166 Halılarda Kullanılan Düğüm Çeşitleri
KONYA’DA YAŞAYAN YETİŞKİN BİREYLERİN BESİN DESTEK ÜRÜNLERİ KULLANIM DURUMLARININ BELİRLENMESİ
Ebru BAYRAK1, Muhammet Ali CEBİRBAY2 Öz
Besin destek ürünleri, “bir insanın diyetinde desteklemek üzere kullanılan ve vitaminler, mineraller, amino asitler, bitkiler ya da bitkisel diyet bileşenleri gibi besin ögelerini içeren ürünler” olarak tanımlanmaktadır.
Besinlerin insan sağlığı üzerine faydalı özellikleri (antioksidan, besinsel lif vb.) bilindiğinden dolayı günümüzde besin takviyelerinin tüketimi artmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Konya il merkezinde yaşayan yetişkin bireylerin besin destek ürünleri kullanım durumlarını belirlemektir. Çalışmanın örneklemini 18-65 yaş aralığında, 207 kadın ve 123 erkek olmak üzere toplam 330 kişi oluşturmuştur. Araştırma verileri, anket formu ile yüz yüze görüşme yöntemiyle toplanmıştır. Bireylerin boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçümleri alınarak, beden kütle indeksleri (BKİ) hesaplanmıştır. Yaş aralığı 36-55 yaş olan bireylerin besin desteği kullanım oranları (%43.5), 18-35 yaş aralığındaki bireylerden (%34.7) daha yüksek bulunmuştur (p<0.05). Besin takviyesi kullanım nedenlerinin ilk üçü sırasıyla; vücut ağırlığını dengelemek (%29.0), bağışıklığı arttırmak (%28.2) ve hastalıklardan korunmaktır (%17.7). Kullanılan besin destek ürünleri sırasıyla; bitkisel ürünler (%42.7), multi-vitamin ve mineraller (%26.6), özel destekler (%10.5), sporcu ürünleri (%8.9) ve balık yağlarıdır (%7.3). Sonuç olarak, çalışmaya katılan yetişkin bireylerin büyük çoğunluğu besin destek ürünü kullanmaktadır. Olası yan etkiler göz önünde bulundurulduğunda, besin destek ürünleri kullanılmadan önce danışmanlık hizmeti alınması önerilmektedir.
Anahtar kelimeler: Besin destek ürünleri, yetişkin, Konya.
Determination of Dietary Supplements Usage Status of Adults Living in Konya
Abstract
Dietary supplement is defined as “a product that is used by man to supplement the diet and contains dietary ingredients such as vitamins, minerals, amino acids, herbs or other botanical dietary substances”. Since, beneficial properties of foods on human health are known; consumption of dietary supplements is increased in recent years. The aim of this research was to determine dietary supplements usage status of adults living in Konya province. A total of 330 people (202 females and 128 males) aged between 18-65 years were included in the study. Research data was collected through a survey conducted using face to face interview method.
Body mass index (BMI) was calculated based on height and weight measurements. Dietary supplement usage ratio among adults belonging to the 36-55 age group (43.5 %) was higher compared to the 18-35 age group (34.7 %) (p<0.05). The first three reasons for using dietary supplement are as follows; to balance body weight (29.0%), to provide immunization (28.2%) and to avoid from diseases (17.7%). Dietary supplement used respectively; herbal supplements (42.7%), multi-vitamins ve minerals (26.6%), special supports (%10.5), sports supplements (%8.9) ve fish oils (%7.3). As a result, the majority of adults who participated in the study were using dietary supplements. Possible side effects are considered, the use of dietary supplements before consulting is recommended.
Keywords: Dietary supplements, adults, Konya.
1 Dr. Öğretim Üyesi, Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Beslenme Bilimleri Anabilim Dalı, E-posta: ebayrak@selcuk.edu.tr
2 Dr. Öğretim Üyesi, Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Beslenme Bilimleri Anabilim Dalı, E-posta: acebirbay@selcuk.edu.tr
175
GirişBeslenme desteği, supleman, gıda takviyeleri olarak da bilinen besin destek ürünleri;
günlük diyete ek olarak bir ya da birden fazla besin ögesinin tüketimi olarak tanımlanmaktadır.
Besin destekleri genel olarak; vitaminler, mineraller, aminoasitler, esansiyel yağ asitleri, posa, çeşitli bitkiler ve bunların ekstrelerini de kapsayan geniş bir yelpazeye sahiptir (De Jong et. al., 2003; Tek ve Pekcan, 2008; Kılınç, 2008). Bu ürünler, “Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği”nde;
normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla; vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit gibi besin ögelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler, biyoaktif maddeler ve benzeri maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampül, damlalık şişe ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürünler olarak tanımlanmaktadır (Anonim, 2013).
Besin destek ürünleri ilaçtan çok “gıdalar” genel adı altında kategorize edilmektedir (McWhorter, 2009). Ayrıca, bu ürünlerin performans artırma, kozmetik amaçlı veya dengeli beslenmeyi sağlama, bağışıklık sistemini kuvvetlendirme ve bazı hastalıkları iyileştirme gibi amaçlarla kullanıldığı belirtilmektedir (Petroczi vd., 2011; Soare vd., 2014; Rautiainen vd., 2016).
Besinlerin insan sağlığı üzerine faydalı özellikleri (antioksidan, besinsel lif vb.) bilindiğinden dolayı besin destek ürünlerinin kullanım yaygınlığı ve sıklığı son yıllarda artış göstermektedir (Atalay ve Erge, 2018). Bu çalışma, Konya il merkezinde yaşayan yetişkin bireylerin besin destek ürünleri kullanım durumlarını belirlemek amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür.
Bireyler ve Yöntem
Çalışmanın örneklemini 18-65 yaş aralığında, 207 kadın ve 123 erkek olmak üzere toplam 330 kişi oluşturmuştur. Araştırma verileri, anket formu ile yüz yüze görüşme yöntemiyle toplanmıştır. Bireylerin boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçümleri alınarak, beden kütle indeksleri (BKİ) hesaplanmıştır. Antropometrik ölçümlerden vücut ağırlığı (kg) ve boy uzunluğu (cm) için araştırmaya katılan bireylerin öz bildirimi esas alınmıştır.
BKİ= vücut ağırlığı/ boy uzunluğu (kg/m2) denkleminden tüm öğrenciler için ayrı ayrı araştırmacı tarafından hesaplanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün sınıflandırması kullanılarak öğrencilerin BKİ’leri gruplandırılmıştır. Buna göre BKİ < 18,5 kg/m2 “zayıf”, 18,5-24,9 kg/m2 “normal”, 25,0-29,9 kg/m2 “hafif şişman” ve ≥ 30,0 kg/m2 “şişman” olarak kabul edilmiştir (WHO, 2000).
Kişilere uygulanan anket formu kişisel bilgiler, beslenme destek ürünü kullanımı, egzersiz yapma durumu olmak üzere üç bölümden oluşmuştur. Beslenme destek ürünü sınıflaması, multi-vitamin ve mineraller, bitkisel ürünler, sporcu ürünleri (protein, aminoasit vb), balık yağları (omega-3,omega-6 vb), özel destekler (coenzim Q10, resveratrol vb.) ve kemik sağlığı koruyucular (glukozamin ürünler vb.) olmak üzere altı gruba ayrılmıştır.
Çalışmanın verileri, SPSS 15.0 paket programında % dağılım ve ki-kare testleri kullanarak değerlendirilmiştir. Araştırmaya katılan kişilerden aydınlatılmış onam formu alınmıştır.
176
BulgularÇalışmaya katılan bireylerin %37.3’ü (n=123) erkek, %62.7’si (n=207) kadındır. Erkeklerin yaş ortalamaları 34.3±13.3 yıl, boy uzunluğu ortalamaları 178.3±7.0 cm, vücut ağırlık ortalamaları 84.8±11.1 kg ve BKİ ortalamaları 27.2±3.29 kg/m² olup, kadınların yaş ortalamaları 39.2±12.2 yıl, boy uzunluğu ortalamaları 164.4±5.4 cm, vücut ağırlık ortalamaları 64.5±8.9 kg ve BKI ortalamaları 26.3±3.73 kg/m²’dir (Tablo 1).
Tablo 1. Cinsiyete göre ortalama yaş, boy, vücut ağırlığı ve BKİ değerleri
Erkek Kadın
X±S.E Ortanca X±S.E Ortanca
Yaş (yıl) 34.3±13.3 30 39.2±12.2 42.3
Boy (cm) 178.3±7.0 178.7 164.4±5.4 163.1
Ağırlık (kg) 84.8±11.1 80.9 64.5±8.9 62.9
BKİ (kg/m2) 27.2±3.23 25.2 26.3±3.7 23.4
Araştırmada yaşam alışkanlıklarına yönelik sorular sorulmuş ve bulgulara göre katılımcıların %79.1’inin düzenli spor yaptığı, %20.9’unun spor yapmadığı; erkeklerin %81.0’inin, kadınların ise %79.6’sının yeterli beslendiklerini düşündükleri belirlenmiştir.
Araştırma kapsamındaki bireylerin cinsiyetlerine göre BKİ sınıflandırmaları Tablo 2’de verilmiştir. BKİ sınıflandırmasına göre; erkeklerin % 42.3’ü “normal”, % 46.3’ü “hafif şişman”, % 9.8’i “şişman” ,% 1.6’sı “zayıf” iken; kız öğrencilerin % 54.6’sı “normal”, % 31.9’u “hafif şişman”, % 10.1’i “şişman” ve % 3.4’ü “şişman” sınıfında yer almaktadır.
Tablo 2. Bireylerin Cinsiyete göre BKİ sınıflandırması
BKİ sınıflandırması
Erkek Kadın Toplam
n % n % n %
Zayıf 2 1.6 7 3.4 9 2.7
p= 0,02 χ2= 29,018
Normal 52 42.3 113 54.6 165 50.0
Hafif Şişman 57 46.3 66 31.9 123 37.3
Şişman 12 9.8 21 10.1 33 10.0
Tüm bireylerin BKİ sınıflandırmasına bakıldığında ise % 50.0’si “normal”, % 37.3’ü “hafif şişman”, % 10.0’u “şişman” ve % 2.7’si “zayıf” sınıfında dağılım göstermektedir. BKİ sınıflandırması ile cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p< 0,05). Erkek öğrenciler kız öğrencilere kıyasla “hafif şişman” grubunda daha fazla dağılım göstermektedirler. Kız öğrencilerin ise erkek öğrencilere kıyasla “normal” gruplarda daha fazla dağılım gösterdiği belirlenmiştir (Tablo 2).
177
Katılımcıların birden fazla beslenme destek ürünü kullandıkları belirlenmiştir. Kullanılan besin destek ürünleri sırasıyla; bitkisel ürünler (%42.7), multi-vitamin ve mineraller (%26.6), özel destekler (%10.5), sporcu ürünleri (%8.9) ve balık yağlarıdır (%7.3). Cinsiyete göre beslenme destek ürünü kullanım durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 3). Erkekler tarafından en çok kullanılan beslenme destek ürünleri sırasıyla, sporcu ürünleri (%27.2), multi-vitamin ve mineraller (%22.6), bitkisel ürünler (%18.0), özel destekler (%11.2), balık yağları (%7.1) ve kemik sağlığını koruyuculardır (%2.8).
Kadınlar tarafından en çok kullanılan beslenme destek ürünleri ise sırasıyla, multi-vitamin ve mineraller (%32.4), bitkisel ürünler (%28.1), kemik sağlığı koruyucular (%20.4), balık yağları (%17.1), özel destekler (%15.8) ve sporcu ürünleridir (%2.7).
Tablo 3. Cinsiyete göre besin destek ürünü kullanım durumu
Besin destek ürünü*
Erkek Kadın Toplam
n % n % n %
Bitkisel ürünler 18 18.0 34 28.1 53 42.7
Multivitamin/mineraller 22 22.6 40 32.4 33 26.6
Balık yağları 7 7.1 16 17.1 9 7.3
Sporcu ürünleri 24 27.2 3 2.7 11 8.9
Özel destekler 9 11.2 14 15.8 13 10.5
Kemik sağlığı koruyucular 3 2.8 16 17.4 5 4.0
*Birden fazla cevap verildiği için toplam %100’ü geçmektedir.
Yaş gruplarına göre beslenme destek ürünü kullanım durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p<0.05) . Yaş aralığı 36-55 yaş olan bireylerin besin desteği kullanım oranları (%43.5), 18-35 yaş aralığındaki bireylerden (%34.7) daha yüksek bulunmuştur (p<0.05).
Katılımcıların beslenme destek ürünü kullanım nedenleri cinsiyete göre istatistiksel açıdan anlamlı bulunmuştur (Tablo 4). Besin takviyesi kullanım nedenlerinin ilk üçü sırasıyla; vücut ağırlığını dengelemek (%29.0), bağışıklığı arttırmak (%28.2) ve hastalıklardan korunmaktır (%17.7).
Tablo 4. Cinsiyete göre besin destek ürünü kullanım nedenleri
Kullanım nedenleri
Erkek Kadın Toplam
n % N % N % p değeri
Vücut ağırlığını dengelemek 20 24.1 38 30.6 58 29.0 0.18**
Bağışıklığı arttırmak 12 13.8 34 27.4 56 28.2 0.19**
Zindelik sağlamak 14 16.4 4 5.2 14 6.9 0.06*
178
Performansı arttırmak 22 26.6 6 6.8 18 8.9 0.29**
Hastalıklardan korunmak 10 11.2 21 17.8 35 17.7 0.23**
Kas ve eklem sağlığını korumak 7 7.3 8 8.0 15 7.5 0.49**
Yaşlanmayı geciktirmek 1 0.6 3 4.2 4 1.8 0.07*
*p>0.05, **p<0.05 Çok gözlü ki-kare testi
Besin destek ürünü kullanım nedenlerinden ilk üçü sırasıyla, erkekler tarafından performansı artırmak (%32.6), vücut ağırlığını dengelemek (%24.1), zindelik sağlamak (%16.4) olarak belirtilirken; kadınlar tarafından vücut ağırlığını dengelemek (%30.6), bağışıklığı artırmak (%27.4) ve hastalıklardan korunmak (%17.8) olarak ifade edilmiştir. Zindelik sağlamak ve yaşlanmayı geciktirmek amaçlı besin destek ürünü kullanımı, cinsiyetler arasında farklılık göstermemektedir (p<0.05).
Tartışma
Çalışmaya katılan bireylerin yarısının BKI değerleri DSÖ’nün önerdiği sınırlar içerisindedir.
DSÖ 2016 yılında, Türkiye’nin %29.5 prevalans ile, Avrupa’da obezitenin en sık görüldüğü ülke olduğunu bildirmiştir. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD)’nün 2017 raporunda, 2015 yılında ülkemizdeki 20-79 yaş yetişkinlerde obezite ve fazla kiloluluk prevalansı sırasıyla %22.3 ve
%33.1 olduğu bildirilmiştir (Anonim, 2019). Bu çalışmada da benzer şekilde bireylerin %37.3’ü fazla kilolu olarak bulunmuştur. Araştırmada bireylerin büyük bir kısmının düzenli spor yapma yaptıklarını (%79.1) ve yeterli derecede beslendiklerini ifade etmelerine rağmen, BKI değerlerinin yüksek bulunması oldukça düşündürücüdür.
Araştırma kapsamındaki bireylerin birden fazla besin destek ürünü kullandıkları belirlenmiştir. Ünsal, Özdemir ve Ersoy (2010) tarafından yapılan bir çalışmada bireylerin birden fazla besin destek ürünü kullandıkları saptanmıştır. Amerika’da gerçekleştirilen bir araştırmada da, yetişkinlerin yarısının bir veya daha fazla gıda takviyesi kullandığı bildirilmiştir (Bailey vd., 2013;
Dickinson vd., 2014).
Yapılan bir çalışmada (Ünsal vd., 2010) , besin destek ürünleri kullanım amacı sırasıyla erkeklerde zindelik, performansı artırmak ve bağışıklığı artırmak; kadınlarda ise, bağışıklığı artırmak, zindelik ve yaşlanmayı geciktirmek olarak saptanmıştır. Bu çalışmada besin takviyesi kullanım nedenlerinin ilk üçü sırasıyla; vücut ağırlığını dengelemek (%29.0), bağışıklığı arttırmak (%28.2) ve hastalıklardan korunmaktır (%17.7). Bu durumun, bireylerde beden algısı ve obezite konularında farkındalığın artmasından kaynaklandığı düşünülebilir.
Bailey ve diğerleri (2013) tarafından yapılan bir çalışmada, kadınların kemik sağlığı için kalsiyum takviyesi kullandığı (% 36), erkeklerin ise kalp sağlığı ya da kolesterol düşürmek (% 18) için takviye tercih ettiği belirlenmiştir. Takviyelerin sadece % 23’ünün sağlık hizmetleri uzmanı tarafından önerildiği, en çok tercih edilen ürünlerin multivitamin-mineral olduğu, bunu da kalsiyum ve omega 3-balık yağının takip ettiği bildirilmiştir.
179
Yapılan araştırmalarda, kullanım/tüketim miktarı en fazla olan gıda takviyelerinin mineral içerikli veya mineral içerikli olmayan multivitaminler olduğu belirlenmiştir (Tek ve Pekcan, 2008;
Rautiainen vd., 2016; Ergen ve Bozkurt Bekoğlu, 2016). Bu çalışmada multivitamin kullanımı yüksek (%26.6) bulunmakla beraber, en fazla kullanılan besin destek ürününün bitkisel ürünler olduğu bulunmuştur. Bitkiler ve bitkilerden elde edilen ürünlerden, DSÖ kayıtlarına göre; dünya nüfusunun büyük bir kısmının (% 70-80), hastalık tedavisinde ve hastalıktan korunmada
“geleneksel tıp” adı altında yararlandığı belirtil-mektedir (Lange, 1998; Ersöz, 2012). Bu bitkiler çoğunlukla “alternatif tıp” veya “tamamlayıcı tıp” adı altında kullanılmakta ve sağlığın geliştirilmesi ve sağlığa yararlı olabilmesi amacıyla yıllardır kullanılan bitkisel tıbbi ürün ticaretinde sürekli yükselen bir pazar olmasına da neden olmaktadır (Coppens vd., 2006; Ersöz, 2012).
Sonuç ve Öneriler
Bu araştırmanın en önemli sonuçlarından biri, çalışmaya katılan yetişkin bireylerin birden fazla besin destek ürünü kullanmasıdır. Günümüzde artan “sağlıklı olma” anlayışı besin destek ürünleri gibi alternatif yollara olan ilgiyi artırmaktadır. Ancak; besin takviyelerinin ilaçlar ve/veya kendi aralarında olumsuz interaksiyonlarında da artış görülmektedir.
Bu olumsuz interaksiyonların kayıtlara geçmemesi tüm gıda takviyelerinin zararsız olduğu yönünde bir yanılgı yaratmamalıdır. Bu nedenle; besin desteklerinin tüketimi kanuni düzenlemelere bağlanmalı ve bu düzenlemelere göre toplumun eğitilmesi yönünde adımlar atılmalıdır. Yüksek dozlarda alındığı taktirde beslenme destek ürünlerinin sağlığı tehdit edebileceği ve bu yüzden diyetisyen veya doktor tavsiyesiyle kullanılması gerektiği unutulmamalıdır. Olası yan etkiler göz önünde bulundurulduğunda, besin destek ürünleri kullanılmadan önce mutlaka danışmanlık hizmeti alınması önerilmektedir.
180
KaynakçaAnonim (2013). Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği. Ağustos 2013 (Tebliğ No: 2013/49), Resmi Gazete Tarihi: 16.08.2013, Sayısı: 28737.
Anonim (2019). Obezite Tanı ve Tedavi Kılavuzu. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Yayını, Ankara, 11-13.
Atalay, D. Erge, H.S.(2018).Gıda Takviyeleri ve Sağlık Üzerine Etkileri, Food and Health, 4(2), 98-111.
Coppens, P., Delmulle, L., Gulati, O., Richardson, D., Ruth-satz, M., Sievers, H., Sidani, S. (2006). Use of botanicals in food supplements. Annals of Nutrition and Metabolism, 50, 538-554.
De Jong, N., Ocké, M. C., Branderhorst, H. A., Friele, R. (2003). Demographic and lifestyle characteristics of functional food consumers and dietary supplement users. British Journal of Nutrition, 89(02), 273-281.
Ergen, A., Bozkurt Bekoğlu, F. (2016). Türkiye’de besin destek ürünlerine yönelik görüşler ve tüketici profilini tanımlamaya yönelik bir araştırma. Journal of Business Research Turk, 8(1), 323-341.
Ersöz, T. (2012). Bitkisel ilaçlar ve gıda takviyeleri ile ilgili genel yaklaşım ve sorunlar. Meslek İçi Sürekli Eğitim Dergisi Türk Eczacıları Birliği Yayını, 27-28, 11-21.
Kılınç, N. (2008). İlaç Dışı ürünler. http://www.e-kutuphane.teb.org.tr/pdf/tebhaberler/ mart_nisan08/4.pdf, Erişim Tarihi: 10.07.2019.
Lange, D. (1998). European medicinal and aromatic plants: Their use, trade and conservation. Traffic International, Cambridge, United Kingdom: s.119.
McWhorter, L.S. (2009). Dietary supplements for diabetes: an evaluation of commonly used products. Diabetes Spectrum, 22(4), 206- 213.
Petroczi, A., Taylor, G., Naughton, D.P. (2011). Mission Impossible? Regulatory and enforcement issues to en-sure safety of dietray supplements. Food and Chemical Toxicology, 49, 393-402.
Rautiainen, S., Manson, J.E., Lichtenstein, A.H., Sesso, H.D. (2016). Dietary supplements and disease prevention-a global overview. Nature Reviewes, 12, 407-420.
Soare, A., Weiss, E.P., Holloszy, J.O., Fontana, L. (2014). Multiple dietary supplements do not affect metabolic and cardiovascular health. Aging, 6(2), 149-157.
Tek, N.A., Pekcan, G. (2008). Besin destekleri kullanılmalı mı? Klasmat Matbaacılık, 32s, ISBN: 978-975-590-243-2.
Ünsal, G. N., Özdemir, G., Ersoy, G. (2010). The Assessment of the Consumer Awareness in Nutritional Support Products Usage. Sağlık Bilimleri Tip Dergisi, Fırat Üniversitesi, 24(2), 81-88.
WHO (World Health Organization) (2000). Obesity: preventing and managing the global epidemic. Geneva:
https://www.who.int/nutrition/publications/obesity/WHO_TRS_894/en/. Erişim Tarihi: 1.08.2019.
181
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN HIZLI HAZIR YİYECEK TÜKETİM