Kelime Öğretiminde Kullanılabilecek Yöntem ve Teknikler 1 Beyin Fırtınası

Beyin fırtınası, öğrencilere verilen bir konu hakkında yorum yapmalarını, duygu ve düĢüncelerini kendi cümleleriyle ifade etmelerini sağlayan bir tekniktir. Beyin fırtınası yapılırken öğrencinin tek bir konu üzerinde yoğunlaĢması sağlanır. Bu yöntemin asıl amacı uygulama esnasında öğrenciye yaratıcı düĢünme becerisini kazandırmaktır. Bu yöntem kelime hazinesini geliĢtirmeye yönelik etkinliklerde kullanılabilir. Örneğin öğrenciye verilen bir Ģiirin, hikâyenin, romanın baĢlığı buldurulabilir veya güncel bir konu verilerek öğrencinin konuyla ilgili düĢünceleri sorulabilir. Öğrenci düĢüncelerini sözlü veya yazılı olarak ifade eder. Böylece öğretmen;

Öğrencinin yazılı ve sözlü ifade esnasında kullandığı kelimelerin doğru yazılıp, doğru ifade edildiğini,

Kelimelerin anlamına uygun olarak cümle içinde kullanılıp kullanılmadığını, kontrol edebilir.

40 2.6.2. Soru- Cevap

Soru sorma insanın doğasında olup çok küçük yaĢlardan itibaren kullanılan bir yöntemdir. Etrafta olup bitenlerin sebebinin merakı ile baĢlar, okulla birlikte daha sistemli bir hal alır. Öğretmen, derste soracağı soruları mutlaka önceden hazırlamalı. Bu sorular belli bir plana göre hazırlanmalıdır.

―Öğrencilerin aktif kelime dağarcığını artırıcı bir teknik olarak soru-cevap tercih edilebilir; çünkü bu teknik öğrencinin konuĢturulması esasına dayanmaktadır.‖ (Demir, 2006: 223)

Soru- cevap yöntemi kelime hazinesini geliĢtirmesi bakımından önemlidir.

Günlük konuĢmalarda ya da internette yazıĢırken yanlıĢ kullanılan kelimeler verilip doğru Ģekli sorulabilir.

Öğrenciye daha önce anlamının verildiği kelimelerin cümle içerisinde kullanılması istenebilir.

Öğretilecek kelimelerin eĢ anlamları, zıt anlamları sorulup, cümle içinde kullanması sağlanabilir.

Bu yöntem, öğrencinin konuĢma becerisini geliĢtirmeye yönelik etkinliklerde kullanılabilir.

2.6.3. Drama

Ünalan drama için; (2006:39 -40) ―Çocuklara gördüklerini ya da hayal ettiklerini hareket, konuĢma ve taklit yoluyla anlatma imkânı sağlar. Onlara baĢkalarının durum ve davranıĢlarını canlandırırken kendi duygu ve düĢüncelerini de belirtme fırsatları verir. Drama etkinlikleri aracılığıyla çocuklar hem baĢkalarını hem de kendilerini daha iyi tanımaya baĢlarlar. Kelime hazinelerinin zenginleĢmesinin yanında anlatım bakımından da geliĢme gösterirler.‖ Ģeklinde ifade ederek, öğrencilerin bu yöntemle kendilerini rahat bir biçimde dıĢa vurum sağladıklarını dile getirir.

―Drama tekniğinin amacı, bireylere serbest konuĢma alıĢkanlığı kazandırmak, onların duygu ve düĢüncelerini kendi sözcükleriyle diledikleri gibi açıklama yapmalarına olanak sağlamaktadır.‖( Demirel, 2002:120) Her insanın aktif kelime hazinesi ve pasif kelime hazinesi vardır. Drama etkinliği esnasında öğrencinin pasif kelime hazinesi uygun ortam sağlanarak, aktif kelime hazinesine dönüĢtürülebilir. Drama tekniğinin yararları Ģöyle sıralanabilir:

41 KiĢinin kendine olan güvenini artırır.

Anlama ve yeteneğini ve yaratıcılığını arttırır. Akıcı konuĢmayı geliĢtirir.

Dile hâkimiyeti ve iyi ifade yeteneğini geliĢtirir.

Bilgilerin etkin kullanımını sağlayarak onları pekiĢtirir. (Demirel, 2002: 120) Drama tekniği ile Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım derslerinde öğretilmek istenen kelimeler verilerek, bunların içinde geçtiği hikâyeler oluĢturulabilir. Öğrenci böylece kelimenin anlamını bağlamından hareketle öğrenebilir. Ayrıca bir Ģiir verilip Ģiiri canlandırması istenir. Daha sonra Ģiirde gerçek anlamı dıĢında yan anlam ve mecaz anlamda kullanılan kelimeler tespit edilir. Öğrenciye bu yöntemle dilinin zenginliklerini, inceliklerini keĢfetmesi sağlanmıĢ olur.

2.6.4. Kavram Haritası

―Kavram; varlık, olay, durum ve hareketlerin dilde anlatım buluĢudur. DıĢ dünyayı ancak bu anlatımlar aracılığıyla dile getirebiliriz.‖ ( ġahin, Doğan, Gökdağ, Çelik, Özdemir, 2002: 93)

Ünalan, kavram haritası için; (2006: 41)―Olay, olgu ve fikirlerin grafiksel olarak ortaya konması, aralarındaki iliĢkilerin açıklanmasıyla oluĢan görsel tasarımdır. Bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sağlar. Kavram haritaları, kavramın onu oluĢturan parçalarla birlikte bir bütün olarak görülmesini, kavram hakkında bilginin uzun süre akılda kalmasını, kolaylıkla anlaĢılmasını, kavramla ilgili yeni bilgiler toplanmasını ve onların kavramla olan iliĢkilerinin görülmesini sağlar.‖ ifadesini kullanır.

Kavram haritaları, Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım derslerinin, anlamı bilinmeyen kelimelerin öğretimi çalıĢmalarında, kelimelerin anlamlarını belirleyebilme ile ilgili davranıĢları kazandırmada, etkilidir. Anlamı bilinmeyen kelimelerin öğretimi çalıĢmalarında öğrencilerin söz dağarcığını geliĢtirmek amacıyla kavram haritalarından yararlanılmalıdır.

Kavram haritalarında amaç, bireyin önceden öğrendikleriyle yeni öğrendikleri arasında bir iliĢki kurmasını sağlamaktır.

42 2.6.5. Çözümleme

―Çözümleme, genel anlamda herhangi bir konunun, bir nesnenin düĢüncede veya gerçeklikte kurucu parçalarına ayrılmak yoluyla yapısının, iĢleyiĢinin ve geliĢim yasalarının ortaya konmasıdır.‖ (Özbay, 2008:150)

Çözümleme yöntemi, bir bütünü oluĢturan parçaları amaçlı olarak birbirinden ayırma iĢlemidir. (Kavcar, 1987: 269)

GöğüĢ çözümlemede aĢağıdaki ilkelerin göz önünde bulundurulmasını ister: (1978: 352-353)

Çözümlenecek tümceler, dilin anlatım doğallığını yansıttığı için, öğrencilerin yazma ödevlerindeki tümcelerden değiĢtirilmeden alınmalıdır. Çözümlemede öğrenci düzeyi gözetilmelidir. Uzun bir giriĢik tümce ile iĢe baĢlamak öğrenciyi korkutur. Önceleri yalın tümce ele alınarak iĢe baĢlamak gerekir.

Bir tümce çözümlenirken, tümce kuruluĢu yeterince anlaĢılmadan, sözcüklerin çözümlenmesine geçilmemelidir.

Dil bilgisi öğretiminde çözümleme, bir cümleyi oluĢturan sözcükleri tek tek ele alarak öge olarak görevlerini; hangi sözcük türünden olduğunu; anlam, biçim, durum vb. bakımlardan çeĢitlerini inceleyip ortaya koymaktır. Bir baĢka deyiĢle, çözümlenen cümlenin anlam, yapı, ögelerinin diziliĢi, yükleminin çeĢidinin belirlenmesi ve son olarak da yüklemin kök ve eklerinin (kip ve kiĢi) belirlenmesi etkinliğidir. ( Göçer,2008:107)

Türk Edebiyatı derslerinde metin incelemelerinde, Dil ve Anlatım derslerinde ise kelime tahlillerinde bu yöntemden yararlanılmalıdır.

2.6.6. Oyun

ToplumsallaĢma sürecinde çocuk için önemli ögelerden biri de oyundur. Çocuk, oyun arkadaĢları ile doğrudan bir iletiĢim kurarak kendini daha rahat ifade etme ortamı bulacaktır.

Erkan, (1999: 43) oyunların bireyin sağlıklı geliĢim sürecindeki payı ile ilgili olarak, ―Çocuklar açısından sadece bir eğlence ve zaman geçirme aracı olan oyun, sağlıklı geliĢimin vazgeçilmez bir parçasıdır. Gruplar hâlinde uygulanacak yarıĢmalar, ilginin sadece oyuna odaklanmaması kaydıyla eğlenerek bir etkinlikte rol alma amaçlı

43 olmalıdır. Bu oyunlar, sözel olmayan, tahtada oynanan oyunlar, sözcük odaklı oyunlar, hazine avı ve tahmin oyunları olarak ayrılabilir.‖ değerlendirmesini yapar.

Türk Edebiyatı ve Dil ve Anlatım derslerinde bazı oyunlarla kelime hazinesini geliĢtirmeye yönelik kazanımlar sağlanabilir. AĢağıda bu oyunların kelime öğretimine katkısı olabileceklerine yer verilmiĢtir:

2.6.6.1. Son Harf Oyunu. Öğrenciye bir kelime verilir ve kelimenin son harfiyle baĢlayan bir kelime türetmesi istenir. Belli bir süre içinde kelime türetmeyen öğrenci oyundan elenir. Böylece çocuklar oyun havası içinde pasif kelime hazinelerini aktif hale getirirler.

2.6.6.2. İsim Şehir Bitki Oyunu. Öğretmenin yaptığı konu gruplandırmasına göre öğrencilerden verilen harfle baĢlayan isimler bulması istenir. Konular Ģunlar olabilir: Ġsim, Ģehir, eĢya, bitki, ülke, çiçek vs. öğrencilere belli bir süre verilerek cevaplamaları sağlanır. Bu etkinlikle de öğrenci kelime hazinesini olumlu yönde pekiĢtirmiĢ olur. 2.6.6.3. Kelime Türetme. Sorulmak istenen kelimeler önceden belirlenir. Kelimenin harfleri karıĢık olarak verilir. Örneğin ― A, K, R, L, F, N, A, Ġ ‖ harfleri verilerek belli süre içinde üretebildikleri kadar kelime üretmeleri sağlanacaktır. Doğru kelimeye yüksek puan diğer kelimeler ise düĢük puan verilerek yarıĢma devam ettirilir.

2.6.6.4. Son Hece. Öğrencilere bir kelime verilir ve sırasıyla son hecesiyle baĢlayan bir kelime bulmaları istenir. Böylece öğrencinin pasif kelime hazinesi aktif kelime hazinesine dönüĢtürülebilir. Bu etkinlik sözlü değil de yazılı olarak yapılırsa daha kalıcı kazanımlar elde edilebilir.

44 3.BÖLÜM

YÖNTEM

Bu bölümde çalıĢmanın ―Yöntemi‖ ile ilgili bilgiler verilmiĢtir. ―AraĢtırma Modeli‖, ―Evren ve Örneklem‖, ― Veri Toplama Teknikleri‖, ―Verilerin Analizi‖ ile ilgili açıklamalar yapılmıĢtır.