1 YENİ KAMU YÖNETİMİ ANLAYIŞI

Yirminci yüzyılın son demlerinde geleneksel yönetimin yetersizliklerine bir tepki olarak kamu sektöründe yeni bir yönetim modeli ortaya çıkmıştır. Yeni kamu yönetimi anlayışı olarak tanımlanan bu model önceki anlayıştan doğan bazı sorunları yok etme, hafifletme amacı taşımaktadır.61

Devletin toplumdaki rolü ile hükümet, bürokrasi ve vatandaşlar arasındaki ilişkileri yeni bir çerçeveye oturtmak ve biçimlendirmek amacı güden yeni kamu yönetimi anlayışı; neo-liberalizm olarak tanımlanan akımdan doğrudan etkilenmiştir. Yeni kamu yönetimi anlayışının benimsediği devletin küçültülmesi, piyasa yönelimlilik, özelleştirme, katılımlı yönetim, yönetimde açıklık gibi yaklaşımların oluşmasında neo-liberalizmin “devletin ekonomik büyümeyi ve özgürlükleri sınırlandıran etkisi üzerinde duran ve daha az devlet daha çok piyasa anlayışının toplam refaha daha çok katkı sağlayacağı savının” büyük etkisi olmuştur.62

Yeni kamu yönetimi anlayışını etkileyen diğer bir teori ise kamu tercih teorisidir. Refah devleti anlayışına bir tepki olarak doğan ve yeni kamu yönetimi anlayışı ile uyum içinde olan bu teori kamu yönetiminde rekabete dayalı, müşterilerin tercih hakkının bulunduğu, açık ve öncelik sahibi bir yönetim anlayışının oluşmasına büyük katkı sağlamıştır.63

60 Aydın; “Bilgi Toplumu Kamu Yönetimi Anlayışı”; ss.39-40

61 Veysel Bilgiç; “Yeni Kamu Yönetimi Anlayışı”; Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar; Der. Asım Balcı ve diğerleri; Seçkin Yayıncılık; Ankara; 2003; s.25

62 Hamza Al; Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi; Bilim Adamı Yayınları; Ankara; Kasım 2002; s.105

63 Gonca Bayraktar; “Teni Sağ Düşüncesinin Kamu Yönetimindeki Yansıması Olarak Yeni Kamu Yönetimi Anlayışı”; Türkiye’de Kamu Yönetimi; Ed.Burhan Aykaç ve diğerleri; Yargı Yayınları; Ankara; 2003; ss.565-566

Teorik temelleri neo-liberalizme ve kamu tercih teorisine dayanan yeni kamu yönetimi anlayışı tek tek örneklerden hareketle oluşturulmuş ve teorik gelişmesini halen devam ettiren bir idari reform hareketi olmuştur. Yirmi yüzyıl boyunca hakim olan hiyerarşik, katı, bürokratik kamu yönetimi yerini giderek daha esnek ve pazar ekonomisine dayalı kamu yönetimine bırakmaya başlamıştır. Bu basit bir reform değil, devletin toplumdaki rolünde ve devlet vatandaş ilişkisinde önemli bir anlayış değişimini ifade etmektedir. Kamu yönetimindeki sorunun başlıca kaynağı olarak bürokrasiyi gören, bürokratik anlayışı değiştirmek için çeşitli görüşler geliştiren ve yönetimin sunduğu hizmetlerden yararlananları müşteri olarak gören yeni kamu yönetimi anlayışı geleneksel kamu yönetiminin yerini almıştır.64

Yeni yüzyılın kamu yönetimi anlayışı olarak kabul edilen yeni kamu yönetimi geleneksel (Weberyen) anlayışa bir tepki olarak doğmuştur. Bu anlayış yönetimde esnek hiyerarşi ve örgüt yapısıyla dar merkez, geniş yatay çevre ve yerinden yönetim ilkelerini savunmaktadır. Faaliyet alanı ile ilgili olarak devletin küçültülmesi üzerinde durmaktadır. Devlete yüklenen roller bu anlayışta sınırlandırılmıştır. Yeni kamu yönetimi anlayışı hizmette etkinliğe, verimliliğe, piyasa mekanizmasına, müşteri merkezli hizmet anlayışına ve performans hedefleriyle çıktılara vurgu yapmaktadır. Yeni kamu yönetimi anlayışı sorumluluk anlayışını da değişime uğratmıştır. Geleneksel anlayışın aksine bu anlayış sadece siyasi liderlere karşı olan sorumluluğu genişletmiş ve halka karşı sorumluluk ilkesini benimsemiştir.65

Yeni kamu yönetimi vizyon sahibi, yetkiyi paylaşan, risk almaktan çekinmeyen, yeniliklere ve değişikliğe açık yönetici tipi ve başarıyı ödüllendiren, ekip çalışmasına yönelmiş kalite odaklı, farklılığa dayalı üretimi benimsemiş bir yönetim sistemidir. Yeni kamu yönetimi anlayışı özel kesim işletme kavram ve

64 Veysel Bilgiç; “Kamu Yönetimi ve Yerel Yönetimler Alanında Yeni Gelişmeler”; Beklenen Mahalli İdareler Dergisi; Sayı.131; Haziran 2005; s.9

tekniklerinin kamu örgütlerinde uygulanmasını önererek, geleneksel anlamdaki bürokratik anlayışın yerine pazar ilkelerine ve bireylerin memnuniyetine dayanan, esnek karar verme katmanları daha düz, sonuca yönelik ve girişimciliğe önem veren bir anlayış ortaya koymaktadır. Yeni yönetim anlayışı ve teknikleri, yeni teknolojik yapı ve toplumsal aşamayla uyum içindedir ve esnek bir nitelik göstermektedir. 66

Yeni kamu yönetimi anlayışı yedi temel element üzerine oturtulmuştur. Bunlar; aktif katılımlı yönetim, Sonuç odaklı yönetim, kaynak kullanımında disiplin, rekabetin artırılması, özel sektör yönetim tekniklerinin kullanımı, büyük organizasyonların optimum büyüklükte birimlere bölünmesi ve performansın ölçülmesi şeklinde sıralanabilir.67

Yeni kamu yönetimi anlayışı, kamu kesiminin doğasından kaynaklanan kusurları bulunduğu düşüncesinden hareket etmektedir. Bu nedenle de piyasanın devletten daha iyi donanıma sahip olduğu ve özelleştirme yöntemleri ile kamu sektörünün sınırlandırılmasını ve küçültülmesini, kalan kamu hizmetlerinin ise rekabet ortamı içinde üretilmesini öngörmektedir. Piyasanın çoğu mal ve hizmeti sunmada devletten daha iyi olduğu iddiasına dayanır.68 Yeni anlayış örgütlerin küçültülmesini öngörmektedir. Yeni anlayışa göre bir çok alanda merkezden yönetilerek sunulan hizmetlerin ve üretilen malların daha pahalı oldukları ve uzun zaman aldığı kabul edilmektedir. Yeni anlayış kamu yönetimi yapısında küçüklük, basitlik ve yalınlık gibi kavramları ön plana çıkarmaktadır.69 Yeni kamu yönetimi anlayışının temel parametrelerinden birisi de standartlaşmış biçimlerden uzaklaşılarak daha esnek ve çeşitlendirilmiş hizmet anlayışına geçiştir. Esnek örgütlenme çalışan personelinde esnekliğini zorunlu hale

66 Al; Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi; ss.147-149

67 Önder Kutlu; “İdari Reform Transferi”; Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar; Der. Asım Balcı ve diğerleri; Seçkin Yayıncılık; Ankara; 2003; s.105

68 Al; Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi; s.151

69 Recep Kızılcık; “Liberal Batı Demokrasileri ve Türk Kamu Yönetimi Sistemindeki Gelişmeler”; Türk İdare Dergisi; Yıl.74; Sayı.434; Mart 2002; ss.37-38

getirmektedir. Geleneksel anlayışın öngördüğü katı uzmanlaşma, tam zamanlı çalışma gibi anlayışlar terk edilmektedir.70 Yeniş anlayışın diğer bir temel özelliği devletin yerelleşme anlayışı doğrultusunda yeniden yapılandırılmasıdır. Çünkü yönetimde esneklik yönetimde desantralizasyonu zorunlu hale getirmektedir. Esneklik ve yerellik arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır. Bu nedenle de günümüzde kamudaki büyük organizasyonlarda etkinliği, verimliliği ve esnekliği sağlamanın en yaygın yolu olarak otorite ve sorumluluğun desantralizasyonu görülmektedir. Yeni anlayış yerel otoriteler ve toplulukların yönetimde rollerinin artmasını ve kamu hizmetlerinin kalitesinde bireylerin söz sahibi olmasını öngörmektedir. Böylece hizmeti alanların aldıkları hizmetler hakkında bilgi verilip onlardan ve ilgili diğer çıkar guruplarından yorum, istek ve şikayet alınması sağlanmış olacaktır.71

Yeni kamu yönetimi anlayışı kamu yönetiminin yalnızca siyasi iktidara karşı değil aynı zamanda piyasa ve bireylere karşı sorumlu olması gerektiğini savunur. Bu yaklaşım sorumluluğun odak noktasını kaydırmaktadır. Bu anlayışla birlikte kamu yönetiminin bireylerle olan ilişkilerinde radikal değişiklikler meydana gelmiştir. İdarenin sorumluluğunu siyasal iktidardan bireylere doğru kaydırmaktadır. Diğer taraftan kimin kime karşı sorumlu olması yerine kimin neye karşı sorumlu olması anlayışını yerleştirmektedir.72

Yeni kamu yönetimi anlayışında bireyler, sadece oturup hizmet bekleyen vatandaşın ötesinde önemli bir unsur olarak kamu yönetimiyle bütünleşmektedir. Yeni kamu yönetimi anlayışı içinde vatandaşlar müşteri ve tüketici olarak açık bir yere sahiptirler. Vatandaşlar birey olarak bazı haklara sahiptirler ve kamu kesiminde kamusal sorumluluk bireyler tarafından paylaşılmakta ve bireyler denetime ortak olmaktadır. Vatandaşlar kullandıkları kamu hizmetlerinde maksimum seçim hakkına sahiptirler ve bu seçim, şikayet ve tazminat sistemleri

70 Al; Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi; ss.175-177 71 Al; Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi; ss.179-181 72 Al; Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi; s.197

ile güçlendirilerek kamu hizmetlerinin kalitesinin ve etkinliğinin sürdürülmesi ve geliştirilmesinde katalizör görevi görmektedirler.73

Yeni yönetim anlayışının temel ilkelerinden bir diğeri yönetimin sonuçlara, misyona, performans hedeflerine, hizmetlerin niteliğine, etkinliğe ve verimliliğe odaklanmasıdır. Bu anlayış yönetim birimlerinin işlemlerin ve mevzuatın sadeleştirilmesi ve gereksiz düzenlemelerin ortadan kaldırılmasını gerektirmektedir. Bu yönetim anlayışı kamu kurumlarına bir hedef koymayı, çıktıları ölçülebilir hale getirmeyi, yönetimsel sorumluluk anlayışının diğer bir yönü olan hesap verme sorumluluğunu yerleştirmeyi, bütçe sistemini yeni anlayışa uydurmayı ve performansa dayalı sözleşme anlayışını gerçekleştirmeyi hedeflemektedir.74