Zemer 41 Amphoraları 94

Roma Dönemi’ne ait ticari amphora formları arasında en fazla kapasiteye, dolayısıyla da büyükçe bir boyuta sahip amphora formlarından biridir. Doğu Akdeniz’de öncelikle Kıbrıs’ta üretildiği tespit edilmiştir. Daha sonraki araştırmalar ise bu formun özellikle Kilikya Bölgesi’nde yoğun olarak üretildiğini ortaya koymuştur. Bu yüzden de Kilikya Bölgesi amphora formlarından birisi olarak kabul edilmiştir. Bugüne kadar ele geçen örnekler bu formun M.S. 1. yüzyıldan 4. yüzyıla kadar üretilerek yoğunlukla Doğu Akdeniz olmakla birlikte, Batı Akdeniz dünyasına da ihraç edildiğini göstermektedir396.

Zemer 41 amphoraları, Agora G 199, Bengahazi MRA 4, Williams Tip A (Anemurium A) ve Mau XXVII isimleriyle de anılmaktadır. Batı Dağlık Kilikya Bölgesi’ndeki yüzey araştırmalarında, Zemer 41 amphoralarının üretiminin gerçekleştirildiği beş atölye tespit edilmiştir. Kilikya dışında diğer üretim alanı ise Kıbrıs’ta Paphos kentidir. Kilikya üretimi Zemer 41’ler, açık pembemsi mikalı ve iyi

391 Autret ve Rauh 2010, 111..

392 Empereur ve Picon 1989, 137; Reynolds 2005, 564-565. 393 Ferrazzoli 2008, 40, fig. 4.

394 Anemurium’daki fırınlar Williams 1989, 91-95 tarafından tanımlanmıştır. Syedra ve Bıçkıcı Çayı fırınları ise N. Rauh’un 2000 yılından beri başkanlığını yürütmüş olduğu RCSP araştırma grubu tarafından tanımlanmışlardır. Bu fırınlar ve üretimleri için bkz. Rauh ve Slane 2000, 319-330; Rauh 2004, 329-336. Başka bir fırın ise pek çok kırık parça ve ıskartanın tespit edildiği Antiokheia ad Krago’da olabilir. Rauh ve Slane 2000, 326; Ferrazzoli 2008, 39, n. 4.

395 Rauh ve Slane 2000, 323-328. 396 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 113.

fırınlanmış özelliği gösterirken, Kıbrıs üretimi örnekler ise sarımsı krem devetüyü rengindedir ve mika yer almamaktadır. Zemer 41 amphoraları, Dağlık Kilikya ve Kıbrıs’ta M.S. 1.-4. yüzyıllar arasında yoğun olarak üretilmiştir. Bu formun en erken örneği, Meroe’de M.S. 55-65 yılları arasına tarihlenen bir mezarda bulunmuştur. Roma Dönemi boyunca Dağlık Kilikya’nın batısı ticari amphora üretiminde oldukça önemli bir rol oynamıştır. Bölgede yürütülen yüzey araştırmalarının yanı sıra antik Anemurium kentinde yapılan kazılar neticesinde nihayet bir fırın yapısı tespit edilmiştir397_{. Tarihlenebilir bütün Roma konteksti içerisinde ele geçen parçalar, en}

baskın tip olarak bu amphoraları göstermektedir. Anemurium’da üretildikleri için yerleşimin hemen her yerinde düzenli bir biçimde karşılaşılması şaşırtıcı değildir. Esasında yerel olarak üretilmiş amphoralar bir ürünün ticari ya da depolamak maksatlı olarak bölgede işlendiğini göstermektedir. Bu ürün herhangi bir parça üzerinde reçine tespit edilmemesine karşın şarap olabilir. Kilikya’nın moral veren şarabının, oldukça popüler olduğu Roma’ya ihraç edildiği bilinmektedir 398

. Anemurium A tipi amphoraların üretimi tarihlenebilir kontekst içinde Roma Dönemi’ne işaret etmektedir. Muhtemelen üretim ilk olarak Antoninler ve öncesinde M.S. 1. yüzyıl veya erken 2. yüzyılda başlamış olmalıdır. En son tarihlenebilir atölye atığı M.S. 3 ve erken 4. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Anemurium A tipi amphoraların, Hadrian öncesi dönemden 4. yüzyıla kadar Ostia ve Monte Testaccio’da çok yaygın olan Lloris’s Type 58 ile ilişkili oldukları anlaşılır. Doğu Akdeniz ve Kuzey Afrika’daki Berenike ve Libya’da bu tip J.A. Riley’in “Orta Roma 4 Amphorası” olarak bilinir399

.

Bıçkıcı Fırın Alanı’nda tespit edilen hatalı parçalar nedeniyle burasının Zemer 41 amphoralarının üretildiği bir fırın olduğu söylenebilir400_{. Ayrıca Dağlık}

Kilikya’nın batısındaki yukarıda bahsettiğimiz Antiokheia Fırın Alanı’nda (AKS) fırın olup olmadığı kesin olmayan bir yapı ve belirlenen hatalı üretimler Zemer 41 amphoralarının burada da üretildiğini göstermektedir401

.

Bu yeni şarap kaplarının Akdeniz havzasındaki dağılımı, Kilikya'da Roma

397 Williams 1989, 91-95, Autret ve Rauh 2010, 110. 398 Williams 1989, 91.

399 Williams 1989, 92. 400 Autret ve Rauh 2010, 114. 401 Autret ve Rauh 2010, 112. fig 3.

idaresi tarafından teşvik edilen tarımsal yatırımların artmasına bağlanmaktadır402

. Ayrıca, isteğe bağlı olarak Zemer 41 amphoraları içinde taşınan özel reçineli şarap, İmparatorluğun ilk yıllarındaki bu patlamanın nedeni olmalıydı403_{. Batı Akdeniz}

merkezleri dışında, Mısır başta olmak üzere diğer Doğu eyaletleri de Zemer 41 tipi amphoraları bolca ithal etmiştir404

. Zemer 41 tipi amphoralara Hindistan'da rastlanması buraya doğrudan yapılan bir ticaretin göstergesi olarak yorumlanır405

. Bazıları taklit olmasına rağmen,406

tüketim merkezlerindeki çok sayıda buluntu, Mısırlı ya da İtalyan şarap tüccarlarının ticari ilişkilerini gözler önüne sermektedir.

Rauh407 tarafından Dağlık Kilikya'da, beş farklı Zemer 41 tipi amphora atölyesi tespit edilmiştir. Bu durum Mısır'ın kıyı kesimindeki kentlerde yapılan kazılarda bol miktarda ele geçen bu kapların, Kilikya kökenli olduklarını kanıtlamaktadır408_{. İskenderiye'deki Gabbari Nekropolü’nde yapılan kazılarda M.S. 1}

yüzyıla tarihlenen, çok sayıda parça ele geçmesine karşın, M.S. 3. yüzyıla ait tabakalarda bu kap formunu veren buluntu miktarının çok düşük olduğu göze çarpmaktadır409_{. Diğer taraftan Şenol ilk üç yüzyıl boyunca aynı nekropol alanının}

sektör 4 olarak adlandırılan bölgesinde yer yer Zemer 41 tip amphoralarının diğer amphora buluntularına oranını % 22.27 olarak hesaplamıştır410

. Bununla birlikte kurtarma kazılarında bulunan kırık amphora parçalarının dağılım grafiğinden genel bir sonuca varmak mümkündür. Bu kapsamda Kilikya'nın İskenderiye'ye ithalatı üzerine yeni yorumlar getirilebilir. Bu verilere göre Roma İmparatorluk Dönemi'nin ilk üç yüz yılı boyunca Kilikya'dan satın alınan amphoralar ithalatın % 6,9' unu oluşturmaktadır. Özellikle Marina el-Alamein’de gerçekleştirilen kazılarda önemli oranlarda bulunan bu form İskenderiye, Pelusium, Bouto, Koptos ve Mons Claudianus’un dışında Doğu Çölü’nde bulunan yerleşimlerde de ele geçmiştir411

. Bu

402 Zemer 41, Pompei V, Agora M 54 and Cilician DR 2-4 amphoralarına Korinth ve Pompei'de oluğu gibi Atina Agora'sında da çokça rastlanır. Slane 2004, 365-367; Panella 1986, 619, 621. 403 Rauh ve Will 2002, 48.

404 Ballet 1997a, 146; Tomber 2006, 206, tab.1.16. 405 Tomber 1996, 43-44; Ballet 1996, 820.

406 Hayes 1991, Type III, 91, Lev. 24.3-4; Lund 2000, 565. 407 Rauh 1999, 341; Rauh ve Slane 2000, 328.

408 Ballet 1997b, 114, no. 16; Daszewski, Majcherek ve Sztetyllo 1990, 46; Daszewski 1995, 31-32; Bailey 1998, 119, T 128, Lev. 77; Lund 2000, 568, fig. 3-4.

409 Şenol 2007a 410 Şenol 2007b

durum Doğu Akdeniz pazarında ticaret rotasının değişmesi ve Ege ürünlerine olan talebin azalırken Kilikya şarabına rağbetin artmasını gösteren en iyi örneklerden biridir. Bunun bir diğer kanıtı ise Coptos ve Myos Hormos arasındaki çöl yolu üzerinde bir yerleşimde bulunmuş Kilikya üretimi DR 2 – 4 amphoralarıdır412

. Mısır'ın yanı sıra413

Zemer 41 amphoralarına Ephesos, Atina, Tomis, Bingazi ve Beyrut gibi Doğu Akdeniz'in diğer önemli kentlerinde yapılan kazılarda da rastlanmıştır414_{. Ayrıca bu amphoraların geç dönemde Kıbrıs veya başka bir yerde}

taklit edildikleri henüz kesinleşmese de M.S. 4. yüzyıla kadar Batı Akdeniz'e ihraç edildikleri bilinmektedir. Kilikya’nın (sabunumsu, mikalı, somon kırmızısı) ve ayrıca muhtemelen Kıbrıs’ın batısında (devetüyü renkli) üretilmiş sıkıştırılmış-kulplu “pinched-handle”, Agora G 199 amphorası yani Zemer 41, Atina ve Korinth’e yapılan en büyük ihracatı oluşturmaktaydı. Pompeii V ve Kilikya’nın doğusundaki geç türlerinin aksine Kilikya ve Kıbrıs’ın batısında üretilmiş önemli miktarda (%8) Agora G 199 amphorası Brindisi-San Foca’ya gönderilmiştir. Ancak bu tür Adriyatik’in kuzeyinde (Trieste Aquileia vd. kentlerde) görece nadir bulunurken Butrint’te kesin olarak tanımlanamamaktadır. Bu form Bingazi’nin 2. yüzyılın sonu ile 3. yüzyılın ortalarına dayanan kontekstinde düzenli bir biçimde görülürken toplam amphora sayısının %1’ine dahi ulaşamamaktadır. Sadece G 199’un Kilikya’nın batısında üretilen versiyonu Beyrut’ta bulunurken her iki versiyon da Atina, Güney İtalya ve Bingazi’de görülür. Bunlar özellikle Geç Antoninler Dönemi’nde Ostia’da fazla yaygın değilken (%2,7) ve 3. yüzyılın ortalarında kaybolurken bu tarih Brindisi ve Bingazi’deki verilerin yorumlanmasında göz önünde tutulmalıdır415

.

M.S. 1. ve 2. yüzyılda büyük ölçekli (40 l) Zemer 41 amphoraları Dağlık Kilikya'da bol miktarda üretilirken, bölgenin doğusunda küçük ölçekli Pompei V formu 7.1 l – 10.47 l hacimli ve M54 amphoraları 13.8 l – 20 l hacimli olarak üretilmiştir. Genel arz – talep dengesi bakımından farklı tür ve kalitedeki Kilikya şarabı416

için farklı ölçülerde amphoraların üretilmesi, bölgedeki tarımsal ürün

412 Tomber 1998a, 215-216; Tomber 1992, 140; Brun 2003, 86, 88-90; Brun ve Redde 2003, 108, 116, 125; Tomber 2005, 222;

413 Arthur ve Oren 1997, 113, no. 15.

414 Auriemma ve Quiri 2004, 49; Bezeczky 2004, 95, no. 35; Hayes 2000, 285; Slane 2004, 366, fig. 4; Opait 1996, 280, no. 9A,B.

415 Reynolds 2010, 91.

pazarının, Akdeniz ticareti üzerindeki etkisini göstermektedir. Hem şarap hem de zeytinyağı taşımacılığında kullanılan sıkıştırılmış kulplu, Zemer 41 amphoraları Roma Dönemi boyunca güç kazanan bölgenin tarımsal ekonomisinin bir sembolü olmuştur417

.

M.S. 1. yüzyıldan 4. yüzyıla kadar üretilen bu amphoralara ait dört parça ise Kelenderis Aşağı Şehir Sondajı’nda ortaya çıkarılmıştır. Farklı amphoralara ait oldukları düşünülen bu parçalar kil özellikleri bakımından tek bir merkezden gelmiş olmalıdır. Anamur Müzesi’nde bulunan bu forma ait amphora M.S. 50-350 yılları arasına tarihlendirilmiş olmasına karşın bu formun yakın bir benzeri M.S. 4. yüzyılın sonlarına tarihlendirilen İskenderiye kazılarında bulunmuştur. Bunun yanı sıra parçaların Geç Roma tabakasına ait M.S. 4 - 5. yüzyıl konteksti içinde yer alan sikke ve seramikler ile birlikte bulunması, bunların M.S. 4. yüzyılın son çeyreğine tarihlendirilmesini kolaylaştırmıştır418.

5.1.1.1.2. Pompei V Amphoraları

Anadolu'nun batısında üretilen, Kapitan II amphoralarının atası olarak kabul edebileceğimiz Pompei V amphoraları M.S. 1. yüzyılın ortası ile 2. yüzyılın başı arasında Akdeniz'in başlıca merkezlerinde görece daha yaygın bir formdur419

. Greco – Roman Museum'daki sağlam on bir adet örneğin yanı sıra, İskenderiye'deki kurtarma kazılarında karşılaşılan kırık gövde parçalarını tanımlamanın güç olması nedeniyle, bu forma ait sadece 150 parça tespit edilebilmiştir. Bunların 141 adedi Gabbari Nekropolü'nde bulunmuştur. Bu nedenle kapların kullanımı defin ile ilişkili olabilir. Kırmızı boyalı gövdedeki sarmal süslemelerin, ticari amphoralar için son derece gereksiz bir özellik olması bu varsayımı desteklemektedir. Başka bir boyunda kırmızımsı boyalı ( 5YR 6/6 açık kırmızı) Pompei V amphorası ise Delta Bölgesi'nde önemli bir seramik üretim merkezi olan Bouto'daki kazılarda ele geçmiştir420

.

Pompei V olarak sınıflandırılan amphora türünün üretim yeri olarak İskende-

417 Autret ve Rauh 2010, 117.

418 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 114, fig. 4-7.

419 Kerameikos'ta, Böttger 1992, 370, no. 63, taf. 9, no.5; Pompei'de, Caro 1987, 72, fig. 88, no. 85; Napoli'de, Purpura 1993, 170, fig. 13; Empereur ve Picon, 1989, 237, dip not. 31; Galya'da, Lemaitre 2002, 214, fig. 1; ayrıca bkz., Şenol ve Kerem 2000, 95, no. 19; Şenol ve Şenol 2003, 126, fig. 7.

run Körfezi, özellikle de Aigeai kenti civarı düşünülmektedir. Pompei V amphoralarının Tarsus, Atina, Kerameikos, Argos ve İskenderiye’de gerçekleştirilen kazılarda ele geçtikleri bilinmektedir. Atina Agorası’ndaki örnekleri M.S. 1. yüzyıl ile M.S. 2. yüzyılın başına tarihlendirilen Pompei V amphoralarının en erken örnek- leri Stabia’da DR 2-4 amphoraları ile birlikte M.S. 79 yılına tarihlendirilmektedir421

. Uzun silindirik ve kalın bir boyuna, boyunun üst kısmında başlayan ve ağız seviyesi- ni geçtikten sonra omuzda amphorayla birleşen üzeri yivli profilli oval kesite sahip kulplara ve ovoidal bir gövdeye sahiptir422

. Geç Pompeii V amphoraları Kilikya’nın doğusu ile Mısır’ın kuzeyi ve Beyrut’u yakın ilişki içine sokmasına rağmen Brindisi ve olasılıkla Knossos’ta bulunmamaktadır. Bu formların M.S. 1. yüzyılda açık bir biçimde Pompeii’de, nadiren ise Roma’da bulunmalarına karşın Bingazi ve Butrint’e ulaşmadıkları kesinlik kazanmıştır. Atina M.S. 1. yüzyılda ve 2. yüzyılın ilk yarısın- da Pompeii V amphoraları ithal ederken, 3. yüzyıldan itibaren Mısır ve Beyrut pazar- larında kısıtlı kalan bu formun sonraki varyasyonlarını ithal etmiştir. Mısır merkezle- rinde bulunmuş Erken İmparatorluk Kilikya amphoraları arasında Agora M54 ve Pompei V gibi alışılmadık formlar da yer alır. İçel Müzesi’nde ise sadece 1 adet Pompei V amphorası bulunmaktadır423

.

5.1.1.1.3. Agora M54 Amphoraları

Atina Agorasında M.S. 1. yüzyıl sonu 2. yüzyıl başı arasına tarihlendirilen M grubunun içinde sınıflandırılmış olan bu form, şişkin boyun yapısı nedeniyle çan formlu kulplarının pseudo bifid özelliği nedeniyle de Kos amphoralarına olan benzerliğinden dolayı çan formlu pseudo Kos amphoraları olarak adlandırılmışlardır. Agora M54 amphoraları, M.S. 1. ve 2. yüzyıllarda Akdeniz merkezlerine ihraç edilmiş bir diğer reçineli şarap taşıma kabıdır424

. Bu amphoraların Kilikya Bölgesi’nde Yumurtalık Körfezi’nde bulunan Aigeia’da üretildikleri, bölgede gerçekleştirilen yüzey araştırmaları sırasında ortaya çıkarılan üretim atığı tabakalarla

421 Şenol ve Kerem 2000, 95. 422 Şenol ve Kerem 2000, 95-96. 423 Şenol ve Kerem 2000,83.

424 Hayes 1991, 93, no. 31-32, Lev. 25, fig. 3; Hadjisavvas 1997, 82, no. 13; Böttger 1992, 369-370, fig. 50-60; Bezeczky 2004, 95, fig. 40; Rougé 1975, 169; Lemaitre 2002, 214; Ouest ve Embiez 1 Shipwreck, Bernard ve Bonifay 2004.

kanıtlanmaktadır 425

. Kilikya amphoralarının Kilikya Bölgesi’nde üretildikleri, bölgede gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında ortaya çıkarılan üretim atığı tabakalarla da kanıtlanmıştır. Bu üretimlerden Agora M54 amphoraları İskenderiye, Kıbrıs, Delos ve Atina gibi Doğu Akdeniz merkezlerinde M.S. 1. yüzyıla ait tabakalarda yoğun olarak ele geçmiştir. Kıbrıs’ta Paphos kazılarında Agora M54 tipi amphoraların M.S. 1. yüzyılın sonu ile M.S. 2. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirildikleri görülmektedir. Agora kazılarında ise M.S. 1. yüzyılın sonu ve M.S. 2. yüzyılın başı arasına tarihlendirilmektedir. Buradaki buluntulara göre M54 adıyla anılan bu form ucu yuvalaklaştırılmış dışa çekik ağız kenarına, geniş ve kısa bir boyuna, silindirik gövdeye ve içi dolu konik bir dibe sahiptir. Omuzun üzerinde başlayarak ağız kenarı seviyesini geçerek gövdenin ortalarında amphorayla birleşen üst bölümde mahmuz formlu çıkıntılar oluşturan üzeri yivli oval kulplara sahiptir426

. Ayrıca bu formun kırmızı boya ile süslenmiş bazı örneklerinde olduğu gibi farklı denemeleri de bulunmaktadır427_{. M54 amphoraları İskenderiye'deki Greco - Roman}

Museum'da bulunan örneklere göre iki farklı ölçüde üretilmektedir. Küçük olan 13.83 l büyük olan ise yaklaşık 20 l hacimlidir. Bu form Mısır'da bulunan Kilikya amphoralarının, en az rastlanılanıdır. İskenderiye dışındaki Berenike ve Mons Claudianus'ta, bu forma ait sadece bir kaç kırık parça bulunmuştur428

.

Agora M54 amphoralarının Doğu Akdeniz’de İskenderiye, Kıbrıs, Delos, Ephesos ve Atina’da M.S. 1. yüzyıl sonu 2. yüzyıl başına tarihlendirilen tabakalarda bulunduğu görülmektedir. Bu amphoraların Fos Körfezi’ndeki batıklarda bulunması önemli bir dağıtım limanı olduğunu bildiğimiz Marsilya’nın da Roma İmparatorluk Dönemi’nde Kilikya’nın ihracat hedefinde olduğunu göstermektedir. Galya’da ger- çekleştirilen kazılarda bulunan M54 amphoralarının Batı pazarlarına küçük ölçekli de olsa ihraç edildikleri bilinmektedir. Bu formun M.S. 3. yüzyıldaki en geç örnekleri Beyrut’ta gerçekleştirilen kazılarda bulunmuştur429_{. İçel Müzesi’nde sadece 1 adet}

Agora M54 amphorası sergilenmektedir430

.

425 Empereur ve Picon 1989, 232, Şenol 2009, 143. 426 Şenol ve Kerem 2000, 92-93.

427 Robinson 1959, 89, M54, lev. 19; İskenderiye Greco-Roman Museum, Env. No. 0262. 428 Tomber 1996, 45, no. 13; Tomber 1998b, 178, fig. 7, no. 83.

429 Şenol 2009, 225.

5.1.1.1.4. Agora M239 Amphoraları

Zemer 41 amphoralarının geç versiyonları, kapasiteleri yaklaşık 2 litre olan Agora M 239 olarak adlandırılmıştır. Bu form, Doğu Akdeniz’de Kilikya’daki kent- ler dışında, Beyrut, Sina Yarımadası, Mısır ve Batı Akdeniz’de Pompei, Atina, Korinthos, Ephesos ve Karadeniz’de ise Tomis gibi önemli merkezlerin Roma İmpa- ratorluk Dönemi’nin ortalarına tarihlenen tabakalarında bulunmuştur431

. Zemer 41 amphoralarının bu amphoraların büyük modelleri olduğu kabul edilirse, küçük amphoralarda da şarap taşındığı düşünülebilir. Atina Agorası’ndaki benzer formlu amphoraların M.S. 4. yüzyılın ortalarına tarihlendirildikleri görülür. Dışa çekik ucu yuvarlaklarştırılmış üçgen profile sahip ağız kenarına, geniş ve kısa bir boyuna, bo- yunun ortasında başlayarak omuz üzerinde amphora ile birleşen oval kesitli, kalın kısa kulplara, üzeri yivlerle kaplı silindirik gövdeye ve alt bölümü oyuk, içi dolu ko- nik kaideye sahiptir432. Bu tarz minyatür bir amphorayla özel reçineli şarabın taşın- mış olabileceği düşünülmektedir. Silifke Müzesi’nde bu forma ait bir adet amphora tespit edilmiştir433_{. Bir diğer örnek ise Mersin Müzesi’ndeki amphora çalışmalarında}

tespit edilmiştir434

.

5.1.1.1.5. Zemer 40 Amphoraları

İlk zamanlar Zemer 40 amphorası olarak adlandırılmış olan bu tiple ilgili ör- neklerin Lübnan’da Tripolis yakınlarında ve Türkiye’de Tarsus’ta bulunduğu belir- tilmiş, Lübnan’da bulunan iki örneğinde muhtemelen Suriye kökenli olabileceği ileri sürülmüştür. Ancak daha sonraki yıllarda yapılan araştırmalarda bu tipin Kilikya ve Karadeniz Bölgesi’nde üretilmiş oldukları ortaya konmuştur. Zemer 40 amphoraları ise Zemer tarafından köken bakımından Lübnan civarına verilmektedir. Ancak Si- nop’taki kazılarda ve Kilikya Bölgesi’ndeki yüzey araştırmalarında atık tabakaları içinde bu formda amphoraların yoğun olarak bulunmaları havuç formlu amphoraların farklı bölgelerde üretilmiş olduklarını göstermektedir. Bu amphoraların Kilikya Böl-

431 Şenol 2009, 141-142; Alkaç 2013, 113, n. 56, fig. 8. 432 Şenol ve Kerem 2000, 96.

433 Alkaç 2013, 113.

gesi dışında, Doğu Akdeniz’de Lübnan ve Mısır’da gerçekleştirilen kazılarda ve ba- tıklarda bulunması, bu formun dağılımının bu bölgeyle sınırlı kaldığını göstermekte- dir. Karadeniz’de Sinop’ta üretilen ve farklı kil kompozisyonu ile ayırt edilen havuç formlu amphoraların ise Karadeniz kıyısındaki merkezlerde ortaya çıkarıldıkları gö- rülmektedir435

. Helenistik ve Roma Dönemleri’nde, Karadeniz Bölgesi’ndeki en önemli amphora üretim merkezlerinden birisi olan Sinop, başta Karadeniz kıyıların- daki pazarlar olmak üzere pek çok bölge için şarap ve zeytinyağı imal eden önemli bir merkez olarak dikkat çekmektedir. Sinop’ta yapılan kara ve sualtı araştırmaların- da rastlanan amphora örnekleri ile seramik fırınları, burada M.Ö. 4. yüzyılda başla- yan ve M.S. 7. yüzyıla kadar devam eden bir amphora üretiminin olduğunu göster- miştir. Sinop’ta Roma Dönemi’ne ait amphora üretim merkezlerinden birisi olan Demirci’deki atölyelerde üretildikleri kesinleşen ve “Sinopean ‘Carrot’ Amphoraları” olarak bilinen bu tip, ilk önce “Variant C Snp III” grubu olarak adlan- dırılmış, daha sonra da “Variant C Snp III-1” ve “Variant C Snp III-2” adlarıyla iki alt tipe ayrılmıştır. M.S. 4.-6. yüzyıl aralığı da bu formun üretim tarihleri olarak ileri sürülmüştür436

.

Havuç formlu bu amphoraların dışa taşkın yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, omuza doğru genişleyen konik ve uzun bir boyuna, boyunun alt bölümüyle omuz üzerinde yivli profile sahip oval formlu kulplara, içi boş sivri bir kaideyle son bulan konik gövdeye sahip oldukları görülmektedir. Şarap taşımacılığında kullanılan bu amphoraların, Tarsus’taki kazılarda ve İçel Müzesi’nde bulunan örnekleri M.S. 3. ve 4. yüzyıllar arasına tarihlendirilmektedir437. Kelenderis’te bu amphora formuna ait üç örnek ele geçmiştir.Ele geçtiği tabakadaki diğer buluntular ve de başka merkezler- deki benzer örnekler, Kelenderis’teki Sinop Amphoraları’nın M.S. 5. yüzyıla ait ol- duğunu göstermektedir438

.

5.1.1.1.6. LR 1 Amphoraları

Akdeniz coğrafyasında zeytinyağı ve şarap ticaretinde kullanılmak üzere ol-

435 Şenol ve Kerem 2000, 93. 436 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 115. 437 Şenol ve Kerem 2000, 93. 438 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 116.

dukça yaygın olarak üretilen ve de buna bağlı olarak kullanılan Geç Roma ticari amphora formlarından birisidir439

. Kazılar ve yüzey araştırmaları sonucunda, LR1 amphoralarının üretim alanları olarak Kilikya Bölgesi, Kuzey Suriye, Kıbrıs, Rhodos ve Batı Anadolu’da İçmeler tespit edilmiştir. Kilikya Bölgesi’nde bu formun üreti- mine ilişkin kanıtlar, Aigai/Karataş440

Seleukeia Pieria441, Anemurium442, Elaiussa Sebaste443, Soloi444, Tarsus ve Yumurtalık Körfezi çevresinde bulunmuştur445. Arsuz’da çayın güney kenarında LR1 amphoraları ve parlak sırlı bir seramik ile iliş- kilendirilen bir fırın yapısından bahsedilmektedir 446 _{. Korykos’da LR1}

amphoralarının üretimini kanıtlayacak fırın mimarisi ya da atık seramik tabakaları henüz tespit edilememiştir. Ayrıca kentte üretim yapıldığını gösteren hatalı fırınlan- mış LR 1 amphoraları da bulunamamıştır447_{. Ancak önemli bir kıyı kenti olan}

Korykos’ta, geniş limanı ve art alanıyla Kilikya’nın büyük boyutlu ticaretinin bir parçası olmalıdır ve LR1 amphoraları üreterek bu çarkın içerisinde bulunduğu düşü- nülmektedir448

. . LR1 amphoralarının üretim yerlerine dair en önemli kanıtlardan biri de Histria’da bulunan bir LR 1A amphorasının boynunda bulunan Korykos mührü- dür. Kilikya’daki Korykos’ta bu amphoralara ait seramik çöplüklerinin bulunması, bu mührün LR1 amphoralarının üretildikleri yeri ifade ettiğinin en önemli kanıtıdır. Ancak Korykos’taki yazıtlarda şarap ithalatçılarının yoğun olarak bulunması kentte şarap üretilip üretilmediği konusunu tartışmaya açmıştır. Bu durum LR1 amphoralarında zaman zaman yağ taşındığı önerisini de dikkate almayı gerektirir. LR1 amphoralarının üzerindeki dipintolardan hareketle bu iki ürün dışında meyve de taşındığı öne sürülmüştür. Bölgede zeytinyağı’nın yanında defne yağının da yoğun olarak üretilmesi Geç Antik Dönem’de bu ürünün pazarlanması konusunda LR1 amphoralarının da kullanılmış olabileceğini düşündürür449

. Elaiussa Sebaste’de, LR1 amphoralarının üretildiğini kanıtlayan tuğladan inşa edilmiş bir takım fırın yapıları-