Ortaöğretim 10. sınıf öğrencilerinin 9. sınıf Türk edebiyatı ve dil ve anlatım ders kitaplarındaki kelimeleri öğrenme düzeyleri

(1)

T.C.

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

ORTA ÖĞRETİM 10. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN 9. SINIF TÜRK

EDEBİYATI VE DİL VE ANLATIM DERS KİTAPLARINDAKİ

KELİMELERİ ÖĞRENME DÜZEYLERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan

Serap KONUR ERGENE

Ankara Şubat, 2011

(2)

T.C.

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

ORTA ÖĞRETİM 10. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN 9. SINIF TÜRK

EDEBİYATI VE DİL VE ANLATIM DERS KİTAPLARINDAKİ

KELİMELERİ ÖĞRENME DÜZEYLERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Serap KONUR ERGENE

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Zeki GÜREL

Ankara Şubat, 2011

(3)

i

Serap KONUR ERGENE’nin “Orta Öğretim 10. Sınıf Öğrencilerinin 9. Sınıf Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Ders Kitaplarındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyleri” baĢlıklı tezi…... tarihinde, jürimiz tarafından Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.

Adı Soyadı Ġmza

BaĢkan: Prof. Dr. Necati DEMĠR

Üye (Tez DanıĢmanı): Yrd. Doç. Dr. Zeki GÜREL

Üye : Yrd. Doç. Fahri TEMĠZYÜREK

Üye :

(4)

ii ÖN SÖZ

Dil, insanlar arasında en geliĢmiĢ iletiĢim aracıdır. Sağlıklı iletiĢim kurmanın yolu iyi bir dil eğitimiyle mümkün olmaktadır. Ġnsanlar arası iletiĢimde kelime hazinesinin önemi büyüktür.

Dil eğitiminde ise üzerinde durulması gereken noktalardan birisi, insanda doğuĢtan var olan dinleme, okuma, konuĢma, yazma becerilerinin geliĢtirilmesidir. Bu becerilerin geliĢiminde bireyin sahip olduğu kelime hazinesi önemlidir. Özellikle okuduğunu, dinlediğini anlama ve anlatma becerisi diğer baĢarılarla doğrudan irtibatlıdır. Kelime hazinesi, öğrencilerin dil becerilerini, eğitim ve öğretim hayatındaki baĢarılarını bire bir etkilemektedir. Kelime hazinesi yaĢ seviyesinin altında olan öğrenciler, kendilerini ifade etmede zorlanır, derslerindeki baĢarısı düĢer ve kendine güveni azalır.

Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım derslerinin amaçları arasında öğrencilerin kelime hazinesini geliĢtirmeye yönelik hedefler yer almaktadır.

Yapılan araĢtırmalar, ortaöğretim öğrencilerinin yaĢ seviyesine uygun kelime hazinesine sahip olmadığını göstermektedir.

Bu çalıĢmada dil becerilerinin geliĢimine önemli katkısı olan kelime hazinesi konusu ele alınarak, kelime hazinesinin önemi üzerinde durulmakta, öğrencilere yeni kelimelerin kazandırılmasında takip edilmesi gereken tekniklere ve kelime öğretimine yönelik gerçekleĢtirilebilecek etkinlikleri içermektedir.

Kelime hazinesinin cinsiyet, kültür, çevre, coğrafi bölge gibi etkenlere göre değiĢiklikler arz ettiği belirtilen sonuç ve toplu değerlendirme bölümünde; ortaya çıkan verilerin değerlendirildiği çalıĢma 5 bölümden oluĢmaktadır:

1.Bölüm’de bu çalıĢmanın gerekçelerini ortaya koyan “Problem Durumu”, çalıĢmada ulaĢılmak istenen “Amaçlar”, “AraĢtırmanın Önemi”, “AraĢtırmanın Sınırlılıkları”, “Varsayımlar”, “Temel Kavramlar” ve bu çalıĢmanın konusu ile “Ġlgili AraĢtırmalar” anlatılmıĢtır.

2.Bölüm’de çalıĢmanın “Yöntemi” ile ilgili bilgiler verilmiĢtir. “AraĢtırma Modeli”, “Evren ve Örneklem”, “Veri Toplama Teknikleri”, “Veri Çözümleme Teknikleri” ile ilgili açıklamalar yapılmıĢtır.

(5)

iii

3. Bölüm’de kavramsal çerçeveye yer verilmiĢtir. Buna göre; Dil, Kelime Kavramı, Anlam Bakımından Kelimeler, Kelime Hazinesi, Dört Temel Dil Becerisi ve Kelime Hazinesi, Kelime Öğretiminde Kullanılabilecek Yöntem ve Teknikler ile ilgili konular hakkında bilgi verilmiĢtir.

4. Bölüm’de “Bulgular ve Yorumlar” kısmı yer almaktadır. Bu bölümde çalıĢmanın dördüncü bölümünü oluĢturmaktadır. Bu bölümde orta öğretim 10. sınıf öğrencilerinin 9. sınıf Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım ders kitaplarındaki kelimeleri öğrenme düzeyleri ile ilgili sonuçlar tablolaĢtırılarak değerlendirilmiĢtir. Değerlendirme sürecinde cinsiyet ve sosyoekonomik düzey gibi değiĢkenler de kullanılmıĢ ve bu sonuçlara iliĢkin tablolar yorumlanmıĢtır.

5. Bölüm’de sonuçlar açıklanmıĢtır. Benzer içerikli baĢka araĢtırma sonuçları ile karĢılaĢtırılarak elde edilen sonuçlar değerlendirilmiĢtir. Bu sonuçlardan hareketle önerilerde bulunulmuĢtur.

AraĢtırma boyunca yardımını ve desteğini esirgemediği, öğrencisi olma Ģansını bana verdiği için tez danıĢmanım Yrd. Doç. Dr. Zeki Gürel’ e, teĢekkürü bir borç bilirim. Ayrıca araĢtırma verilerinin analizinde yardımını esirgemeyen ArĢ. Gör. Ersoy TopuzkanamıĢ’a ve sevgili eĢim Kenan Ergene’ye teĢekkür ederim.

(6)

iv ÖZET

ORTAÖĞRETĠM 10. SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN 9. SINIF TÜRK EDEBĠYATI VE DĠL VE ANLATIM DERS KĠTAPLARINDAKĠ KELĠMELERĠ ÖĞRENME

DÜZEYLERĠ

KONUR ERGENE, Serap

Yüksek Lisans, Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç. Dr. Zeki GÜREL

ġubat – 2011, 130 sayfa

Dil, düĢüncelerin aynasıdır. DüĢünceler ise kelimeler yoluyla baĢkalarına aktarılır. Anlatımımız ister yazılı, ister sözlü olsun kelimelerle hayat bulur. Sağlıklı bir iletiĢim için kelime hazinesinin yeterli seviyede olması gerekir.

Eğitim sistemimizde görülen sorunların baĢında öğrencilerin kelime hazinesinin beklenen düzeyde olmayıĢı gelmektedir. Eğitim programlarımızda öğrencilerin bulunduğu kademeye göre bilmesi ve bilip kullanması gereken kelime / kavram sayısının sınırları belirlenmemiĢtir.

Bu araĢtırma, Ortaöğretim 10. sınıf öğrencilerinin 9. sınıf Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım ders kitaplarındaki kelimeleri öğrenme düzeylerini ortaya koymaya yönelik bir alan çalıĢmasıdır.

AraĢtırmanın evrenini 2009- 2010 öğretim yılı ortaöğretim 10. sınıf öğrencileri oluĢturmaktadır. Uygulamaya toplam 460 öğrenci katılmıĢtır. Öğrenciler, tesadüfî örneklem yoluyla seçilmiĢtir.

AraĢtırma kapsamında verilerin toplanmasına yönelik, öğrencilere iki bölümden meydana gelen bir test uygulamıĢtır. Testin ilk bölümünde 27 sorudan oluĢan kiĢisel bilgi formu, ikinci bölümde ise 9. Sınıf Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım kitapları sonunda yer alan sözlük kısmındaki kelimelerin anlamı klasik soru yöntemiyle öğrencilere soruldu.

Öğrencilere kelimelerin anlamı iki Ģekilde sorulabilirdi. Bunlardan birincisi klasik yöntem, ikincisi çoktan seçmeli soru tekniği. ÇalıĢmamızda kelimelerin anlamının klasik yöntemle sorulma nedeni, öğrencinin tahminle ya da rastgele bir cevabı iĢaretleyerek sonucun güvenilirliğini etkilemesine engel olmak içindir.

(7)

v

Bu test, ortaöğretim 10. Sınıf öğrencilerine uygulanmıĢtır. Uygulama sonucu10.sınıf öğrencilerinin 9. Sınıf Türk Edebiyatı ve 9.sınıf Dil ve Anlatım kitapları sonunda yer alan sözlükteki kelimelerin ne kadarını öğrenebildikleriyle ilgili bir değerlendirme yapılmıĢtır. Değerlendirmede Milli Eğitimin puanlama sistemi ölçüt alınmıĢtır. Buna göre sorulan kelimelerin % 45’ ini bilen öğrenciler baĢarılı sayılmıĢtır. Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım ders kitaplarının sözlük kısmı soruları ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir.

Sonuç ve toplu değerlendirme bölümünde; ortaya çıkan veriler değerlendirildi. Kelime hazinesinin yaĢ, cinsiyet, kültür, çevre ve coğrafi bölgelere göre değiĢiklikler arz ettiği belirtildi. Kaynakça bölümünde; konuyla ilgili olan kaynaklara yer verildi. AraĢtırma sonuçları gösteriyor ki öğrenciler Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım ders kitaplarının sözlük kısmındaki kelimeleri beklenen düzeyde öğrenememektedir. Bu sonuç öğrencilerin içinde bulunduğu çevresel koĢullarla birlikte değerlendirilip, çalıĢma sonunda kelime hazinesini geliĢtirmeye yönelik tavsiyelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kelime, kelime hazinesi, kelime öğretimi, kelime hazinesini geliştirme yolları

(8)

vi ABSTRACT

Learning skills of high school 10th grade students on the words of 9th grade textbooks Turkish Literature and Language and Expression

KONUR ERGENE, Serap MA, Department of Turkish Education Advisor: Asist. Prof. Dr. Zeki GÜREL

February, 2011

Language is the mirror of ideas and ideas are shared by words. Your expression is either written or oral it comes alive by words. Thus, in order to have a good communication one needs to have an good enough vacobulary level.

One of the main problems encountered in our education system is the insufficent vocabulary level of students. In our education programs the number of words that has to be known by students at a certain level is well determined.

The objective of this thesis is to analyse the learning skills of high school 10th grade students on the words of 9th grade textbooks “Turkish Literature” and “Language and Expression”. On this scope, we studied on 460 High School 10th grade students from 2009/2010 Education Year selected by random sampling method. Within the context of study, data is collected by applying a test consisting of two parts. In the first part, students are asked to fiil a personal data form, which has 27 items. As the second part of test, the mean of the words given at the dictionary part of the 9th grade level textbooks “Turkish Literature” and “Language and Expression” is asked in a classical way.

Indeed, the mean of words would has been asked in two different ways. One of them is the classical way, which is the case in this thesis. The other way is the selective technique. The reason why we use the classical way instead of selective technique in this study is simply to avoid the student to estimate the answer of question or give a random answer. Using the selective technique would have affected the reliablity of our results.

(9)

vii

As it is said, the test mentioned above is applied to the 10th grade students. Collected data is used to analyse how many of words given at the dictionary part of the 9th grade level textbooks “Turkish Literature” and “Language and Expression” could have been learned. In the evaluation, the National Education System is used to score the result of students. According to this system, students who gave correct answer to the 45% of total questions are considered as successful. The questions from the dictionary part of “Turkish Literature” and “Language and Expression” textbooks are evaluated separately.

In the conclusion part, the results are discussed. It is shown that the vocabulary level of students changes depending on the age, sex, culture, environment and geographical areas. Furthermore, our results reflects the fact that students can not learn well enough the mean of words given at the dictionary part of textbooks “Turkish Literature” and “Language and Expression”. Considering the environmental condition of students these result are evaluated and eventually some advises and perspective are given to improve the vocabulary level.

Key words: word, vocabulary, word teaching, mother tongue conclusion and proposal.

(10)

viii

İÇİNDEKİLER

Sayfa No

JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI……….………...i

ÖN SÖZ...……….………...ii ÖZET……... ……….………..iv ABSTRACT..………...………...vi ĠÇĠNDEKĠLER………...………...…...viii TABLOLAR LĠSTESĠ..……..……….…………..…...xi ġEKĠLLER LĠSTESĠ………….……….………....xx GRAFĠKLER LĠSTESĠ………..………..………..xx KISALTMALAR LĠSTESĠ……….………...xxii 1. GĠRĠġ……….…..……….………...1 1.1. Problem Durumu.………...……….………..…….1 1.2. AraĢtırmanın Amacı.……….…….2 1.3. AraĢtırmanın Önemi.……….………..……...4 1.4. Varsayımlar.……….……...5 1.5. AraĢtırmanın Sınırlılıkları………..………....….…6 1.6. Tanımlar….………...6 1.7. Ġlgili AraĢtırmalar……….……….…….….7 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE………...…………..11 2.1. Dil..………...11 2.1.1. Dil ve DüĢünce……….13 2.1.2. Dil ve Toplum………...13 2.1.3. Ana Dili………14 2.2. Kelime Kavramı……….15 2.2.1. Kelime………..15 2.2.2. Kelimelerin Özellikleri……….17

2.3. Anlam Bakımından Kelimeler………....18

2.3.1. Temel Anlam………....18

2.3.2. Yan Anlam………...18

(11)

ix

2.3.4. EĢ Seslilik………...19

2.3.5. Zıt Anlamlılık………...20

2.3.6. Yakın Anlamlılık………..21

2.3.7. EĢ Anlamlılık………....21

2.3.8. Genel Anlam-Özel Anlam………...22

2.3.9. Somut Anlam………...23 2.3.10. Soyut Anlam………..23 2.3.11. Mecaz Anlam………...24 2.3.12. Terim Anlam………..25 2.3.13. Deyim Anlam………....25 2.4. Kelime Hazinesi………...25 2.4.1. Kelime Hazinesi………...25

2.4.2. Kelime Hazinesinin ZenginleĢtirilmesi………....28

2.4.3. Kelime Öğretimi………..29

2.4.4. Dil Bilgisi Öğretimi………...31

2.5. Dört Temel Dil Becerisi ve Kelime Hazinesi………....31

2.5.1. Dinleme Becerisi………...32

2.5.1.1. Dinleme Kavramı………..32

2.5.1.2. Dinleme Becerisi ve Kelime Hazinesi………..33

2.5.2. Okuma Becerisi………...34

2.5.2.1. Okuma Kavramı………34

2.4.2.2. Okuma Becerisi ve Kelime Hazinesi………...35

2.5.3. KonuĢma Becerisi………....37

2.5.3.1. KonuĢma Kavramı………...37

2.5.3.2. KonuĢma Becerisi ve Kelime Hazinesi……….37

2.5.4. Yazma Becerisi………...38

2.5.4.1. Yazma Kavramı………....38

2.5.4.2. Yazma Becerisi ve Kelime Hazinesi……….38

2.6. Kelime Öğretiminde Kullanılabilecek Yöntem ve Teknikler………....39

2.6.1. Beyin Fırtınası………...39

2.6.2. Soru-Cevap………...40

2.6.3. Drama………...40

(12)

x

2.6.5. Çözümleme………..42

2.6.6. Oyun………...42

2.6.6.1. Son Harf Oyunu………43

2.6.6.2. Ġsim, ġehir, Bitki Oyunu………....43

2.6.6.3. Kelime Türetme……….43 2.6.6.4. Son Hece………....43 3. YÖNTEM...………...………....………....44 3.1. AraĢtırmanın Modeli .………...………….………....44 3.2. Evren ve Örneklem..………...………..…...45 3.3. Verilerin Toplanması………...………...……….………...45 3.4. Verilerin Analizi………....………...………….……….49 4. BULGULAR ve YORUM………...51

4.1. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin KiĢisel Bilgilerine ĠliĢkin Bulgular……..51

4.2. Orta Öğretim 10. Sınıf Öğrencilerinin 9. Sınıf Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmında Yer Alan Kelimeleri Öğrenme Düzeyleriyle Ġlgili Bulgular………...65

4.3. Toplu Değerlendirme………...115

5. SONUÇ ve ÖNERĠLER………...123

(13)

xi

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No Tablo 3.4.1. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Kelimelerin Anlamıyla

Ġlgili Verdikleri Cevaplara ĠliĢkin En Yüksek ve En DüĢük Puanlar…………50 Tablo 4.2.1. Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitaplarının Sözlük

Bölümündeki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine Ait En DüĢük, En

Yüksek ve Ortalama Puanlar………..65 Tablo 4.2.2. Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Bölümündeki Kelimelerin

Öğrenilme Sıklığı………66 Tablo 4.2.3. Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Bölümündeki Kelimelerin

Öğrenilme Sıklığı………69 Tablo 4.2.4. Okullara Göre Türk Edebiyatı Kitabı Sözlük Kısmında

Yer Alan Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Puanlar………...71 Tablo 4.2.5. Okullara Göre Dil ve Anlatım Kitabı Sözlük Kısmında

Yer Alan Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Puanlar………...73 Tablo 4.2.6. Türk Edebiyatı Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme

Düzeyinin Cinsiyete Göre T-Testi Sonuçları………..74 Tablo 4.2.7. Dil ve Anlatım Kitabı Sözlük Kısmında Yer Alan Kelimeleri

Öğrenme Düzeyinin Cinsiyete Göre T-Testi Sonuçları………..74 Tablo 4.2.8. Doğum Yerine Göre Türk Edebiyatı Sözlük Kısmındaki

Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………75 Tablo 4.2.9. Doğum Yerine Göre Türk Edebiyatı Sözlük Kısmındaki

Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Standart Sapma, Ortalama,

En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………75 Tablo 4.2.10. Doğum Yerine Göre Dil ve Anlatım Kitabı Sözlük Kısmında

Yer Alan Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………75 Tablo 4.2.11. Doğum Yerine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Standart Sapma,

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………...76 Tablo 4.2.12. Ġlköğretimi Bitirme Yerine Göre Türk Edebiyatı Sözlük

(14)

xii

Tablo 4.2.13. Ġlköğretimi Bitirme Yerine Göre Türk Edebiyatı Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Standart Sapma,

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..77 Tablo 4.2.14. Ġlköğretimi Bitirme Yerine Göre Dil ve Anlatım Kitabı

Sözlük Kısmında Yer Alan Kelimeleri Öğrenme Düzeyine

ĠliĢkin Anova Sonuçları………..77 Tablo 4.2.15. Ġlköğretimi Bitirme Yerine Göre Dil ve Anlatım Kitabı

Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Standart

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….78 Tablo 4.2.16. Baba Mesleğine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………....78 Tablo 4.2.17. Baba Mesleğine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..79 Tablo 4.2.18. Baba Mesleğine Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük

Kısmında Yer Alan Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin

Anova Sonuçları……….79 Tablo 4.2.19. Baba Mesleğine Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………...80 Tablo 4.2.20. Anne Mesleğine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………...80 Tablo 4.2.21. Anne Mesleğine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..81 Tablo 4.2.22. Anne Mesleğine Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük

Anova Sonuçları……….81 Tablo 4.2.23. Anne Mesleğine Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük

Kısmında Yer Alan Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Standart

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..82 Tablo 4.2.24. Anne Eğitimine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

(15)

xiii

Tablo 4.2.25. Anne Eğitimine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Standart Sapma,

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..83 Tablo 4.2.26. Anne Eğitimine Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük

Anova Sonuçları………83 Tablo 4.2.27. Anne Eğitimine Göre Dil ve Anlatım Kitabı Sözlük

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….83 Tablo 4.2.28. Baba Eğitimine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………...84 Tablo 4.2.29. Baba Eğitimine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..84 Tablo 4.2.30. Baba Eğitimine Göre Dil ve Anlatım Kitabı Sözlük

Anova Sonuçları………84 Tablo 4.2.31. Baba Eğitimine Göre Dil ve Anlatım Kitabı Sözlük

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….85 Tablo 4.2.32. Ailelerinin Aylık Gelir Durumuna Göre Türk Edebiyatı

Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine

ĠliĢkin Anova Sonuçları……….85 Tablo 4.2.33. Ailelerinin Aylık Gelir Durumuna Göre Türk Edebiyatı

ĠliĢkin Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar…………86 Tablo 4.2.34. Ailelerinin Aylık Gelir Durumuna Göre Dil ve Anlatım

ĠliĢkin Anova Sonuçları……….86 Tablo 4.2.35. Ailelerinin Aylık Gelir Durumuna Göre Dil ve Anlatım

Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………...87 Tablo 4.2.36. Okuduğu Lise Türüne Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

(16)

xiv

Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine

ĠliĢkin Anova Sonuçları……….87 Tablo 4.2.37. Okuduğu Lise Türüne Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….87 Tablo 4.2.38. Okuduğu Lise Türüne Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine

ĠliĢkin Anova Sonuçları……….87 Tablo 4.2.39. Okuduğu Lise Türüne Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….88 Tablo 4.2.40. Gazete ve Dergi Okuma Durumlarına Göre Türk Edebiyatı

ĠliĢkin Anova Sonuçları……….88 Tablo 4.2.41. Gazete ve Dergi Okuma Sıklığına Göre Türk Edebiyatı

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………...89 Tablo 4.2.42. Gazete ve Dergi Okuma Sıklığına Göre Dil ve Anlatım

ĠliĢkin Anova Sonuçları………..…….89 Tablo 4.2.43. Gazete ve Dergi Okuma Sıklığına Göre Dil ve Anlatım

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………...89 Tablo 4.2.44. Gazetede Okudukları Bölümlere Göre Türk Edebiyatı

ĠliĢkin Anova Sonuçları………..90 Tablo 4.2.45. Gazetede Okudukları Bölümlere Göre Türk Edebiyatı

ĠliĢkin Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar…………90 Tablo 4.2.46. Gazetede Okudukları Bölümlere Göre Dil ve Anlatım

ĠliĢkin Anova Sonuçları……….….90 Tablo 4.2.47. Gazetede Okudukları Bölümlere Göre Dil ve Anlatım

(17)

xv

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………...91 Tablo 4.2.48. Dergi Okuma Sıklığına Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin

Anova Sonuçları……….91 Tablo 4.2.49. Dergi Okuma Sıklığına Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….92 Tablo 4.2.50. Dergi Okuma Sıklığına Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Anova Sonuçları……….92 Tablo 4.2.51. Dergi Okuma Sıklığına Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….92 Tablo 4.2.52. Dergi Okuma Sebebine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

Anova Sonuçları………93 Tablo 4.2.53. Dergi Okuma Sebebine Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………93 Tablo 4.2.54. Dergi Okuma Sebebine Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Anova Sonuçları………94 Tablo 4.2.55. Dergi Okuma Sebebine Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….94 Tablo 4.2.56. Dergi Türüne Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………...94 Tablo 4.2.57. Dergi Türüne Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..95 Tablo 4.2.58. Dergi Türüne Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük

(18)

xvi

Tablo 4.2.59. Dergi Türüne Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Standart Sapma,

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..96 Tablo 4.2.60. Kitap Okuma Sıklığına Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

Anova Sonuçları………96 Tablo 4.2.61. Kitap Okuma Sıklığına Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….97 Tablo 4.2.62. Kitap Okuma Sıklığına Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Anova Sonuçları……….97 Tablo 4.2.63. Kitap Okuma Sıklığına Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….97 Tablo 4.2.64. Okunan Kitap Türüne Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları…………98 Tablo 4.2.65. Okunan Kitap Türüne Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………...99 Tablo 4.2.66. Okunan Kitap Türüne Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Sözlük Kısmındaki Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki

Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………...99 Tablo 4.2.67. Okunan Kitap Türüne Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük

Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..100 Tablo 4.2.68. Ġzlenen TV Programına Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

Anova Sonuçları……….100 Tablo 4.2.69. Ġzlenen TV Programına Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar……….101 Tablo 4.2.70. Ġzlenen TV Programına Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

(19)

xvii

Anova Sonuçları………101 Tablo 4.2.71. Ġzlenen TV Programına Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın

Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………101 Tablo 4.2.72. En Çok Hangi Tür Sınavda BaĢarılı Olma Durumuna Göre

Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme

Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………102 Tablo 4.2.73. En Çok Hangi Tür Sınavda BaĢarılı Olma Durumuna Göre Türk

Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine

ĠliĢkin Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar…………102 Tablo 4.2.74. En Çok Hangi Tür Sınavda BaĢarılı Olma Durumuna Göre

Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme

Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………103 Tablo 4.2.75. En Çok Hangi Tür Sınavda BaĢarılı Olma Durumuna Göre

Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En

Yüksek Puanlar……….103 Tablo 4.2.76. Kütüphaneden Faydalanma Sıklığına Göre Türk Edebiyatı

ĠliĢkin Anova Sonuçları……….104 Tablo 4.2.77. Kütüphaneden Faydalanma Sıklığına Göre Türk Edebiyatı

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..104 Tablo 4.2.78. Kütüphaneden Faydalanma Sıklığına Göre Dil ve Anlatım

ĠliĢkin Anova Sonuçları……….104 Tablo 4.2.79. Kütüphaneden Faydalanma Sıklığına Göre Dil ve Anlatım

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..105 Tablo 4.2.80. Sözlük Kısmının Yeterlilik Durumuna Göre Türk Edebiyatı

(20)

xviii

Tablo 4.2.81. Sözlük Kısmının Yeterlilik Durumuna Göre Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..106 Tablo 4.2.82. Sözlük Kısmının Yeterlilik Durumuna Göre Dil ve Anlatım

Anova Sonuçları………106 Tablo 4.2.83. Sözlük Kısmının Yeterlilik Durumuna Göre Dil ve Anlatım

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..107 Tablo 4.2.84. Sözlük Kısmını Kullanma Durumuna Göre Türk Edebiyatı

Anova Sonuçları………107 Tablo 4.2.85. Sözlük Kısmını Kullanma Durumuna Göre Türk Edebiyatı

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..107 Tablo 4.2.86. Sözlük Kısmını Kullanma Durumuna Göre Dil ve Anlatım

Anova Sonuçları………108 Tablo 4.2.87. Sözlük Kısmını Kullanma Durumuna Göre Dil ve Anlatım

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..108 Tablo 4.2.88. Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri

Öğrenme Düzeyinin Kelimeyi Kullanma Durumuna Göre

T-Testi Sonuçları………109 Tablo 4.2.89. Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri

Öğrenme Düzeyinin Kelimeyi Kullanma Durumuna Göre

T-Testi Sonuçları………109 Tablo 4.2.90. Sözcük Defteri OluĢturma Durumuna Göre Türk Edebiyatı

Anova Sonuçları………110 Tablo 4.2.91. Sözcük Defteri OluĢturma Durumuna Göre Türk Edebiyatı

(21)

xix

Tablo 4.2.92. Sözcük Defteri OluĢturma Durumuna Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine

ĠliĢkin Anova Sonuçları……….110 Tablo 4.2.93. Sözcük Defteri OluĢturma Durumuna Göre Dil ve Anlatım

Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar………..111 Tablo 4.2.94. Sözlük ve Yazım Kılavuzu Kullanma Durumuna Göre Türk

Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme

Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları……….111 Tablo 4.2.95. Sözlük ve Yazım Kılavuzu Kullanma Durumuna Göre Türk

Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine

ĠliĢkin Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Puanlar…………112 Tablo 4.2.96. Sözlük ve Yazım Kılavuzu Kullanma Durumuna Göre

Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme

Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları……….112 Tablo 4.2.97. Sözlük ve Yazım Kılavuzu Kullanma Durumuna Göre

Yüksek Puanlar………..112 Tablo 4.2.98. Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri

Öğrenme Düzeyinin Türkçe ve Yabancı Kelimeleri Öğrenme Durumuna

Göre T-Testi Sonuçları………...113 Tablo 4.2.99. Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri

Öğrenme Düzeyinin Türkçe ve Yabancı Kelimeleri Öğrenme Durumuna

Göre T-Testi Sonuçları………...113 Tablo 4.2.100. Kelimelerin DeğiĢik Anlamlarını Kullanma Durumuna Göre

Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme

Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları……….114 Tablo 4.2.101. Kelimelerin DeğiĢik Anlamlarını Kullanma Durumuna Göre

Türk Edebiyatı Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Standart Sapma, Ortalama, En DüĢük ve En

Yüksek Puanlar………..114 Tablo 4.2.102. Kelimelerin DeğiĢik Anlamlarını Kullanma Durumuna

(22)

xx

Göre Dil ve Anlatım Kitabı’nın Sözlük Kısmındaki Kelimeleri

Öğrenme Düzeyine ĠliĢkin Anova Sonuçları………...114 Tablo 4.2.103. Kelimelerin DeğiĢik Anlamlarını Kullanma Durumuna Göre

Yüksek Puanlar………..115

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No ġekil 2.2.2.1. Sözcük Ögeleri………...17 ġekil 2.5.1. Ana dili Öğretiminin Etkinlik Alanları……….………32 ġekil 3.2.1. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Okullara Göre Dağılımı………..45

GRAFİKLER LİSTESİ

Sayfa No Grafik 4.1.1. Cinsiyetiniz Sorusunun Dağılımı………56

Grafik 4.1.2. Nerede Doğdunuz Sorusunun Dağılımı………..56 Grafik 4.1.3. Ġlköğretimi Nerede Bitirdiniz Sorusunun Dağılımı………56 Grafik 4.1.4. Babanızın Mesleği Sorusunun Dağılımı……….57 Grafik 4.1.5. Annenizin Mesleği Sorusunun Dağılımı……….57 Grafik 4.1.6. Annenizin Öğrenim Durumu Sorusunun Dağılımı……….57 Grafik 4.1.7. Babanızın Öğrenim Durumu Sorusunun Dağılımı………..58 Grafik 4.1.8. Ailenizin Aylık Kazancı Sorusunun Dağılımı………58 Grafik 4.1.9. Okuduğunuz Lise Türü Sorusunun Dağılımı………..58 Grafik 4.1.10. Gazete Okuma Sıklığınız Sorusunun Dağılımı……….59 Grafik 4.1.11. Gazetenin Genellikle Hangi Bölümlerini Okursunuz

Sorusunun Dağılımı………...59 Grafik 4.1.12. Dergi Okuma Sıklığınız Sorusunun Dağılımı………...59 Grafik 4.1.13. Dergi Okuma Sebebiniz Sorusunun Dağılımı………...60

(23)

xxi

Grafik 4.1.14. Ne Tür Dergi Okuyorsunuz Sorusunun Dağılımı………...60 Grafik 4.1.15. Kitap Okuma Sıklığı Sorusunun Dağılımı………...60 Grafik 4.1.16. Hangi Tür Kitaplar Okursunuz Sorusunun Dağılımı………....61

Grafik 4.1.17. Televizyonda En Çok Hangi Programları Ġzlersiniz

Sorusunun Dağılımı………...61 Grafik 4.1.18. Okuduğunuz Lisede Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım

Dersleri Yeterli mi Sorusunun Dağılımı………61 Grafik 4.1.19. En Çok Hangi Sınavlarda BaĢarılısınız Sorusunun Dağılımı………...62 Grafik 4.1.20. Kütüphanelerden Yararlanma Sıklığınız Nedir

Sorusunun Dağılımı………..62 Grafik 4.1.21. Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitaplarında Yer Alan

Sözlük Kısmının Yeterli Olup Olmadığı Sorusunun Dağılımı……….62 Grafik 4.1.22. Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitaplarında Yer Alan

Sözlük Kısmını Kullanıyor musunuz Sorusunun Dağılımı………..63 Grafik 4.1.23. Yeni Öğrendiğiniz Sözcüğü Hangi Durumlarda Kullanırsınız

Sorusunun Dağılımı………..63 Grafik 4.1.24. Sözcük Defteri OluĢturur musunuz Sorusunun Dağılımı………..63 Grafik 4.1.25. Sözlük ve Yazım Kılavuzu Kullanıyor musunuz Sorusunun

Dağılımı………64 Grafik 4.1.26. Hangi Tür Kelimeleri Daha Çabuk Öğrenirsiniz Sorusunun

Dağılımı………64 Grafik 4.1.27. Kelimelerin DeğiĢik Anlamlarını Kullanabilir misiniz Sorusunun Dağılımı………64 Grafik 4.2.1 Öğrencilerin Türk Edebiyatı Sözlük Kısmıyla Ġlgili BaĢarı

Durumu……….68 Grafik 4.2.2. Öğrencilerin Dil ve Anlatım Kitabı Sözlük Kısmıyla Ġlgili BaĢarı

(24)

xxii KISALTMALAR

Akt. : Aktaran

ANOVA: Tek Faktörlü Varyans Analizi Çev. : Çeviren

F : Frekans

KSÜ: Kahraman MaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Mec: Mecaz

MEB: Milli Eğitim Bakanlığı ÖSS: Öğrenci Seçme Sınavı ÖYS: Öğrenci YerleĢtirme Sınavı p: Anlamlılık düzeyi s. : Sayfa TDK: Türk Dil Kurumu TV: Televizyon X : Ortalama % : Yüzde

(25)

1

1. BÖLÜM

GİRİŞ

―Hiçbir Ģey lisan kadar bir ağaca benzer değildir. Lisanlar - tıpkı ağaçlar gibi- mevsim mevsim rengini kaybeden ölü yapraklarını dökerler ve tazelerini açarlar. Lisanın yaprakları kelimelerdir.‖

Ahmet HaĢim, Bize Göre ( 2006: 53 )

Bu bölümde çalıĢmanın gerekçelerini ortaya koyan ―Problem Durumu‖, bu çalıĢmayla ulaĢılmak istenen ―Amaçlar‖, ―AraĢtırmanın Önemi‖, ―AraĢtırmanın Sınırlılıkları‖, ―Varsayımlar‖, ―Temel Kavramlar‖ ve ―Ġlgili AraĢtırmalar‖ anlatılmıĢtır.

1.1. Problem Durumu

Ülkemizde ana dili öğretimi ile ilgili ciddi sorunlar yaĢanmaktadır. Eğitim sistemimiz ilköğretimin ilk yıllarından, üniversitenin son yıllarına kadar bir incelemeden geçirildiğinde öğrencilere etkili bir ana dili öğretimi yapılamadığı görülür. Bu konuda Ģimdiye kadar alınan kararlar ve bu kararların sonuçlarına bakıldığında uygulamada öğrencilerin yetersiz oldukları gözlenmektedir.

Eğitim sistemimizde var olan sorunlardan belki de en önemlisi iletiĢim sorunudur. ĠletiĢimin tam olarak sağlanabilmesi için yeterli düzeyde kelime hazinesine sahip olmak gerekir. Kelime hazinesindeki noksanlık kiĢinin kendini doğru ifade edememesine, dünyayı doğru anlamlandıramamasına vb. sebep olur ki bu da hem kiĢi için hem de içinde bulunduğu çevre için bir sorun halini alır. Bu sorunun çözümü noktasında eğitim programlarımız incelendiğinde her bir öğrencinin seviyesine göre öğrenmesi gereken kelime ve kavram sayısının belirtilmediği görülür. Programda bu önemli konuya ıĢık tutulmaması baĢka sorunları da beraberinde getirmektedir.

Eğitim programımız hangi seviyede ne kadar kelime ve kavram bilinmesiyle ilgili konuya açıklık getirmelidir.

(26)

2 Bireylerin kelime hazinesinin oluĢumunda cinsiyet, öğrencinin eğitim seviyesi, ailenin eğitim seviyesi, çevre gibi etkenler baĢı çekmektedir. Bu nedenle yaptığımız çalıĢmada öğrencilerin kelime hazinelerini, bu boyutlardan incelemeye ve tespit etmeye çalıĢtık.

Ortaöğretim öğrencilerinin yazılı ve sözlü ifadelerindeki yetersizlik, kelime hazinesiyle ilgili bir çalıĢma yapılması gerekliliğini ortaya çıkarmıĢtır.

1.2. Araştırmanın Amacı

Kelimeler, söylenilenleri ve yazılanları anlamada, duygu ve düĢünceleri baĢkasına aktarmada önemli bir iĢleve sahiptirler. Kelimelerin anlamı bilinmeden yazılanların, okunanların ya da söylenenlerin anlaĢılması mümkün değildir.

Anlamayı ve anlatmayı geliĢtirmenin en etkili yolu kelime hazinesini geliĢtirmekten geçer. Kelime hazinesindeki kavram ve kelimeler ne kadar zengin olursa duygu ve düĢüncelerin ifadesi de o kadar baĢarılı olur. Bireyin yaĢamında önemli bir yer tutan kelime hazinesi üzerinde çalıĢılması gereken bir konu olarak görülmektedir.

AraĢtırmanın amacı, Orta Öğretim 10. Sınıf öğrencilerinin 9. Sınıf Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım ders kitaplarındaki kelimeleri öğrenme düzeyleri üzerine bir araĢtırma yapmak ve bunun sonucunda Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım derslerinde kelime hazinesini geliĢtirmeye yönelik etkinliklerle ilgili tekliflerde bulunmaktır. Bu amaçları gerçekleĢtirebilmek için aĢağıdaki sorulara cevap aranmıĢtır:

1.Orta öğretim 10. sınıf öğrencileri 9. sınıf Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmında yer alan kelimeleri ne seviyede öğrenmiĢtir?

2. Farklı okullarda öğrenim gören 10. Sınıf öğrencileri Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmında yer alan kelimeleri ne seviyede öğrenmiĢtir?

3. Kız ve erkek öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

4. Farklı yerlerde doğan öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

5. Ġlköğretimi bitirme yerine göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

6. Babaların mesleğine göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

(27)

3 7. Annelerinin mesleğine göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

8. Annelerinin eğitimine göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

9. Babaların eğitimine göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

10. Ailelerinin aylık gelir durumuna göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

11. Okuduğu lise türüne göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

12. Gazete ve dergi okuma sıklığına göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

13. Gazetede okudukları bölümlere göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

14. Dergi okuma sıklığına göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

15. Dergi okuma sebebine göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

16. Okudukları dergi türüne göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

17. Kitap okuma sıklıklarına göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

18. Okunan kitap türüne göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

19. TV‘de en çok izledikleri programlara göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

20. En çok hangi tür sınavda baĢarılı olma durumuna göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

21. Kütüphaneden faydalanma sıklığına göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

(28)

4 22. Okudukları lisede Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım kitabının sözlük kısmının yeterlilik durumuna göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

23. Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım kitabının sözlük kısmını kullanma durumuna göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

24. Yeni öğrenilen sözcüğü kullanma durumuna göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

25. Sözcük defteri oluĢturma durumuna göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

26. Sözlük ve yazım kılavuzu kullanma durumuna göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

27. Türkçe ve yabancı kelimeleri öğrenme durumuna göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

28. Kelimelerin değiĢik anlamlarını kullanma durumuna göre öğrencilerin Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım Kitabının sözlük kısmındaki kelimeleri öğrenmeleri bakımından fark var mıdır?

1.3. Araştırmanın Önemi

Kelime öğretimi anadili öğretiminin en önemli çalıĢmalarından biridir. Çünkü okuma, yazma, konuĢma ve dinleme olarak adlandırılan dil becerisinin kazanımı ile kelime hazinesi arasında sıkı bir iliĢki vardır. Öğrencilerin kendilerini yazılı veya sözlü olarak ifade edebilmeleri için yeterli seviyede kelime hazinesine sahip olmaları gerekir. Kelime hazinesi zengin kiĢiler, konuĢma ve yazma becerilerini daha etkili biçimde ortaya koyarlar. Ayrıca kelime hazinesi yeterli seviyede olan öğrencilerin, Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım dersleri dıĢında da baĢarı oranı olumlu yönde etkilenir. Özellikle ilköğretimde Türkçe derslerinde, orta öğretimde Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım derslerinde kelime hazinesini geliĢtirici etkinlikler düzenlenerek, öğrencilerin yaĢ ve seviyesine uygun ifade yeteneğini kazanmalarına yardımcı olunmalıdır.

(29)

5 Bu araĢtırma, ortaöğretim 10. sınıf öğrencilerinin kelime hazinesini ortaya koymaya yönelik bir çalıĢmadır.

Bu çalıĢmanın önemi, öğrencilerin kelime hazinelerinin ne seviyede olduğunu ortaya koyduktan sonra kelime hazinelerini geliĢtirici tavsiyelerde bulunmasından kaynaklanmaktadır.

Türk Edebiyatı Dersi öğretim programıyla öğrencilere kazandırılmak istenen üst ve alt beceriler baĢlığı altında ―Türkçeyi doğru, etkili ve güzel kullanma becerisi‖ ile ilgili olarak Ģu açıklama yapılmaktadır:

Bu beceride öğrencilerin okuduğunu, dinlediğini, gördüğünü, doğru, tam ve hızlı olarak anlayabilmeleri; duygu, düĢünce, hayal ve isteklerini açık ve anlaĢılır bir Ģekilde eksiksiz ifade edebilmeleri; güzel sanatlara has bir duyarlılıkla dili kullanabilmeleri, bu tavırla gerçekleĢtirilmiĢ eserlerden zevk alabilmeleri gibi alt beceriler söz konusudur. (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2005: 193)

Dil ve Anlatım dersi öğretim programı, genel amaçlar bölümünde ise;

Kelime, cümle ve metin düzeylerinde dil- anlam iliĢkisini kavratmak,

Türkçenin kendine özgü ses, yapı ve anlam özelliklerini metinler çevresinde kavratmak,

Dil bilgisi kurallarını; ses, kelime, kelime grubu, cümle ve metin düzeylerinde doğru uygulama becerisi kazandırmak. [MEB], 2005: 3)

Orta öğretimde Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım derslerinin öğretim programları incelendiğinde kelime hazinesini geliĢtirici kazanımların bulunduğu görülmektedir. Ancak araĢtırmamızda, öğretim programlarında hedeflenen amaçların öğrencilere ulaĢmadığı görülmektedir. ÇalıĢmamızın sonunda öğrencilerin kelime hazinesini olumlu yönde etkileyecek tavsiyelerde bulunulacaktır.

1.4.Varsayımlar

AraĢtırmadaki baĢlıca varsayımlar Ģunlardır:

2010 yılında uygulama yapılan öğrencilerin bilgi ve becerileri uygulama bakımından beklenen düzeydedir.

Ölçek geliĢtirmede görüĢlerine baĢvurulan uzmanlar, alanlarında yeterlidir. AraĢtırma için kullanılan örneklem, çalıĢma evrenini temsil etmektedir.

(30)

6 Öğrencilerin kiĢisel bilgi formu ve kelime hazinesine yönelik uygulama öğrencilerin gerçek durumunu yansıtmaktadır.

1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları AraĢtırma:

AĢağıda ismi verilmiĢ olan liselerle, Kilis Kız Meslek Lisesi

Kilis Anadolu Meslek Lisesi Kilis Endüstri Meslek Lisesi

Kilis Hacı Mehmet Koçarslan Anadolu Lisesi Arhavi Anadolu Lisesi (Artvin)

Tatvan Ġmam Hatip Lisesi (Bitlis) Tatvan Anadolu Lisesi (Bitlis) Atilla Uras Lisesi (Ġstanbul) Süleyman Çakır Lisesi (EskiĢehir) Kilis Ticaret Lisesi

2010- 2011 eğitim öğretim yılında, Kilis

Artvin Tatvan EskiĢehir Ġstanbul

Ġllerinde 10. sınıfta öğrenim gören 460 öğrenciyle,

Öğrencilere uygulanan kiĢisel bilgi formu ve 9. sınıf Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım kitapları sonunda yer alan sözlük kısmındaki kelimelerle,

AraĢtırmanın yapıldığı okullarda 9. sınıf Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım kitabı MEB Yayınlarıyla

Öğrencilerin uygulama esnasındaki davranıĢları ve bu davranıĢları etkileyen koĢullarla sınırlıdır.

1.6. Tanımlar

AraĢtırmada sıkça kullanılan bazı terimlerin açıklanması gerekmektedir. Bu terimler:

(31)

7 Kelime: “Kelimeler, dilde tek baĢlarına, müstakil olarak kullanılan dil birlikleridir (Ergin, 1992: 97).‖ Kendi baĢına bir anlamı olan, anlamı olamasa dahi cümledeki diğer sözcüklerle birlikte kullanıldığında görev alan ses birimleridir. Kısaca kelimeler, zihindeki kavramların dildeki karĢılığıdır.

Kelime Hazinesi: “Bir dildeki sözlerin bütünü, söz hazinesi.‖ (TDK, 1807: 2005) ―Bir dilde kullanılan kelimelerin hepsine ve ifade gücüne kelime hazinesi/dağarcığı/serveti denir.‖ (KarakuĢ, 2005: 127)

Bireyin hayatı boyunca edindiği kelimelerin tamamına ―kelime hazinesi‖ denir. Bu kavram için; söz varlığı, söz dağarcığı, kelime serveti, sözcük dağarcığı, söz varlığı gibi adlar kullanılmıĢtır. ÇalıĢmada ―kelime hazinesi‖ tabiri tercih edilmiĢtir.

Aktif Kelime Hazinesi ve Pasif Kelime Hazinesi: Kelime hazinesi bireyde aktif kelime hazinesi ve pasif kelime hazinesi olarak ikiye ayrılır. Bir kelime öğrenilmiĢ ancak yazılı ve sözlü ifadede yer almıyorsa buna pasif kelime hazinesi denir. Ancak kelime öğrenildikten sonra yazılı veya sözlü ifadede kullanılırsa buna da aktif kelime hazinesi denir.

1.7. İlgili Araştırmalar

Bu bölümde orta öğretimde Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım derslerinde kelime

hazinesine yönelik daha önce yapılmıĢ çalıĢmalar anlatılmıĢtır. Bu çalıĢmaların konusu, yöntemi ve sonuçları üzerinde durulacaktır.

Başbuğ (1980) Bu çalıĢma orta öğretim kurumlarındaki kompozisyon derslerinin iĢleniĢi ile ilgilidir. Türkçeyi, yazılı- sözlü ifadede kullanma becerisinin her gün artan zafiyetinin sebepleri, saha çalıĢması ile ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır. AraĢtırma sahasını Anadolu Öğretmen Liseleri oluĢturmuĢtur. AraĢtırmanın sonuçları, baĢta varsayılan ve genelde olumsuz olan hipotezleri doğrular niteliktedir.

Meselelerin çözümü için; iĢe öğretmen yetiĢtirme noktasından baĢlanıp Türkçeyi doğru, kurallı kullanmaya değer veren bir genel anlayıĢın yaygınlaĢtırılmasına varan bir dizi tedbirin alınması gereği ortaya çıkmıĢtır.

Çeçen (2002) Bu çalıĢmada ilköğretim dönemi öğrencilerinin kelime hazinelerini mümkün olabildiği kadar geliĢtirebilmek için uygulanması gereken hususlar üzerinde durulmuĢtur. ÇalıĢmanın hedef kitlesi, ilköğretimin birinci ve ikinci kademesinde öğrenim gören öğrencilerdir. Ġlköğretimin özellikle birinci kademesinde kelime kazandırmada oyundan yararlanılabileceği savunulmuĢtur. Ayrıca kelime hazinesinin

(32)

8 dramatizasyon çalıĢmalarıyla, metin ezberleriyle, televizyon yardımıyla vs. hangi yollarla geliĢtirilebileceği örneklerle ifade edilmiĢtir.

Çıplak (2005) çalıĢmasında, UĢak merkezde bulunan ilk ve orta dereceli okullarda eğitim-öğretim gören 5., 8. ve ortaöğretim11.sınıf öğrencilerinin yazılı anlatımlarında kullandıkları aktif kelime hazinesini belirlenmeye çalıĢmıĢtır.

Yapılan çalıĢmada, 270 adet yazılı kompozisyonda toplam 30464 kelime tespit edilmiĢtir. Havuzda toplanan 30464 adet kelimenin 2567‘sinin çeĢit kelime, 27897 kelimenin ise bu çeĢit kelimelerin tekrarı olduğu belirlenmiĢtir. Toplam 30464 kelimenin üç farklı eğitim seviyesine göre dağılımı Ģu Ģekilde oluĢmuĢtur: 5. Sınıflar, 6740, 8.sınıflar, 9284, 11.sınıflar 14440 kelime kullanmıĢlardır. 5.ve 8.sınıflarda sosyo-ekonomik düzeyleri düĢük olan öğrenciler, sosyo-sosyo-ekonomik düzeyleri yüksek öğrencilerden toplam ve çeĢit kelimede daha fazla kelime kullanmıĢlardır. Yazılan kompozisyonlar, yazan öğrencilerin cinsiyetleri göz önünde bulundurularak bir değerlendirilmeye tabi tutulmuĢ; toplamda kız öğrencilerin, çeĢit kelimede ise erkek öğrencilerin üstünlüğü görülmüĢtür. Üç farklı türde (anı yazma, atasözü açıklama, serbest konuda yazma) yazdırılan kompozisyonlarda anı türünde, kullanılan toplam ve çeĢit kelime miktarı diğer iki türdekinden fazla çıkmıĢtır.

Kurudayıoğlu (2005) Bu araĢtırma ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin kelime hazinelerini tespit etmek, aynı dönem için yazılan Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin kelime hazinelerini belirlemek, öğrencilerin kelime hazineleri ile Türkçe ders kitaplarının kelime hazinelerini sınıf düzeylerine göre karĢılaĢtırmak, aralarındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koyabilmek için yapılmıĢtır.

Öğrencilerin sınıf düzeylerine göre kelime sıklık ve yaygınlık listeleri ve Türkçe ders kitaplarının her sınıf düzeyinde kelime sıklık listeleri oluĢturulmuĢ; öğrencilerin yaygın olarak kullandığı kelimeler ders kitaplarının sıklık listeleri ile karĢılaĢtırılmıĢtır. Ders kitaplarında ve öğrencilerde ortak olarak kullanılan kelimeler ve öğrencilerin yaygın olarak kullanmalarına rağmen ders kitaplarında bulunmayan kelimeler tespit edilmiĢtir.

6,7 ve 8. sınıf öğrencilerinin her sınıf düzeyinde kullandıkları kelimeler bir araya getirilerek sıklıklarına göre tekrar dizilmiĢtir. Bu liste, ders kitabı ve Türkçe öğretimine yönelik yazılı materyal hazırlayanlara ve Türkçe öğretmenlerine bir kaynak olarak önerilmiĢtir.

(33)

9 İnce (2006) Bu çalıĢmada, kelime hazinesini geniĢletme açısından kelime öğretimi çalıĢmalarına değinmiĢtir. Kelime öğretiminde uygulanabilecek etkinliklere örnekler vermesi açısından Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım dersi öğretmenlerinin yararlanabileceği bir eser olmuĢtur.

Pilav (2008) Bu çalıĢma, üniversitelerin lisans programlarının birinci sınıfında okuyan öğrencilerin söz varlığını tespit etmek, elde edilen sonuçları, bu öğrencilerin ortaöğretimin son sınıfında okudukları edebiyat ders kitabının söz varlığı ile karĢılaĢtırmak, aralarındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koyabilmek maksadıyla yapılmıĢtır.

450 üniversite birinci sınıf öğrencisine yazılı anlatım yaptırılarak toplam 106030 kelimelik bir havuz oluĢturulmuĢtur. Öğrencilerin kullandığı toplam ve farklı kelimeler, özel isimler, 0-2000 aralığında sıklığa sahip kelimeler, bu kelimelerin toplam ve farklı kelimeler içindeki yüzdelik durumu, ikilemeler, deyimler, atasözleri, kısaca söz varlığına ait unsurlar ayrı ayrı tespit edilip değerlendirme yapılmıĢtır. Ġki farklı yayın evine ait lise son sınıf edebiyat ders kitabından elde edilen 56767 kelimelik metin havuzu da öğrenciler de olduğu gibi analiz edilmiĢ, daha sonra da öğrencilerin söz varlığı ile karĢılaĢtırılmıĢtır. Ders kitaplarında ve öğrencilerde yaygın olarak ve yüksek sıklıkla kullanılan kelimeler belirlenmiĢ, ders kitabında olduğu halde öğrencinin kullanmadığı ya da öğrenci tarafından kullanılmasına rağmen ders kitabında bulunmayan kelimeler listeler halinde verilmiĢtir.

Yalçın (2005) Bu çalıĢma, bireylerin kavram ve söz dağarcığı geliĢiminde etkin rol oynayan ana dili, Türkçe ders kitaplarında yer alan söz varlığı unsurlarının türlere göre dağılımını, yapısını, kökenini, sıkılığını, yeterliliğini ve öğretildiği yaĢ ve zihinsel geliĢim sürecine uygunluğunu tespit etmek amacıyla yapılmıĢtır.

Bulguların incelenmesiyle elde edilen sonuçlar, ilköğretim 1. ve 5. Sınıf Türkçe ders kitapları metinlerinin, söz varlığı açısından yetersiz olduğunu ve metinlerdeki söz varlığının, yaĢ ve buna bağlı olarak Ģekillenen zihinsel geliĢim sürecine ve bu sürece bağlı olarak oluĢturulmuĢ olan öğretim ilkelerine uygun olarak hazırlanamadığını ortaya koymaktadır.

Bayram (2007) ‘ ın çalıĢması 9. Sınıf Türk edebiyatı kitabının, öğrencilerin kelime hazinesi üzerindeki etkisi ile ilgilidir. Söz konusu çalıĢmada iki yüz yirmi yedi öğrenci denek grubu olarak seçilerek bu öğrencilere otuz soruluk bir test iki farklı dönemde

(34)

10 uygulanmıĢtır. Bu ön test ve son test sonucunda öğrencilerin kelimeleri ne kadar öğrendikleriyle ilgili bir değerlendirme yapılmıĢtır

Sonuç ve toplu değerlendirme bölümünde; ortaya çıkan veriler değerlendirilerek kelime hazinesinin yas, cinsiyet, kültür, çevre ve coğrafi bölgelere göre değiĢiklikler arz ettiği belirtilmiĢtir.

Arslan- Kutlu (2006) çalıĢmasında Türkçe ders kitaplarını söz varlığı açısından incelemiĢtir.

AraĢtırma sonunda Milli Eğitim Bakanlığının Türkçe ders kitaplarının söz varlıkları ortaya konulmuĢtur. Sınıflar arasında yapılan karĢılaĢtırmada, sınıf seviyesinin artıĢı ile metinlerin söz varlığında da belirli oranda bir artıĢ olduğu gözlemlenmiĢ, ancak bu artıĢın söz varlığının bazı birimlerinde söz konusu olmadığı, hatta azalmaların yaĢandığı görülmüĢtür.

Karatay (2007) Bu araĢtırma, Türkçe öğretmeni adayı 4. sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama baĢarısı ve okuma stratejilerini kullanma düzeyi ile ilgilidir. ÇalıĢmada öğretmen adaylarının okuma stratejileri konusundaki biliĢsel farkındalık düzeyi, okuma süreçleri ve okuduğunu anlama baĢarısının metin türleri ve yapıları açısından değiĢip değiĢmediği ortaya çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır.

Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi, Kastamonu Eğitim Fakültesi ve Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesinde yansız seçilen 350 öğrenci, araĢtırmada örneklem olarak kullanılmıĢtır. Okuduğunu anlama baĢarısını ölçmek için metin türlerine dayalı 75 soruluk bir Okuduğunu Anlama Testi; okuma stratejilerini kullanma düzeyini belirlemek için de 33 maddelik bir Okuma Stratejileri Ölçeği geliĢtirilmiĢtir. Sonuçlar SPSS programında analiz edilmiĢtir.

Sonuç olarak, Eğitim Fakültelerinde, metin okuma-anlama ile ilgili verilen eğitimin Okuduğunu kavrama ve değerlendirme becerisini geliĢtirici ve okunan metne karsı anlamayı artırıcı biliĢsel farkındalık stratejisi kullanmayı yeterli düzeyde geliĢtirmemiĢtir. Öğretmen yetiĢtiren fakültelerinin alanında uzman öğretim elemanı ihtiyaçları giderilmeli, eğitim programlarının yeterliliği de eleĢtirel bir gözle ve benzer araĢtırma bulguları ıĢığında yeniden yapılandırılmalı gibi sentezlere ulaĢılmıĢtır.

(35)

11 2. BÖLÜM

KAVRAMSAL ÇERÇEVE

2.1.Dil

GeçmiĢten günümüze kadar dilin yüzlerce tanımı yapılmıĢtır. Bunlardan hepsine

yer veremeyeceğimiz için aĢağıda bu tanımlardan bazılarına yer verilmiĢtir.

―Dil, insanlar arasında anlaĢmayı sağlayan tabiî bir vasıta, kendi kanunları içinde yaĢayan ve geliĢen canlı bir varlık, milleti birleĢtiren, koruyan ve onun ortak malı olan sosyal bir müessese; seslerden örülmüĢ muazzam bir yapı; temeli bilinmeyen zamanlarda atılmıĢ bir gizli anlaĢmalar ve sözleĢmeler sistemidir.‖ (Ergin, 1992:7) ―Dil insanların meramlarını anlatmak için kullandıkları bir sesli iĢaretler sistemidir.‖ (Banguoğlu, 2000: 9)

―Dil, düĢünce, duygu ve isteklerin, bir toplumda ses ve anlam yönünden ortak olan ögeler ve kurallardan yararlanılarak baĢkalarına aktarılmasını sağlayan, çok yönlü, çok geliĢmiĢ bir dizge.‖ (Aksan, 2009: 55)

―Dil, ferde cemiyetin bağıĢladığı en büyük miras ve donatımdır.‖ (Kaplan, 2001: 35)

―Dil, bir milletin kimlik belgesidir; yaĢayıĢ tarzının aynasıdır. Dil, insan vücudundaki birden fazla sistemin oluĢturduğu sistemler bütünüdür.‖ (KarakuĢ, 2005:5) ―Dil, bir ulusun geçmiĢi, yaĢayıĢı, kanıları, ülküsüyle kendisidir.‖ (GöğüĢ, 1978: 1) ―Dil, düĢünce ve duyguları anlatmada ve öğrenmede; algılananları, deneyimleri, bilgileri aktarmada; soru sormak, emir vermek, istekte bulunmak gibi iĢlevleri gerçekleĢtirmede kullanılan araçtır.‖ (Alpöge, 1991: 64)

―Dil; duygu, düĢünce ve isteklerin, bir toplumda ses ve anlam yönünden ortak olan öğeler ve kurallardan yararlanarak baĢkalarına aktarılmalarını sağlayan çok yönlü geliĢmiĢ bir dizgedir.‖ (Güleryüz, 2001:3)

―Dil, millete kimlik veren ve onu ayakta tutan en temel değerdir.‖ (Sezgin, 2004: 9) ―Dil, konuĢurken çıkardığımız, duyarak algıladığımız ses örüntüleriyle anlatmak ya da kavrayıp yorumlamak istediğimiz anlam örüntüleri arasındaki iliĢkiyi kuran yapısal bir sistemdir.‖ (Sever, 2003: 27)

(36)

12 ―Dil sadece kültürü taĢıyan bir unsur değil aynı zamanda kültürün oluĢmasını sağlayan yapısı ve oluĢmasındaki büyü çözülememiĢ, oksijen gibi göremediğimiz fakat onsuz da yapamadığımız bir varlıktır.‖ (Yalçın, 2002: 15)

Bu tanımlardan çıkarılabilecek ortak sonuç; insanlar arasında anlaĢmayı sağlayan bir araç olarak kabul edilen dilin, kendi kuralları içerisinde canlı olma özelliğinin yanı sıra toplumu derleyip bir araya getirme gibi bir vasfının olduğudur.

Dil düĢüncenin evidir der ünlü düĢünür Heiddegger. Dilinin sınırları hayatının sınırlarıyla eĢdeğerdir. Ġnsan sahip olduğu kelime kadar düĢünür, hayal eder ve dünyasına o doğrultuda yön verir. En geliĢmiĢ anlaĢma aracı olan dil, her yönüyle incelenmeye ve araĢtırılmaya değerdir. YaĢamın ilk yıllarından itibaren dinleme becerisinin katkısıyla yeni kelimeler öğrenir bunları beynimizde Ģekillendiririz. Böylece zihnimizde bir anlama süreci meydana gelir. Bu süreç yaĢamın ileriki yıllarında da geliĢerek devam eder.

Her dil, evreni kendine özgü bir biçimde algılar, kendine özgü biçimde yorumlar.(Adalı,1932: 31) Böylece dil, bireye konuĢma yetisi vermenin dıĢında hayata belli anlamlar dünyasından bakma alıĢkanlığını da kavratır.

Bir dilin, günlük ihtiyaçlar alanındaki kelimeler dünyası; kavramlar ve terimler dünyası; mecazlardan da faydalanan argo ve meslek jargonları ile mahalli kelime ve kullanımlar olmak üzere, farklı görüntüleri var. (Tural, 2004: 12) Bu bakımdan edebi eserlerin, içinde geçen kelimeler incelenirse, eserin yazıldığı dönemin tercih edilen kelimeleriyle karĢılaĢılır. Bu da bize dönemin zihniyeti (dini, siyasi, sosyal, ekonomik, askeri, kültürel vb.) hakkında bir sonuç verir.

Ülkemizde özellikle gençlerin ve çocukların kendilerini ve düĢüncelerini ifade etmekte zorlandıkları, gazete ve kitap okumadıkları, derslerinde baĢarısız oldukları, iletiĢim eksiklikleri yaĢadıkları konusunda Ģikâyetler yaygınlaĢmıĢtır. ―Aynı dili konuĢmuyoruz.― Ģeklindeki bu Ģikâyetlerde ―dil― kelimesi ile ifade edilmeye çalıĢılan husus; ortaklaĢa kullanılmayan kelimeler, kavramlar ve kelime gruplarıdır. (Tosunoğlu, 1999: 71)

Kelimelere yüklenen anlam, toplumun ortak deneyimi sonucu oluĢan birikimleridir. Aynı dönem içerisinde yaĢayan insanların sağlıklı biçimde anlaĢabilmeleri kullandıkları kelimelerin ortaklığına bağlıdır.