Ev (Menzil) ve Dükkân Satışları - 13 Numaralı Konya Şer'iye Sicili (1087-1088/1676-1677) değerl

İnsanların barınmak ve korunmak gibi ihtiyaçlarını karşılamak için kendi bütçelerine

göre yaptıkları, kendi mülkiyet ve mahremiyetlerinin olduğu mimari yapıya ev denilebilir.

168

Evlerin şekli kişinin bütçesine göre değişebildiği gibi, bölgenin iklim ve coğrafî yapısına göre

de değişebilir. Klasik Konya evini tarif edecek olursak; bir avlu içerisinde bir veya iki odalı

olup sofa, tabhâne, kiler, izbe, ahur, ahur odası ve örtme gibi bölümlerden oluşmaktadır.

İncelediğimiz sicilde 145 adet mülk satışının 70 adedini ev ve dükkân satışları

oluşturmaktadır. Sicilde ev tabiri yerine, genellikle menzil tabiri kullanılmıştır. Ev ve dükkân

satışları genellikle bir kalıpla formüle edilmiştir. İlk önce satışı geçekleştirecek kişinin

mahallesi, adı ve baba adı zikredilmektedir. Sonra mülkü alacak kişinin kimliği verilmekte,

satışı yapılan mülkün yeri “bir taraftan veya kıbleten, şarken, şimalen, garben müntehidir”

169

168_{Güven, Konya Sicili, s.50} 169_{KŞS 13 / 12-3, 17-3.}

şeklinde tarif edilerek nerede olduğu ve sınırları kaydedilmektedir. Satış ücretinin miktarı

verildikten sonra da satış işlemi gerçekleştirilmektedir. Bu işlem “bey’-i bât-ı sahîh-i şer‘î ile

bey’ eyledim” ifadesi ile formüle edilmiştir.

Meselâ Karaüyük Mahallesi sakinlerinden Sâlih ibni Mehmed, ‘Alî Beşe ibn Lütfullah’a

Yenice Mahallesi’nde vâki’ bir tarafdan Hüseyin virânesi ve bir tarafdan Seyyid Yûsuf mülkü

ve bir tarafdan Hüsâm zâde virânesi ve bir tarafdan tarîk-i ‘âmm ile mahdûd bir sofa ve bir

tâbhane ve izbe bir havluya müştemil mülk menzilini sekiz yüz akçeye bey’-i bât-ı sahîh-i

şer‘î ile bey’ et”miştir.

170

_{Yine “kıbleten Mehmed mülkü ve şimâlen mezbûr Hasan’ın âhar}

mülkü ve şarken ve garben tarîk-i ‘âmm ile mahdûd” denilerek yeri tarif edilen bir kıt‘a mülk

havlu onsekiz esedî guruşa

171

_{satılmıştır.}

Ev fiyatlarında temel belirleyici evin müştemilatı olduğu muhakkaktır. Ev satışları ile

ilgili müştemilât kısmı açıklanırken oda, sofa, tabhâne, oturulabilir yerler olarak

tanımlanabilmektedir. İçinde oturulmayan ancak müştemilât olarak bahsedilen mutfak,

hamam, kiler, ahır, çardak, örtme, kenef, samanlık, izbe gibi diğer bölümler de evi

tamamlayan diğer öğeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Eğer ev tek katlı ise belge de tahtânî

(tek kat, alttaki kat) şeklinde, iki katlı ise fevkânî (iki katlı)

172

şeklinde veya “fevkanî oda

tahtında ahır” gibi ifadelerle de belirtilmektedir.

173

_{Burada geçen fevkânî ve tahtânî ifadeleri}

evlerin kat sayısı hakkında bize bilgi vermektedir.

Örneğin bir belgede; Debbâğhâne’de vâki‘ iki bâb tahtânî perdâhat odasını ve

üzerlerinde fevkânî bir örtmeyi semen-i misli olan yüzyirmi guruşa

174

_{sattığını görmekteyiz.}

Evin fiyatını, ev müştemilatı etkilediği kadar evin ana cadde üzerinde bulunması, cami,

külliye ve çarşı gibi sosyal mekânlara yakınlığı, evin yeni veya eski olması da

etkilemektedir.

175

Hemen hemen bütün belgelerde belirtilen ancak büyüklüğü belli olmayan

avlu ve bahçeler de satışta ev fiyatlarını etkileyen unsurlardandır.

Konya’da ev satışlarıyla ilgili belgelerin temel düzeni ise aşağıdaki gibi formüle

edilebilir;

176

1-)Oldur ki, budur ki (yazılmayabilir) şehrin adı;

2-)Satıcının, vekilinin varsa varislerin kimliği;

170_{KŞS 13 / 7-2.} 171_{KŞS 13 / 25-2.} 172_{Devellioğlu, Lûgat, s.254.} 173_{Özcan, Mülk Satışları, s.16.} 174_{KŞS 13 / 38-2.}

175_{Küçük, Konya Şer‘iye Sicili, s.16.} 176_{Özcan, Mülk Satışları, s.12.}

3-)Satılan ile alınan veya vekillerin ifade verdiği yer: meclis-i şer veya meclis-i kaza;

4-)Satın alanın ya da vekilinin kimliği;

5-)Mülkün ya da evin tanıtımı: mahalle, sınır, komşuların durumunu açıklayan bilgiler;

6-)Satış yapıldığı ve fiyatlandırmanın yapıldığı;

7-)Mülkün satış işlemi sonunda alıcıya ait olduğunun satıcı tarafından belirtilmesi;

8-)Satın alanın kısa tasdiki;

19-)Anlaşmanın sicile kaydedilmesi ve tarih.

177

Ev satışları ile ilgili belgeler, küçük farklılıklar dışında genelde tek düzelik arz

etmektedir. Bu farklılıklar satılan evin satış şekli ile ilgili olmaktadır. Bunlar, müzayede

yoluyla yapılan satışlar, vârisler tarafından sûk-i sultanîde yapılan satışlar, vekiller aracılığıyla

yapılan satışlardır.

178

Vekil aracılığıyla yapılan satışa örnek verecek olursak; Türbe-i Celâliye Mahallesi

sâkinelerinden Râziye’nin Ebubekir ve Şahin şehadetleri ile vekili olan el-Hâc Nasûh’un,

Emine’nin vekili olan ‘Ali’ye bir oda ve havluya müştemil mülk menzilini on dokuz esedî

guruşa satıdığı

179

_{belgeyi verilebiliriz}

İnsanların barınmak ve korunmak gibi ihtiyaçlarını karşılamak için evler ne kadar

önemli bir yere sahipse gerek üretimin yapıldığı, gerekse üretimin pazarlandığı mekânlar olan

dükkânlar da insanların ekonomik ve sosyal hayattında çok önemli bir yere sahiptirler.

Ev fiyatlarının değişimini etkileyen unsusurlar gibi dükkân fiyatlarını etkileyen unsurlar

da bulunmaktatır. Dükkânların bulundukları çarşılar ve büyüklükleri, dükkânlarda yer alan

malzemeler dükkân fiyatlarını etkileyen unsurlar arasında gösterebiliriz. Meselâ demir baş

malzemelerin olduğu bir dükkân elli beş guruşa satılmıştır. Yine Eflâtûn Mahallesi

sâkinlerinden Mustafâ, bir bâb mülk emekçi dükkânı ve yedi bâb ve bir oda demürü ve üç

dükkân demürü ve on iki kebâb demürü ve bir anbâr ve bir tekneyi kırk beş esedî guruşa

İsa’ya satmıştır.

180

Konya’da dükkânlar, Alâeddin Tepesi’nin civarındaki iç kale surlarından başlayarak,

kentin güneyi ve kuzey doğusuna doğru uzanan bölgede, bilhassa dış surlarda mevcut olan altı

177_{Özcan, Mülk Satışları, s.13.} 178_{Özcan, Mülk Satışları, s.11.} 179_{KŞS 13 / 24-2.}

kapı civarında yoğunluk arz etmektedir. Bu kapılar ise; Taş Kapı, Atpazarı Kapısı, Çeşme

Kapısı, Ertaş Kapısı, Aksaray Kapısı ve Larende Kapısı’dır

181

Belgeler içerisinde genellikle kireçlik dükkânı, kasâb dükkânı, etmekçi dükkânı, sarâc

dükkânı, kuyumcu dükkânı, postalcı dükkânı gibi dükkân satışlarına rastlanmıştır. Örneğin

Mahmiye-i Konya sâkinlerinden iken vefât iden Mustafâ’nın ‘umûmet ve ‘usûbet-i nesebiyye

cihetinden vârisi olan Durmuş’un, Postalcılar Sûku’nda vâki‘ iki bâb postalcı dükkânını el-

Hâc Erbaba’ya safka-i vâhidede ikiyüz esedî guruşa

182

_{satmıştır.}

Dükkân satışlarında dükkânın kendi yerinin satıldığı gibi işletme olarak da satıldığını

görmekteyiz. Belgelerde yer alan dükkân satışlarında bâb ve vakıyye

183

ifadeleri

kullanılmıştır. Dükkânların bir kısmı binası ve yeri, esnafların kendilerine aittir. Bir kısmımın

arazileri vakıflara ait olduğundan vakıflara zemin kirası verilmektedir.

184

_{Dükkân satışından}

ziyade icare-i zemin(yer kirası)adı altında dükkânları aylık ya da yıllık olarak kiraya verildiği

görülmektedir.

185

Örneğin; Mahmiye-i Konya hâricinde Merâm nâm mevzi‘de vâki‘ câmi‘-i şerîf

evkâfının berât-ı hümâyûn ile hâlâ mütevellisi olan es-Seyyid Süleymân Halîfe, câmi‘-i

mezbûr kurbunda vâki‘ olan bir kasâb ve etmekçi dükkânlarını ve bir kahvehâneyi ve merhûm

Hatîblı-zâde binâ ve vakf eylediği ricâl ve nisâya mahsûs çifte hamamı, Hüseyin ve

Ebûbekir’e vâki‘ olan rukabâtı kendi mâllarından teberru‘an ıslâh ve hamam-ı merkûmu

tahsîn idüp bundan mâ‘adâ cânib-i vakfa dörtbinbeşyüz akça virmek üzere ibtidâ ve intihâsı

beynimizde ma‘lûm ve mu‘ayyen müddet-i mu‘tâde temâmına dek

186

_{kiraya vermiştir.}

Dükkân satışları ile ilgili belgelerden bir kısmı da hisseli satışlardır. Hisseler satılırken

kişinin kendine ait olan hisseyi sattığı yani dükkânın ortağının değiştiği unutulmamalıdır.

Örneğin Ahmedfakîh Mahallesi sâkinlerinden Ahmed Çelebi, Debbâğhâne’de vâki‘ kireçlik

dükkânından on iki sehmden bir sehm olup mezbûr el-Hâc Şa‘bân’a elli esedî guruşa

187

_satıp

ortaklıktan ayrılmıştır.

181_{Özcan, Mülk Satışları, s.89.} 182_{KŞS 13 / 103-2.} 183_{KŞS 13 / 16-1, 160-2.} 184_{Özcan, Mülk Satışları, s.96.} 185_{Pakalın, Terimler, C.II, s.15.} 186_{KŞS 13 / 110-2.}

Belgede 13 Numaralı Konya Şer'iye Sicili (1087-1088/1676-1677) değerlendirme ve transkripsiyon (sayfa 64-68)