Yansıtıcı Düşünmenin Düzeyi/İçeriği

Bazı araştırmacılar, ortaya koydukları çalışmalarında, yansıtıcı düşünmeyi düzey ve içerik açısından ele alarak bir sınıflandırma yapmışlardır. Yansıtıcı düşünmenin ölçülmesi zor olduğu için, yapılan bu sınıflandırmalar yansıtma düzeyinin belirlenmesine yardımcı olmaktadır. Yansıtıcı günlük yazma ve diğer etkinliklerin yansıtıcı düşünmeyi geliştirmedeki etkisini ölçebilmek amacıyla bu sınıflandırmalar kullanılmaktadır. Aşağıdaki Tablo 2.1’de araştırmacılar tarafından yapılan sınıflandırmalar verilmiştir.

Tablo 2.1

Yansıtıcı Düşünmenin Düzeyine/İçeriğine İlişkin Sınıflandırmalar

Araştırmacı Tema Düzey/İçerik

Sparks–Langer ve diğerleri (1990) Yansıtıcı Pedagojik Düşünme Düzeyleri Tanımlama yok

Basit herkesin anlayabileceği tanımlama Uygun ifadelerle adlandırılan olaylar

Gelenekle açıklama ya da kişisel tercihin sebep olarak verilmesi

İlke ile açıklama ya da kuramın sebep olarak verilmesi

İlke/kuram ile açıklama ve ortam unsurlarının da dikkate alınması

Etiksel, ahlaki, politik konularında dikkate alınarak yapılan açıklama

Sparks-Langer ve Colton (1991) Yansıtıcı Düşünmeye Doğru Yönelim Bilişsel Eleştirel Anlatımsal Mezirow (1991) Yansıtmanın Düzeyleri

Yansıtıcı olmayan eylem

• Alışkanlık biçimindeki eylem • Düşünülerek yapılan eylem

• Kendi düşünce ve duygularını inceleme Yansıtıcı eylem

• İçerik yansıtması • Süreç yansıtması

• İçerik yansıtması ve süreç yansıtması • Önerme yansıtması Hatton ve Smith (1995) Yansıtmanın Düzeyleri Tanımlayıcı yazma Tanımlayıcı yansıtma Diyalog yansıtma Eleştirel yansıtma Valli (1997) Öğretmen Eğitiminde Yansıtmanın Türleri Teknik yansıtma

Eylem esnasında ve eylem hakkında yansıtma Bilinçli yansıtma Kişiselleştirilmiş yansıtma Eleştirel yansıtma Kember ve diğerleri (1999) Yansıtıcı Düşünme İçin Kategorileri Kodlama

Alışkanlık biçimindeki eylem

Kendi düşünce ve duygularını inceleme Düşünülerek yapılan eylem

İçerik yansıtması Süreç yansıtması

İçerik yansıtması ve süreç yansıtması Önerme yansıtması Bain ve diğerleri (1999) Yansıtmanın Düzeyleri Bildirme Yanıt verme İlişkilendirme Mantık yürütme Yeniden yapılandırma

Tablo 2.1.’in devamı

Araştırmacı Tema Düzey/İçerik

Jay ve Johnson (2002) Yansıtmanın Tipolojisi Tanımlayıcı Kıyaslayıcı Eleştirel Ward ve McCotter (2004) Yansıtmanın Düzeyleri Rutin Teknik Diyalog Dönüştürmeci Lee (2005) Yansıtıcı Düşünmenin Derinliği Hatırlama düzeyi Mantıksallaştırma düzeyi Yansıtma düzeyi Taggart ve Wilson (2005) Yansıtıcı Düşünme Piramidi Teknik düzey Bağlamsal düzey Diyalektik düzey Larrivee (2008) Yansıtmanın Düzeyleri Yansıtma öncesi Yüzeysel yansıtma Pedagojik yansıtma Eleştirel yansıtma Lee (2008) Yansıtmanın Düzeyleri Tanımlama ve hatırlama

Yorumlama, analiz etme ve sorgulama Değerlendirme

Çıkarım yapma/görüşün ifade edilmesi Öğretmen ile etkileşim

Tablo’da görüldüğü gibi yansıtıcı düşünme konusunda farklı özellikleri olan çalışmalar yapılmıştır. Bunlar çeşitli boyutlar açısından gruplandırılarak açıklanmıştır. Yansıtıcı Düşünmeye Doğru Yönelim: Sparks-Langer ve Colton, öğretmenlerin yansıtıcı düşünmelerinde önemli olan üç unsuru sunmaktadır. Bunlardan birincisi bilişsel unsurdur ve öğretmenlerin bilgiyi nasıl işlediklerini ve nasıl karar aldıklarını tanımlar. İkincisi olan eleştirel unsur, düşünme tecrübelerini, hedefleri, değerleri ve sosyal sonuçları yönlendiren maddeye odaklanmaktadır. Yansıtmanın nihai unsuru olan öğretmen anlatımları, öğretmenlerin kendi içinde bulundukları ortamda gerçekleşen olayları yorumlamalarını ifade etmektedir (Sparks- Langer ve Colton, 1991).

Yansıtmanın Düzeyleri: Mezirow, yansıtmanın düzeylerini şöyle ifade etmiştir: Alışkanlık biçimindeki eylem, daktilo ile bir şeyler yazmak, bisiklete binmek ya da araba kullanmak gibi kasıtlı çaba, uygulama ve ilgi gerektiren çoğu önceki öğrenme alışkanlık biçimindeki eyleme dönüşür. Düşünülerek yapılan eylem, analiz ederken,

gerçekleştirirken, tartışırken ve hüküm verirken üst düzey bilişsel becerileri içeren düşünme temelli eylemdir. Kendi düşünce ve duygularını inceleme, kişinin kendi iç dünyasına dönmesi kendimiz, düşüncelerimiz ve hislerimiz hakkında düşünmeyi ifade etmektedir. İçerik yansıtması, algıladığımız, düşündüğümüz, hissettiğimiz ve gerçekleştirdiğimiz şeyler hakkında yansıtma içerik yansıtmasını içerir. Süreç yansıtması, algılama, düşünme, hissetme ya da eylem gerçekleştirme işlevlerini nasıl gerçekleştirdiğimizi ve bunları gerçekleştirmede ne kadar verimli olduğumuzu nasıl değerlendirdiğimizin incelenmesidir. Önerme yansıtması, neden yaptığımız gibi algıladığımızın, düşündüğümüzün, hissettiğimizin ya da eylemde bulunduğumuzun gerçekleştirdiğimizin farkında olmamızı ve ayrıca hızlı karar alma, kavramsal yetersizlik gibi olası alışkanlıklarımızın sebep ve sonuçlarının farkında olmamızı gerektirir (Mezirow, 1991).

Yansıtmanın Düzeyleri: Hatton ve Smith yansıtmanın düzeylerini şöyle ifade etmiştir. Tanımlayıcı yazma; kesinlikle yansıtıcı değildir, fakat sadece literatürü ya da olayları bildirir. Tanımlayıcı yansıtma; kişisel mantık yürütme temelinde ya da öğrencilerin literatür okumaları temelinde nedenler sunmaya çalışır. Diyalog yansıtma; kişinin kendisini bir biçimde açmasıdır, olası nedenlerin bir keşfidir. Eleştirel yansıtma; daha kapsamlı tarihsel, sosyal ve ya da politik bağlamları da dikkate alarak kararlar ve olaylar için verilen nedeni içerir (Hatton ve Smith, 1995).

Öğretmen Eğitiminde Yansıtmanın Türleri: Valli, yansıtmanın düzeylerini şöyle ele almıştır: Teknik yansıtma; öğretme ile ilgili araştırma temelli genel öğretim ve yönetim davranışlarını içerir. Eylem esnasında ve eylem hakkında yansıtma; kişinin kendisinin öğretme performansını içerir. Bilinçli yansıtma, içinde öğrencilerin, müfredatın, öğretim stratejilerinin, sınıfın kuralları ve organizasyonunda yer aldığı öğretme ile ilgili bir dizi konuyu içerir. Kişiselleştirilmiş yansıtma, kişinin kendisinin kişisel gelişimi ve öğrenciler ile olan ilişkilerini içerir. Eleştirel yansıtma, öğrenim görmenin sosyal, ahlaki ve politik boyutlarını içerir (Valli, 1997).

Yansıtmanın Tipolojisi: Jay ve Johnson, yansıtmanın düzeylerini şöyle ifade etmişlerdir: Tanımlayıcı; olayı yansıtma için tanımlayın. Kıyaslayıcı; alternatif bakış açıları, diğerlerinin yapmış oldukları çalışmalar ve benzeri şeyler ışığında yansıtma için konuyu yeniden çerçevelendirin. Eleştirel; konunun sonuçta yaratacağı etkileri düşündükten sonra, yenilenmiş bir bakış açısı geliştirin (Jay ve Johnson, 2002).

Yansıtıcı Düşünme Piramidi: Taggart ve Wilson yansıtıcı düşünmenin düzeyini, teknik, bağlamsal ve diyalektik olmak üzere üç düzeyde ele almıştır. Taggart ve Wilson’un (2005) yansıtıcı düşünme piramidi Şekil 2.3’ de verilmiştir.

Şekil 2.3 Yansıtıcı Düşünme Piramidi

Teknik düzey; yansıtmanın ilk düzeyi metodolojik problemleri ve hedeflere ulaşmak için kuram gelişimini ele almaktadır. Teknik düzeyde yansıtma yapan uygulamacılar problemler ile uğraşırken minimum düzeyde eski birikimlerinden fayda sağlarlar. İşe yeni başlayan pek çok öğretmenin eğitsel problemler ile başa çıkma konusundaki eksikliklerine dayalı olarak onlara teknik düzeyde çalışma öğretilir. Teknik düzeyde yansıtma gerçekleştiren uygulamacılar için söz konusu olan çıktılar hedeflere ulaşmak için uygun derslerin seçilmesini içerir. Becerilerin ve teknik bilginin elde edilmesi, metodolojik farkındalık ve var olan bir dersin uygulanması kadar önemlidir. Uygulamacılar teori geliştirmeyi, aktivite ve hedeflerin ilgi düzeyinin uygulanması ve tanımlanması ile birleştirme yönünde dönüşüm yaşıyor olabilirler. Uygulamacıların problemlerin çözümlenmesi ve kararın geçerliliği için olası çözümlerin test edilmesi yönünde gözlemler yapıyor olmaları ve bilgiyi işliyor olmaları gerekir (Taggart ve Wilson, 2005). Ünver (2007) teknik yansıtmaya ilişkin olarak şu örneği vermiştir.

“Yarıyılın başında öğrenme stratejileri ve stilleri konusunun işlenmesi öğrencilerin kendi öğrenme strateji ve stillerini belirlemelerini ve bu strateji ve stillere uygun eğitim ortamı oluşturmamı sağladı.”

Bağlamsal düzey; yansıtmanın ikinci düzeyi, sınıf içi uygulamalar ve kullanılan stratejilerin sonuçları ile ilgili temelde yatan önermeler ve varsayımlar konusunda netlik sağlama ile ilgili yansıtmaları içerir. Bağlamsal biçim, teori ile uygulama arasında var olan ilişki ile bağlantılı olarak incelenen pedagojik konuları ele alır. Teknik düzeyin problemli olmayan doğası, bağlamsal düzeyde problemlerin ortaya çıkmasını sağlar. Problemler uygulamacının artan pedagojik bilgi ve becerilerine dayanan inanç sisteminden, bağlam içinde durumlara bakmaktan ve uygulamaların sorgulanmasından kaynaklanan kişisel ön yargılardan kaynaklanır. Bağlamsal düzeyde var olan problemler genellikle uygulamacının bağlamsal durum üzerinde düşünmesine ve böylece daha iyi öğretme ile sonuçlanmasına sebep olur. Bu düzeyde yansıtma yapan uygulamacılar için söz konusu olan bir sonuç kavramların, bağlamların ve sınıf içi uygulamaların kuramsal temellerinin anlaşılması ve bu uygulamaların savunulması ve bunların öğrenci gelişimi ile olan alakalarının ifade edilmesi olabilir (Taggart ve Wilson, 2005).

Diyalektik düzey; diyalektik düzeyde uygulamacılar öğretimsel planlama ve uygulama ile alakalı ahlaki ve politik konular hakkında düşünür. Eşitlik, özgürlük, ilgi ve adalet, müfredat planlaması bağlamında değerlendirilir. Kişisel hiçbir ön yargı olmaksızın uygulamacılar öğrenci için faydalı bilginin değeri ve sosyal şartların değeri ile ilgilenir. Savunulabilir tercihler yapabilme yetisi ve bir olayı açık görüşlü bir biçimde ele alabilme yetisi de diyalektik düzeyde yansıtma olduğunun işaretidir. Diyalektik düzeyde çalışmakta olan uygulamacılar için söz konusu olan sonuçlar bilgi sistemlerinin ve kuramların bir bağlamda ve birbiri ile ilişkili olarak aranması ve analiz edilmesi ile alakalıdır. Temelde yatan önermeler, normlar ve kuralların eleştirel incelenmesi, içe yönelmenin uygulanması, açık görüşlülük ve entelektüel sorumluluk; öğretme, öğretimsel planlama ve uygulama ile ilgili ahlaki konuların sorgulanması, diyalektik düzeyde bulunan yansıtmanın üst düzey yönlerinin bir kısmıdır (Taggart ve Wilson, 2005).

Yansıtıcı Düşünmenin Derinliği: Yansıtıcı düşünmenin içeriği öğretmen adaylarının temel endişelerini ele almakta ve yansıtıcı düşünmenin derinliği onların düşünme sürecini nasıl geliştirdiklerini değerlendirmektedir. Yansıtıcı düşünmenin derinliğini değerlendirme kriterleri şunlardır: Hatırlama düzeyi; kişi neyi yaşadığını tanımlar ve alternatif açıklamalar aramadan kendi tecrübelerini hatırlama temelinde durumu yorumlar ve gözlemledikleri ya da öğretildikleri yolları taklit etmeye çalışırlar. Mantıksallaştırma düzeyi; kişi kendi tecrübesinin parçaları arasında yer alan ilişkileri

arar ve durumu mantıklı bir biçimde yorumlar neden olduğunu araştırır, tecrübelerini geneller ve yol gösterici ilkeler ortaya koyarlar. Yansıtma düzeyi; kişi tecrübelerine gelecekte değiştirme/geliştirme niyeti ile yaklaşır, tecrübelerini çeşitli bakış açılarından analiz eder ve birlikte çalıştıkları öğretmenlerin öğrencilerinin değerleri / davranışları / başarıları üzerindeki etkilerini görebilir (Lee, 2005).

Yansıtmanın Düzeyleri: Larrivee yansıtmanın düzeylerini şöyle belirtmiştir: Yansıtma öncesi; yansıtma öncesi ya da yansıtmanın olmadığı düzeylerde gelişmekte olan öğretmenler alternatif tepkileri bilinçli bir biçimde dikkate almaksızın, öğrencilere ya da sınıf içi durumlara otomatik olarak tepki verir. Yüzeysel yansıtma; öğretmenlerin yansıtması daha önceden belirlenmiş olan hedeflere ulaşmak için kullanılan strateji ve yöntemlere odaklanır. Öğretmenler hedeflerden daha ziyade neyin işe yaradığı ile ilgilenmektedirler. Pedagojik yansıtma; uygulamacılar alandaki bilgi birikimlerini ve kaliteli öğretimi neyin temsil ettiği ile ilgili var olan inanışlarını uygularlar. Eleştirel yansıtma; öğretmenler kendi sınıf uygulamalarının öğrencileri üzerindeki etiksel etkileri üzerinde yansıtma yaparlar. Eleştirel bir yansıtma hem kişisel hem mesleki inanç sistemlerinin incelenmesini içerir (Larrivee, 2008).

Buna göre Tablo 2.1’de özetlenen bu araştırmacıların ortaya koyduğu çalışmalar, yansıtıcı düşünmenin düzeylerini inceledikleri temalara göre farklı olarak ele almışlardır. Yapılan bu sınıflandırmaların amacı, yansıtıcı düşünme düzeylerinin ayırt edici özelliklerini tanımlamaktır. Böylece, yansıtıcı düşünme düzeyleri belirlenerek, yansıtıcı düşünmenin ölçülmesi kolaylaşmaktadır. Ayrıca, yansıtıcı düşünmenin ölçülmesinde güvenirlik sağlanmış olur.

Araştırmacılar, yansıtıcı düşünmeyi süreç açısından ve düzey açısından incelemişlerdir. Araştırmacıların görüşlerinden sonra, yansıtıcı düşünmenin eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, üstbilişsel düşünme ve problem çözme ile olan ilişkisini incelemekte yarar vardır.