R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

(1)

R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU

MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

İnanç ALİKILIÇ

(2)

R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU

MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME

ANALİZİ

(3)

any means, including photocopying, recording or other electronic or mechanical methods, without the prior written permission of the publisher,

except in the case of

brief quotations embodied in critical reviews and certain other noncommercial uses permitted by copyright law. Institution of Economic

Development and Social Researches Publications®

(The Licence Number of Publicator: 2014/31220) TURKEY TR: +90 342 606 06 75

USA: +1 631 685 0 853 E mail: iksadyayinevi@gmail.com

www.iksadyayinevi.com

It is responsibility of the author to abide by the publishing ethics rules. Iksad Publications – 2020©

ISBN: 978-625-7139-99-1 Cover Design: İbrahim KAYA

October / 2020 Ankara / Turkey Size = 16 x 24 cm

(4)

i

ÖNSÖZ

Dile kolay tam 48 yıl olmuş gündem belirleme kuramının ortaya çıkışı. McCombs ve Shaw tarafından temelleri atılan kuram basitçe medyanın kişileri ve diğer medyaları etkilediği üzerine şekillenmiştir. Kuramın çıkış mantığı ana akım medyanın her politik kampanya için kamu gündemini belirlediği ve bu yaratılan gündemler ile kamunun politik yönelimlerinin ve tutumlarının etkilenebildiğidir. Seçimler ve seçmenler üzerinden başlayan araştırmalar, ilk önce yerelden ulusala ve sonrasında da birçok farklı alan ve disipline kaymıştır.

Ana akım medyanın kamuyu etkileme gücü tartışılırken, ana akım medyanın diğer medya aracısının gündemini belirleme ve etkileme gücünü tespite yönelik araştırmalar ise Medyalar Arası Gündem Belirleme çalışmaları olarak karşımıza çıkmaktadır.

Birçok araştırmacı ana akım medyanın diğer medyaların gündemini belirlediği sonucuna ulaşırken, web 2.0 gelişimi, internete ulaşımın kolaylaşması ve Twitter’ın bilgi, haber kaynağı ve haber paylaşım ağı olarak alternatif bir medya gibi işlev görmesi birçok araştırmacı ana akım medya ile Twitter arasında oluşan medya belirleme gücü ve yönünü araştırmaya teşvik etmiştir.

Medyalar arası gündem belirleme çalışmalarının dar bir coğrafi alanda sınırlı kalması, örneklem sayılarının sınırlı kalması ve özellikle bazı çalışmalarda kuramın doğrulanamamış olması bu araştırmaya ilham vermiştir. Günümüz büyük veri ekosistemi üzerinde akan veri üzerinden birçok medyadan alınan veri ve tweetlerin toplanması ve analiz edilmesi eş zamanlı yapılabilmektedir. Bu anlayış ile R Studio ve Knime gibi bütünleşik programlar ile çok uluslu araştırmalarında

(5)

ii R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

önü açılmıştır. Özellikle iletişim araştırmalarında R dilinin kullanılmasına öncülük etmesi ile bu çalışma özel bir yere sahiptir. Bu çalışılma özelinde; verilerin toplanmasında, tasnifinde, temizlenmesin-de, çapraz gecikmeli korelasyon analizlerinde ve varsa medyalar arası gündem belirleme ilişkinin ve yönünün tespitinde R dili kullanılmış ve kullanılan tüm kodlara kitap içinde yer verilmiştir. Bu sayede iletişim araştırmalarında R dilinin kullanımı içinde bir kaynak sağlanmıştır.

Bu araştırma, 19 Ekim 2018 – 26 Ekim 2018 tarihleri arasında, İngilizce haber yapan online beş haber sitesinin (Doğru Haber, Hürriyet, Sabah, Türkiye ve Yeni Şafak Gazeteleri) “Türkiye” konulu haber içerikleri ile Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, İran, Suriye, Yunanistan, kontrol amaçlı Türkiye ve Rusya çıkışlı “Türkiye” konulu İngilizce tweetleri gündem belirleme etkisini belirlemek adına toplanmış, toplam 2045 haber ve 39.000 tweet 78 adet çapraz gecikmeli korelasyon paneli ile test edilmiştir.

Açıkçası araştırma kurgulanırken, ana akım medya haberleri ile birçok ülkeden toplanan tweetler arasında açık bir gündem belirleme etkisi tespit edilmesi beklenmesi çok doğaldı. Lakin araştırma sonuçları elde edilince hipotezin doğrulanmadığı ortaya çıkmıştır.

Birçok haberin Twitter üzerinden paylaşımı sonrasında bu haberin ana akım medyada gündemi belirlediğine şahit olmuşuzdur. Bu kadar net örnekler varken yapılan çalışmada böyle bir gündem belirleme etkisinin tespit edilememiş olması hem çok şaşırtıcıdır hem de beklenmediktir. Kurulan hipotezin doğrulanması kadar doğrulanmamasını da çok değerli bulduğumu açıkça belirtmek isterim. Twitter API üzerinden toplanan verinin doğruluğu ve sayı olarak kısıtı, o dönemde ortaya

(6)

iii

çıkan baskın bir haberin varlığı ve bu neden ile medya aracıları arasında otokorelasyonların yüksek çıkması, tek bir paylaşımın bir den çok paylaşımı, Twitter’ın halen alternatif medya olarak varlığını sürdürmesi ve doğasının diğer aracılardan farklı olması gibi nedenler ile hipotezimin doğrulanmadığını söylemek isterim.

Her ne kadar Twitter için ana akım medyanın alternatifi desek de onu ana akım medya gibi görmek istesek de Twitter’ın doğası gereği alternatif medya olduğu, ana akım tarafından görülmeyen veya görülmek istenmeyen olay ve konulara yer verilen bir mecra olduğu, alternatif gazeteciliği destekleyici ve tanık gazetecilerin ortaya çıkması ile ana akım egemen söyleme karşı bir mecra olduğu söylenebilir. İşte bu neden ile elma ile armut karşılaştırılmış ve nafile bir çaba ile gündemlerinin birbirini etkileyip etkilemediği araştırılmış olabilir. Bu nedenle belki de Twitter özelinde yapılan medyalar arası gündem belirleme araştırmalarının kamuoyu tarafından öne çıkarılan Twitter paylaşımları ile kurgulanması, Twitter içindeki “ilgini çekebilecek gündemler (İngilizce: Trend, Trends for you)” ile ana akım medya gündemleri arasındaki gündem belirleme etkisinin incelenmesi bundan sonra yapılacak medyalar arası gündem belirleme araştırmalarının konusu olabilir.

Bu Kitap Doç.Dr. Nahit Erdem KÖKER danışmanlığında hazırlanan Haziran 2019 tarihli, Medyalar arası gündem belirleme analizinde büyük veri kullanımı: Türkiye ile ilgili karşılaştırmalı analiz isimli doktora tezimden üretilmiştir.

Bu kitabın ve doktora tezimin ortaya çıkmasında, gelişmesinde ve sonlandırılmasında desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen tez

(7)

iv R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

danışmanım, değerli hocam sayın Doç.Dr. Nahit Erdem KÖKER’e teşekkürü bir borç bilirim. Tez izlemelerimde her zaman beni dinleyen, yol gösteren çok değerli geribildirimleri ile tezimi besleyen değerli hocalarım, sayın Doç. Dr. Özgür KÖSEOĞLU ve Dr. Öğr. Üyesi Aslı ELGÜN’e; İletişim Araştırmaları Doktora Programı’na başvurmam için beni motive eden çok değerli akıl hocam sayın Prof.Dr. Işık ÖZKAN’a ayrıca ne kadar teşekkür etsem azdır. Tezimin araştırma kısmında bilgisini benden esirgemeyen, araştırmam konusunda beni yüreklendiren ve ufkumu açan çok değerli büyüğüm, sayın Prof.Dr. Ümit ATABEK’e, ayrıca teşekkürü bir borç bilirim.

Ayrıca tüm doktora sürecinde, bana inanan ve destekleyen, çok değerli hocam bölüm başkanı ve Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Aylin GÖZTAŞ’a ve sadece bilimsel katkılarıyla değil, motivasyonu, iletişimi, vizyonu ile öğrenme ve uzmanlaşma sürecime çok değerli katkılar sağlayan bölüm başkan yardımcımız ve Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Füsun TOPSÜMER hocama da beni bu bölüme layık gördükleri güvendikleri için çok teşekkür ederim.

Sekiz yarıyıl boyunca desteğini benden esirgemeyen, motivasyonunu, bilgi ve deneyimini benden esirgemeyen sevgili eşim Doç. Dr. Özlem ALİKILIÇ’a ve güzel kızım Ela ALİKILIÇ’a çok teşekkür ederim. İyi ki varsınız.

Haziran 2019 İnanç ALİKILIÇ

(8)

v

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ... i

TABLOLAR LİSTESİ ...x

ŞEKİLLER LİSTESİ ... xviii

EKLER LİSTESİ ... xix

GİRİŞ…………..21

1. BİRİNCİ BÖLÜM ...27

MEDYA GÜNDEMİ ...27

1.1. Gündem Belirleme ile İlgili Kavramlar...27

1.1.1. Kamuoyu ...27

1.1.2. Kamuoyu Oluşturma ...28

1.1.3. Gündem ...30

1.1.4. Gündem Belirleme...31

1.2. Gündem Belirleme Kuramının Temelleri...32

1.2.1. Walter Lippmann (1922) ...33

1.2.2. Harold D. Lasswell (1927) ...34

1.2.3. Lazarsfeld, Berelson ve Gaudet (1944) ...35

1.2.4. Norton Long (1958) ve Bernard Cohen (1963) ...37

1.3. Gündem Belirleme Kuramı ve Aşamaları ...38

1.3.1. Birinci Aşama Gündem Belirleme ...38

1.3.2. İkinci Aşama Gündem Belirleme Çalışmaları ...46

1.3.2.1. İkinci Aşama Gündem Belirleme ve Çerçeveleme Yaklaşımı (İngilizce: Framing)...48

1.3.2.2. İkinci Aşama Gündem Belirleme ve Öne Çıkarma- Önceleme (İngilizce: Priming) ...51 1.3.2.3. Yönelim İhtiyacı (İngilizce: Need for Orientation) 53

(9)

vi R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

1.3.3. Medyalar Arası Gündem Belirleme...55

1.3.4. Üçüncü Aşama Gündem Belirleme: Ağ Gündem Belirleme (İngilizce: Network Agenda Setting) ...74

1.3.5. Gündem Birleştirme (İngilizce: Agenda Melding) ...77

1.4. Gündem Belirleme ve Zaman Sorunsalı ...79

1.5. Gündem Belirleme Süreci ...81

1.6. Gündem Belirleme Sürecinin Unsurları ...85

1.6.1. Medya Gündemi ...85

1.6.2. Kamu Gündemi ...91

1.6.3. Siyaset Gündemi (Siyasal Gündem, Politik Gündem) ...96

1.6.4. Kanaat Önderleri ve Eşik Bekçileri ...101

1.7. Gündem Belirleme Literatürü ...107

1.7.1. Türkiye’de Yapılan Gündem Belirleme Çalışmaları ...107

1.7.1.1. Doktora Tezleri ...108

1.7.1.2. Yüksek Lisans Tezleri ...118

1.7.1.3. Kitaplar ...147

1.7.1.4. Akademik Makaleler, Kongre – Sempozyum- Çalıştay Bildirileri ...148

1.7.2. Medyalar Arası Gündem Belirleme Araştırma Literatürü…. ...154

1.8. Medyalar Arası Gündem Belirleme Veri Analiz Yöntemleri 160 1.8.1. İçerik Analizi ...160

1.8.1.1. İçerik Analizinin Temel Özellikleri ...163

1.8.1.2. İçerik Analizinin Uygulanması ...164

1.8.1.3. İçerik Analizinin Güvenirliği ve Geçerliliği ...167

1.8.1.4. İçerik Analizinde Kullanılan AnalizTeknikleri...168

1.8.1.5. İçerik Analizinin Güçlü ve Zayıf Yönleri ...170

(10)

vii

1.8.3. Korelasyon ve Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...174

1.8.4. Rozelle-Campbell Taban Hizası ...176

1.8.4.1. Çapraz Gecikmeli Korelasyon ve Rozelle-Campbell Taban Hizası Kullanılarak Yapılan Gündem Belirleme Araştırmalarında Ortaya Çıkan Yaklaşımlar ...178

1.8.4.2. Çapraz Gecikmeli Korelasyon Kullanılmasına Yönelik Eleştiriler ...179

2. İKİNCİ BÖLÜM...182

BÜYÜK VERİ VE GÜNDEM BELİRLEME İLİŞKİSİ ...182

2.1. Büyük Veri ve Sosyal Büyük Veri ...182

2.2. Büyük Veri İşlemede Kullanılan Teknolojiler ve Veri Analiz Teknikleri...192

2.3. Büyük Veri ile İlgili Üzerinde Düşünülmesi Gereken Sorular 197 2.4. Sosyal Büyük Veri Bağlamında Twitter ...199

2.4.1. Kamusal Alan Olarak Twitter ...203

2.4.1.1. Kamusal Alan ...203

2.4.1.2. Kamusal Alan, Internet ve Twitter Özelinde Sosyal Medya……… ...212

2.4.2. Haber Kaynağı Olarak Twitter ...219

3. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ...228

ARAŞTIRMA TASARIMI VE METODOLOJİ ...228

3.1. Hipotezler ...229

3.2. Örneklem Seçimi ...231

3.2.1. Medya Kurumlarının Gündem Belirleme Etkisinin Ölçümü Adına Örneklem Seçimi ...231

3.2.2. Sosyal Medyanın Gündem Belirleme Etkisinin Ölçümü Adına Örneklem Seçimi ...234

(11)

viii R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

3.3.1. Medya Kurumları Haber Toplama Süreci ...236

3.3.2. Sosyal Medya Tweet Toplama Süreci ...238

3.4. Veri Analizi ...241

3.5. Araştırmanın Sınırlılıkları ...244

3.6. Bulgular ...246

3.6.1. Medya Kurumlarına İlişkin Genel Bulgular ...246

3.6.1.1. Doğru Haber Gazetesi Web Sitesi ...248

3.6.1.2. Hürriyet Gazetesi Web Sitesi ...249

3.6.1.3. Sabah Gazetesi Web Sitesi ...250

3.6.1.4. Türkiye Gazetesi Web Sitesi ...251

3.6.1.5. Yeni Şafak Gazetesi Web Sitesi...252

3.6.2. Twitter: Ülke Tweetlerine İlişkin Genel Bulgular...252

3.6.2.1. Azerbaycan Çıkışlı Tweetler ...254 3.6.2.2. Bulgaristan Çıkışlı Tweetler ...255 3.6.2.3. Ermenistan Çıkışlı Tweetler...255 3.6.2.4. İran Çıkışlı Tweetler ...256 3.6.2.5. Rusya Çıkışlı Tweetler ...257 3.6.2.6. Suriye Çıkışlı Tweetler ...258 3.6.2.7. Türkiye Çıkışlı Tweetler ...258 3.6.2.8. Yunanistan Çıkışlı Tweetler ...259

3.6.3. Medyalar Arası Gündem Belirleme ile İlgili Bulgular ...260

3.6.3.1. Medya Kurumlarının Kendi Arasındaki Çapraz Gecikmeli Korelasyon Bulguları...261

3.6.3.2. Ülke Tweetleri Arasındaki Çapraz Gecikmeli Korelasyon Bulguları ...272

3.6.3.3. Medya Kurumları ile Ülke Tweetleri Arasındaki Çapraz Gecikmeli Korelasyon Bulguları ...294

(12)

ix

KAYNAKLAR DİZİNİ ...348 EKLER ...385

(13)

x R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1: Gündem Belirleme Kuramı Çerçevesinde Yayınlanan

Türklere Ait Akademik Makaleler ...149

Tablo 2: Gündem Belirleme Kuramı Araştırma Literatürü ...155

Tablo 3: Veri Büyüklükleri (Wikipedia, 2016b) ...188

Tablo 4: Türkiye’de Yayımlanan Ulusal Gazetelerin Listesi ...232

Tablo 5: Medya Kurumlarından Toplanan Haberler ...238

Tablo 6: Toplanan Twitter Verileri ...240

Tablo 7: Medya Kurumlarının 19 Ekim 2018 – 26 Ekim 2018 Arası Haber Sayıları ...246

Tablo 8: Oluşturulan Sözlük (Codebook) Kapsamında 19 Ekim – 26 Ekim 2018 Arası Gazetelerin İngilizce Web Sitelerindeki Haberlerin Dağılımı ...247

Tablo 9: Doğru Haber Gazetesi Haberlerindeki Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...248

Tablo 10: Hürriyet Gazetesi Haberlerindeki Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...249

Tablo 11: Sabah Gazetesi Haberlerindeki Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...250

Tablo 12: Türkiye Gazetesi Haberlerindeki Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...251

Tablo 13: Yeni Şafak Gazetesi Haberlerindeki Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...252

Tablo 14: Araştırma Tarihinde Toplanan Tweet Dağılımı (Ülke Kırılımlı) ...253

(14)

xi

Tablo 15: Azerbaycan Tweetleri Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...254

Tablo 16: Bulgaristan Tweetleri Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...255

Tablo 17: Ermenistan Tweetleri Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...256

Tablo 18: İran Tweetleri Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...256

Tablo 19: Rusya Tweetleri Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...257

Tablo 20: Suriye Tweetleri Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...258

Tablo 21: Türkiye Tweetleri Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...259

Tablo 22: Yunanistan Tweetleri Kelime Sayısı (İlk 20 adet) ...260

Tablo 23: Doğru Haber Gazetesi ile Hürriyet Gazetesi Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...262

Tablo 24: Doğru Haber Gazetesi ile Sabah Gazetesi Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...263

Tablo 25: Doğru Haber Gazetesi ile Yeni Şafak Gazetesi Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...264

Tablo 26: Doğru Haber Gazetesi ile Türkiye Gazetesi Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...264

Tablo 27: Hürriyet Gazetesi ile Sabah Gazetesi Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...265

Tablo 28: Hürriyet Gazetesi ile Yeni Şafak Gazetesi Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...266

Tablo 29: Hürriyet Gazetesi ile Türkiye Gazetesi Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...267

Tablo 30: Sabah Gazetesi ile Yeni Şafak Gazetesi Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...268

Tablo 31: Sabah Gazetesi ile Türkiye Gazetesi Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...269

(15)

xii R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

Tablo 32: Yeni Şafak Gazetesi ile Türkiye Gazetesi Arasındaki

Gündem Belirleme İlişkisi ...270 Tablo 33: Azerbaycan ile Bulgaristan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...272 Tablo 34: Azerbaycan ile Ermenistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...273 Tablo 35: Azerbaycan ile İran Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...273 Tablo 36: Azerbaycan ile Rusya Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...274 Tablo 37: Azerbaycan ile Suriye Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...275 Tablo 38: Azerbaycan ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...275 Tablo 39: Azerbaycan ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...276 Tablo 40: Bulgaristan ile Ermenistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...277 Tablo 41: Bulgaristan ile İran Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...278 Tablo 42: Bulgaristan ile Rusya Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...278 Tablo 43: Bulgaristan ile Suriye Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...279 Tablo 44: Bulgaristan ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...280

(16)

xiii

Tablo 45: Bulgaristan ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...280 Tablo 46: Ermenistan ile İran Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...281 Tablo 47: Ermenistan ile Rusya Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...282 Tablo 48: Ermenistan ile Suriye Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...282 Tablo 49: Ermenistan ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...283 Tablo 50: Ermenistan ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...284 Tablo 51: İran ile Rusya Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...285 Tablo 52: İran ile Suriye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...286 Tablo 53: İran ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...287 Tablo 54: İran ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...288 Tablo 55: Rusya ile Suriye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...289 Tablo 56: Rusya ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...290 Tablo 57: Rusya ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem

(17)

xiv R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

Tablo 58: Suriye ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...291 Tablo 59: Suriye ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem

Belirleme İlişkisi ...292 Tablo 60: Türkiye ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...292 Tablo 61: Doğru Haber Gazetesi ile Azerbaycan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...295 Tablo 62: Doğru Haber Gazetesi ile Bulgaristan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...295 Tablo 63: Doğru Haber Gazetesi ile Ermenistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...296 Tablo 64: Doğru Haber Gazetesi ile İran Tweetleri Arasındaki

Gündem Belirleme İlişkisi ...297 Tablo 65: Doğru Haber Gazetesi ile Rusya Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...297 Tablo 66: Doğru Haber Gazetesi ile Suriye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...298 Tablo 67: Doğru Haber Gazetesi ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...299 Tablo 68: Doğru Haber Gazetesi ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...299 Tablo 69: Hürriyet Gazetesi ile Azerbaycan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...300 Tablo 70: Hürriyet Gazetesi ile Bulgaristan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...301

(18)

xv

Tablo 71: Hürriyet Gazetesi ile Ermenistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...301 Tablo 72: Hürriyet Gazetesi ile İran Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...302 Tablo 73: Hürriyet Gazetesi ile Rusya Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...303 Tablo 74: Hürriyet Gazetesi ile Suriye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...304 Tablo 75: Hürriyet Gazetesi ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...305 Tablo 76: Hürriyet Gazetesi ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...305 Tablo 77: Sabah Gazetesi ile Azerbaycan Tweetleri Arasındaki

Gündem Belirleme İlişkisi ...306 Tablo 78: Sabah Gazetesi ile Bulgaristan Tweetleri Arasındaki

Gündem Belirleme İlişkisi ...307 Tablo 79: Sabah Gazetesi ile Ermenistan Tweetleri Arasındaki

Gündem Belirleme İlişkisi ...307 Tablo 80: Sabah Gazetesi ile İran Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...308 Tablo 81: Sabah Gazetesi ile Rusya Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...309 Tablo 82: Sabah Gazetesi ile Suriye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...310 Tablo 83: Sabah Gazetesi ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...311

(19)

xvi R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

Tablo 84: Sabah Gazetesi ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki

Gündem Belirleme İlişkisi ...311 Tablo 85: Yeni Şafak Gazetesi ile Azerbaycan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...312 Tablo 86: Yeni Şafak Gazetesi ile Bulgaristan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...313 Tablo 87: Yeni Şafak Gazetesi ile Ermenistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...313 Tablo 88: Yeni Şafak Gazetesi ile İran Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...314 Tablo 89: Yeni Şafak Gazetesi ile Rusya Tweetleri Arasındaki

Gündem Belirleme İlişkisi ...315 Tablo 90: Yeni Şafak Gazetesi ile Suriye Tweetleri Arasındaki

Gündem Belirleme İlişkisi ...316 Tablo 91: Yeni Şafak Gazetesi ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...317 Tablo 92: Yeni Şafak Gazetesi ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...317 Tablo 93: Türkiye Gazetesi ile Azerbaycan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...318 Tablo 94: Türkiye Gazetesi ile Bulgaristan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...319 Tablo 95: Türkiye Gazetesi ile Ermenistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...319 Tablo 96: Türkiye Gazetesi ile İran Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...320

(20)

xvii

Tablo 97: Türkiye Gazetesi ile Rusya Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...321 Tablo 98: Türkiye Gazetesi ile Suriye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...321 Tablo 99: Türkiye Gazetesi ile Türkiye Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...322 Tablo 100: Türkiye Gazetesi ile Yunanistan Tweetleri Arasındaki Gündem Belirleme İlişkisi ...323

(21)

xviii R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1: Geleneksel Gündem Belirleme Yaklaşımı İle Ağ Gündem

Belirleme Yaklaşımı Karşılaştırması (Guo, 2012). ...76

Şekil 2: Gündem Belirleme Süreci (Rogers ve Dearing, 1988) ...82

Şekil 3: Soroka’nın Gündem Belirleme Süreci Modeli (Soroka, 2002) ...84

Şekil 4: Kitle İletişim Araçlarının Kamu Gündemini Belirlemesi (McCombs, 2018) ...92

Şekil 5: Walgrave ve Nuytemans Tarafından Geliştirilen Gündem Belirleme Modeli Kaynak:(Kamanlıoğlu, 2007; Walgrave ve Nuytemans, 2004) ...100

Şekil 6: Çapraz Gecikmeli Korelasyon. ...176

Şekil 7: Büyük Veri Boyutları (Alikılıç, 2016) ...187

Şekil 8: Araştırma Süreci ...229

(22)

xix

EKLER LİSTESİ

EK- A : Araştırmada Kullanılan Sözlük (Codebook) ...385 EK- B : R Studio ile Veri Toplama Kodları ...389 EK- C : R Studio ile Veri Analiz Kodları ...391 EK- D : Doğru Haber Gazetesi Sözlük (Codebook) Frekans Sayısı 401 EK- E : Doğru Haber Gazetesi Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...402 EK- F : Hürriyet Gazetesi Sözlük (Codebook) Frekans Sayısı ...403 EK- G: Hürriyet Gazetesi Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon..404 EK- H : Sabah Gazetesi Sözlük (Codebook) Frekans Sayısı ...404 EK- I : Sabah Gazetesi Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...406 EK- J : Yeni Şafak Gazetesi Sözlük (Codebook) Frekans Sayısı ....407 EK- K : Yeni Şafak Gazetesi Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...408 EK- L : Türkiye Gazetesi Sözlük (Codebook) Frekans Sayısı ...409 EK- M : Türkiye Gazetesi Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ..410 EK- N: Azerbaycan Sözlük (Codebook) Frekans Sayısı ...411 EK- O : Azerbaycan Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...412 EK- P: Bulgaristan Sözlük Frekans Sayısı ...413 EK- Q: Bulgaristan Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...414 EK- R : Ermenistan Sözlük Frekans Sayısı ...415 EK- S : Ermenistan Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon...416 EK- T : İran Sözlük Frekans Sayısı ...417 EK- U : İran Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...418 EK- V : Rusya Sözlük Frekans Sayısı ...419

(23)

xx R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

EK- W : Rusya Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...420 EK- X : Suriye Sözlük Frekans Sayısı ...421 EK- Y : Suriye Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...422 EK- Z : Türkiye Sözlük Frekans Sayısı ...423 EK- AA: Türkiye Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...424 EK- BB : Yunanistan Sözlük Frekans Sayısı ...425 EK- CC : Yunanistan Gün İçi Çapraz Gecikmeli Korelasyon ...426

(24)

21

GİRİŞ

Walter Lippmann ile filizlenen, Lasswell ile şekillenen ve sonrasında McCombs ve Shaw ile adı konan Gündem Belirleme Kuramı, Web 2.0 sayesinde artık sosyal ağlar üzerinden tartışılmakta, birçok araştırma medyalar arası gündem belirleme üzerine şekillenmektedir. Özellikle yeni bir kamusal alan olan Twitter’ın bilgi ve haber kaynağı olarak kitleler tarafından kullanılması, ayrıca haber üretimine de izin vermesi onu medyalar arası gündem belirleme çalışmalarının içine çekmiştir.

Bu tez özelinde birçok kez farklı örneklem büyüklükleri ve farklı zaman aralıklarında test edilen medyalar arası gündem belirleme kuramı bir kez daha büyük veri ile test edilecektir.

19 Ekim 2018 – 26 Ekim 2018 tarihleri arasında toplam beş gazetenin İngilizce haber yapan web sitelerindeki Türkiye ile ilgili haberler ile Türkiye komşusu altı ülke, Rusya ve kontrol amaçlı Türkiye çıkışlı tweetler arasında gündem belirleme ilişkisi test edilmiştir. Tezin ana hipotezini “İngilizce web sayfası olan medya kurumlarının haberleri ile Twitter paylaşımları arasında medyalar arası gündem belirleme etkisi vardır” oluşturmaktadır. Bu temel hipotezin yanında web sitelerinin kendi arasında ve Twitter paylaşımlarının da kendi arasında medyalar arası gündem belirleme etkisi test edilmiştir.

Twitter üzerinden yapılan paylaşımların sayıca büyük olması ve her gün inanılmaz bir hız içinde akması araştırmacıyı Büyük Veri kavramına götürmüştür. Büyük veri analiz yöntemleri kullanılmadan Twitter

(25)

22 R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

üzerinden akan verinin incelenmesi inanılmaz bir iş yükünü beraberinde getirirken büyük bir zaman israfına yol açmaktadır. Bu nedenle tezin veri toplama ve veri analizi bölümü büyük veri olanaklarından yararlanılarak yapılacaktır.

Lippmann 1922 yılında yazdığı Public Opinion adlı kitabında medyada baskın olan haberlerin, medyayı izleyenlerin zihninde de öncelikli hale geldiğini belirtirken (Lippmann ve Curtis, 2017) acaba günün birinde tüm dünyayı kasıp kavuracak Sosyal Ağların ortaya çıkacağını düşünüyor muydu? Lasswell (1948) “Kim, neyi, hangi kanal ile kime, hangi etki düzeyiyle söylüyor.” sorusunu kafasında şekillendirirken, Twitter adlı mecranın ortaya çıkacağını ve dünyayı kasıp kavuracağını tahmin etmiş miydi? Akademisyenler tarafından büyük ilgi ile karşılanan, medyanın gündem belirlemedeki rolü McCombs ve Shaw (1972) tarafından tespit edilirken, medya gündeminin internet ortamında şekilleneceğini kimsenin aklına gelmezdi. Yazılı basın, radyo, televizyon ve nihayetinde sosyal medyanın gelişmesi ile Gündem Belirleme Kuramı da her seferinde kendisini yeniden üretmektedir.

Gündem belirleme kuramının ilk yıllarında araştırmacılar daha çok kamuoyu gündemini kimin belirlediği sorusunun yanıtını bulmaya çalışmışlardır. Yıllar geçtikçe bu sorunun yerini medyanın gündeminin kimler tarafından belirlendiği sorusu sorulmaya başlanmıştır. Tam bu dönemde bir medya kuruluşu aracılığı ile yapılan haberlerin diğer medya kuruluşlarındaki gündemi belirleyip belirlemediği üzerine araştırmalar yapılmaya başlanmış ve aralarında kuvvetli ilişkiler tespit

(26)

23

edilmiştir (McCombs, Lopez-Escobar ve Llamas, 2000; Reese ve Danielian, 1989; Roberts, Wanta ve Dzwo, 2002; Wanta, 1997). Bu çalışmalar medyalar arası gündem belirleme çalışmaları olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu gelişmeler yaşanırken internetin hayatın her alanına girmesi, Web 2.0 döneminde ortaya çıkan sosyal ağlarında bu çalışmalardan etkilenmesi kaçınılmazdır. Gündem Belirleme Kuramının yaratıcısı McCombs (2005) kaleme aldığı makalesinde, internet üzerindeki gelişmelere değinmiş, internetin iletişimi ciddi şekilde değiştirdiğini, yeni olanaklar ile iletişim yeniden şekillendiğini belirtmiştir. İnternetin artık gündem belirleme kuramı açısından yeni bir zemin olduğunun altını çizmiştir.

Web 2.0 ortamında, 2006 yılında Jack Dorsey tarafından geliştirilen Twitter, o günden bugüne dünya çapında ilgisini arttırmış, internetin SMS’i olarak adlandırılmış ve halkın haber alma kaynağı olarak, kamusal alan olarak varlığını kuvvetlendirerek sürdürmektedir. Ana akım medyanın önemini göreceli olarak azaltması ve sosyal ağlarda kendine haklı bir yer edinen Twitter’ın haber yayma özelliğini arttırması ile gündem belirleme araştırmalarına Twitter’ın dâhil edilmesi kaçınılmaz olmuştur. Tam bu dönemde bir medya kuruluşu aracılığı ile yapılan haberlerin diğer medya kuruluşlarındaki gündemi belirleyip belirlemediği üzerine araştırmalar yapılmaya ve bu araştırmalarda bir gündem belirleme aracı olarak, kamusal alan haber kaynağı olarak Twitter kullanılmaya başlanmıştır (Artwick, 2012; Ayan

(27)

ve Ayan, 2013; Ceron, Curini ve Iacus, 2014; Conway, Kenski ve Wang, 2015; Endo, 2013; Frederick, Burch ve Blaszka, 2015; Keleş, 2015; Kılıç, 2015; Korkmaz, 2015; Kushin, 2010; Maslog, Lee ve Kim, 2006; Melek, 2015; G. Özpınar, 2016; Parmelee, 2014; Russell Neuman, Guggenheim, Mo Jang ve Bae, 2014; Skogerbø ve Krumsvik, 2015; Gülcan Tosun, 2013; Uzunyol, 2013; Vargo, 2011; Yu ve Wang, 2015; Zhou ve Moy, 2007).

Medyalar arası gündem belirleme çalışmaları incelendiğinde yapılan araştırmaların sürelerinin kısıtlı olduğu, örneklem sayısının da sınırlı olduğu görülmektedir. Bu tez ile eksikliklerin giderilmesi amacıyla uzun soluklu, birçok ülke ve haber kaynağını kapsayan bir çalışma yapılmıştır. Bu sayede hem gündem belirleme kuramının gelişen sosyal ağ ortamında geçerliliği bir daha sınanmış hem de medyalar arası gündem belirleme kuramı birçok ülke ve medya kurumları aracılığı ile tekrardan test edilmiştir.

Tezin ilk bölümü medya gündemi başlığı ile verilmiştir. Bu başlık altında gündem belirleme ile ilgili temel kavramlar açıklanmıştır. Bu bağlamda kamuoyu, kamuoyu oluşturma, gündem ve gündem belirleme kavramları ayrıntılı değerlendirilmiştir. Gündem belirleme kuramı temelleri öncü araştırmalar ile tanıtılmış, sonrasına ise birinci aşama gündem belirleme kuramı, ikinci aşama gündem belirleme kuramı, yönelim ihtiyacı derinlemesine değerlendirilmiştir. Yine bu bölümde medyalar arası gündem belirleme kuramı açıklanmıştır. Sonrasında ise göreceli yeni üçüncü aşama gündem belirleme ile gündem birleştirme konuları işlenmiştir. Gündem belirleme kuramı çerçevesinde zaman

(28)

25

sorunsalı işlenmiş, gündem belirleme süreci tartışılmış ve bu süreci oluşturan unsurlar değerlendirilmiştir. Bu bölümde ayrıca kuram ile ilgili ayrıntılı literatür taraması yapılmış, kuram hakkındaki doktor tezleri, yüksek lisans tezleri ve konu hakkında yazılan kitaplarda incelenmiştir. Yine bu bölümde ayrıntıları ile medyalar arası gündem belirleme araştırmalarında araştırma literatürü incelenmiş, bu literatür çerçevesinde kullanılan temel araştırma yöntemlerine yer verilmiştir.

Tezin ikinci bölümünde Büyük Veri kavramına değinilmiş, büyük veri içinde değerlendirilen Sosyal Büyük Veri kavramı tartışılmıştır. Yine bu bölümde büyük veri işlemede kullanılan analiz tekniklerine ve teknolojilerine de değinilmiştir. Sonrasında büyük veri ile ilgili karşımıza çıkan sorunlar irdelenmiştir. Bu bölümde ayrıca bir büyük veri fabrikası olarak değerlendirilen Twitter incelenmiş, Twitter’ın kamusal alan olma özelliği ve haber kaynağı olma özelliği tartışılmıştır.

Tezin üçüncü bölümü ise araştırma tasarımı ve metodoloji kısmına ayrılmıştır. Bu bölümde tezin hipotezlerine yer verilmiş, bu hipotezler için araştırma tasarımı oluşturulmuş, bu bağlamda evren ve örneklem tespit edilmiştir. Bu süreçler ayrıntılı olarak değerlendirildikten sonra veri toplama süreci ve veri analiz yöntemi belirtilmiştir. Ayrıca bu bölümde araştırmanın sınırlıkları ve kısıtlarda irdelenmiştir. Sonrasında elde edilen bulgular açıklanmış ve üç ana başlık altında sunulmuştur. İlgili medya kurumlarının kendi aralarındaki medyalar arası gündem belirleme etkisi ile ilgili bulgular, Twitter verileri ile ülkelerin kendi aralarındaki medyalar arası gündem belirleme çapraz gecikmeli

(29)

korelasyon analizleri ve asıl tezin konusu olan İngilizce web sayfası olan medya kurumları ile Twitter arasındaki medyalar arası gündem belirleme çapraz gecikmeli korelasyon analizi bulguları bu bölümde açıklanmıştır. En son elde edilen bilgiler neticesinde tartışma ve sonuç kısmı ile tez sonlandırılmıştır.

(30)

27

1. BİRİNCİ BÖLÜM MEDYA GÜNDEMİ

1.1. Gündem Belirleme ile İlgili Kavramlar

Gündem belirleme kuramına geçmeden önce birbiri ile karıştırılan hatta birbirinin yerine de yanlışlıkla kullanılan kamuoyu, kamuoyu oluşturma, gündem kavramlarını açıklamak yararlı olacaktır. Aşağıda bu kavramlara kısaca değinilecektir.

1.1.1. Kamuoyu

Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlükte kamuoyu’nu aşağıdaki şekilde açıklamaktadır (Türk Dil Kurumu, 2018):

1. Bir konuyla ilgili halkın genel düşüncesi, halkoyu, amme efkârı,

efkârıumumiye,

2. Toplumsal yaşamın olay ve olguları konusunda toplumsal kümelerin ya

da toplumun ortaklaşa yargısını yansıtan düşünce ve kavramların toplamı.

Yukarıda açıklanan kamuoyu kavramının İngilizce karşılığı “public

opinion” sözcükleri ile ifade edilmekte olup, kelimler Latince

“publicus” ve “opinion” kelimelerinden türetilmiştir. Kavram ilk kez Montaigne tarafından 1588 yılında Fransızca olarak “I’opinion” şeklinde kullanılmıştır (Yüksel, 2007, s. 573). Kamu sözcüğü bir grup ve oy sözcüğü ise bir kanaat belirtmektedir (Bektaş, 1996). İletişim Sözlüğünde ise kamuoyu kelimesi; halkın kamusal konulara ilişkin kanılarının toplamı ve kamunun siyasal konular ve güncel olaylar

(31)

hakkındaki tutumlarının anlatımları olarak değerlendirilmiştir (Mutlu, 1994, s. 117). Bu tanımlardan yola çıkarak halk içindeki çoğunluğun bir olay hakkındaki kanaatini kamuoyu olarak değerlendirmek yanlış bir tespit olacaktır. Burada çoğunluk ve azınlık kanaatleri karşılıklı olarak birbirlerini etkilemekte, bu etkileşim sayesinde ortak bir fikir birliğine erişilmektedir. Bu erişilen nihai fikir birliği ve kanaatini kamuoyu olarak değerlendirmek gerekmektedir (Vural, 1999, s. 1). Vural’a göre kamuoyu kavramı, “belli bir toplum içinde yaşayan insanların belli bir olgu ya da inanç üzerindeki ortak yargısı” şeklinde ifade edilmiştir (Vural, 1999, s. 46). Toplumlarda bu ortak yargının inşa edilme süreci ise kamuoyu oluşturma olarak karşımıza çıkmaktadır.

1.1.2. Kamuoyu Oluşturma

“Kamuoyu oluşturmak” ya da “Kamuoyu yaratmak”, Türk Dil Kurumu sözlüğünde “bir düşünceyi yaygınlaştırmak ve halkın dikkatini o düşünce etrafından toplamak ve yoğunlaştırmak” olarak açıklanmıştır (Yüksel, 2007, s. 573). Bu tanımdan yol çıkarak kamuoyu oluşturmanın bir süreç olduğu anlaşılmaktadır. Toplumda bir düşüncenin ortaya çıkması, yaygınlaştırılması, halkın dikkatini o düşünce etrafında toplanması ve yoğunlaştırılması, oluşan bu ortak yargı ile ilgili tutumların geliştirilmesi, karar verme ve tutum değişikliğine de içine alan bir süreci ifade etmektedir.

Demokratik ortamlarda kendiliğinden, serbestçe oluşan bir kamuoyundan söz edilmektedir. Toplumda özgürce oluşan fikirlerin yine özgürce açıklanabilmesi, sonrasında bu oluşan fikirlerin diğer

(32)

29

kişilere kaygısızca aktarılabilmesi yani paylaşılabilmesi ve elde edilen fikirlerin algılanarak yorumlanması kamuoyu oluşumunun safhaları olarak değerlendirilebilir. (Bektaş, 1996, s.153). Demokratik ortamlarda oluşan bu fikir birliği toplumdaki sorunların çözümlerinde adeta bir hakem gibi görev yaparak, toplumda dengeyi sağlamaktadır. Bu sağlıklı ve gerekli yapının oluşabilmesi için bireylerin yeterli, doğru ve tarafsız bilgi elde etmeleri, aldıkları bilgileri objektif olarak süzgeçlerinden geçirmeleri gerekmektedir (akt. Yüksel, 2007, s. 574).

Medya; televizyon, gazete, dergi, radyo, sosyal medya ve sinema gibi kitle iletişimine olanak sağlayan kitle iletişim araçları, kamuoyu oluşumunda en etkili araçların başında gelebilir, lakin tek başına yeterli ve etkili bir araç olarak önem atfedilmesi yanlış olur. Bireysel olarak aile, arkadaş grupları, eğitim, çevre ve kültür gibi toplumsal araçlar bu sürece direkt olarak etki eder. Ayrıca kişinin algısı, tutumu, değerleri ve motivasyonu da psikolojik olarak kamuoyu oluşturmada önemli diğer araçlardır. Siyasal açıdan bakıldığında ise siyasal gruplar, partiler, örgütler, dernekler hatta kanaat önderleri kamuoyu oluşumunda etkili araçlar olarak sayılmaktadır (Anık, 1994, ss. 83–106). Medyanın kamuoyu oluşturma içindeki önemi toplumda yarattığı etki gücü ile alakalıdır. Özgür ortamda, demokrasilerde kamuoyu yaratmak ya da oluşumuna katkı sağlamak, medyanın en önemli fonksiyonlarından birisi olarak sayılmaktadır. Tam bu noktada medyanın diğer fonksiyonlarını da sıralamak yerinde olacaktır. Medya; “haber ve bilgi sağlama, toplumsallaştırma, güdüleme, tartışma ortamı hazırlama,

(33)

eğitim, kültür gelişimine olumlu katkı, eğlendirme ve bütünleştirme işlevlerine sahiptir” (Yüksel, 2007, s. 575).

1.1.3. Gündem

Türk Dil Kurumuna göre gündem; toplantılarda görüşülecek konuların bütünü, ruzname, yaşanan günlük olaylar, toplantılarda görüşülecek konulara ilişkin çizelge olarak tanımlanmıştır (Türk Dil Kurumu, 2018). Gündem, belli bir zaman aralığında önem sırasına göre dizilen konulardan oluşan çizelge veya listedir. Bu tanımdan yola çıkarak farklı gruplar için farklı gündem tanımları yapılması kaçınılmazdır.

Kamuoyu için gündem, halk tarafından önem atfedilen ve genellikle “ülkenin en önemli sorunu nedir?” sorusunun cevabıdır.

Politika gündemi, siyasetçiler tarafından önem atfedilen, üzerinde durulan öncelikli konulardır (Zhu, 1992).

Siyasi açıdan gündem ise “siyasetin dikkatini çekmeye değer meşru kaygılar yelpazesi ile herhangi bir zamana denk gelen genel bir grup siyasi tartışmalar” olarak tanımlanmıştır (akt. Melek, 2015, s.7).

Medya gündemi ise medyadaki haberlere ayrılan alan ve zaman bağlamında önem sırası olarak tanımlanmaktadır (akt. Melek, 2015, s.7).

Gündem, konuların önem sırasına göre bir liste yapılarak ölçülebileceği gibi, belli bir konunun belirlenen süre boyunca göreceli olarak belirginliğine bakılarak da ölçümlenebilir (Soroka, 2002a).

(34)

31

Gündem belirleme kuramı açısından bakıldığında ise gündem; zamanın belirli bir anında önemlilik sırasına göre sıralanmış konu ya da olayların listesi biçimde tarif edilmektedir (Dearing ve Rogers, 1996).

1.1.4. Gündem Belirleme

McCombs ve Shaw (1972) gündem belirleme ile ilgili ilk çalışmasına “The Agenda-Setting Function of Mass Media” adını vermişlerdir. Buradan da anlaşılacağı üzere medyanın gündem belirleme fonksiyonu yani işlevi üzerine kurduğu hipotez, sonrasında Gündem Belirleme Kuramı (İngilizce: Agenda-Setting Theory) olarak isimlendirilmiştir.

Türkçe diline gündem belirleme diye çevrilen Agenda-Setting birçok araştırmaya konu olmuştur ve olmaya da devam etmektedir. Kavram literatürde genellikle Türkçe karşılığı olan gündem belirleme olarak karşımıza çıkmaktadır (Melek ve Bakan, 2016; Melek, 2015; Güneş, 2014; Yüksel, 2007). Bazı araştırmalar da gündem belirleme yerine; gündem kurma, gündem oluşturma, gündem hazırlama ve gündem koyma gibi kelimeleri kavramsal karşılık olarak kullanılmıştır.

Ayrıntısı tezin ilerleyen bölümlerinde incelenecek olan gündem belirleme kuramı yıllar içinde, bazen de eş zamanlı olarak çeşitli aşama ve dönemlerden geçmiştir. Literatürde genel ortak kanı gündem belirleme çalışmalarının beş aşamada gerçekleştiğidir (Melek, 2015):

a. Birinci aşama gündem belirleme b. İkinci aşama gündem belirleme c. Yönelim ihtiyacı

(35)

d. Öne çıkarma

e. Medyalar arası gündem belirleme

Bazı araştırmacılar da gündem belirleme teorisinin aşamalarını birinci aşama gündem belirleme, öznitelik gündem belirleme, gündem belirleme etkilerinin psikolojisi, medya gündemi kaynakları, medya etkilerinin sonuçları olarak değerlendirmişlerdir (Coleman, McCombs, Shaw ve Weaver, 2009; Valenzuela ve McCombs, 2008).

Gündem belirleme araştırmaları ilk yıllarda seçimler ve seçmenler üzerine yoğunlaşmıştır. Gündem belirleme kuramı iyice yerleştikten sonra araştırmalar yerelden ulusala, sonrasında da birçok farklı alana kaymıştır. Hatta profesyonel spor alanından (Fortunato, 2001) sınıf öğretmenleri özeline (Díaz, 2004) sonrasında kurumsal çalışmalara (C. Carroll, 2004; C. E. Carroll ve McCombs, 2003) , hatta sigara ile ilgili çalışmalara (Hajime, 2003) etki etmiştir.

1.2. Gündem Belirleme Kuramının Temelleri

Her kuramın arkasında o kuramı hazırlayan, düşünsel temellerini şekillendiren ve kuramın ortaya çıkmasına zemin hazırlayan akademisyenler ve bilim insanları bulunmaktadır. İletişim literatüründe ise gündem belirleme kuramının düşünsel altyapısının Walter Lippmann tarafından şekillendirildiği söylenebilir. Bu bağlamda gündem belirleme kuramının düşünsel temellerini açıklamak adına bu kurama katkı sağlayan düşünürlerin fikirlerinin irdelenmesi yerinde olacaktır.

(36)

33

1.2.1. Walter Lippmann (1922)

1920’lerin Amerika’sında özellikle New York’ta gazeteler bilginin yayımı ve halka ulaştırılması için en iyi araçtı. Maliyeti düşük olan gazeteler kolay şekilde halka ulaştırılıyor ve dağıtılıyordu. Lakin, bu dönemde yapılan haber içeriklerinin çoğu sansasyonel, gerçek olmayan, çoğu zaman basit ve skandal temelliydi. Büyük başlıklar ve göz alıcı fotoğraflar ile okuyucuların ilgisi yakalanmaya çalışılıyordu (akt. Melek, 2015).

Lippmann ahlaki yönden sorumsuz ve zayıf olan gazetecilerin ve dolayısı ile gazetelerin gerçek olmayan haber, politika ve ekonomi ile ilgili fikirleri kamuoyuna sunduklarını, insanların zihinlerine yanlış resimler yerleştirdiklerini düşünmeye başladı.

Lippmann, yukarıdaki fikirlerinin de etkisi ile 1922 yılında yayınlanan

Kamuoyu (İngilizce: Public Opinion) isimli kitabını yazmıştır

(Lippmann ve Curtis, 2017). Lippmann bu kitapta, dünyanın gerçekliğini sorgulamakta, medya aracılığı ile sunulan gerçekliğe karşı gelmektedir. Gerçekliğin aslında medya tarafından zihinlere çizilen bir resim olduğunu savunmaktadır. Lippmann’a göre insanlar kendi yakın çevrelerinde olup biten olayları anlayabilmekte, lakin çevresine uzak dış dünyadaki gelişmeleri anlamlandırabilmeleri için belirli anlamsal haritalara ihtiyaç duymaktadır. Lippmann’a göre dış dünyayı doğrudan gözlemlenemeyen insanların zihnindeki boşlukları şekillendirmek için gerekli olan anlamsal haritalar medya aracılığı ile gazetelerin aktardığı

(37)

bilgiler ışığında şekillenmektedir (Güngör, 2011; Tekinalp ve Uzun, 2006).

Lippmann’ın medyanın kamuoyunu etkileme ve şekillendirmeye atfettiği ve eleştirdiği bu güç gündem belirleme kuramınında alt yapısını hazırlar nitelikteydi.

1.2.2. Harold D. Lasswell (1927)

İletişim ile ilgili yapılan ilk kavramsallaştırmalar medyanın izleyiciler, takipçiler yani okuyucular üzerinde güçlü ve tek yönlü etkiler üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu fikrin oluşmasında Dünya savaşının ve savaşta kullanılan propaganda tekniklerinin ve bu tekniklerin kitleleri etkileme gücü etkili olmuştur. Yukarıdaki görüşten ve Lippmann’dan etkilenen Lasswell (1927) Dünya Savaşı’nda Propaganda Teknikleri isimli kitabında savaş zamanında kullanılan propaganda tekniklerine yer vermiştir. 1940’lı yıllarda özellikle propaganda özelinde kitle iletişim terimini ilk kez kullanmıştır. Onun bu çalışmalarından yola çıkarak “gümüş kurşun” – “hipodermik iğne” gibi kuramların önü açılmıştır.

Lasswell, iletişimi birisinin başka birisini etkilemesi için bir araç ve iletişimcinin ise iletişimde baskın etkileyen taraf olduğunu söylemekte, bunu çok bilindik formülü “Kim, kime, hangi kanalı kullanarak, hangi etki ile ne diyor” ile o yıllarda açıklamaktaydı (Lasswell, 1948).

(38)

35

Lasswell, kitlesel medya aracılarının kamuoyu üzerinde hem doğrudan hem de fikir ve kanaat önderleri ile etkide bulunduklarını ifade ederek gündem belirleme kuramının alt yapısının oluşmasına katkıda bulunmuştur (Bayram, 2011, s. 127).

1.2.3. Lazarsfeld, Berelson ve Gaudet (1944)

Medyanın kamuoyu üzerine güçlü etkisi sorgulanmaya başladığı yıllarda, 1940 Amerika Başkanlık seçimlerini ve seçim sürecinde araştırma konusu yapan ve seçmenleri karar verme sürecindeki etkilerini inceleyen Lazarsfeld, Berelson ve Gaudet, bulgularını

İnsanların Seçimi (İngilizce: The People's Choice: How the Voter Makes Up His Mind in a Presidential Campaign) adlı kitap ile

açıklamışlardır (Lazarsfeld, Berelson ve Gaudet, 1944). Lazarsfeld ve diğerleri (1944) çalışmayı yapmadan önce medya ve kamuoyu algısı arasında güçlü bir etki ve bir korelasyon bulmayı umarak bu araştırmaya başlamışlardır. Lakin elde ettikleri sonuçlar beklentilerini karşılamamıştır. Araştırmacılar, kitle iletişim araçlarının beklentilerinin dışında, kamuoyu üzerinde sadece sınırlı bir etkiye sahip olduğunu, medyanın yaptığı haber ve propagandanın seçmenlerin sadece 5%’lik oranda oy kullanım tercihlerini etkilediğini, seçmenlerin aile üyeleri, arkadaşları, sosyal ve profesyonel çevreleri olan kişilerarası iletişiminin oy verme davranışını etkilediği tespit etmişlerdir.

İki Aşamalı Akış (İngilizce: The Two-Step Flow of Communication)

kuramını; bireysel ilişkilerin, kitle iletişim araçlarına göre oy verme davranışlarını da etkili olduğu savı ile geliştirmiştir. Bu kurama göre,

(39)

kitle iletişim araçlarından yayılan mesajlar ilk önce toplumdaki fikir – kanaat önderlerine ulaşmakta, daha sonra mesajlar bu kişiler aracılığı ile yakın çevrelerine aktarılmaktadır. Kanaat önderleri, toplumu sesi olan, bireyleri ve grupları etkileme ve yönlendirme gücü olan, kendilerine danışılan, fikirlerine değer verilen kişilerdir. Orijinal mesajın içeriği kanaat önderlerinin fikirleri ile harmanladığı yeni bir içeriğe dönüşebilmektedir (Bayındır, 2017).

New York’un Elmira kentinde başka bir araştırma yapmıştır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre, insanlar kendi fikirlerine yakın buldukları haberleri izledikleri, haber izlerken seçici davrandıkları tespit edilmiştir. İnsanların fikirlerine yakın haberleri seçmeleri ve seyretmeleri, sahip oldukları fikirlerini daha da güçlendirmelerine ve pekiştirmelerine olanak tanıdığı tespit edilmiştir. Bu neden ile kitle iletişim araçlarının seçmenlerin bakış açılarını tek başına değiştirmede yeterli olamayacağı belirtilmiştir. (Berelson, Lazarsfeld ve McPhee, 1954).

Kuramı 1957 yılında gözden geçiren Katz’a göre; kampanya sürecinde kararsız olan ve fikrini değiştiren seçmenlerin kitle iletişim araçlarından çok kişilerden etkilendiği, aynı aile üyeleri arasında, arkadaşlar ve iş arkadaşları arasında toplumdaki siyasal görüşün yüksek derecede homojen olduğu (birincil gruplarda görüşün homojenliği) ve kampanya öncesi gruplarından farklı düşündüğü, kitle iletişim araçlarının kararını önceden vermiş seçmenler üzerinde daha da pekiştirici bir etki yarattığı tespit edilmiştir (Katz, 1957).

(40)

37

Personal Influence: The Part Played by People in the Flow of Mass Communications adlı makale de ise kişisel etki üzerimde tekrardan

durulmuş ve medyanın sınırlı etkisinin altı çizilmiştir (Katz, Lazarsfeld ve Roper, 1957).

Medyanın güçlü etkisinin sorgulandığı 1930-1960’lı yıllar arasını kapsayan bu döneme Sınırlı Etkiler Dönemi denmiştir (Yakışır, 2013). Bu dönemde, insanın zihinlerindeki boşlukların kitle iletişim araçları yani aslında gazetecilerin resimleri ile doldukları fikrinden, bu boşlukların kanaat önderinin fikirleri ile şekillendiği savına geçilmiştir.

1.2.4. Norton Long (1958) ve Bernard Cohen (1963)

1950’lerin sonlarında bile insanların zihinlerinin şekillendirilmesi, resimlerin yerleştirilmesi ve eksikliklerin zihinlerde doldurulması fikri etkisini kaybetmemiştir. Medyanın kamuoyu üzerindeki etkisinin sınırlı mı olduğu yoksa sınırsız mı olduğu tartışmaları devam etmiştir. Long (1958) yaptığı araştırmada topluluk içinde en etkili aracın gazeteler olduğunu belirtmiştir. Long’ a göre gazeteler; topluluk içinde ne konuşulduğunu belirlemekte, insanların düşüneceği gerçeklerin ne olduğunu ortaya koymakta, problem çözme konusunda ise neyi önemsemeleri gerektiğinin altını çizmektedir.

Long’un araştırmasından beş yıl sonra 1963 yılında Cohen, Basın ve

Dış Politika (İngilizce: The Press and Foreign Policy) adlı kitabında

basının insanlara ne düşüneceklerini söyleme konusunda pek etkili ve başarılı olmadığını, fakat okuyucularına ne hakkında düşüneceklerini

(41)

söyleme konusunda gerçekten başarılı olduğunun altını çizmiştir (Cohen, 2015, s. 13).

1.3. Gündem Belirleme Kuramı ve Aşamaları

Lippmann, Laswell, Lazarseld ve diğerleri, Long ve son olarak Cohen medyanın kamuoyunu etkileme gücü üzerine araştırmalarını yaparak gündem belirleme kuramının alt yapısının oluşumuna katkıda bulunmuşlardır. Yapılan çalışmalar değerlendirildiğinde medyanın kamuoyu üzerine etkisi ön kabulü ile aslında bu etkinin sınırlı mı yoksa sınırsız mı olduğu tartışılmıştır. Tüm bu fikirsel tartışmalar ise tezin ana konusu olan gündem belirleme teorisini şekillendirmiştir.

1.3.1. Birinci Aşama Gündem Belirleme

Lippmann (1948), uzak çevrelerimizde gerçekleşen olayların anlamlandırılmasında kitle iletişim araçlarının ve gazetecilerin çok önemli bir işlevi olduğunu ve boşlukların onlar tarafından verilen bilgiler ile doldurulduğunu savunmuştur. Sonrasında Lasswell (1948) iletişimi birisinin başka birisini etkilemesi için bir araç ve iletişimcinin ise iletişimde baskın etkileyen taraf olduğunu söyleyerek kitle iletişim araçlarının güçlü etkisine vurgu yapmıştır. Sonrasında medyanın ve kitle iletişim araçların güçlü etkisi sorgulanmış, Lazarsfeld ve diğerleri (1944) ve Kantz (1957a) tarafından kitle iletişim araçlarının etkisinin sınırlı olduğu, kamuoyunu asıl etkileyenlerin kanaat önderleri – fikir önderleri olduğu, kitle iletişim araçlarından alınan mesajların, bu kişiler aracılığı ile bazen de kendi düşünceleri ile harmanlanarak diğer kişilere iletildiği ve bu yöntemin kitle iletişim araçlarından daha da etkili

(42)

39

olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sonrasında Long (1958) ve Cohen (1963) ise kamuoyunun etkilenmesi konusunda güçlü etki dönemine atıf yaparak kitle iletişim araçlarının ve gazetelerin kamuoyu oluşturma ve etkilemedeki önemini tekrardan ortaya koymuşlardır.

İletişimde güçlü etkilere geri dönüş dönemi olan 1960’lı yıllar izleyicilerin kişisel özelliklerinin ön planda olduğu sınırlı etki döneminden ayrılmış, yukarıdaki anlamsal ve kavramsal yol haritasından da etkilenen McCombs ve Shaw (1972) için bir alt yapı oluşturmuştur. McCombs ve Shaw ayrıca Lang ve Lang (1966)’ın fikirlerinden de etkilenmiştir. Lang ve Lang kitle medyasının belirli konulara zorla dikkat çektiğini, siyasal aktörlerin kamusal imgelerinin oluşturduğunu, kitlelerin hangi birey hakkında, ne hakkında düşünmeleri, bilmeleri ve hissetmeleri gerektiğini kamuoyuna dikte ettiğini vurgulamıştır.

Yukarıdaki tüm gelişmelerden etkilenen McCombs ve Shaw (1972), kitle medyasının her politik kampanya için gündemi belirlediği ve bu gündemler ile kamuoyunun politik konulara yönelik tutumlarını etkilediği hipotezini ortaya koyarak bunu aşağıdaki çalışma ile test etmişlerdir.

McCombs ve Shaw, 1968’de Amerika’nın North Carolina Eyaleti’ne bağlı Chapel Hill şehrindeki başkanlık seçimlerinde kararsız seçmenlerin dahil olduğu 100 kişi ile görüşme yaparak kitle iletişim araçlarının kamuoyu üzerindeki etkilerini anlamlandırmaya çalışmışlardır. Chapel Hill çalışması olarak adlandırılan bu çalışma 12

(43)

Eylül – 6 Ekim arasında gerçekleşmiştir. Kişilere algıladıkları şekli ile seçim için yapılan kampanyaların ana noktaları sorulmuş, eş zamanlı olarak ana akım medya üzerinden de (The Durham Morning

Herald,Durhan Sun, Raleigh News and Observer, Raleigh Time, New York Times, Time, Newsweek, NBC ve CBS) içerik analizi yapılmıştır

(McCombs ve Shaw, 1972, s.178) . Elde edilen sonuçlar ancak 1972 yılında Kitle İletişim Araçlarının Gündem Belirleme İşlevi (İngilizce:

The Agenda-Setting Function of Mass Media) adlı makalede

yayımlanmıştır. Bu araştırma neticesinde medyada önem verilen konular ile seçmenlerin karar verme davranışları arasında güçlü bir ilişki tespit edilmiştir. Kamuoyunun önemli olduğunu düşündüğü konular ile medyanın ön plandan haberleştirdiği konular arasında güçlü bir ilişkinin yani korelasyonun olduğu tespit edilmiştir (McCombs ve Shaw, 1972). Araştırmada ana haber gündemlerinde, televizyon özelinde 45 sanayinden uzun süren haberleri, gazete ve dergilerde ise manşette verilen haberler ile seçmenlerin hangi konuların önemli olduğu konusunda kararları arasında çok güçlü (r=.967, p<.05) bir korelasyon tespit edilmiştir (McComb ve Shaw, 1972, s.180). Medyada daha az zaman ve yer ayrılmış olan, arka plandaki ikincil önemli konularda ise yine güçlü bir korelasyon (r=.979, p<.05) tespit edilmiştir (McCombs ve Shaw, 1972, s.181).

Yukarıdaki bulgular ışığında McCombs ve Shaw (1972), halkın politikacılar ile birebir buluşma imkânı olmadığını, aktif olarak kampanyaya dahil olmadığı için olup bitenler hakkında net bir bilgi akışının olmadığı için zihinlerindeki boşlukların medyanın oluşturduğu

(44)

41

gündem ile şekillendiğini, bunu da ana akım medyanın gündemi ile yaptıkları sonucuna ulaşmışlardır.

McCombs ve Shaw (1977), geliştirdikleri Gündem belirleme kuramının geçerliliğini 1972’de Atlanta ve Washington DC. arasında bulunan en kalabalık nüfuslu Charlotte şehrindeki başkanlık seçimlerinde test etmişlerdir. Araştırma üç aylık zaman diliminde her ay bir anket görüşmesi, toplamda üç anket görüşmesi üzerine tasarlanmıştır. Toplamda 380 katılımcı ile anketlerin aynı kişiler ile yapılması planlanmış, zaman içinde insanların anketlere verdikleri cevaplar ile o dönemler içindeki medya içerikleri arasında korelasyonun hesaplanmıştır. Bu neden ile anket araştırmalarına ek olarak Charlotte

Observer isimli tirajı 168.000 olan yerel gazete, ABC, NBC ve CBS

isimli ulusal yayın yapan televizyon kanallarının akşam haberleri de aynı dönemde içerik analizine ile irdelenmiştir. Bu araştırmada temel hipotezleri olan “medyanın iki zaman aralığında seçmenleri etkilediği” tezi çapraz gecikmeli korelasyon yöntemi ile sınanmıştır.

Araştırma neticesinde, gazeteler ve televizyonların akşam haberlerinin başkanlık seçiminde kamuoyu gündemi belirleme açısından belirgin bir etkiye sahip oldukları, seçilen gazetenin haziran – ekim ayları arasında güçlü bir gündem belirleme etkisi olduğu, lakin ekim ayından sonra seçmenler üzerindeki etkisinin azaldığı, ekimde sonra ise seçmenler üzerinde ulusal yayın yapan haber kanallarının etkisinin daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Özel bir gündem üzerine yapılan gazete haberlerinin seçmenler üzerine etkisinin kuvvetli olduğu, genel gündem

(45)

üzerinde ise televizyon kanallarının etkisinin daha kuvvetli olduğu saptanmıştır. Ayrıca, eğitim düzeyi düşük seçmenlerin televizyon haberleri ile aynı doğrultuda fikir geliştirdiği, eğitim düzeyi yüksek olan seçmenlerin ise gazeteler ile fikir birliği içinde olduğu saptanmıştır (Melek, 2015, ss. 14–15).

McCombs ve Shaw, yukarıdaki iki makale ile hem gündem belirleme kuramının gelişmesine olanak tanımışlar, hem de bu araştırmaların seçimlerin etrafında şekillenmesinin önünü açmışlardır.

Aynı yıllarda Funkhouser (1973) geriye dönük olarak 1964 -1970 yılları arasında Times, Newsweek ve U.S. News adlı dergilerdeki makaleleri, dergideki kapladıkları alanları göze almadan analiz etmiştir. Bu sayede o yıllarda haftalık dergilerin önemsediği konuları tespit edilmiştir. Kamuoyunun o yıllarda önemsediği konular ise “Amerika’nın bugün karşı karşıya kaldığı en büyük problem nedir?” sorusunu soran Gallup firmasından elde edilmiştir. Araştırmacı kamuoyu gündemi ile magazinlerin gündemini arasında kuvvetli bir korelasyon (r=.78, p<.001) tespit etmiştir (Funkhouser, 1973, s. 66). Araştırmacı, yaptığı analiz neticesinde medyanın konulara gösterdiği önemin kamuoyu gündemini etkilediğini, ama bulguların kamuoyunun haberler hakkındaki tutumları hakkında bilgi vermediği sonucuna ulaşmıştır (Funkhouser, 1973, s. 74) .

Tipton, Haney ve Baseheart (1975) ise aynı yıllarda, kendilerine araştırma alanı olarak 1971’de Amerika’da Kentucky eyaletinde bağlı

(46)

43

seçmişlerdir. Kamuoyunun seçim kampanyası süresince önem verdiği konuların medyada da önemli sayılacağı ve medyanın haber sayısını etkileyici, bu etkininde aslında eğitim düzeyi düşük ve kampanya ile ilgisi az olan kişilerden kaynaklı olacağını araştırmanın hipotezini oluşturmaktadır. Bu hipotez diğer iki araştırmadan farklı olarak kamuoyunun medyanın haberlerini etkilediği savına dayanmaktadır. Araştırma kapsamında Eylül-Ekim- Kasım ayı olmak üzere üç ay için üç kez seçmenler ile görüşmeler yapılmış, 19 Eylül – 2 Kasım arası The

Louisville Courier Journal, The Morning Lexington Journal ve The Evening Lexington Lender adlı gazeteler incelenmiştir. Araştırmaya

ayrıca televizyonda yayınlanan haberlerde eklenmiştir. Araştırma sonucunda Tipton ve diğerleri, gazetelerde çıkan haberlerin frekansları ile kamuoyu gündemi arasında bir ilişki olduğu sonucuna ulaşmışlardır (akt. Melek, 2015, s.15).

Sohn (1978), 1975 yılının temmuz ayında bir tane gazetenin haberleri üzerinden yerel bir bölgede gündem belirleme kuramını test etmiştir. Bu araştırma kapsamında 2000’den fazla haber temmuz ayında toplanmış ve gündem belirleme etkisi test edilmek üzere 150 kişi ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Yüz yüze görüşmelerde katılımcılara yerel basında hangi haberleri okudukları, yakın çevrelerinde hangi konulara ağırlık verdiklerini sorulmuştur. Araştırma sonucunda tek gazete özelinde, yerel gazetenin gündem belirlediğine dair bir kanıt bulamadığı gibi sadece haberlerin günlük dost sohbetlerini az da olsa etkilediği sonucuna ulaşılmıştır (Melek, 2015, s.16; Sohn, 1978, s.333).

(47)

Seçimler, seçmenler ve seçim dönemi yapılan haberlerle şekillenen kuram, Williams ve Larsen (1977) katkılarıyla gündelik haberler ile test edilmiştir. Araştırmasına daha önceki araştırmalarda eklenmemiş radyo kitle iletişim aracını da ekleyen araştırmacılar Amerika’nın Illinois eyaletinde kırsal bir bölgede araştırmalarını yürütmüşlerdir. Araştırmacılar 350 katılımcı ile telefon aracılığı ile görüşüp, önemli gördükleri gündem konularını sıralamalarını istemişlerdir. Gündem maddelerinin karşılaştırılması adına da radyo dahil, üç yerel yayın yapan televizyon kanalı haberleri üzerinden içerik analizi yapılmıştır. Elde edilen maddeler önem sırasına göre listelendiğinde medyanın önem verdiği konuların ekonomi, orta doğu ile ilgili bilgiler ve sonrasında hükümet ile ilgili haberler olduğunu halkın ise gündeminde ekonomi, hükümet ile ilgili haberler ve enerji haberleri olduğunu tespit edilmiştir. Araştırmacılar elde ettikleri bulgular ile radyo haberlerinin de gündem belirleme kapasitesinde sahip olduğunu, medyanın yerel gündemi ile kamuoyu gündeminin örtüştüğü sonucuna ulaşmışlardır.

Birinci aşama gündem belirleme çalışmalarına bir katkıda Smith’den (1987) gelmiştir. Louisville Üniversitesi aracılığı ile 1974- 1981 yılları arasında yılda üç kez olmak üzere toparlanmış 22 anket ile kamuoyu gündemine ait verileri elde eden araştırmacı, bu veriler ile The

Louisville Times gazetesinde çıkan haberler arasındaki ilişkiyi

derinlemesine incelemiştir. Araştırmacı, çevre ve hükümet ile ilgili gündemin medyadan kamuya doğru tek taraflı olduğunu rekreasyon ve sağlık ile ilgili gündemlerin ise kamudan medya gündemine doğru yine tek yönlü olarak oluştuğunu tespit etmiştir. Bu sayede gündem

(48)

45

belirleme etkisinin hem medyadan kamuya hem de kamudan medyaya karşılıklı olarak gerçekleşebileceği tespit edilmiştir (akt. Melek,2015, s.17).

Alman televizyon kanalarının gündem belirleme etkisi Brosius ve Kepplinger (1990) tarafından test edilmiştir. Japonya’da yapılan yerel seçimlerde medyanın etkisi Takeshita (1993) tarafından araştırılmış, İspanya özelinde ise Llamas ve diğerleri gündem belirleme çalışmalarını test etmişlerdir (Canel, Llamas ve Rey-Lennon, 1996).

Lakin, özellikle internetin artık hayatın bir parçası olmaya başlaması ile araştırmalar internet ortamına kaymaya başlamıştır. Bunun yanında araştırmaların sadece birinci aşama gündem belirleme çalışmaları ile yetinmediği ikinci aşama gündem belirleme çalışmaları ile desteklendiği bir döneme de girilmiştir.

Geleneksel birinci aşama gündem belirleme çalışmaları, medyada sunulan haber ve içeriklerin insanların ne hakkında düşüneceklerini etkilediğini öne sürmüştür. Bu aşamada temel kavram dikkat çekme (İngilizce: salience) olarak belirtilmektedir. Bu çerçevede kamuoyunu ilgilendiren bir konunun dikkat çeken yönünün gündemler arasında transferi yani geçişi araştırma konusudur. Dolayısı ile birinci aşama gündem belirleme araştırmaları yapan araştırmacı bu geçiş ve transferin neden ve nasıl gerçekleştirdiğini açıklamaya çalışır (Dearing ve Rogers, 1996).

(49)

İkinci aşama gündem belirleme çalışmaları ise medya içeriklerinin kamuoyunu nasıl düşünmeleri gerektiği ya da düşündükleri konuları algılama – çerçeveleme biçimlerini etkilediği savındadır (Craft ve Wanta, 2004, s. 456). İkinci aşama gündem belirleme modeli kitle iletişim araçlarının bireylere “ne hakkında düşüneceklerini” değil aynı zamanda “ne düşüneceklerini” de belirlediği görüşü üzerine yapılandırılmış bir dönemi vurgulamaktadır.

1.3.2. İkinci Aşama Gündem Belirleme Çalışmaları

McCombs, Llamas, Lopez-Escobar ve Rey (1997) yayımlanan araştırmalarında, İspanyol seçmenlerin adaylara yönelik imajları ile medya haberleri ve reklamları arasında tutum değişimini gösteren anlamlı güçlü pozitif bir ilişki korelasyon tespit etmiştir. Bu araştırma sonucunda, medyanın kamuoyunun nasıl düşüneceklerini belirleme gücüne vakıf olduğu öne sürülmüş ve bu tespite İkinci Aşama Gündem

Belirleme adı verilmiştir.

Birinci aşama gündem belirleme çalışmalarında ana konu bir nesnedir. Lakin ikinci aşama gündem belirleme çalışmalarında nesne hakkın ne söylendiği ve hangi ton- vurgu ile ne söylediği (olumlu-olumsuz, bazen de nötr veya kayıtsız) üzerine araştırmalar yapılmıştır. Gündem belirleme kuramı çerçevesinde kitle iletişim araçlarındaki haberlerin veriliş sıklığı ne kadar önemli ise ikinci aşama gündem belirleme çalışmalarında ise haberlerin içeriklerindeki vurgu ve atıfların kamuoyu algısını nasıl şekillendirdiği ilgi konusu olmuştur (G. Lee, 2005).