Doktora Tezleri

Atabek (1997) tarafından yazılan “Gündem Belirleme Modeli ve

Enflasyon, Trafik ve Sosyal Güvenlik” isimli tez, konu hakkında yazılan

ilk Türkçe doktora tezi olarak literatürde yerini almıştır (Atabek, 1997). Atabek, tezinde 1985 – 1994 yılları arasında Cumhuriyet, Milliyet ve Türkiye gazetelerinin haberlerine içerik analizi uygulamıştır. Kamu gündemin belirlemek için ise özel bir araştırma şirketinin verilerinden yararlanmıştır. Araştırmasını güçlendirmek adını gerçek yaşam göstergeleri verilerini Türkiye İstatistik Kurumu istatistiklerinden almıştır. Sonuç olarak enflasyon özelinde Milliyet ve Cumhuriyet gazetesi içerikleri arasında ters yönlü bir korelasyon tespit etmiştir. Enflasyon seyri ile Türkiye gazetesi gündemi haberleri arasında ise bir ilişki tespit etmemiştir. Araştırmacı, trafik ve sosyal güvenlik konularının gerçek yaşamdaki durumları ile bu konularda adı geçen gazete gündemlerinde yer alan haberlerin sayısı arasında bir ilişki olmadığı sonucuna varmıştır.

Bu sonuçla gazetelerin gerçekliği ile kamu gündemi gerçekliği arasına tutarsızlık olduğunu, enflasyon konusunun o dönemde kamu gündeminin en üstünde yer aldığını, sosyal güvenlik ile ilgili konuların beşinci sırada yer aldığını lakin trafik ile ilgili konuların gündemde bile olmadığını tespit etmiştir. Bunu bir şekilde Türkiye’de yapılan kamu anketlerinin yetersiz olması ile ilişkilendirmiştir (Atabek, 1997). İrvan (1997) “Dış Politika ve Basın: Türk Basınındaki Dış Politika

109

haberlerinin gündem belirlemeye olan etkisini araştırma konusu yapmıştır. Bu araştırma ile gündem belirleme ilişkisi test edilirken aynı zamanda çıkan haberlerin kamuoyu tutum ve davranışlarına da etkisi test edilerek ikinci aşama gündem belirleme etkisi araştırılmıştır. Kamu gündemi verileri öğrenci anketlerinden elde edilmiş olup, basın verilerine ise aynı anketten elde edilen verilerden yola çıkarak Milliyet, Cumhuriyet ve Zaman gazetesi haberlerinde derlenmiştir. Gazete haberleri içerik analizine tabii tutulmuştur. Yapılan analiz sonrasında medya gündeminin kamu gündemini belirlediği sonucuna ulaşılmıştır. İkinci aşama gündem belirleme araştırmasında ise araştırmacı yeni bir değerlendirmede bulunmuştur. Araştırmacıya göre “basın, doğrudan deneyim alanı dışında kalan sorunlarda insanların sadece ne hakkında düşüneceklerini değil ne hakkında nasıl düşüneceklerini de belirtmektedir.”.

Yüksel (1999) “Türkiye'deki Ekonomi Basını Gündemi ve Siyasal

Gündem İlişkisi (Özelleştirme Örneğinde Bir Gündem Belirleme Çalışması)” isimli tezinde tüm basın yerine daha spesifik olan ekonomi

basının siyasal gündem üzerine etkisini irdelemiştir. Araştırma ekonomi basınının (Dünya, Finansal Forum, Cumhuriyet, Hürriyet, Sabah ve Türkiye gazetesi) özelleştirme konusu özelinde içerik analizine ve siyasal gündemin belirlenmesi adına TBMM Genel Kurul tutanak kayıtlarının tutulduğu Tutanak Dergisi üzerinden yapılan içerik analizine dayanmaktadır. Araştırma bulgularına göre, uygulamaya konu olan 1988-1998 döneminde ekonomi basını, siyasal gündem ve gerçek yaşam göstergelerinin her birinin, birbiri ile anlamlı bir

110 R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

korelasyon içinde olduğu tespit edilmiştir. Lakin, gerçek yaşam göstergeleri ile gündemlerin ilişkili olduğu tespit edilememiştir. Ayrıca, ekonomi basını gündeminin siyasal gündemi etkilemesi yargısının tam tersi bir korelasyon tespit edilmiştir.

Erkan (2004) “Türkiye'de Televizyon Ana Haber Bültenlerinde Gündem

Oluşturma Süreçleri” isimli tezinde medyanın gündem oluşturma

gücünü sorgulamış ve halkın bu konudaki görüşlerini kendi hazırladığı anket aracılığı ile toplamıştır. Toplam 895 kişiye anket yapılmıştır. Anket ile sağlanan verilere ek olarak aynı yöndeki soruları ATV, Kanal 7, Kanal D, Show TV, Star TV, TGRT, TRT kanallarının haber müdürleri ve editörlerine de yöneltmiş ve bulguları analiz etmiştir. Bu araştırmayı özel kılan ise televizyon özelinde ana haber bültenlerinin gündem oluşturma sürecinin araştırılması ve halkın gözünde haber bültenlerinin gündem belirleme gücünün araştırılmasıdır.

Terkan (2005) “Türkiye’de Basın ve Siyaset İlişkisi: Basın Gündemi ve

Siyasal Gündemin Karşılaştırılmasına Yönelik Bir Gündem Belirleme Çalışması” isimli tezinde basın gündem ile siyasi gündem arasındaki

ilişki araştırmıştır. Basın gündemini analiz etmek için farklı siyasi eğilimlere sahip üç gazete (Hürriyet, Zaman ve Cumhuriyet gazeteleri), siyasal gündemi belirlemek için ise TBMM Genel Kurul görüşmelerinin kayıt altına alındığı Tutanak Dergisi verileri 11 aylık zaman aralığında (Ekim 1998 – Ağustos 1999) içerik analizine tabii tutulmuştur. Elde edilen bulgulara göre basının gündeminde iç politikaya ait konular ilk sırada yer almıştır. Ateşleyici görevi gören, aniden gelişen, hemen çözülmesi gereken konular, ülke güvenliği

111

açısından tehdit olarak görülen konular, krizler ve krizlerin belirtileri gibi konuların siyasal gündem üzerine güçlü etkisi tespit edilmiştir. Bu gibi konularda gündemler arasında benzerlikler ortaya koyulmuştur. Bunun yanında kamunun çıkarların ters düşen konularda basının siyasi gündemi etkileme çabalarına rastlanmıştır.

Gölbaşı (2010) “Medyanın Seçmen Davranışları Üzerine Etkileri:

Sivas İli Örneği” isimli tezinde medyanın kamuoyu oluşturarak seçmen

davranışlarını etkileyip etkilemediğini araştırmıştır. Araştırmacı eleştirel olarak medyanın gerçeği çarpıttığını ve gerçekliği manipüle ettiği ön kabulü ile araştırmasını planlamıştır. Araştırmacı veri toplama yöntemi olarak anket tekniğinden yararlanmış ve kanaat önderleri, siyasi parti başkanları, sivil toplum örgütleri ve cemaat- tarikat temsilcileri ile mülakatlar yapmıştır. Sivas ili özelinde ankete katılan kişi sayısı 1100 kişidir. Araştırmacı bulgularını değerlendirdiğinde, insanların kanaatlerini, tutumlarını ve kamuoyunu belirleyen en önemli kurumun medya olduğunu tespit etmiştir. Araştırmacıya göre kitle iletişim araçlarının ülke ve dünya sorunları hakkında kamuoyunu bilgilendirmesi ve konuların kamuoyu gözünde öncelemesi hususunda kuvvetli bir etkiye sahip olduğu değerlendirilmiştir.

Genel (2010) “Bir Siyasal İletişim Aracı Olarak Almanya'daki Türk

Medyasının, Almanya'da Yaşayan Türklerin Siyasal Tercihleri Üzerine Etkisi” isimli tezinde Almanya’daki Türklerin siyasi tercih aşamasında

Türk medyasından etkilenip etkilenmediğini araştırmıştır. Gurbetçile-rin medyaya dönük düşünceleri, algıları, beklenti ve şikayetleri de

112 R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

araştırma konusu olarak incelenmiştir. 22 Temmuz 2007 seçimleri öncesi 450 kişiye mülakat tekniği ile anket uygulanmıştır. Araştırmacı Almanya’da yaşayan Türkler ile ilgili son derece çarpıcı tespitlerde bulunmuş, adeta tüm yönleri ile mevcut durumun bir haritasını çıkarmıştır. Lakin gündem belirleme ile ilgili tespitleri araştırma içinde çok az bir alan kaplamaktadır. Gündem belirleme kuramı açısından, Almanya’da yaşayan Türklerin siyasi tercihlerinin oluşunda genel anlamada medyanın direkt bir etkisini araştırmada tespit edilememiştir. Sonuç olarak Almanya Türklerinin Türk medyasını çok büyük bir oranda takip etmelerine rağmen, medyaya olan güvensizliklerine dayalı, siyasi tercihlerinin oluşmasında medyadan etkilenmedikleri, tutum ve davranışlarını değiştirmede etkili olmadıkları saptanmıştır. Kurtoğlu (2010) “Avrupa’da Yaşayan Türklerin Avrupa Birliği’ne

İlişkin Kamu Gündemı̇ Oluşması Sürecinde Avrupa Birliği'ne Yönelik Tutumlarının Kalitatif Bir Değerlemesi: Avusturya Örneği” Viyana ve

çevresinden 130 kişi ile yüz yüze görüşülmüştür. Araştırmada eleştirel söylem analizi ile söylemin bütünündeki tutarsızlıklar ortaya çıkarılarak kişilerin ifadelerinin kendi gerçekleri ile ne ölçüde örtüştüğü tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan yüz yüze görüşmeler sonrasında Avusturya özelinde, bireylerin analitik ve eleştirel tutumlara sahip olmadıkları, sınırlı dış iletişimleri nedeni ile algılarının kapalı olduğu, medyayı takip etmedikleri için de medyadan kendilerine gelen bir etkileşim olmadığı, bu neden ile göçmenlerin medya yoluyla AB’ye ilişkin bir kamu gündemi kurmalarının beklenmemesi gerektiği tespit edilmiştir.

113

Bayram (2011) “Türk Dış Politikasına Yönelik Karar Alma Sürecinde

Medyanın Etkinliği: Körfez Savaşı Krizlerinde Medya- Kamuoyu ve Karar Alıcı İlişkisi” isimli tezinde Türkiye’de dış politika da kriz

anında medya ve kamuoyunun siyasal karar alıcı üzerindeki etkilerini incelemiştir. Bu kapsamda Birinci ve İkinci Körfez savaşları özelinde Türkiye’nin dış politikaları medya, kamuoyu ve siyasi gündem çerçevesinde tartışılmıştır. Medya gündemini belirlemek için Cumhuriyet, Zaman ve Milliyet gazetesi haberleri, siyasi gündemi belirlemek için ise TBMM oturumları nicel ve nitel içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Kamu gündemi ise o zaman dilimi içerisinde yapılan kamuoyu araştırmaları ile tespit edilmiştir. Araştırmanın sonuç bölümünde Türkiye’de dış politika kriz anlarında tüm gündemlerin örtüştüğü, medya ve kamuoyu gündeminin dış politika karar alıcısının gündemi üzerinde etki ettiği tespit edilmiştir.

Gencer (2012) “Medyanın Gündem Oluşturma Sürecinde Sosyal

Entropinin Rolü Üzerine Uygulamalı Bir Çalışma” isimli tezinde

konuyu düzensizliğin bir ölçüsü entropi açısından incelemiştir. Medya gündemi ve kamu gündemi arasındaki ilişki ve farklılıkların doğuracağı neticeler sonucunda oluşacak enerji akış yönü tezin ana konusunu oluşturmaktadır. Çalışmada beş farklı üniversitenin İletişim fakültesi öğrencileri ile yapılan bilgi envanteri çalışması sonuçları ile üç farklı televizyon kanalının haberleri arasındaki ilişki araştırılmıştır. Gündem belirleme kuramı açısında bulgular değerlendirildiğinde medyanın gündemini meşgul eden konular ile araştırmaya katılan öğrencilerin gündemleri arasında bir korelasyon tespit edilmiştir.

114 R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

Doğu (2013) “Ana Akım Medya Gündeminin Yeniden Kurgulanması:

Türkiye’deki Alternatif Haber Siteleri Üzerinde Bir İnceleme” isimli

tezinde alternatif medyanın konumu üzerinde durmuş, Türkiye’deki alternatif medyanın konumu ve sorunları ile ilgili tespitlerde bulunmuştur. Gündem belirleme kuramı açısından seçilen alternatif (Bianet, Emek Dünyası.net, Kronik Muhalif, Sendika.org, Sol Haber ve Turnusol haber siteleri) ve ana akım (Akşam, Haber Türk, Milliyet.com.tr, Radikal, Sabah ve Zaman Online siteleri) medya haberlerine 2 Şubat – 3 Mart tarihleri arasında toplamış ve içerik analizi uygulanmıştır. Bulgular değerlendirildiğinde haber siteleri arasındaki bilgi alışverişinde ana akım medyadan alternatif medyaya doğru bir medya akışının olduğu, nadiren ters yönde bir bilgi akışı gerçekleştiği tespit edilmiştir. Tezde ayrıca ana akım medyanın, siyaset yakınlığı neticesinde haberleri çerçevelediği, yayın politikaları nedeni ile bazı haberleri yok saydığı veya manipüle ederek soyutladığına da vurgu yapılmıştır.

Güdekli (2014) “Siyaset ve Sosyal Medya İlişkisi (Ankara Büyükşehir

Başkanı Melih Gökçek” isimli tezinde, gündem belirleme etkisini bir

kitle iletişim aracı olarak Twitter üzerinden incelemiştir. Sosyal medyanın gündem belirleme aracı olarak sayılması savı ile araştırmasını şekillendiren Güdekli, sosyal medyada oluşan gündemlerin diğer gündemleri etkilediği sonucuna ulaşmıştır. O dönem belediye başkanı olan Melih Gökçek, kendi tweet arşivini araştırmacıya ulaştırmıştır. Araştırmacı bu arşiv üzerinden içerik ve kategorisel analiz yapmıştır. Bu arada araştırmaya desteklemek adına Melih Gökçek ile

115

mülakat yapılmış ve sosyal medyayı kullanma nedeni derinlemesine araştırılmıştır. Burada gündem belirleme etkisinin istatistiksel olarak ortaya koyulmadığının olayların içeriği verilerek diğer kitle iletişim araçlarında olayların paylaşıldığının vurgulandığının hatırlatılması yararlı olacaktır.

Bir diğer tez ise Aslan (2014) tarafından yazılan “Marka 2.0 Stratejileri

Bağlamında Global Markaların Sosyal Medyada Gündem Belirlemesi: Markaların 2.0 Gündemi” isimli tezdir. Bu tezi diğer tezlerden ayıran

en büyük özellik bir pazarlama stratejisi olarak marka ve marka stratejilerinin gündem belirleme etkisine odaklanmasıdır. Gündem belirleme araştırmalarının nesnesini seçim, politika, seçmen gibi siyasi kavramların dışına taşıyan bu çalışmada nesne marka olmuştur. Aslan marka gündemini, markaların vermek istedikleri ana mesaj çerçevesinde tanımlamıştır. Araştırmacı, medya gündemi hem kamu gündemini hem siyasal gündemi hem de marka gündemini etkileyebildiğini, marka gündeminin de karşılıklı olarak hem kamu gündemini hem medya gündemini hem de siyasal gündemi etkileyebileceğini belirtmiştir. Araştırmacı her ürün ve hizmetin nihai amacının marka olmak olduğunu, marka olabilmek içinde kişilerin zihinlerinde bir inşaya ihtiyaç duyduklarını, markaların gündem kurma gereksinimini nedeninin bu inşa olduğuna vurgu yapmıştır. Sosyal medya özelinde ise markalar profiller oluşturarak, bu profiller üzerinden tüketicilerin gündemine girmeye ve onların zihinlerinde yer edinmeyi amaçladıkları araştırmacı tarafından değerlendirilmiştir. Bu bağlamda araştırmacı, markaların sosyal medya üzerinden gündemi

116 R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

belirleyip belirlemediğini, eğer belirleyebiliyorsa bunu nasıl gerçekleştirdiklerini ve tüketicilerin gündemini belirlerken hangi stratejilerden yararlandıklarını araştırma konusu yapmıştır. Bu bağlamda araştırmacı marka olarak Mercedes Benz, Toyota, Coca-Cola, Starbucks, Mavi, U.S Polo Assn, Limango ve Gittigidiyor.com tespit etmiş, bu markaların Facebook ve Twitter hesaplarına içerik analizi uygulamıştır. Karşılaştırmanın yapılması adına da bu hesapları takip eden bireylere online anket uygulanmıştır. İçerik analizi 1 Kasım – 31 Ocak arasında üç aylık veriler ile tamamlamıştır. Online anketler ise 1 Ocak – 30 Mart döneminde yapılmıştır. Araştırmacı toplamda 989 anketi analizine dahil etmiştir. Anket içinde sorulan sorulara faktör analizi uygulanmış, sonrasında markaların sosyal medyada gündem belirleyip belirlemediğinin ortaya koymak adına elde edilen faktörlerin gündeme konu olma ilişkisi regresyon analizi ile incelenmiştir. Araştırmacı sonuç olarak markaların gündem belirleme üzerinde etkisinin olduğunu tespit etmiş ve bunu bir model ile diğer araştırmacıların tartışmasına sunmuştur(Aslan, 2014).

Karasoy (2014) “1980'den Günümüze Türkiye'de Üç Ulusal Gazete

Örneğiyle Basın ve Siyaset İlişkisi” isimli doktora tezi ile gazetelerde

siyaset gündemi açısından seçilmiş konuların hangi ağırlıkta yer bulduğunu ve saptanan konu ve olaylardaki siyasi yönelimlerin, mevcut iktidar yapılarıyla paralellik gösterip göstermediğini araştırmıştır. Araştırma için farklı sermaye gruplarına ve farklı siyasi eğilimlere sahip üç gazete gündeminden yararlanmıştır. Çalışmada medya gündemini saptamak adına Hürriyet, Zaman ve Cumhuriyet gazeteleri haberleri

117

1980 – 2010 yılı arasında rastlantısal olarak seçilmiş ve içerik analizi uygulanmıştır. Araştırma ile ülkemizin tek partili iktidar yönetiminde olduğu dönemlerde medyanın siyasal haber ve yorumlardan kaçındıkları, bunun tam tersi olarak çok partili koalisyon dönemlerinde ise oluşan siyasi özgürlük ortamı medyanın daha fazla politik haberlere yer verebildiği ile ilgili ipuçları tespit edilmiştir.

Melek (2015) “Medyalar Arası Gündem Belirleme Kuramı

Çerçevesinde Hürriyet ve Twitter Üzerine Bir Çalışma” isimli tezinde

Twitter ile Hürriyet gazetesi web sitesindeki haberleri “Erdoğan” kelimesine bağlı kalarak analiz etmiştir. Twitter’ın alternatif bir kitle iletişim aracı olarak ana akım medyayı etkileme gücünü test eden çalışma, 8 Şubat – 14 Şubat arasında elde edilen verilerin içerik analizi ile çözümlenmesine dayanmıştır. İçerik analizi ile toplanan veriler gecikmeli çapraz gecikmeli korelasyon ile Rozelle-Campbell taban hizası formülünden de yararlanılarak analiz edilmiştir. Bulgulara göre Türkiye’de ana akım medyasının sosyal ağların gündemini belirlemede temel bir etken olmadığı tespit edilmiştir. Yapılan korelasyon analizi sonrasında karşılıklı olarak net medyalar arası gündem belirleme etkisi ise tespit edilememiştir.

Salih (2017) “Sosyal Medyada Medyalar Arası Gündem Belirleme:

ABD ve Türkiye'de Twitter Örneği” isimli tezinde hem ABD hem de

Türkiye’de üç büyük gazetenin haberlerini Twitter özelinde karşılaştırılıp, gazetelerin Twitter hesapları arasındaki gündem belirleme ilişkisini tespit etmeyi amaçlamıştır. Araştırma sonucunda

118 R STUDIO İLE ÇOK ULUSLU MEDYALAR ARASI GÜNDEM BELİRLEME ANALİZİ

her iki ülke de ilgili gazetelerin Twitter gündemlerinin kendi aralarında sürekli olduğu, gündemlerinin aynı hafta içinde anlık olarak benzeştiği, ABD gazetelerinin Twitter gündemleri arasında karşılık, Türkiye gazetelerinin Twitter gündemleri karşılık, bazen de tek yönlü gündem belirleme etkisi tespit edilmiştir. Araştırmada medyalar arası gündem belirleme etkisi çapraz gecikmeli korelasyon ile ölçülmüştür. Araştırmayı önemli kılan nokta ise Türkiye’de yapılan medyalar arası gündem belirleme çalışmaları uluslararası boyutta incelenmiştir.