13 Numaralı Konya Şer'iye Sicili (1087-1088/1676-1677) değerlendirme ve transkripsiyon

(1)

i

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANABİLİM DALI

YENİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI

13 NUMARALI KONYA ŞER‘İYE SİCİLİ

(1087-1088 / 1676-1677)

Değerlendirme ve Transkripsiyon

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAZIRLAYAN

Emrah Akbaş

134202031010

DANIŞMAN

Prof. Dr. İzzet SAK

(2)

ii

İçindekiler Tablosu

Bilimsel Etik Sayfası ... xxxi

Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu ... xxxii

Özet ...xxxiii SUMMARY ...xxxiv Ön Söz ... xxxv KISALTMALAR ... xxxvii Giriş ... 1 I-Şer‘iye Sicilleri ... 1

A-Şer‘iye Sicillerinin Tanımı ve Şekil Özellikleri ... 1

B-Şer‘iye Sicillerinin Tarihî Gelişimi ve Önemi ... 2

1-Tarihî Gelişimi ... 2

2-Önemi ... 3

C-Konya Şer‘iye Sicilleri ... 4

II-Kaynak Tanıtımı ve Çalışmanın Amacı ... 5

A-Kaynak Tanıtımı ... 5

B-Çalışmanın Amacı ... 6

C-Transkripsiyonunda Takip Edilen Yöntemler... 7

III-1087-1088 Yıllarında Osmanlı Devleti ... 8

IV-Konya’nın Coğrafi Yapısı ve Kısa Tarihçesi ... 8

A-Coğrafi Yapısı ... 8

B-Tarihçesi ... 9

Birinci Bölüm ... 12

13 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili’ndeki Resmî Nitelikli Belgeler ... 12

I-Fermânlar ... 12

A-Sefer İçin Gönderilen Fermânlar ... 14

B-Asayiş İçin Gönderilen Fermânlar... 15

1-Eşkıyâ Teftişi için Gönderilen Fermânlar ... 15

2-Genel Asayiş için Gönderilen Fermânlar ... 16

C-Ta‘yîn ve Vergi Toplama Hakkında Gönderilen Fermânlar ... 17

II-Berâtlar ... 18

A-Ta‘yîn Berâtları ... 19

B-Tîmâr Tevcîhi ve Vergi Toplama Berâtları ... 20

III-Diğer Resmi Nitelikteki Belgeler ... 21

(3)

iii

B-Buyruldular ... 22

C-Tezkereler ... 23

D-Fetvâlar ... 23

E-Hüccet İlâm ve Mürâsele Belgeleri ... 24

1-Hüccet Belgesi ... 24

2-İlâm Belgesi ... 25

3-Mürâsele Belgesi ... 26

İkinci Bölüm ... 27

İktisadî Hayata Dair Belgeler ... 27

I-Mülk Satışları ... 27

A-Ev (Menzil) ve Dükkân Satışları ... 27

B-Bağ ve Tarla Satışları ... 31

C-Zemîni Vakf Olan Mülk Satışları ... 33

D-Zarûret İçin Mülk Satma ... 34

1-Zarûret-i Deyn İçin Mülk Satma... 34

2-Zarûret-i Nafaka İçin Mülk Satma ... 35

II-Alacak ve Borç Belgeleri ... 36

A-Alacak Da‘vâları ... 36

B-Alacak Da‘vâlarında Sulh ve Ferâgat ... 38

C-Borç Da‘vâları ... 39

1-Borç Talebi ve Ödeme ... 39

2-Borçu Başka Yollarla Ödeme ... 41

3-Vâkıfa Borçlanma ve Ödeme ... 41

III-Re‘âyânın Devlete Karşı Yükümlükleri ... 42

A-Avarız ve Bedel-i Nüzûl ... 43 B-Sâlyane ... 44 C-Sürsât ve Menzil-i İmdâdı ... 45 D-Yava Cizye ... 46 E-Rüsûm-ı Ra‘iyyet ... 47 Üçüncü Bölüm ... 49

Sosyal Hayata Dair Belgeler ... 49

I-Ailenin Teşekkülü ve Dağılmasına Dair Belgeler ... 49

A-Aile ... 49

B-Nâmzetlik ... 49

(4)

iv

D-Boşanma ... 52

1-Muhâla‘a İle Boşanma ... 52

2-Talâk ile Boşanma ... 54

E-Boşanma Sonrası Oluşan Haklar ... 56

1-Mehr Hakkı ... 56

2-Nafaka Hakkı... 58

3-Velâyet Hakkı ... 59

II-Genel Asayiş Konuları ... 61

A-Darp Yaralama ve Gasp Da‘vâları ... 61

B-Şetm (Küfür) Da‘vâları ... 63

C-Hırsızlık ve Hırsızlık İsnâdı Da‘vâları ... 64

D-Fi‘l-i Şenî‘ Olayları ... 66

1-İftirâ Da‘vâları ... 68

2-Kapıya Katran ve Necis Sürme ... 69

3-Ev Basma ... 69

4-Sû-i Hâl Tespiti ... 70

E-Şurb-ı Hamr (İçki İçme) ve Satma Da‘vâları ... 71

Dördüncü Bölüm ... 73

Hukûkî Hayata Dair Belgeler ... 73

I-Mirâs ... 73

A-Mirâs Taksîmi ... 73

B-Tehârüc ... 75

C-Mirâs Da‘vâları ve Sulh ... 77

II-Mütevelli Vâsi ve Vekîl Ta‘yînleri ... 79

A-Mütevelli Ta‘yînleri ... 79

B-Vâsi Ta‘yînleri ... 80

C-Vekîl Ta‘yînleri ... 82

III-Köle ve Câriyelerle İlgili Belgeler ... 83

A-Köle Satışı ve Feshi ... 83

B-Köle İ‘tâkı ve ‘Abd-ı Âbık ... 84

IV-Tedâvi İçin Rızâ Senedi Verme ... 86

V-Ölüm Keşifleri ve Kısas ... 88

VI-Mülk Hibesi ... 90

Beşinci Bölüm ... 92

(5)

v

I-Mülkiyet Anlaşmazlıkları ... 92

II-Zâyi‘ Hayvan Da‘vâları ... 93

III-Ra‘y Da‘vâları ... 94

IV-İmâr ve Ta‘mîre Dair Belgeler ... 95

A-Yapı Binâ Etme ve Tarla Açma ... 95

B-Ta‘mîr ve Tathîr ... 95

Sonuç ... 97

Kaynakça ... 99

Metinler ... 103

1-1 Müfettiş Pâşâ Tardafından Gelen Haydar Beg’e Verilen Zehâyir ... 103

1-2 Müfettiş Pâşâ Tarafından Türkmân İçin Gelen Ağaya Verilen Zehâyir ... 103

1-3 Müfettiş Pâşâ Tarafından Gelen ‘Ömer Ağa’ya Verilen Zehâyir ... 103

1-4 Habs Götüren Velî Beg’in Mesârifi ... 103

1-5 Çayır Irmağı Tathîri İçin Verilen Para ... 103

1-6 Mütesellimin Masrafları İçin Verilen Para ... 103

2-1 1088 Senesi Konya’nın Bedel-i Sürsâtı ... 103

2-2 1088 Senesi Konya’nın Bedel-i Nuzülü ... 104

2-3 Bağ Sulamak İçin Su İcâresi ... 104

3-1 Konya Kazâsı’nın Kısmet-i ‘Askeriyesinin Tefvîzi ... 104

3-2 Anadolu Müfettişi Seyyid Mehmed Pâşâ’nın 1088 Senesi Masraf Listesi ... 104

4-1 1088 Senesi Konya’nın Menzil-i İmdâdîsi ... 105

4-2 1088 Senesi Konya’nın Bedel-i ‘Avârızı ... 106

5-1 Konya Kazâsı’na Kâdı Ta‘yîni Hakkında Fermân ... 106

5-2 Konya Kazâsı’na Nâ’ib Ta‘yîn Mürâselesi ... 106

5-3 Konya Kazâsı’na Kassâm Ta‘yîni Hakkında Mürâsele ... 107

5-4 1088 Senesi Konya Hasâdı Hücceti ... 107

6-1 Konya Menzilinin İltizâm Hücceti ... 107

6-2 1088 Senesi Konya Mahallerinin Menzil-i İmdâdîsi ... 108

7-1 Mülk Satışı (Tarla Satışı ) ... 108

7-2 Mülk Satışı (Mîrâs Ev Satışı) ... 108

7-3 Darb Da‘vâsı (Kürek İle Darb Da‘vâsı) ... 109

8-1 Hırsızlık Da‘vâsı ... 109

8-2 Ölüm Keşfi (Yol Üzerinde Ölen Kimsenin Keşfi) ... 110

(6)

vi

9-1 Mezra‘a ‘Öşrü Da‘vâsından Vaz Geçme ... 110

9-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Ev Satışı) ... 111

9-3 Kemâlgarîb Mahallesi ‘Avârızı Evkâfı’na Mütevelli Ta‘yîni ... 111

11-1 Mîrâs ve Bağ Mülkiyeti Da‘vâsı ... 112

11-2 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 113

12-1 Rüsûm-ı Ra‘iyyet Da‘vası ... 113

12-2 Başkası İle İlişkisi Olduğu İddi‘â Edilen Kızın Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 114

12-3 Mülk Satışı (Hibe Bağ Satışı) ... 114

13-1 Rızâ Senedi (Mesâneden Taş İhrâcı) ... 115

13-2 Mülk Satışı (Kireçlik Hissesi Satışı) ... 115

13-3 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyet) ... 115

14-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 116

14-2 Mülk Satışı (Dükkân ve Oda Satışı) ... 116

14-3 Kapıya Necâset Sürme ve Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 116

14-4 Mülk Satışı (Ev Şatışı) ... 117

15-1 Mîrâs (Tehârüc) ... 117

15-2 Mülk Satışı (Ev, Dükkân ve Ahur Satışı) ... 117

15-3 Vasî Ta‘yîni (Zimmî) ... 118

15-4 Komşular Arasında Dam Karı Atma Da‘vasında Sulh ... 118

16-1 Mülk Satışı (Eşyâ ve Zemîni Vakf Olan Dükkân Satışı) ... 118

16-2 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 119

17-1 Mülk Satışı (Bağçe Satışı)... 119

17-2 Musâhib-i Şehriyârî Mustafâ Paşâ Adına Şeyh Ahmed Efendi’nin Tahmîs ve Kahvehâne Vakfı ... 120

17-3 Mülk Satışı (Müşterek Bağ Satışı) ... 120

18-1 Bağ İçerisinde Mevcûd Ağaçların Kesilme Da‘vâsı ... 120

18-2 Vasiyet İsbâtı Da‘vâsı ... 121

18-3 Nafaka Takdîri (Arabça) ... 121

19-1 Mîrâs Hissesi Da‘vâsı ... 121

19-2 Mîrâs ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 122

20-1 Alacak Da‘vâsı ... 123

(7)

vii

21-1 Mîrâs ve Mülkiyet Da‘vâsında Sulh ... 124

21-2 Koca Tarafından Darb ve Mâl Gasbı Da‘vâsı ... 124

21-3 Rızâ Senedi (Mesânesinden Taş İhrâcı) ... 124

22-1 Mîrâs Taksîmi ... 125

23-3 Mülk Satışından Alacak Da‘vâsı ... 127

24-1 Ahâlinin Çiftçiler Şeyhinden Hoşnûd Olduklarını Tescîli ... 127

24-3 Rızâ Senedi (Fıtık Tedâvisi) ... 128

25-1 Ezelî-zâde Mescidi’ne Mütevelli Ta‘yîni... 128

25-2 Mülk Satışı (Havlu Satışı) ... 128

25-3 Mülk Satışı (Zemîni Vakıf Olan Dükkân Satışı) ... 129

26-1 Muhâla‘adan Sora Başkası İle Evlenmeye Mâni‘ Olma Da‘vâsı ... 129

26-2 Darb ve Yaralama Da‘vâsından Ferâgat ... 130

26-3 Bağ Hibesi ... 130

27-2 Mîrâs Altın Hırsızlık İsnâdı Da‘vâsı ... 131

27-3 Bağ Tasarrufu Da‘vâsı ... 131

27-4 Mülk Satışı (Mîrâs Bağ Satışı) ... 131

28-2 Borç Para ve Emânet Verilen İnci Da‘vâsı ... 132

28-3 Mîrâs Da‘vâsı (Zimmî) ... 132

29-1 Vakıf Bağ Zemîni Tasarrufu Da‘vâsı ... 133

29-2 Mîrâs İçin Vekîl Ta‘yîni ... 133

29-3 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Bağ Satışı) ... 133

30-1 Ahâliye Eziyet Eden Kimselerin Sû-i Hâl Soruşturması ... 134

30-2 Azâdlı Olduğunu İsbât Da‘vâsı ... 134

30-3 Mülk Satışı (Tarla Satışı) ... 135

(8)

viii

31-4 Mülk Satışı (Mûtâf Dükkânı Satışı) ... 136

32-2 Mülk Taksîmi (Zimmî) ... 136

32-4 Vasîye Hizmet Ücreti Takdîri ... 137

33-2 Muhâla‘a Da‘vâsı ... 137

33-3 Mülk ve Eşya Hibesi ... 138

34-1 Kemâlgarîb Mahallesi ‘Avârızı Vakfı Mahsûlü Da‘vâsı ... 138

34-2 Ölüm Keşfi (Çiçek Hastalığından Ölen Çocuğun Keşfi) ... 139

34-3 Mülk Satış (Bağ Satışı) ... 139

36-1 Mülk Satışı (Kuyumcu Dükkânı Satışı) ... 141

36-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Kireçlik ve Anbar Hissesi Satışı) ... 141

36-3 Mülk Satışı Feshi Da‘vâsı ... 141

37-1 Mîrdûş Mevki‘indeki Bağların Tahrîri ... 142

38-1 Şeyhahmed Mahallesi Mescidi Evkâfının Uluırmak’da Bulunan Vakıflarının Tahrîri ... 143

38-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Perdâhat Odası ve Örme Satışı) ... 143

39-1 Mülk Hibesi ... 144

40-1 Hırsızlık ve Kayıp Eşyâ Da‘vâsında Sulh ... 145

40-2 Muhâla‘a ... 145

41-1 Zâyi‘ Olan İnek Da‘vâsında Sulh ... 146

41-2 Zâyi‘ Olan Düğe Da‘vâsı ... 146

41-3 Alacak Da‘vâsı (Receb’in Terekesinden Otuz Esedî Guruş) ... 146

41-4 Hatîme Kaydı ... 147

42-1 Konya Kazâsı Kâdısı Göreve Başlama Kaydı ... 147

42-2 Alacak Da‘vâsında Sulh ve Ferâgat ... 147

(9)

ix

43-2 Muhâla‘a ... 148

43-3 Vakıf Alacağı Da‘vâsı ... 149

44-1 Mîrâs Da‘vâdan Ferâgat (Tehârüc) ... 149

44-2 Mısır Hazînesini İstanbul’a Getiren Neferlere Verilen Ücret ... 150

44-3 Mısır Hazînesini İstanbul’a Getiren Neferlere Verilen Ücret ... 150

45-1 Mısır Hazînesini Getiren Katırların Kirâlarının Ödendiğinin Tescîli ... 150

45-3 Muhâla‘a ... 151

46-1 Eşini Almak İçin Kayınpeder Evini Basma Da‘vâsı ... 152

46-2 Ra‘iyyet Rüsûmu Da‘vâsı ... 152

46-3 Mîrâs Da‘vâsında Sulh ... 152

47-1 Rüsûm-ı Ra‘iyyet Da‘vâsı ... 153

47-2 Zimmînin Müslümân Olduğu İddi‘âsı ... 153

47-3 Hançer İle Darb ve Yaralama Da‘vâsı ... 154

48-2 Müslümân Kadının Evine Nâ-mahrem Olan Zimmîyi Almadığının Tesbîti ... 155

49-1 Vasî ve Üzerine Nâzır Ta‘yîni ... 155

49-3 Mülk Satışı (Dört ‘Aded Dükkân ve Mahzen Satışı) ... 156

49-4 Emânet Bırakılan Mîrâs Mâllar Da‘vâsı ... 156

50-3 Mülk Satışı (Bağ Hissesi Satışı) ... 157

51-1 Mîrâs ve Alacak Da‘vâsı ... 158

51-2 Sâhibinden İzinsiz Satılan Köle Da‘vâsı ... 158

52-1 Sâhibinden İzinsiz Satılan Köle Da‘vâsında Ücretin Geri Verilmesi ... 159

52-2 Mülk Satışı (Havlu ve Oda Satışı) ... 159

52-3 Muhâla‘a ... 159

53-1 Değnek İle Darb ve Yaralama Da‘vâsı ... 160

53-2 Terekeden Mehr-i Mü’eccel Talebi Da‘vâsı ... 160

54-1 Mülk Satışı (Oda Zemîni ve Bağ Satışı) ... 161

54-2 Mülk Satışı (Ev Hissesi Satışı) ... 161

54-3 Muhâla‘a (Kocası Başka Yerde Öldüğü Sanılan Kadının Evlenmesi ve Eski Kocanın Gelip Muhâla‘a Etmesi) ... 162

(10)

x

55-1 Muhâla‘a ... 162

55-2 Mülk Satşı (Evler Satışı) ... 163

55-3 Mülk Satışı ( Zarûret-i Deyn İçin Tarla Satışı) ... 163

56-1 Darb ve Yaralama Da‘vâsı ... 164

56-2 Mülk Satışı (Ev Mübâdelesi) ... 164

56-3 Vasî Ta‘yîni ... 164

56-4 Başkası İle Evlenmek İsteyen Reşîd Kıza Kardeşlerinin Mâni‘ Olma Da‘vâsı ... 165

57-1 Esb-keşân Rüsûmu Da‘vâsı ... 165

57-3 Köle Azâdı ... 166

58-1 Talâk-ı Bâyin ... 166

58-2 Emânet Bırakıldığı İddi‘â Edilen Mâlların Aslı Olmadığının Tescîli ... 166

58-3 Fi‘l-i Şenî‘ Kasdıyla Yapışma Da‘vâsı ... 167

59-1 Hac Yolunda Ölen Kimsenin Mâlları Da‘vâsı ... 167

59-3 Hırsızlık Da‘vâsı (Hamamdan Çalınan Boğça Da‘vâsı) ... 168

60-1 Darb ve Diş Çıkarma Da‘vâsı ... 168

60-2 Mülk Hibesi ve Mülk Satışı ... 169

60-3 Mülk Hibesi ... 169

61-1 Mülk Satışı (Ekili Buğday Tarlası Satışı) ... 169

61-4 Mülk Satışı (Tarla Hissesi Satışı) ... 170

62-1 Mülk Satışı (Tarla Hissesi Satışı) ... 171

62-4 Vasî Ta‘yîn ... 172

63-2 Ölüm Keşfi İçin Yapılan Masraf Da‘vâsında Sulh ... 172

64-1 Mülk Satışı (Mîrâs Ev Hisseleri Satışı) ... 173

(11)

xi

64-3 Vasî Ta‘yîn ... 174

65-1 Fi‘l-i Şenî‘ Kasdıyla Hâneye Tecâvüz Da‘vâsı ... 174

65-2 Talâk İddi‘âsı İle Nafaka Da‘vâsı ve Muhâla‘a ... 175

65-3 Karısı İle Da‘vâsı Var Diye Kocasının Habs Edilmesi ... 175

66-1 Muhâla‘a (Kocası Başka Yerde Olan Kadının Vekîl Tarafından Muhâla‘ası) ... 176

66-2 Nikâhlı Karısının Başkası İle Nikâhlandığı İddi‘âsı ... 176

66-3 Nâmzed Da‘vâsı ... 176

67-1 Eyâlet-i Karaman Vâlilerinin Oturduğu Sarâyın Ta‘mîr Keşfi ... 177

67-2 Rızâ Senedi (Çürüyen Ayaklarının Kesilmesi İçin Cerrâha İzin Verme) ... 177

68-1 Mevlânâ Evlâdının Vakıf Arsa Tasarrufu Tefvîzi ... 178

68-2 Mevlânâ Evlâdının Mülk Hibesi ... 178

68-3 Bu Belge Darb Edilmişdir ... 179

69-1 Mevlânâ Evlâdının Vakıf Arsa Üzerine Yapılan Ev Masrafında Zimmet İbrâsı ... 179

69-2 Mevlânâ Evlâdı Tarafından Hibe Raht Satışı ve Borç İkrârı ... 179

69-3 Mülk Satışı (Borç Karşılığı Ev, Harman Yeri ve Tarla Satışı) ... 179

70-2 Emânet Mîrâs Mâlların Teslîm Alımını Tescîl ... 180

70-3 Muhâla‘a ... 180

71-1 Fi‘l-i Şenî‘ Kastı ve Kapıya Katran Sürme Olaylarında Fâ‘illerin Tesbîti ... 181

71-2 Muhâla‘a (Darb ve İkrâh ile Muhâla‘a İddi‘ası) ... 181

71-3 Kapıya Katran Sürme ve Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 181

72-2 Mülk Satışı (İçinde Olan Eşyâ İle Birlikte Ev Satış) ... 182

72-3 Mehr-i Mü’eccel ve Mîrâs Hissesi İsbât Da‘vâsı ... 183

73-1 Mülk Satışı (Satılmış Bağı Bir Daha Satma Da‘vâsı) ... 183

73-2 Oda ve Ahur Hibesi ... 184

74-1 Mîrâsdan Mehir ve Hisse Talebi Da‘vâsı... 184

74-2 Suğla Mukâta‘ası Mahsûlünün İltizâmı ... 185

(12)

xii

76-2 Mülk Satışı (Vakfa Ev Satışı) ... 187

76-3 Bağ Mülkiyeti ve Vakıf Olduğu İsbâtı Da‘vâsı ... 187

77-1 Kölenin Tedbîr Edildiği İddi‘âsından Ferâgatı ... 188

77-2 Ev Basıp Tehdit Etme ve Küfür Da‘vâsı... 188

77-3 Mülk Satışı Fesih Da‘vâsı ... 188

78-2 Taş İle Darb ve Kavga Olayında Da‘vâsı Olmadığını Tescîl ... 189

78-3 Muhâla‘a ... 190

79-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Ev Satışı) ... 190

79-3 Ölüm Keşfi (Kölesi Tarafından Öldürülen Kimsenin Keşfi) ... 191

80-2 Hibe Da‘vâsı ... 191

81-1 Efendisini Öldüren Kölenin Kısâsı ... 192

81-3 Mülk Satışı (Tarla ve Bağ Satışı) ... 193

82-1 Mülk Satışı (Bağ ve Tarla Satışı) ... 193

82-2 Bu Belge Yarım Bırakılmış ... 193

82-3 Ilgun Kazâsı Turgudoğlu Vakfı Hatun Tekyesi Tevliyet Da‘vâsı ... 194

82-4 Mülk Satışı (Bağ Yeri Satışı) ... 194

83-3 Hırsızlık Olayında Zanlıların Tesbîti ... 195

84-1 Ilgun Kazâsı Hatun Tekyesi Vakfı’nın Mahsûlü ve Tevliyeti Da‘vâsı ... 196

84-2 Hırsızlık Olayında Zanlıların İsimlerinin Tesbîti ... 196

85-1 Öküz Çarpması Sonucu Ölen Kimsenin Tesbîti ... 196

85-2 Havlu Hibesi ... 197

85-3 Ölüm Keşfi (Kuyuya İnip Vefât Eden Kimsenin Keşfi) ... 197

86-1 Mülk Satışı (Ev, Harman Yeri ve Bağ Satışı) ... 198

86-2 Muhâla‘a ... 198

(13)

xiii

87-2 Mîrâs ve Alacak Da‘vâsında Sulh ... 199

88-3 Nafaka Takdîri ... 201

89-1 Fi‘l-i Şenî‘ Kastıyla Eve Girme ve Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 201

89-2 Mehr-i Mü’eccel Hibesine Karşılık Ev Hibesi... 202

89-3 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Ev Satışı) ... 202

90-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Ev Satışı) ... 202

90-2 Esb-keşân Rüsûmu Da‘vâsı ... 203

91-1 Şeyh Sadreddîn Zâviyesi Matbahına Tayîn Edilen Mahsûl Da‘vâsı... 203

91-2 Mîrâs Da‘vâsı ... 204

92-1 Muhâla‘a ... 204

92-2 Kasâblar İle Koyun Keçi Tüccârlarının Ordubazar Vergisi Da‘vâsı ... 205

92-3 ‘Abd-ı Âbık ... 205

93-1 Şeyh Sadreddîn Zâviyesi Görevlileri Ücret Da‘vâsı ... 205

94-2 ‘Abd-ı Âbık ve Yanında Mevcûd Eşyâsı ... 207

94-3 Vefât Eden Kimsenin Emânet Muhallefâtını Teslîm Alma ... 207

95-3 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Mîrâs Bağ Satışı) ... 208

96-1 Esb-Keşân Rüsûmu Da‘vâsı... 209

96-3 Nâmzedden Ayrılma ... 209

97-1 Mülk Satışı (Ortak Ev Satışı) ... 210

97-3 Talâk-ı Selâse ... 210

98-1 Hırsızlık Da‘vâsı (Kuyudan Buğday Çalınması) ... 211

98-2 Mîrâs Da‘vâsına Vekîl Ta‘yîn Edildiğine Da‘ir Da‘vâ ... 211

(14)

xiv

99-3 Zimmîlerin Yava Cizyesi Da‘vâsı ... 213

100-2 Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 213

100-3 Mülk Satışı ve Hibe ... 214

101-1 Velâyet ve Nafaka Da‘vâsı ... 214

102-1 Alacak İçin Vekîl Ta‘yîn Edildiğini İsbât Da‘vâsı ... 216

102-2 Muhâla‘a ... 216

102-3 Ayıblı Çıktığı İddi‘â Edilen Câriye Satışını İbtâl Da‘vâsı ... 216

103-1 Kapıya Katran Sürme ve Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 217

103-2 Mülk Satışı (Mîrâs Postalcı Dükkânı Satışı) ... 217

103-3 Mülk Satışı (Ev, Bağ ve Harman Yeri Satışı) ... 217

103-4 Kayyım Ta‘yîni ... 218

104-1 Mîrâs ve Mülk Satışı ... 218

104-2 Terekeden Hisse ve Mehir Alımını Tescîl ... 218

104-3 Mülk Satışı (Oğluna Ev Hissesi Satışı) ... 219

105-1 Mülk Satışı (Üç Bâb Dükkân Satışı) ... 219

105-2 Ordubazar Tekâlîfi Da‘vâsı ... 219

105-3 Emânet Verilen Para Da‘vâsında Sulh ... 220

106-1 Mülk Satışı (Ortak Bağ Satışı) ... 220

107-1 Bağ Mülkiyeti Da‘vâsı ... 221

107-2 Mülk Satışı (‘Arz-ı Hâliye Satışı) ... 222

109-1 Yava Cizyesi Da‘vâsı ... 224

109-3 Muhâla‘a ... 224

110-2 Vakıf Dükkân ve Hamam Kiraya Verilmesi ... 225

(15)

xv

110-4 Vasî Ta‘yîni ... 225

111-1 Mîrâs ve Bağ Mülkiyeti Da‘vâsı ... 226

111-2 Vasî ‘Azli ve Yenisinin Ta‘yîni ... 226

112-4 Mülk Satışı (Zemîni Pîresed Vakfı Olan Bağ Satışı) ... 228

113-1 Mîrâs ve Hibe İsbâtı Da‘vâsı ... 228

113-2 Emânet Verilen Para Da‘vâsı ... 229

114-2 Mütevelli Ta‘yîni ... 230

114-3 Vasî Ta‘yîni ... 230

115-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Altı ‘Aded Tarla Satışı) ... 230

115-2 Mülkiyet ve Hibe Da‘vâsı ... 231

116-1 Tomruğa Bağlanan Kimsenin Ayaklarının Diyet Da‘vâsıda Sulh ... 232

116-2 Mülk Satışı (Ev Mübâdelesi) ... 232

116-3 Karakayış Mahallesi Mescidi ve Mu‘allimhâne’ye Mütevelli Ta‘yîni ... 233

118-2 Muhâla‘a ... 234

118-3 Hayvan Gütme Ücreti Da‘vâsı ... 235

118-4 Mülk Satışı (Menzil Satışı) ... 235

119-1 Vakıf Alacak Da‘vâsı ... 235

119-2 Mülk Satışı (Ev ve Bağ Mübâdelesi) ... 236

120-3 Yaralı Keşfi (Kocası Tarafından Balta ile Darb Edilen Kadının Keşfi) ... 237

120-4 Muhâla‘a ... 237

(16)

xvi

121-3 İçki İçen Kimsenin Yakalanıp Tesbît Edilmesi ... 238

122-2 Vekîl Ta‘yîni (Kalan Borçları Ödemek İçin Vekîl Ta‘yîni) ... 239

122-3 Komşular Arasında Su Geçirme Da‘vâsı ... 239

123-1 Mîrâs ve Hibe Da‘vâsı ... 240

123-2 Mülk Satışı (Arsa-i Hâliye Satışı) ... 240

124-2 Mîrâs ... 241

126-1 Borca Karşılık Alınan Bağın Geri Teslîm Edilmesi ... 243

126-2 Ölüm Keşfi (Yol Üzerinde Katledilen Kimsenin Keşfi) ... 243

126-3 Vasî Ta‘yîni ... 243

126-4 Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 244

127-2 Vekîllikten ‘Azl ve Yeni Vekîl Ta‘yîni ... 244

127-4 Emânet Olan Muhallefâtın Teslim Alımını Tescîl ... 245

128-1 Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 245

128-2 Mülkiyet Da‘vâsı ... 246

128-3 Vasî ve Üzerine Nâzır Ta‘yîn ... 246

129-2 Mîrâs ... 247

130-1 Muhâla‘a ... 248

130-2 Hırsızlık Olayında Fâ‘ilin Tesbîti ... 248

130-3 Yol Üzerinde Ölü Bulunan Subaşının Diyeti Da‘vâsı ... 248

131-3 Alacağı Teslîm Aldığını Tescîl ... 250

132-1 Mülk Satış (Ev Satışı) ... 250

132-2 Vakıf Zemîn İcâresi Da‘vâsı ... 250

(17)

xvii

133-2 Nâmzedden Ayrılma ... 251

134-2 Nafaka ve Kisve Da‘vâsı... 252

135-1 Vakıf İsbâtı Da‘vâsı ... 253

136-3 Turgutoğlu Zâviyesi Vakfının İşleyişine Müdâhale Edenlerin Men‘ Edilmesi ... 255

137-1 Karamanoğlu İbrahîm Beg İmâreti Yanındaki Çeşmenin Yerinin Değiştirilmesi Da‘vâsı ... 255

137-2 Mülk Satışı (Evler Mübâdelesi) ... 256

137-3 Mülk Satışı (Kalaycı Dükkânı Satışı) ... 256

138-3 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Mîrâs Ev Satışı) ... 257

139-2 Alacağını Aldığını Tescîl Ettirme ... 258

139-3 Vasî Ta‘yîni ... 258

140-1 Mülk Satışı (‘Arsa-i Hâliye Satışı) ... 259

140-2 Köle Azâdı ve Ev Hibesi İle Bağ Satışı ... 259

140-3 Köle Azâdı (Câriye Azâdı) ... 259

141-1 Sû-i Hâl Üzere Olan Kadınların Durumlarının Tesbîti ... 260

141-2 Mülk Satışı (Kireçlik Dükkânı Satışı) ... 260

141-3 At Çarpması Yaralanan Çocuğun Da‘vâsı ... 261

142-1 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Ev Satışı) ... 261

142-2 Alacak Aldığını Tescîl ... 261

142-3 Mîrâs Da‘vâsından Ferâgat ... 262

143-1 Vasî Ta‘yîni ... 262

143-3 ‘Avârız Tekâlîfi İçin Salyâne Talebi Da‘vâsı ... 263

144-1 Hâneye Tecâvüz ve Tehdîd Da‘vâsı ... 263

144-2 Muhallefât Getirmek İçin Verilen Vekâlet Da‘vâsı ... 264

(18)

xviii

145-4 Darb ve Küfür Da‘vâsı ... 265

145-5 Küfür Da‘vâsı ... 265

146-1 Bağ Mülkiyeti Da‘vâsı ... 266

146-2 Vasî Ta‘yîni ... 266

146-3 Vasî Ta‘yîni ... 267

147-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Hisse Satışı) ... 267

148-1 Çiftçiler Şeyhi’nin Keyfiyetinin Soruşturması... 268

148-2 Sâlyâne İçin Talâk-ı Selâseye Şart Etme İddi‘âsı ... 269

149-2 Mülk Satışı (Mîrâs Ev Satışı) ... 270

150-2 Darb Da‘vâsı ... 271

150-3 Darb Da‘vâsı ... 271

152-4 Darb Da‘vâsında Ferâgat ... 273

153-1 Darb ve Küfür Da‘vâsı ... 274

153-2 Mülk Satışı (Deyn İçin Mülk Satışı) ... 274

153-3 Muhâla‘a ... 274

154-1 Mülk Satışı (Bağçe ve Bağ Satışı) ... 275

154-2 Mîrâs İçin Verilen Vekâlet Da‘vâsı ... 275

155-2 İçki İçtiği İddi‘â Edilen Kimsenin Hâlinin Soruşturulması ... 277

(19)

xix

156-2 Hâneye Tecâvüzde Fâ‘illerin Tesbîti ... 278

156-3 Mülk Satışı (Ev Harâbesi Satışı) ... 278

157-1 Değirmen Hibesi Da‘vâsı ... 278

158-1 Çayır Çayı’nın Taşmasına Sebep Olan Kavak Ağaçlarının Temizlenmesi ... 279

158-3 Koyunları Kurda Kaptıran Çocuk Çobanın Babasına Teslîmi ... 280

159-2 Cüzhânlık Da‘vâsı ... 281

160-3 Mülk Satışı (Dükkân Satışı) ... 282

160-4 Muhâla‘a ... 283

161-1 Vakıf Arâzi Tasarrufu Da‘vâsı ... 283

161-2 Tekâlîf Da‘vâsı ... 283

161-3 Köle Azâdı ... 284

162-2 ‘Arsa Tekâlîfi Da‘vâsı ... 285

163-1 Nâ-Mahrem İle Aynı Evde Yakalanan Kadın ... 285

163-2 Ehl-i Fesâd İle Birlikde Olma İddi‘âsı ve Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 286

164-1 Vasî Ta‘yîni ... 287

164-2 Mülk Satış ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 287

165-1 Muhâla‘a ve Vesâyet Da‘vâsı ... 288

165-3 Mülk Hibesi (Ev Hibesi) ... 289

166-1 Kaybolan Keçileri Geri Alma Da‘vâsı ... 289

166-2 Mîrâs ve Mehr-i Mü’eccel Da‘vâsı ... 289

167-1 Talâk Sonrası Evlenmeye Mâni‘ Olma Da‘vâsı ... 290

167-2 Tarla Mülkiyeti ve Tasarrufu Da‘vâsı ... 291

168-1 Zinâ İftirâsı Da‘vâsı ve Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 291

168-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Mülk Satışı) ... 292

(20)

xx

169-2 Nehir Kenârına Yapılan Divar Da‘vâsı ... 293

169-3 Muhâla‘a ... 294

170-1 Çeşme Künklerine Zararı Olan Ağaçların Keşfi ... 294

170-2 Köle Azâdı ... 294

171-1 Alacak Da‘vâsında Sulh ... 295

171-2 Mülk Satışı (Bağ Mübâdelesi) ... 295

171-3 Hâneye Tecâvüz ve Bıçakla Saldırı Da‘vâsı ... 296

172-1 Hâneye Tecâvüz ve Küfür Da‘vâsı ... 296

172-2 Köle Azâdı ... 296

173-1 Çeşme Mütevelliliğinden Ferâgat ve Yeni Mütevelli Ta‘yîni ... 297

173-2 Vakıf Masrafı Muhâsebesi ... 297

173-3 Emânet Verilen Buğday Da‘vâsı ... 298

174-2 Koyun Ra‘y Eyleme Da‘vâsı ... 299

175-2 Mütevelli Ta‘yîni ... 299

175-3 Vasî-i Muhtâr ve Üzerine Nâzır Ta‘yîni ... 300

176-1 Hırsızlık Da‘vâsı (Dükkân ve Ev Soyma) ... 300

176-2 Karamanoğlu İbrahîm Beg Hamamı Ta‘mîr Masrafı Muhâsebesi... 301

177-1 Borç Ödeme İçin Talâk-ı Selâseye Şart Da‘vâsı ... 301

177-2 Habs Edilen Kimsenin Serbest Bırakılması ... 302

177-3 Mîrâs İddi‘âsı ve Mülk Satış Da‘vâsı ... 302

178-2 ‘Avârız Tekâlîfi İçin Sâlyâne Talebi Da‘vâsı ... 303

178-3 Küfür Da‘vâsı ... 303

179-1 Zinâ Da‘vâsı ... 304

180-1 Mîrâsdan Mehir ve Hisse Da‘vâsı ... 305

180-2 Hâs Gelirleri Da‘vâsı ... 305

(21)

xxi

181-2 Arâzi Tasarrufu Da‘vâsında Sulh ... 306

182-1 Sâlâriye Da‘vâsı ... 307

182-2 Mülk Hibesi (Ev Hibesi) ... 307

182-3 Küfür ve Darb Da‘vâsı ... 308

183-2 Hibe ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 308

184-3 Ölüm Keşfi (Hastalık Sonucu Ölen Kadının Keşfi) ... 310

185-1 Karamanoğlu İbrahîm Beg Evkâfı Dükkânları İcâre Da‘vâsı ... 310

185-3 Mülk Satışı (Mîrâs Hissesi Satışı) ... 311

186-2 Hırsızlık Zanlısının Bulunması Talebi ... 312

187-2 Kuttâ‘-i Tarik Olması Zannı İle Habs Edilen Kimsenin Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 313

188-1 Zâyi‘ Olan Deve Mülkiyeti Da‘vâsı ... 313

189-2 Yaralı Keşfi (Eğlence Sırasında Tüfenk İle Yaralanan Çocuğun Keşfi)... 315

189-3 Hırsızlık İsnân Edilen Kimseye Kefîl Olma ... 315

190-1 Muhâla‘a ... 316

190-2 Zâyi‘ Olan Bargir Mülkiyet Da‘vâsı ... 316

191-1 Beytü’l-mâl Tarafından El Konulan Tereke Da‘vâsı ... 317

191-2 Beytü’l-mâl Tarafından El Konulan Tereke Da‘vâsı ... 317

192-1 ‘Abd-ı Âbık ... 318

192-2 Anadolu Müfettişi Matbahı İçin Toplanan Paranın Teslîminin Tescîli ... 318

(22)

xxii

193-2 Vasî Ta‘yîni ... 319 193-3 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 320 193-4 Vasî Ta‘yîni ... 320 194-1 Mîrâs Da‘vâsı ... 320 194-2 Ermeni Keferesi Yava Cizyesi Da‘vâsı ... 321 195-1 Beytü’l-mâl Tarafından El Konulan Tereke Da‘vâsı ... 321 195-2 Muhallefât Resm-i Kısmetinin Teslimini İsbât ... 322 196-1 Mîrâs (Tehârüc) ... 322 196-2 Şeyh Sadreddîn Zâviyesi Vakfı Yönetimi Da‘vâsı ... 323 197-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Bağ Satışı) ... 324 197-2 Ölüm Keşfi (Ateşle Yanan Çocuğun Keşfi)... 324 197-3 Mîrî Arâzi Üzerine Dükkân Binâsına İzin Verilmesi ... 324 198-1 Kalenderhâne Medresesi Vakfı ile Şahıs Arasında Bağçe Mülkiyeti Da‘vâsı ... 325 198-2 ‘Alî Pâşâ Çeşmeleri Mütevelli ve Nâzır Ta‘yîni ... 325 199-1 Mîrâs Da‘vâsı ... 326 199-2 Pîr Mehmed Pâşâ Vakfı Muhâsebesi ve Müştemilâtının Keşfi... 326 200-1 Gök Ekini Hayvana Bastırma ve Küfür Da‘vâsı ... 327 200-2 Pîr Mehmed Pâşâ Evkâfı Tevliyet ve Mahsûlü Da‘vâsı ... 327 200-3 Nikâh Kıyıldığı İddi‘âsı ... 328 201-1 Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 328 201-2 Mîrâsdan Mehr-i Mü’eccel Talebi Da‘vâsı ... 329 202-1 Muhâla‘a ... 329 202-2 Muhâla‘a ... 329 203-1 Mülk Satışı (Mîrâs Ev Hissesi Satışı) ... 330 203-2 Darb Da‘vâsı ... 330 203-3 Sâlyâne Talebi Da‘vâsı ... 331 204-1 Mülk Satışı (Tarla Satışı) ... 331 204-2 Hırsızlık Da‘vâsı ... 331 204-3 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 332 205-1 Fi‘l-i Şenî‘ İftirâsı ... 332 205-2 Yava Cizyesi Kâğıdı Vermek İçin Vekîl Ta‘yîn Ettiğinin Tescîli ... 332 205-3 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 333 206-1 Dükkân Vakfı İsbâtı Da‘vâsı ... 333 206-2 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 334

(23)

xxiii

206-3 Deveciler Şeyhi Ta‘yîni ... 334 207-1 Mîrâs Da‘vâsı ... 334 207-2 Mevlânâ Evkâfı Türbe Hamamı İcâresi Da‘vâsında Sulh ... 335 208-1 Tekâlîf ve ‘Avârız Da‘vâsı ... 335 208-2 Nâmzedden Ayrılma ve Alacakda Sulh ... 336 209-1 Darb ve Yaralama Da‘vâsı ... 336 209-2 Darb Da‘vâsında Fâ‘ilin Tesbîti ... 337 209-3 Vakıf Alacak Da‘vâsı (İstiğlâl) ... 337 210-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 337 210-2 Bağa Şuf‘a Da‘vâsı ... 337 210-3 Mîrâs Da‘vâsından Ferâgat ... 338 211-1 Karamanoğlu İbrahîm Beg Evkâfı Du‘âgûyluk Da‘vâsı ... 339 212-1 Mîrâsdan Mehir Talebi Da‘vâsı ... 339 212-2 Alacak Da‘vâsı ... 340 212-3 Vekîl Ta‘yîni ... 340 213-1 Mîrâs Taksîmi ... 340 213-2 Mülk Satışı (Arz-ı Hâliye Satışı) ... 341 213-3 Mîrâsdan Mehr-i Mü’eccel Talebi Da‘vâsı ... 341 214-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 342 214-2 Muhâla‘a ... 342 214-3 Pîr Mehmed Pâşâ Evkâfı’nın Mütevellilik Meselesi ... 342 214-4 Nâmzedden Ayrılma ... 343 215-1 Mîrâs Da‘vâsında Sulh ... 343 215-2 Alacak Da‘vâsı ... 343 215-3 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 344 216-1 Mülk Satışı (Dükkân Satışı) ... 344 216-2 Mîrâs (Tehârüc) ... 345 216-3 Emânet Teslimi ... 345 217-1 Dükkân Binâ Etmek İçin İzin ve Keşif Talebi ... 345 217-2 Mîrâs Da‘vâsından Ferâgat ... 346 217-3 Küfür Da‘vâsı ... 346 218-1 Karakayış Mahallesi Çeşmesi Suyu Da‘vâsı... 346 218-2 Bağ Hibesi İddi‘âsı ve Satış İsbâtı ... 347 218-3 Kayyım Ta‘yîni ... 347

(24)

xxiv

219-1 İftirâ Da‘vâsı ... 348 219-2 Mîrâs Da‘vâsından Ferâgat ... 348 219-3 Bulûğa Eren Çocuğun Bulûğunu İsbâtı ... 348 220-1 Hâneye Tecâvüz Da‘vâsı ... 349 220-2 Hüsn-i Hâl Sorusturması ... 349 220-3 Sürsât Teklîfi Da‘vâsı ... 349 221-1 Alacak Da‘vâsı ... 350 221-2 Şurb-ı Hamr İddi‘âsı ve Hüsn-i Hâl Soruşturması ... 350 221-3 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 350 222-1 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 351 222-2 Hayvan Satışından Alacak Da‘vâsı ... 351 222-3 Mîrâs ... 351 223-1 Mîrâs ve Mülk Satışının Tasdîki ... 352 223-2 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 352 223-3 Mîrâs Da‘vâsı ve Terekeden Borç Öremeyi İbsât ... 353 224-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 353 224-2 Mîrâs (Tehârüc) ... 353 224-3 Mülk Satışı (Çömlekci Dükkânı Satışı) ... 354 224-4 Bağlararası’nda Bulunan Mescide Mütevelli Ta‘yîni ... 354 225-1 Vakıf Alacak Da‘vâsında Sulh ... 354 225-2 Alacak Da‘vâsında Sulh ... 355 225-3 Muhâla‘a ... 355 226-1 Hırsızlık Da‘vâsı ... 355 226-2 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 356 227-1 Mülk Hibesi ... 356 227-2 Yava Cizyesi Da‘vâsı ... 357 227-3 Nafaka Takdîri ... 357 228-1 Küçük Çocuğun Yatağına Yatma Da‘vâsı ... 357 228-2 Darb Da‘vâsı ve Sû-i Hâl Soruşturması ... 358 228-3 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 358 229-1 Vakıf Arâzi Sınırı ve Kirâ Da‘vâsı ... 359 129-2 Vasî Ta‘yîni ... 359 230-1 Vakıf Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 360 230-2 Muhâla‘a ... 360

(25)

xxv

230-3 Nafaka Takdîri (Arabça) ... 361 231-1 Ölüm Keşfi (Havuza Düşüp Boğularak Ölen Çocuğun Keşfi) ... 361 231-2 Yaralı Keşfi (Ayağına Değirmen Taşı Düşüp Yaralanan Kimsenin Keşfi) ... 361 231-3 Darb Eden Kimsenin Habsden Kurtarılması İçin Kefîl Olma... 362 231-4 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 362 232-1 Alacak Da‘vâsı ... 362 232-2 Küfür Da‘vâsı ... 363 232-3 Alacak Da‘vâsı ... 363 233-1 Dem ve Diyet Da‘vâsından Ferâgat ... 363 233-2 Mîrâs ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 364 233-3 Muhâla‘a ... 364 234-1 Vakıf Tarla Mahsûlü ‘Öşür Da‘vâsı ... 364 234-2 Nafaka Da‘vâsı ve Muhâla‘a İsbâtı ... 365 234-3 Küfür ve Darb Da‘vâsı ... 365 235-1 Azâdlı Olduğunu İsbât ... 366 235-2 Şurb-ı Hamr İçme ve Satma İle Pezenvenklik Yapmayı Tescîl ... 366 235-3 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 366 235-4 Vasî Ta‘yîni ... 367 236-1 Mülk Hibesi ... 367 236-2 Talâk Da‘vâsı ... 367 236-3 Mülk Satışı (Tabhâne Satışı) ... 367 236-4 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 368 237-1 Hâneye Tecâvüz Da‘vâsı ... 368 237-2 Darb ve Gasb Da‘vâsı ... 368 237-3 Darb Da‘vâsı ... 369 238-1 Hâneye Tecâvüz Da‘vâsı ... 369 238-2 Tarla Tasarrufu Da‘vâsında Sulh ... 370 238-3 Hâneye Tecâvüz Da‘vâsından Ferâgat ... 370 239-1 Şeyh Sadreddîn Evkâfı Mütevellilik Anlaşmazlığı ... 370 239-2 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 371 239-3 Sahtiyan Karşılığı Verilen Altun Bilezik Da‘vâsı ... 371 240-1 Alacak Da‘vâsı ... 371 240-2 Mîrâsdan Mehir Talebi Da‘vâsı ... 372 241-1 Vakıf Mezra‘a Sâlâriye Da‘vâsı ... 372

(26)

xxvi

241-2 Dükkân Mülkiyeti Da‘vâsı ... 373 241-3 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 373 242-1 Mîrâs Ev Da‘vâsı ... 374 242-2 Mülk Satışında Fiyat Anlaşmazlığı Da‘vâsında Sulh ... 374 243-1 Darb ve Gasb Da‘vâsı ... 375 243-2 Vakıf Mezra‘a Hudûdu Da‘vâsı ... 375 244-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 376 244-2 Rızâ Senedi (Mesâneden Taş İhrâcı) ... 376 244-3 Mezra‘a Mülkiyeti Da‘vâsı ... 377 245-1 Ölüm Keşfi (Değirmende Eceli İle Ölen Kimsenin Keşfi) ... 377 245-2 Müderrisin Keyfiyet-i Hâl Soruşturması ... 377 246-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 378 246-2 Eski-il Kazâsı Yağlıca Köyü Mü’ezzinlik Da‘vâsı ... 378 246-3 Ermenek Mi‘mâr Emîr Evkâfı Tevliyet Da‘vâsı ... 379 247-1 Mîrî Su İle Sulanan Arâzilerin ‘Öşrü Hakkında Fermân ... 379 247-2 Boş Arâziye Tapu Temessükü Hakkında Fermân ... 380 247-3 Tat Mevzi‘ine Değirmen İnşâsı İçin İzin Tezkeresi ... 380 248-1 Sefere Katımadığı İçin Tîmârına El Konulan Kimsenin Tîmârının Başkasına Verilmesi

Tezkeresi ... 380 248-2 Şeyh Sadreddîn Kütübhânesi Hâfız-ı Kütüb Berâtı ... 381 248-3 Bazı Kişiler Tarafından Mahkemenin Boş Yere Meşgûl Edilmemesi Hakkında Fermân ... 381 249-1 Ortaya Çıkan Tekâlîfden Sâlyâne Alınması Hakkında Fermân ... 382 249-2 Tîmâr Tevcîh Berâtı ... 382 249-3 Konya’ya Yeniçeri Serdârı Ta‘yîni Hakkında Yeniçeri Ağası Mektûbu ... 382 250-1 Şeyh Sadreddîn Evkâfı Mahsûlü Hakkında Fermân ... 383 250-2 Tîmâr Re‘âyâsının Topraklarını Terk Etmemeleri Hakkında Fermân ... 383 250-3 Karatay-ı Kebîr Medresesi Mu‘îd Berâtı ... 384 251-1 1088 Senesi Karaman Eyâleti’nin Bedel-i Nuzülü Hakkında Fermân ... 384 251-2 Haremeyn-i Şerîfeyn Re‘âyâlarının Eski Yerlerine Kaldırılmaları Hakkında Fermân ... 385 252-1 Ermenek Mi‘mâr Emîr Câmi‘i Evkâfı Tevliyet Berâtı ... 385 252-2 el-Hâc Mehmed Câmi‘i Meşîhat ve Hatîb Berâtı ... 386 252-3 Şeyh Durdu Zâviyesi Tevliyet Berâtının Yenilenmesi ... 386 252-4 Esb-keşân Mukâta‘ası Berâtı ... 386 253-1 Haremeyn-i Şerîfeyn Evkâfı Mahsûlü Hakkında Fermân ... 386

(27)

xxvii

253-2 Gülkiras Haremeyn-i Şerîfeyn Evkâfı Tevliyet Berâtı ... 387 253-3 Gülkiras Haremeyn-i Şerîfeyn Evkâfı Vergileri Hakkında Temessük ... 387 254-1 Ermenek Mi‘mâr Emîr Câmi‘i Tevliyet Berâtı ... 388 254-2 Türbe-i Celâliye Mahallâtı Tekâlîfi Hakkında Fermân ... 388 254-3 Vergilerin Mahallelere Nasıl Bölüştürüleceğine Dâ’ir Fetvâ ... 389 255-1 Şeyh Sadreddîn Zâviyesi Evkâfı Hakkında Fermân ... 389 255-2 Kozağaç Köyü Ahâlilerine Ehl-i Örfün Zulm Etmemesi Hakkında Fermân ... 389 256-1 Gödene Mu‘allimhânesi Mu‘allimlik Berâtı ... 390 256-2 Hatunsarâyı Ahâlilerine Ehl-i Örfün Zulm Etmemesi Hakkında Fermân ... 390 256-3 Hatunsarây Nâhiyesi Çağlak Köyü ‘Alî Ağa Zâviyesi Tekyenişîn Berâtı ... 391 257-1 Konya’nın 1088 Senesi Bedel-i Sürsâtı Listesi ... 391 257-2 Konya’nın 1088 Senesi Bedel-i Sürsâtı Hakkında Fermân ... 391 258-1 Şeyh Sadreddîn Mescidi Hitâbet Berâtı ... 392 258-2 Karamanoğlu İbrahîm Beg Evkâfı Hakkında Fermân ... 392 259-1 Şeyh Sadreddîn Câmi‘i İçin Vakfedilen Dükkânlar İcâresini Toplamaya Mütevelli Berâtı ... 393 259-2 Konya’ya Kethüdâyeri Ta‘yîni Hakkında Ağalar Mektûbu ... 393 259-3 Konya’ya Cebeciler Üzerine Kethüdâyeri Ta‘yîni Hakkında Ağa Mektûbu ... 394 260-1 Şeyh Sadreddin Nüshasının Kim Tarafından Verileceği Hakkında Fermân ... 394 260-2 Şeyh Sadreddîn Konevî Evkâfı Tabbâh Berâtı ... 394 260-3 Berât Tevliyet (İmâmet) ... 395 261-1 Batı Anadoluda Ortaya Çıkan Eşkıyânın Te’dîbi Hakkında Fermân ... 395 261-2 Eşkıyâ Te’dîbi Hakkında Buyuruldu ... 396 262-1 Nikâh Kıyıldıktan Sonra Evliliğe Yanaşmayan Kadın Hakkında Fermân ... 396 262-2 Sadreddîn Konevî Evkâfı Tabbâh Berâtı ... 397 262-3 İcmâllü Ze‘âmet Karyeleri Mahsûlü Hakkında Buyuruldu... 397 263-1 Karamanoğlu İbrahîm Beg Evkâfı Çeşmesinin Suyu Hakkında Fermân ... 397 263-2 Dörtokka Mahallesi’nde Bulunan Bostan Dede Suyu Hakkında Fermân ... 398 263-3 ‘Abdulmü’min Mescidi İmâmet Berâtı ... 398 264-1 Karamanoğlu İbrahîm Beg Evkâfı Dükkânları İcâreleri Hakkında Fermân ... 399 264-2 Esb-keşân Re‘âyâsından Ziyâde Akça Alınmaması Hakkında Fermân ... 399 265-1 Eşkıyâ Te’dîbi Hakkında Fermân ... 400 265-2 Şeyh Mustafâ Efendi’nin Rencîde Etdirilmemesi Hakkında Fermân ... 400 266-1 Eşkıyâ Te’dîbi Hakkında Müfettiş Buyuruldusu ... 401 266-2 Kalehderhâne Zâviyesi Ders-i ‘Âmm Berâtı ... 401

(28)

xxviii

266-3 Kalehderhâne Zâviyesi Ders-i ‘Âmmlığı Hakkında Fermân ... 401 267-1 ‘Âyşe Nâm Hatun’a Zulm ve Te‘addî Edenler Hakkında Fermân ... 402 267-2 ‘Âyşe Nâm Hatun’a Zulm ve Te‘addî Edenler Hakkında Buyuruldu ... 402 267-3 Eşkıyâ Teftîşi ve Yakalanması Hakkında Buyuruldu ... 403 268-1 Eşkıyâ Te’dîbi Hakkında Müfettiş Pâşâ Buyuruldusu ... 403 268-2 Eşkıyâ Teftîşi Hakkında Fermân ... 403 269-1 Karaman Eyâleti’ne Beglerbegi Ta‘yîni Hakkında Fermân... 404 269-2 Karaman Eyâleti’ne Mütesellim Ta‘yîni Hakkında Pâşâ Mektûbu ... 404 270-1 Re’âyânın Levendât Tâ’ifesi Tarafından Rencîde Edilmemesi Hakkında Fermân ... 405 270-2 Ra‘iyyet ve Ra‘iyyet Oğullarının Eski Yerlerine Göçürülmeleri İçin Fermân ... 406 271-1 Esb-keşân Rüsûmu Hakkında Fermân ... 406 271-2 Esb-keşân Rüsûmu Hakkında Fermân ... 407 271-3 Sırçalı Sultân Zâviyesi Zâviyedâr Berâtı ... 407 272-1 Konya Kal‘ası’na Habs Olan Mütesellimin Serbest Bırakılması Hakkında Fermân ... 407 272-2 Eşkıyâ Teftîşi Hakkında Fermân ... 408 273-1 Bor ve Çevresi Mukâta‘alar Mahsûlü Hakkında Berât ... 408 274-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 409 274-2 Şucâ‘eddîn Kazâsı Tekâlîf-i Şâkkası Hakkında Fermân ... 410 274-3 Subaşı Ta‘yîn Tezkeresi ... 410 275-1 Hazret-i Mevlânâ Evkâfı Tevliyet Berâtı ... 411 275-2 Çobanlar Köyü Mescidi İmâmet Berâtı ... 411 275-3 Konya Muhzırbaşılık Rü’us Sûreti ... 411 275-4 Konya Muhzırbaşılık Berâtı... 411 276-1 Konya Kal‘ası’nda Habs Olan Mütesellimin Serbest Bırakılması Hakkında Fermân ... 412 276-2 Karaman Eyâleti’nin 1088 Senesi ‘Avârızı Hakkında Fermân ... 412 277-1 Eşkıyâ Teftîşi Hakkında Fermân ... 413 277-2 Karaman Eyâleti Yava Cizyesi Hakkında Fermân ... 414 278-1 Şerefeddîn Câmi‘i Evkâfı 1087 Senesi Muhâsebesi ... 414 278-3 Eşkıyâ Def‘i İçin Buyuruldu ... 415 279-1 Eşkıyâ Teftîşi ve Te’dîbi İçin Pâşâ Ta‘yîni Hakkında Fermân ... 415 279-2 Levendât Tâ’ifesinin Fukarâya Zulmlerinin Önlenmesi Hakkında Fermân ... 416 280-1 Kütahya Eski Müteselliminin Yaptığı Zulmün Önlenmesi Hakkında Fermân ... 416 280-2 Kütahya Eski Müteselliminin Yakalanması Hakkında Buyuruldu ... 417 280-3 Konya’ya Mütesellim Ta‘yîni Hakkında Buyuruldu ... 417

(29)

xxix

281-1 Yava Cizyesi Berâtı ... 417 282-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 419 282-2 Çağlak Köyü ‘Alî Ağa Zâviyesi Tevliyet Berâtı ... 420 283-1 Yava Cizyesi Hakkında Fermân ... 420 283-2 Sultân Hatun Vakfı Cüzhân Berâtı ... 421 284-1 Sefer İçin ‘Askerin Toplanması Hakkında Mektûb ... 421 284-2 Yava Cizyesi Hakkında Fermân ... 422 285-1 Sultân ‘Alâ’eddîn Dârü’ş-şifâsı Tevliyet Berâtı ... 422 285-2 Sefer İçin ‘Askerin Toplanması Hakkında Fermân ... 423 286-1 Konya’ya Gelen Zahîrenin Kapan Hanı’nda Ölçülmesi Hakkında Fermân ... 424 286-2 Sultân Selîm Hân Evkâfı Tevliyet Berâtı ... 424 286-3 Mâl-ı Mîrînin Gelen Vekîle Teslîmi Hakkında Tezkere ... 425 287-1 Esb-keşân Mukâta‘ası İltizâm Temessükü ... 425 287-2 Şeyh Sadreddîn Matbahına Esb-keşân Mukâta‘sı’ndan Alınan Para Hakkında Fermân ... 425 287-3 Konya’ya Yeniçeri Serdârı Ta‘yîni Hakkında Ağa Mektûbu ... 426 288-1 Sefer İçin ‘Askerin Toplanması Hakkında Fermân ... 426 288-2 Sefer İçin Ordu ve Bazar Akçası Toplanması Hakkında Buyuruldu ... 427 288-3 Mîrâbiye-i Konya Mukâta‘asının İltizâma Verilmesi ... 427 289-1 Timâr Tevcîhi Hakkında Fermân ... 427 289-2 Suğla Mukâta‘ası İltizâm Berâtı ... 428 290-1 Karamanoğlu İbrahîm Beg Evkâfı Tevliyet Berâtı ... 428 290-2 Konya Mütesellimi Üzerinde Olan Mîrî Paranın Tahsîli Hakkında Fermân ... 429 290-3 Mütesellim Ağa Sarayı’nın Kirâsının Sağ Akça Olarak Alınması Hakkında Fermân ... 429 291-1 Karaman Eyâleti’ne Beglerbegi Ta‘yîni Hakkında Fermân ... 430 291-2 Karaman Eyâleti’ne Mütesellim Ta‘yîni Hakkında Buyuruldu ... 430 291-3 Şeyh Sadreddîn Konevî Kütübhânesi Hâfız-ı Kütüb Berâtı ... 430 291-4 Sultân ‘Alâ’eddîn Evkâfı Câbî Berâtı ... 431 292-1 Konya Kal‘ası’na Habs Edilen Sâbık Karaman Eyâleti Müteselliminin El Konulan Mâllarının Listesi ... 431 292-2 Mısır’a Giden Görevlinin Emniyetinin Sağlanması Hakkında Fermân ... 432 293-1 Yakalanan Eşkiyâyı İstanbul’a Göndermek İçin Buyuruldu... 432 293-2 Görevden Alınan Karaman Eyâleti Müteselliminin Mâllarına El Konulması Hakkında Fermân ... 433 294-1 Karaman Eyâleti’ne Mütesellim Ta‘yîni Hakkında Fermân ... 433 294-2 Trablûsşâm’dan Gelen Hazînenin İstanbul’a Emniyetle Ulaştırılması Hakkında Fermân ... 433

(30)

xxx

294-3 Bağ-ı Kutlu Karyesi Tîmâr Tevcîh Tezkeresi ... 434 294-4 Konya’ya Subaşı Ta‘yîni Hakkında Tezkere ... 434 295-1 Zile Hâsları Re‘âyası Hakkında Fermân ... 434 295-2 İfrâz-ı Zü’l-kadriye Hâssı Mahsûlü Toplanması Hakkında Vekîl Ta‘yîn Tezkeresi ... 435 295-3 Konya Keferesi Cizyesi Hakkında Berât ... 435 296-1 Zile Hâsları Mahsûlü Hakkında Fermân ... 436 296-2 Zile Hâsları Mahsûlü Hakkında Buyuruldu ... 436 296-3 Zile Hâsları Mahsûlü Hakkında Voyvoda Mektûbu ... 436 297-1 Sultân ‘Alâ’eddîn Evkâfı Desr-i ‘Âmm Berâtı ... 437 297-2 Konya Kapanı Mîzândâr Berâtı ... 437 297-3 ‘Abdulmü’min Mahallesi Mescidi İmâmet Berâtı ... 438 298-1 Şerefeddîn Câmi‘i Evâkfı 1086 Senesi Muhâsebesi ... 438 299-1 At-Çeken Hâssı Re‘âyâsına Zulm Edilmemesi Hakkında Fermân ... 439 299-2 Mahkemenin Çalışmasını Engelleyen Eşkıyâ Hakkında Fermân ... 439 300 Bu Sayfa Boş Bırakılmışdır ... 440 301-1 Sipâhî Bazarı’nda Olan Dellâlların Kefîlleri Listesi ... 440 301-2 Esnâfın Konya Mollasına Verdikleri Mâlların Parasını Aldıklarının Kaydı ... 440 302-1 Şeyh Sadaka Zâviyesi’nin Emlâki Listesi ... 441 302-2 Mehmed Pâşâ’ya Virilen Ordu Akçesi Makdârı Kaydı ... 441 Tablolar ... 442 Tablo 1: 13 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili’nin Belge Tasnifi ... 442 Tablo 2: 13 Numaralı Sicilde Yer Alan Belgelerin Yıllara Göre Dağılımı ... 444 Tablo 3: 13 Numaralı Sicildeki Resmi Nitelikli Bazı Belgelerin Geliş Tarihleri ... 444 Tablo 4: 13 Numaralı Sicilde İsmi Gecen Konya Mahalleleri ve Adetleri ... 445 Tablo 5: 13 Numaralı Sicilde Gecen Konya Nâhiyeleri ve Köy İsimleri ... 448 Tablo 6: 13 Numaralı Sicilde Geçen Yer İsimleri ve Adetleri ... 451

(31)

xxxi

(32)

xxxii

(33)

xxxiii

(34)

xxxiv

(35)

xxxv

Ön Söz

Akdeniz havzasındaki en önemli devletlerden birisi olan Osmanlı Devleti, farklı

coğrafyalar üzerinde hüküm sürmüş ve bünyesinde çok farklı etnik ve dinî unsurlarla altı

yüzyılı aşkın bir süre varlığını devam ettirmiştir.

Yakın zamana kadar, Osmanlı Devleti üzerine yapılan çalışmalar genel olarak siyasî

ve askerî yönlerinde yoğunlaşmıştır. Ancak bir devleti, tam olarak tanımak için siyasî ve

askerî alanlarının yanı sıra hukukî, iktisadî ve sosyal alanlarının da incelenmesi şarttır. Tarihin

asıl unsuru olan toplum ve insan üzerine araştırma yapmakta bir devleti iyi bir şekilde

tanımamıza yardımcı olmaktadır. Bu sebepten dolayı günümüzde insan ve toplum üzerine

yapılan çalışmaların giderek arttığı görülmektedir.

Osmanlı toplumunu ve insanını tanımak için kullanabilecek en önemli kaynaklardan

birisi Şer‘iye Sicilleridir. Şer‘iye Sicilleri İnsanların birbirleriyle her türlü münasebetlerini

ortaya koyan en önemli kaynaklardan biridir. İçerisinde fermân, berât, mülk satışları, alacak

da‘vâları, mîrâs, darb, yaralama, küfür ve hırsızlık, vasî, vekîl ve kefîl ta‘yînleri,

evlenme-boşanma, nafaka bağlanması, köle ve câriye azadı gibi siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel ve

hukuki hayata dair birçok belge bulundurmaktadır. Bunların yanı sıra esnaf teftişine ait notlar,

yangın, sel, fırtına, deprem, salgın hastalık gibi afet olayları, şeyhülislamlar, kazaskerler ve

sadrazamlar gibi büyük devlet adamlarının hayat hikâyelerinin izlerini de sicillerde bulmak

mümkündür.

Bu kadar geniş belge ve konu içeriğine sahip olan şer‘iye sicilleri şüphesiz ait olduğu

dönem ve yer hakkında bizlere yer isimleri, insanların yaşam tarzları, giyecek ve yiyecek

maddeleri, kadın ve erkeklerin sosyal durumu, kullandıkları evler, aile yaşantısı,

Müslim-Gayrimüslim ilişkileri, ticarî ve tarımsal hayat gibi diğer hiçbir arşiv malzemesinde

bulunamayacak kadar bilgi sunmaktadır.

Bu denli zengin konu içeriğine sahip olan şer‘iye sicillerin incelenip gün yüzüne

çıkarılması gerekliliği görülmektedir. Çünkü yukarıda ifade edildiği gibi farklı alanlarda

çalışma yapmak isteyen insanlar için şer‘iye sicilleri şüphesiz önemli bilgiler sunmaktadır.

Biz de bu kapsamda, 13 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili’nin değerlendirmesini yapmış ve

transkripsiyonunu hazırlamış bulunmaktayız. Bir giriş ve beş bölümden oluşan çalışmamızda;

Giriş bölümünde şer‘iye şicillerinin tanımı, şekil özellikleri, tarihî gelşimi ve önemi hakkında

bilgi verilip Konya şer‘iye şicilleri, kaynak tanıtımı, çalışmanın amacı ve metodu hakkında

bilgiler verilmiştir. Ayrıca bu bölümde 1087-1088 / 1676-1677 yıllarında Osmanlı Devleti’nin

durumu ve Konya’nın coğrafî yapsı ile tarihine kısaca değinilmiştir.

(36)

xxxvi

Çalışmanın Birinci Bölümü’nde; 13 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili’ndeki resmî

nitelikte olan belgeler incelenip yorumlamaları yapılmıştır. İkinci Bölüm’de; iktisadî hayata

dair belgeler (mülk satışları, alacak da‘vâları vb.) incelenerek yorumlamaları yapılmıştır.

Üçüncü Bölüm’de; aile, aile oluşumu ve dağılması, ailenin dağılması sonucu oluşan haklar,

gasp ve darp, hırsızlık vb. sosyal hayat ve yapıya dair belgeler incelenerek yorumları

yapılmıştır. Dördüncü Bölüm’de; Hukukî hayata dair miras, köle azadı, ölüm keşfi vb.

belgeler incelenerek değerlendirilmiştir. Beşinci Bölüm’de ise Diğer Belgeler başlığı altında,

sicilde bulunan değişik konulardaki belgeler tahlil edilmiştir.

Bu çalışmayı hazırlarken benden desteklerini eksik etmeyen dostlarıma ve saygı değer

danışmanım Prof. Dr. İzzet Sak’a teşekkürü borç bilirim.

Emrah AKBAŞ

Konya - 2018

(37)

xxxvii

KISALTMALAR

C. : Cilt

DİA: Diyanet İslâm Ansiklopedisi

H. : Hicrî

Haz. : Hazırlayan

İ.A. : İslam Ansiklopedisi

KŞS : Konya Şer’iye Sicilleri

M. : Miladî

s. : Sayfa

S. : Sayı

SOBE: Sosyal Bilimler Enstitüsü

SÜ. : Selçuk Üniversitesi

TDV: Türkiye Diyanet Vakfı

TTK: Türk Tarih Kurumu

vb.: ve benzeri

vs. : ve sair

y.y: Yüzyıl

MEB: Milli Eğitim Bakanlığı

S.N: Sıra Numarası

Bkz.: Bakınız

Yay.: Yayıncılık.

(38)

1 Giriş

I-Şer‘iye Sicilleri

A-Şer‘iye Sicillerinin Tanımı ve Şekil Özellikleri

Tarih ilmi araştırmalarında yazılı ve sözlü birçok unsurdan faydalanılmaktadır. Yazılı

kaynaklar içinde arşiv malzemeleri önemli bir yere sahiptir. Osmanlı arşiv kaynakları arasında

da şer‘iye sicillerinin, birinci derecede önemli bir kaynak olduğuna şüphe yoktur.

Sözlükte okumak, kaydetmek not etmek, karar vermek, hükmetmek, sicil ve zapta

geçirmek anlamına gelen sicil kelimesi, terim olarak; insanlarla ilgili bütün hukukî olayları,

kadıların verdikleri karar suretlerini, hüccetleri ve yargıyı ilgilendiren

1

_{çeşitli yazılı kaynakları}

içeren defterler anlamındadır. Başka bir tabirle kadıların verdiği ilâm, hüccet gibi vesikaların

aynen geçirildiği defter ya da resmî vesikaların kaydedildiği kütük

2

_{anlamına gelen sicil,}

Osmanlı Devleti’nde mahkeme tutanakları ve merkezi hükümetle taşra teşkilatı arasında

gerçekleştirilen yazışmaların suretlerinin kaydedildiği defterlerdir.

Zaman zaman şer‘iye sicillerinin, kadı defteri, kadı sicili, zabt-ı vekâyi, Osmanlı

mahkeme kayıtları veya Osmanlı mahkeme sicilleri şeklinde

3

isimlendirildiği de görülmüştür.

Şer‘iye sicilleri, kendine özgü fizikî yapısı olan defterlerdir. Uzun boylu ve dar enli

olarak hazırlanan bu defterler, her zaman aynı olmamak kaydıyla “40 santim boyunda olan bir

defterin 16-17 santim eninde” oldukları görülmektedir. Bu şekilde yapılmasının nedeni

olarak, kadının herhangi bir yere gidip da‘vâ görmesi gerekirse defteri giyindiği cübbenin

cebine koyup götürebilmesi için dar enli ve uzun boylu şekilde yapıldığı ifade edilmiştir.

4

Kullanılan yazı sitili çoğu zaman ta‘lîk kırması denilen yazı sitilidir. Bu yazı sitilinden

başka rik‘a kırması ve divanî gibi yazı sitilleri de kullanılmıştır. Kâğıtları çok sağlam ve

parlak; mürekkepleri de bu gün bile parlaklığını muhafaza edecek kadar sabittir. Çoğunlukla

defterlerin üzerinde kadıların isimleri mevcuttur.

5

1_{Ahmet Akgündüz, Şer‘iye Sicilleri, C.I, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1988, s.17.}

2_{Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, MEB Yay.,İstanbul 2004, s. 210.}

3_{Fethi Gedikli, “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3,} Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, s.506.

4_{İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Şer‘i Mahkeme Sicilleri”, Ülkü Halkevleri Mecmuası, C. 5, S. 29, Ankara 1935, s.366.} 5_{Uzunçarşılı, “Şer‘i Mahkeme Sicilleri”, s.366}

(39)

2

Kullanılan yazı dili başlangıçta Arapça ve Türkçe karışık iken “XVII. yüzyıldan itibaren

dil tamamen Türkçeleşmiştir.”

6

_{Yine de birçok halde özellikle vakfiyeler, bazı tereke ve aile}

hukukuna ilişkin kayıtlar ve sicilleri tutan kadının göreve başlamasını gösteren kısımlar

Arapça kaleme alınmışlardır. Ayrıca herhangi bir belge içinde de yer yer Arapça ibareler

görülmektedir. Bazı sicillerin Rumca yazıldığı da görülmüştür.

7

B-Şer‘iye Sicillerinin Tarihî Gelişimi ve Önemi

1-Tarihî Gelişimi

Mahkemelerde yapılan her türlü işlemlerin suretlerinin yer aldığı şer‘iye sicilleri İslam

hukuk tarihinde çok erken dönemlerden itibaren tutulmaya başlanmıştır. Hz. Muhammed

döneminde hukukî ve ticarî akitler, herhangi bir anlaşmazlık durumunda mahkemeye

sunulmak üzere sahabeler tarafında kayıt altına almıştır.

8

_{Bu durum sicil tutama geleneğinin}

temelini oluşturmuştur.

Tarihte ilk kadı sicilinin Emeviler döneminde Mısır’da tutulduğu bilinmektedir. Hz.

Muaviye’nin Mısır kadısı Süleym bin Itır daha önce hükme bağlamış olduğu bir miras

da‘vâsının tarafların sonradan inkâr etmesi üzerine, olayı tekrar hükme bağlayıp, ispatını

kolaylaştırmak için

9

_{bir sicile kaydetmiştir. Emeviler’den sonra bu uygumla Abbasiler}

zamanında Yahya bin Ekrem’in kadılığında da devam etmiştir. Daha sonraki dönemlerde ise

her hâkimin kendi bölgesinde “Divanü’l-kâdi” denilen birer arşiv oluşturduğu görülür. Bu

arşivlerde sicil defterleri, da‘vâ dosyaları bulunurdu. Bunlara “Harita” veya “Kımter”

10

denilirdi.

Türk-İslam devletlerinde ve bunlara müteakiben Selçuklu Devleti’nde, sınırları

içerisinde bulunan merkezlere şer’î hükümleri uygulamak üzere kadılar gönderilmiştir.

Kadılar merkezlerde yaptıkları bütün işleri ve merkezden gelen yazılı emir ve belgeleri kayda

geçirmişlerdir.

11

Selçuklu Devleti’nin bir devamı niteliğinde olan Osmanlı Devleti’de, kurulduğu ilk

andan itibaren kazalara kadılar atamış ve bu kadılar baktıkları da‘vâlara ait belgeleri şer‘iye

6_{İ.Hakkı Uzunçarsılı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 1988, s. 109.} 7_{Gedikli, “Şer‘iye Sicilleri”, s.188.}

8_{Said Öztürk, Askeri Kassama Ait On yedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri, OSAV Yay., İstanbul 1995, s.19.}

9_{Mehmet Akif Aydın, “Osmanlı Hukuku”, Osmanlı Devleti Tarihi, C. II, Feza Gazetecilik Yayıncılık, İstanbul 1999, s.418.} 10_{Öztürk, Tereke, s.19.}

(40)

3

sicillerine kayıt etmiştir. Osmanlı Devleti’nin her yönüyle kurumsallaştığı Fatih Devrinde

şer‘iye sicillerinin düzenli olarak tutulmaya başlandığını söyleyebiliriz. Zira bilinen ilk şer‘iye

sicili XV. yüzyıla aittir. Bu da 1455 tarihli Bursa’ya ait kadı sicilidir.

12

Osmanlı Devleti’nde devletin kuruluşundan itibaren kadılık müessesesinin var

olmasına rağmen bu gün elimize ancak XV. ile XX. yüzyıllar arasına ait

13

_{Şer‘iye sicilleri}

ulaşabilmiştir. Bunun sebebi Fatih Devrinde düzenli tutulmaya başlayan ve Kânûnî devrinden

itibaren sistemli bir şekilde korunma altına

14

_{alınan sicillere daha önceki dönemlerde}

yeterince önem verilmemesi olabilir.

Türk kültür ve tarihi açısından zamanımıza kadar gelen ve bir hayli önem arz eden bu

tarih hazineleri hakkında, Cumhuriyetin ilk yıllarından beri, gerekli ilmî araştırmaların ve

tasniflerin yapılması gerektiği husûsu, bütün Türk ilim adamları tarafından ısrarla

belirtildiğini görmekteyiz.

2-Önemi

İnsanların birbirleriyle her türlü münasebetlerini ortaya koyan en önemli kaynaklardan

olan şer‘iye sicilleri, dört yüz yetmiş iki yıllık Türk tarihinin, iktisadî, siyasî, sosyal ve hukukî

yapılarını yakından

15

_{ilgilendirmektedir.}

Bir nevi ait olduğu bölgenin bilgi bankası

16

_{olan siciller, mukavele, senet, vakfiye}

kayıtları, nafaka, vekâlet, vesâyet, miras da‘vâları, tereke ve taksim kayıtları, ıtk-nâme, nikâh

kayıtları ile talâk da‘vâları, günlük narh kayıtları

17

_{gibi ilgili yerleşim birimlerine ait birçok}

konuda belge içermektedirler.

Öyleki, genel tarihçiler sicillere müracaat etmeden, özellikle

mahallî olayları ayrıntılarıyla ortaya koyamazlar. Çünkü tarihî şahsiyetlerin, önemli tarihî

olayların, mahallî yer adlarının ve önemli tarihî müesseselerin bütün ayrıntılarıyla tespitinde

siciller önemli bir yer tutar.

18

Siciller, bizlerin halkın gündelik hayatını; örf, adet, gelenek ve göreneklerini; yiyecek,

içecek, giyecek, emlâk ve hayvan fiyatlarını; halkın devlet merkezi ve devletin taşradaki

görevlileri ile olan ilişkilerini; halkın devlete karşı olan yükümlülüklerini ve ödedikleri

12_{Akgündüz, Şer‘iye Sicilleri, C.I, s. 11.} 13_{Uzunçarşılı, “Şer‘i Mahkeme Sicilleri”, s.366}

14_{Fatih Küçük, 14 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili (1080-1081 / 1669-1670), SOSBE (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),} Konya 2013, s.1.

15_{Akgündüz, Şer‘iye Sicilleri, C.I, s. 11.} 16_{Uzunçarşılı, “Şer‘i Mahkeme Sicilleri”, s.366.}

17_{Nuri Köstüklü, 1820-1836 Yıllarında Hamid Sancağı ve Türkiye (182 numaralı Isparta Ser’iye Siciline göre), S.Ü. Yay.,} Konya 1993, s. 8.