici tesisler yapmaktan korkmaymız! İşte a-çıkça ısöyliyeyim: Hesap ediniz!! Ekseriya hesap edil-miyor! Son derece arzu olunur ki, tahsisat ancak eko-nomik olan icraata verilsin.
Orta Anadolunun mühim bir şehrinde büyük bir hol projesi yapıldı. Tetkik için oradan oraya gitti gel-di. Bir gün o şehirde bir saat kadar kalmaklığım icap etmişti. Bir otomobile atladım ve yapı yerine kadar gittim. Çok sevinerek gördüm ki, anlaşılan artık sab rı tükenen belediye idaresi, gayet basit geçici bir te-sis vücude getirmiş. Maksadı tamamiyle temin edi-yordu. Geçici bir tesisin kalıcı bir binaya nazaran es-tetik bakımdan mutlaka daha aşağı bir değerde ol-ması lâzım geleceğini düşünmek hatadır. Temiz bir iş-çilikle yapılan tahta bir bina ile zevki okşamak başa-rılabilir bir şeydir! Renk ve boya onun bütün görü-nüşüne çok hoş bir tesir katar! iyi bir mimarın şöyle bir bahse girişmesi mümkündür: Yapacağım geçici tesis zayıf bir meslekdaşın vücude getireceği Monü-mantal binadan çok d a h a g ü z e l olacaktır! Ya hesap bahsi? ? Kalıcı binanın sadece üç yıllık fa-izi bazan geçici tesisin masrafını örter. H e m de geçi-ci denilen bu gibi tesislerin çok defa on sene sonra bile yerlerinde durduklarını görebiliriz. Hattâ çok da-ha da fazla... Şehirler örnek ile, her da-hangi bir taklit ile değil, yaratıcı bir düşünüş ile genişletilip geliştiri-lebilirler. «Maksadıma en az bir masrafla acaba nasıl varabilirim?» diye düşünmeliyiz.. Denilebilir ki hol sadece bir âlettir. Eser, onun içinde işliyecek olan pazardır. Sarih v e samimî bir eserin etrafına bir sürü
karmakarışık ve pek çoğu işe yaramaz, hattâ hiç kul-lanılmaz, âlet v e edevat doldurursak yazık v e acıklı olur.
Hol içine konacak tezgâhlar v e satış yerleri için memleketimizin bir çok kasabalarında gayet değerli, ilham verici örnekler vardır. « T a m » bir dükkân teçhizatı ancak bazı özel şartlar altında uygun görü-lebilir. Kavun, karpuz ve zerzevat için ise böyle bir tertip pek uygun düşmez; hem de ne kadar pahalıdır. Birçok çarşılarda, meselâ Amasyada, satış yerleri dü-şünülerek yapılmıştır. Kapının üstünde boş bir yer var. Satış menfezi iki parçadan mürekkep açılır ka-panır bir levha ile kapalıdır. Açık olduğu zaman üst parçası güneşlik, alt parçası da tezgâh vazifesini gö-rür. Büyücek şehirler için Ankaradaki hol iyi bir ör-nek teşkil eder.
Yukarıda dedim ki, bir holün gelişebilmesi için mutlaka tamamen veya kısmen bir a ç ı k p a z a r yerini tutması lâzımdır. Bu kaide büyük şehirler için bilhassa muteberdir. Orta veya küçük bir şehirde hol yapmak için müteaddit yerler . bulunabilir. İyi bir a ç ı k p a z a r yeri ise, hele etrafı çerçeveliyen manzara güzel olmak şartiyle, umumiyetle ancak bir tanedir. İtalyada ( V e r o n a ) şehrinde Piazza d'Erbe ismindeki açık pazar yeri, Almanyada (Würzburg) şehrinde Meryem kilisesi önündeki Marktplatz deni-len açık pazar yeri bütün dünyaca meşhur idiler. Ta-biî, alınıp satılan malların kalitesi bakımından değil, emsali olmıyan deı ecede güzel bir tablo halindeki gö-rünüşleri bakımından.. Bu nokta dahi mühimdir!
insanların hayat neşesini arttıran ne kadar çok şeyler vardır. Bir çok şeyler ise o neşeyi., viran eder! ş e h r i n i ç i n d e b u l u n a n b i r a ç ı k p a z a r y e r i n e a n c a k i c b a r e d i c i s e b e p l e r l e b i n a i n ş a e d i l m e l i -d i r. Şehirler için pazar alış-verişi pek çok önem-lidir! Afyonkarahisar gibi bir şehir, bina tesisleri bakımından, anlaşılan dirayetli bir belediye reisinin yorulmaz çalışmalariyle, iyi ve düzgün bir durum
