Rose-Ackerman (1997)’ın öncülüğünü yaptığı bir grup araştırmacı ülkelerdeki yolsuzluk düzeyinin tam ve hatasız olarak ölçülmesinin neredeyse imkansız olduğunu ifade etmektedir. Bunun yanında, Khan ve Sundana gibi bazı araştırmacılar, ülkelerdeki yolsuzluk düzeyini ölçümek için, kamuda ve özel sektörde çalışanların yolsuzluk algılarının kullanılabilceğini belirtmiştir. Fakat bu seferde objektiflik ve karşılaştırabilirlik sorunu ortaya çıkmaktadır. Çünkü katılımcıların tamamen objektif olduklarını düşünmek hatalıdır ve katılımcıların yolsuzluk algıları karşılaştırılabilir
nitelikte değildir (Ampratwum, 2008:81). Yolsuzluk düzeyini doğrudan ölçen bir ölçüm aracı henüz mevcut değildir. Bunun yerine anket yöntemi gibi ülkelerden veya kuruluşlardan bilgi edinilmesini sağlayan bazı dolaylı ölçüm araçları bulunmaktadır (Tanzi, 1998). Aşağıda bu indeksler açıklanmaktadır.
1.4.1.Yolsuzluk İndeksleri
Bir ülkedeki yolsuzluk düzeyinin doğru olarak ölçmenin zorluğuna rağmen, ülkeler bazında yolsuzluk düzeyini ölçen ve araştırmacılar tarafından yolsuzluk çalışmalarında kullanılan beş önemli indeks vardır. Bu indeksler, Yolsuzluk Algılama Indeksi (CPI), Rüşvet Ödeyenler İndeksi (BPI), Yolsuzluk Kontrol İndeksi (CCI, İşletme Uluslararası Yolsuzluk Indeksi (BICI) ve Politik Risk Servisi Yolsuzluk İndeksi (PRSCI)’dir (Başar, 2004). Bu indeksler aşağıda tek tek ana hatlarıyla açıklanmaktadır.
1.4.1.1.Yolsuzluk Algılama İndeksi (CPI)
Yolsuzluk Algılama İndeksi merkezi Berlin’de olan Transparency International (Uluslararası Şeffaflık) kuruluşu tarafından hazırlanarak yayınlanmaktadır. Uluslararası Şeffalık (TI) kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. Kuruluşun asıl amacı yolsuzluğa karşı uluslararası düzeyde bir işbirliğini ortaya çıkarmak ve bu böylece yolsuzlukla savaşmaktır. Kuruluş 1983’ten bu yana faaliyetlerde bulunmaktadır. TI ülkelerdeki yolsuzluk düzeyinin ölçülmesinde çok önemli bir eksikliği gidermiştir. Çünkü 1995 yılına kadar, ülkelerdeki yolsuzluk düzeyi bir grup araştırmacının kişisel olarak geliştirdiği yöntemlerle ölçülmekteydi. 1995 yılına gelindiğinde TI beş yıllık bir çalışmanın ürünü olan ilk yolsuzluk raporunu yayınladı. Kuruluş ülkelerin yolsuzluk düzeyini ölçen bir indeks geliştirerek bu indeksi yani CPI’ı her yıl düzenli olarak yayınlanmaktadır. CPI yolsuzlukların konu alındığı çalışmalarda oldukça fazla kullanılmaktadır. Kuruluş CPI’ı hazırlarken her ülkede her yıl değişik sayıda anketler yapmaktadır. Ardından elde edilen bu anketlerin ortalaması alınarak, nihai indeks değerine ulaşılmaktadır. İndekste, yolsuzluk düzeyi 0 ile 10 arasında değerlerle ifade edilmektedir. 0 değeri en yaygın yolsuzluk düzeyini ifade ederken, 10 değeri ise en düşük yolsuzluk düzeyini göstermektedir.
1.4.1.2.Rüşvet Ödeyenler İndeksi (BPI)
BPI, TI’nın yayınladığı bir başka yolsuzluk indeksidir ve dünya ticaretinde önemli rol oynayan ülkelerdeki yatırımcıların, rüşvet verme eğilimlerini ölçmeyi hedeflemektedir. Bu amaçla BPI ilk olarak 1999 yılında, daha sonra 2002, 2006, 2008 ve 2011 yıllarında yayınlanmıştır. 1999 ve 2002 yıllarında yapılan çalışmalar Gallup International araştırma şirketi tarafından yürütülmüştür. Gallup International, araştırmasına azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere yapılan ihracatın yaklaşık %60’ına sahip olan 15 ülkeyi dahil etmiştir. Şirket araştırmaya dahil edilen ülkelerdeki yolsuzluk düzeyini bu ülkelerdeki yerli ve yabancı bankaların üst düzey yöneticileri, mali müşavir ve muhasebecileri, yerli ve yabancı şirketlerin üst düzey yöneticileri ve ticaret odalarının temsilcileriyle yapılan görüşmeler sayesinde ölçebilmiştir. BPI skorları 0 ile 10 arasında değerler almaktadır. Yatırımcı ülke girişimcileri gittikleri ülkede yatırım yaparken rüşvet veriyor ise, BPI skorları 0’a yaklaşmakta, yatırımcı ülke girişimcileri rüşvet verme eğiliminde değil ise BPI 10’a yaklaşmaktadır.
1.4.1.3.Yolsuzluk Kontrol İndeksi (CCI)
CCI Kaufmann, Kraay ve Zoido Lobaton (1999a,b; 2002), Kaufmann, Kraay (2002) ve Kaufmann, Kraay ve Mastruzzi (2003)’nin yaptığı yolsuzluk ölçümü çalışmalarından oluşmaktadır. Bu çalışmalar Dünya Bankası tarafından desteklenmektedir. İndeks yolsuzluğu politik ve bürokratik açıdan ele almaktadır. CCI 1996 yılından başlayarak 2012 yılına kadar olan zaman dilimini kapsamaktadır ve en son 212 ülke için hazırlanıp yayınlanmıştır. CCI da TI gibi, yolsuzluğu ölçmede çok sayıda kurumdan elde edilen anket sonuçlarını kullanmaktadır. Bu anket sonuçlarının yanı sıra International Country Risk Guide (ICRG) yolsuzluk indeksi de veri alınarak CCI türetilmiştir. CCI yolsuzluk indeks değerleri -2,5 ile +2,5 arasındadır. İndeks değerinin yükselmesi yolsuzlukların azaldığı anlamına gelmektedir.
1.4.1.4. İşletme Uluslararası Yolsuzluk İndeksi (BICI)
BICI, Business International tarafından yayınlanmaktadır. Bağımsız bir kuruluş olan Business International’nin amacı, şüpheli ödemelerin olduğu veya yüksek
yolsuzluk düzeyine sahip ülkelerdeki firma faaliyetlerini ölçmektir. BI, yolsuzluk düzeyini ölçmekte uzmanlaşmış çalışanlarının anket ve görüşme gibi yöntemlerle elde ettiği yolsuzluk ölçümlerini uluslararası yatırımcılara, çok uluslu şirketlere ve bankalara satmaktadır. Business International ilk olarak 1971-1979 yıllarını kapsayan araştırmasında 30 risk faktörünü ele almıştır. Daha sonra 1980-1983 yıllarını kapsayan araştırmada ise kuruluş, 68 risk faktörünü ortaya koyan göstergeleri yayınlamıştır.
Business International halen Economist Intelligence Unit adlı özel bir kuruluş bünyesinde çalışmalarını sürdürmektedir. BI indeksinde, daha önce açıklanan indekslerdeki gibi 0 ile 10 arasında değerler yer almaktadır. Bu indekste de Yolsuzluk düzeyi düştükçe indeks değerleri artmaktadır.
1.4.1.5.Politik Risk Servisi Yolsuzluk İndeksi (PRSCI)
Political Risk Services tarafından yayınlanan PRSCI indeksi, ticari amaçla satışa sunulan bir indekstir. PRSCI 1982 yılından bu yana uluslararası düzeydeki firmaların özel yatırımların risklerini ölçmektedir. PRSCI ülkelerin politik, finansal ve ekonomik olmak üzere üç türlü riskini ölçümekte yani ülkelerin risk haritasını çıkartmaktadır. Bu riskler daha açık yazılırsa Politik Risk Oranı, Finansal Risk Oranı ve Ekonomik Risk Oranı’dır. Birleşik Risk Oranı bu üç risk oranının değerlendirilmesi ile oluşturulmaktadır. Politik Risk Oranı’nın alt bileşenlerinden biri olan yolsuzluk indeksi, üst düzey kamu çalışanlarının rüşvet isteği ve bu rüşveti daha alt düzeydeki kamu çalışanlarına aldırttığı beklentisine dayanmaktadır. Diğer beklenti ise ülkelerdeki yolsuzluk düzeyinin yabancı yatırımcılar, ithalat ve ihracat yapan firmalar ile doğrudan ilişkili olduğudur. İndeks değerleri 0 ile 6 arasındadır. İndekse göre ülkelerdeki yolsuzluk düzeyi en fazla olduğunda skor 0 iken, yolsuzluk düzeyi en az olduğunda skor 6’dır.