ÜNİVERSİTELERİN REKREASYON ETKİNLİKLERİNİN KARİYER UYUM YETENEKLERİ ÜZERİNE ETKİSİ

Berna Turak KAPLAN¹ Öz

Kariyer uyum yeteneği, insan kaynaklarının mücadele zorunluluğunda olduğu profesyonel görevler, travmalar, vakalar, durumlar ve geçişler ile baş etmek için gerekli olan psiko-sosyal durumlarla yakından ilgili bir kavramdır. Değişen kariyer dünyasına adapte olma, yeni ya da karmaşık bir kariyer yolunun stresini yapıcı biçimde değerlendirebilme yeteneğini göstermektir. Bu araştırma üniversite öğrencilerinin üniversite hayatı boyunca katıldıkları çeşitli rekreasyon etkinliklerinin kariyer uyum yetenekleri üzerine etkisini ölçmeyi amaçlamıştır. Bu bağlamda öğrencilerin birinci ve dördüncü sınıfta eğitime devam ediyor olmaları onların kariyer uyum yeteneğinde farklılık oluşturup oluşturmadığını tespit etmek amaçlanmıştır.

Araştırmayı oluşturan kariyer uyum yeteneği bölümünün henüz gelişmekte olan yeni bir konu olması nedeniyle yazın dünyasına hem teorik hem de ampirik bulgularla önemli bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Üniversite, Rekreasyon Etkinlikleri, Kariyer Uyum Yetenekleri.

The Effect of Recreation Activities of Universities On Career Adaptation Skills Abstract

Career adaptability is a concept closely related to the psychosocial situations necessary to deal with professional tasks, traumas, cases, situations and transitions where human resources are obliged to fight.

Adapting to the changing career world is the ability to constructively assess the stress of a new or complex career path. This research aimed to measure the effect of various recreation activities on career adaptation abilities of university students during university life. In this context, it is aimed to determine whether the students are continuing their education in the first and fourth grade and whether they make a difference in their career adaptation ability. It is thought that the career adaptability part of the research will make a significant contribution to the world of literature with both theoretical and empirical findings as it is a newly developing subject.

Keywords: University, Recreation Activities, Career Adaptation Capabilities.

1 Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Şarkikaraağaç MYO, BH ve Sekreterlik Bölümü, bernaturak@sdu.edu.tr

134

Araştırmanın merkezinde Y jenerasyonuna mensup üniversite öğrencileri olması nedeniyle öncelikle Y jenerasyonunun genel özellikleri hakkında bilgi sunmak faydalı olacaktır. Buna göre Y jenerasyonu; ebeveynlerince rekreasyon etkinliklerine yönlendirilmiş, eleştirel bakışa sahip, ağ bağımlı, eğlenmeyi seven, çoklu göreve adapte olabilen, hızlı düşünen, takım çalışmasına yatkın, yönetici olma hırsları yüksek, yetenekli, sadakatsiz, narsist, risk alabilen, girişimci, otorite sevmeyen, özgün, internette mahrem algısı düşük, deneyimsel öğrenmeyi seven bireyler şeklinde tanımlanabilmektedir (Yüksekbilgili, 2013: 342-347).

Kariyer uyumu, kişilerin kendilerine uygun işte çalışmak için uyması gereken tutum, yetkinlik ve davranışların tümü olarak tanımlanmaktadır (Savickas, 2005: 45). Kariyer uyum yeteneği ise, bireylerin kariyer gelişimi sürecinde, işlerine ve değişen iş yaşamlarına adapte olabilmeleri için gerekli olan tutumları, yetkinlikleri ve davranışları içeren temel bir yapıdır.

Savickas, kariyer uyum yeteneklerinin kaynaklarını; kaygı, kontrol, merak ve güven olmak üzere dört boyutta ele almıştır (Özler vd, 2016: 152-153). Bunlar; kaygı, merak, güven ve kontroldür. Kaygı;

Bireyin mesleki geleceği hakkında farkındalığının olması, bunu fokus olarak görmesi ve geleceğe yönelik planlama yapması anlamını taşımaktadır. Kaygı, bireylerin daha ziyade gelecekte neler olabileceği ile ilgilenmesine ve geleceğe odaklanmasını sağlamaktadır. Bireylerin kariyerleri ile ilgili kaygıları gelecekte bu işi yapıp yapmamaları kararlarında etkili olmaktadır. Kontrol; Kariyer uyum yeteneği olarak kontrol, bireylerin mesleki gelecekleri üzerinde kontrollerinin kendilerinde olduğunu algılamaları/hissetmeleri ve kendi kariyerlerini inşa ederken sorumlulukları hakkında bilinçli olmaları şeklinde ifade edilebilir. Merak; Bireylerin çevrelerinde neler olduğunu keşfetme istekleri onların merak düzeylerini göstermektedir. Bireylerin seçimlerini yapmadan önce birtakım seçenekleri belirlemek ve alternatif seçenekler arasından en uygun seçimi yapmaları gerekmektedir. Bireylerin yapmış oldukları araştırmalar sonucunda elde ettikleri bilgiler ve muhtemel riskler doğrultusunda yeni bilgiler ve yetenekler elde etmeleri onların merak düzeyini yansıtmaktadır. Güven; Değişen durumlar ve olaylar karşısında bireylerin sorun çözebilme becerilerine güvenmesi kariyer uyum yeteneklerinden güveni yansıtmaktadır (Yeşiltaş vd, 2014:

1289-1292).

Araştırma Yöntemi ve Bulguları

Bu araştırma Y jenerasyonunun üniversite hayatı boyunca katıldıkları çeşitli rekreasyon etkinliklerin kariyer uyum yetenekleriyle olan ilişkisini incelemek amacıyla yapılmıştır.

Araştırmayı oluşturan kariyer uyum yeteneği bölümünün henüz gelişmekte olan yeni bir konu olması nedeniyle yazın dünyasına hem teorik hem de ampirik bulgularla önemli bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Araştırmanın evrenini Selçuk Üniversitesi Lisans Öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise, Edebiyat, İktisadi ve İdari Bilimler, Mühendislik ve Sağlık Bilimleri fakültelerinde öğrenim gören 1. ve 4. Sınıf öğrencileridir. Öğrencilerin kariyer uyum yeteneklerini ortaya koymak maksadıyla; Savickas ve Profeli’nin ölçeği Mehmet Akif Ersoy Üniversitesinde okuyan 545 öğrenci üzerinde uygulanarak dil eşdeğerliliği, güvenirliliği ve geçerliliği sınanmıştır (Kanten, 2012: 191-205). Araştırmada yer alan kariyer uyum yeteneği ölçeği 24 maddeden oluşmaktadır. Bu maddeler de kaygı (6 soru), kontrol (6 soru), merak (6 soru) ve

135

güven (6 soru), olmak üzere 4 boyut altında toplanmaktadır. Bu araştırma çerçevesinde “Kariyer Uyum Yeteneği” ölçeğinin boyutsal şemasını ortaya koymak amacıyla SPSS 22.0 Paket Programı kullanılarak Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) uygulanmıştır. Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) test sonucu 0,835 olduğu görülmektedir. Bu değer 0,80 ile 0,90 arasında yer almakta olup örneklem büyüklüğünün analiz yapmaya uygun düzeyde olduğunu ortaya koymaktadır. Bunun yanında yapılan Açımlayıcı Faktör Analizi sonucunda Barlett’s istatistik test sonucu 7183,252 (serbestlik derecesi=231; p = 0.00) çıkmıştır. Anlamlılık değeri olan p<,05 olduğu görülmektedir. Bu değerlere bakarak örneklemin faktör analizi yapmaya ve sonuçların yorumlanmaya uygun olduğunu kanıtlamaktadır. AFA sonucunda faktörlerin toplam varyansın %49,205’ini açıkladığı ve maddelerin faktör yüklerinin 0.60’ın üzerinde olduğu saptanmıştır. Ayrıca Faktör yükü 0,40’ın altında kalan maddelerin elimine edilmesi için gerekli işlem uygulanmıştır. Bu araştırmada ise tüm maddelerin faktör yüklerinin 0,40’dan fazla olduğu gözlemlenmiş ve hiçbir maddenin elenmemesine karar verilmiştir. Araştırmada sınanan hipotezler şu şekildedir;

H1: 1. Sınıflar ile 4. Sınıflar arasında fakülteler bağlamında kariyer uyum yetenekleri açısından anlamlı farklılıklar vardır.

H2: Üniversitede ilgili etkinliklere katılan ve hiç katılmayanlar arasında farklı fakülteler bağlamında kariyer uyum yetenekleri açısından anlamlı farklılıklar vardır.

H3: Farklı fakülteler bağlamında, üniversitede ilgili etkinliklere katılma sayısı ile kariyer uyum yetenekleri arasında anlamlı ilişki vardır.

Araştırmanın 24 maddelik Kariyer Uyum Yeteneği Ölçeğinin iç tutarlılığı incelendikten sonra a = 0,861 güvenilirlik değeri elde edilmiştir. Buna göre kullanılan ölçeğin yüksek derecede güvenilir olduğu gözlenmektedir (0,80<a<1.00 ise yüksek derecede güvenilir). Kaygı 0.701, Kontrol 0.734, merak 0.733 ve güven 0.834 şeklinde ortaya çıkmaktadır. İlk üç boyut oldukça güvenilir ve son boyut ise yüksek derecede güvenilirdir.

Hipotez 1 ve Hipotez 2’yi sınamak amacıyla Bağımsız Örneklem T testi yapılarak çeşitli değişkenler bağlamında ortalamalar karşılaştırılmış olup, anlamlı ve önemli farklılıklar araştırılmıştır. Hipotez 3’ü sınamak amacıyla da Korelasyon İlişki Testi uygulanmıştır.

Tablo 1: 1. Sınıflar ile 4. Sınıflar Arasında Fakülteler Kariyer Uyum Yetenekleri Farklılıkları

Edebiyat ve İ.İ.B.F 1. sınıf

öğrencilerinin kontrol boyutunun yüksek olması Y jenerasyonunun kariyer ve özel hayat kararlarında özerk olmak istemesiyle örtüşmektedir. Bu durum mesleğe ilişkin bilgileri yeni ediniyor olmalarından kaynaklanabilir. Mühendislik fakültesi 4. sınıf öğrencilerinin merak boyutunun yüksek olması, Y jenerasyonunun meraklı ve yeni yaklaşımları seven bireyler olması ile örtüşmektedir (Ekşili ve Antalyalı, 2016:118). Bu durum mühendisliğin analitik düşünmeyi

136

gerektirmesinden kaynaklanabilir. Sağlık Bilimleri 4. sınıf öğrencilerinin güven boyutunun yüksek olması, Y jenerasyonunun kompleks durumlarla baş edebilecek yüksek adaptasyona sahip olması ile örtüşmektedir. Bu durum ise sağlık sektöründeki istihdam olanaklarının fazlalığından kaynaklanabilir.

Tablo 2: Üniversitede İlgili Etkinliklere Katılan ve Hiç Katılmayanlar Arasında Farklı Fakülteler Bağlamında Kariyer Uyum Yetenekleri Açısından Farklılıklar

Sertifikalı eğitimlerin İİBF öğrencilerinin kontrol boyutunu düşürmesi çok yönlü eğitimlerden kaynaklanabilir. Teknik gezilerin sağlık bilimleri fakültesi öğrencilerinin kontrol boyutunu düşürmesi, çalışma koşullarının beklenti ve gerçekleşen farkı gerçeğinin Y jenerasyonunun özgür ve ilişki odaklı çalışma arzusu ile ters düşebilmesinden kaynaklanabilir. Başarılı iş adamı ve girişimci konuşmacıların Mühendislik Fakültesi öğrencilerinin kontrol boyutunu yükseltmesi Y jenerasyonunun girişimci, inovatif, yaratıcı olma özelliği ile örtüşmektedir. Başarılı iş adam/girişimci konuşmacıların etkisinin Mühendislik Fakültesi öğrencilerinde kontrol boyutunu düşürücü etki yaratması Y jenerasyonunun narsist olması, diğer insanların başarılarından etkilenmemesi ile örtüşmektedir (Atan vd., 2012: 613-617). Sportif etkinliklerin Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin merak ve kontrol boyutunu düşürdüğü görülmektedir. Negatif tesirin nedeni Gratton’ın rekreasyon etkinliklerinin en önemli aracının «para» olması görüşüyle örtüşebilir (Demirel ve Harmandar, 2009: 845). Sanatsal etkinliklerin Mühendislik Fakültesi öğrencilerinin merak boyutunda artış sağladığı görülmektedir. Sanatsal etkinlikle keşif duyguları gelişen Y jenerasyonunun özgünlük düşkünü olması ve ebeveynlerince sanata yönlendirilmeleriyle örtüşmektedir (Lower, 2008 :81). Öğrenci topluluklarına üyelik Mühendislik Fakültesi öğrencilerinde kaygı boyutunu düşürmektedir. Y jenerasyonunun takım çalışmasını sevmesi, bireysellikten uzak kolektif etkinliklerde mutlu olması ile ilişkilendirilebilir. Staj uygulaması Mühendislik ve Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin merak ve güven boyutunu arttırmaktadır.

Bu sonuç da Y jenerasyonunun yaşayarak, yaparak, deneyimsel, duyusal ve uygulamayla öğrenmeyi sevmesiyle örtüşmektedir (Berk, 2009: 12).

H3: Farklı fakülteler bağlamında, üniversitede ilgili etkinliklere katılma sayısı ile kariyer uyum yetenekleri arasında anlamlı ilişki vardır.

137

Öğrencilerin etkinliklere katılma durumunu gösteren maddeler ve kariyer uyum yeteneği ölçeğinin maddeleri normal dağılım göstermemeleri nedeniyle aralarındaki ilişkiyi ortaya koymak için Spearman Korelasyon Analizi uygulanmıştır. Farklı fakülteler bağlamında etkinliklere katılma sayısı ile kariyer uyum yetenekleri arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı incelenmiştir.

Tablo 3: Farklı Fakülteler Bağlamında Etkinliklere Katılma Sayısı ile Kariyer Uyum Yetenekleri Arasındaki İlişki

Sonuç, Tartışma ve Öneriler

Sertifikalı eğitim programlarına, öğrencilerin ilgi, yetenek, beceri ve gelecek beklentilerine ilişkin gereksinimleri doğrultusunda uygulanacak anketlerle tespit edilerek yön verilmesi, teknik gezi düzenlenecek işletmelerin kurumsallıktan uzak ve tekdüze olmaması, öğrencilerin kendi portfölyelerine benzer personelin bulunduğu yerler olmasına özen gösterilmesi, merak kariyer boyutunu yükselten sanatsal etkinliklerin nitelik ve nicelik yönünden arttırılması ve ücretsiz olması, özellikle İ.İ.B.F. öğrencilerinin üyesi oldukları topluluklarının mesleki odağı kaydırıcı olmaması, topluluğa atanan bir koç yardımıyla öğrencilerin topluluğa haddinden fazla zaman ayırmasının engellenmesi, üniversite yönetimlerinin öğrenci topluluklarını başarı getiren birimler yerine hobi birimleri şeklinde görmelerinin sağlanması, özellikle Edebiyat ve Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencileri adına konferans ve seminer konularının tekrar gözden geçirilmesi, teknolojiyi seven bu jenerasyon için öğrenci bilgi sisteminden bu tip etkinliklerin upload edilerek, öğretim elemanlarınca etkinliğe özendirilmesi ve hatta konferans/seminer dersi eklenerek tıpkı zorunlu staj uygulamaları gibi geçti/kaldı sisteminin uygulanması, Başarılı iş adamları ve girişimci konuşmacıların öğrencileri cesaretlendirmesi, ancak iş piyasası gerçeklerinden de uzaklaştırmaması, başarılı iş adamları ve girişimci konuşmacıların öğrenciler üzerindeki etkisini arttırabilme adına, teknolojiyle birlikte güncel bilgiye sahip olan Y jenerasyonunun medyadan tanıdığı, saygı duyduğu, rol model alabilecekleri kişilerin tercih edilmesi, Y jenerasyonunun otoriteye saygı duymaması, geribildirim ve kararlarda söz sahibi olmayı istemesi, zorlu işlerden haz etmesi staj uygulamalarının işleyişiyle ters düşmektedir. Bu nedenle üniversitelerin kurumlarla staj anlaşması yapması, kurumlara stajyerlerin görev tanımlarını bildirmesi ve görev tanımlarına

138

uyumu denetlemesi ve ayrıca staj sürelerinin öğrencilerle fikir birliği sağlanarak belirlenmesi, üniversitelerin kariyer geliştirme/planlama merkezleri kurması, bu merkezlerce etkinliklerin duyurulmasının yanı sıra, sağlayacağı faydalar, fırsatlar, getiriler ve fark yaratma faktörlerini belirtmesi, etkinlik maliyetlerinin üniversite-sanayi işbirliği ile paylara bölünmesi ve böylece etkinliklere öğrencilerin ücretsiz bütüncül katılımlarının sağlanması, Mühendislik fakültesi öğrencilerinin etkinliğe katılma ve/veya katılma sayısı ile kariyer uyum yeteneklerini arttıran konferans seminer, başarılı iş adamı/girişimcilerin konuşmaları, staj uygulaması, sanatsal ve teknik gezi etkinliklerin devamlılığının sağlanması, Edebiyat fakültesi öğrencilerinin etkinliğe katılma ve/veya katılma sayısı ile kariyer uyum yeteneklerini arttıran sanatsal etkinliklerin devamlılığının sağlanması, İ.İ.B.F. öğrencilerinin etkinliğe katılma ve/veya katılma sayısı ile kariyer uyum yeteneklerini arttıran sportif etkinliklerin devamlılığının sağlanması, Sağlık bilimleri fakültesi öğrencilerinin etkinliğe katılma ve/veya katılma sayısı ile kariyer uyum yeteneklerini arttıran staj uygulamaları, sanatsal etkinlikler, öğrenci toplulukları, Erasmus/Work&Travel etkinliklerin devamlılığının sağlanması önerilebilmektedir.

Bu araştırma yalnızca Selçuk Üniversitesi’nin 4 yıllık fakültelerini baz almıştır. Diğer üniversitelerde ve özellikle ara eleman yetiştiren meslek yüksek okullarında da uygulanması, üniversite hayatına atılmak üzere olan Z jenerasyonu için de benzer çalışmaların yapılması önerilmektedir.

139

Atan, Ö., Çalışkan, C. S. ve Ürü, O. (2012). Y Kuşağının (Yeni Jenerasyon) Kariyer Eğilimlerini Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Araştırma, 20. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı.

Berk, R. A. (2009). Teaching Strategies for the Net Generation, Transformative Dialogues. Teaching &

Learning Journal, (3), 8-13.

Demirel, M. ve Harmandar, D. (2009). Üniversite Öğrencilerinin Rekreasyonel Etkinliklere Katılımlarında Engel Oluşturabilecek Faktörlerin Belirlenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1(6), 845.

Ekşili, N. ve Antalyalı, Ö. L. (2016). Türkiye’de Y Kuşağının Yabancı Akranlarından Farklarının Okul Yöneticileri Perspektifinden İncelenmesi, 15. Ulusal İşletmecilik Kongresi Bildiri Kitabı.

Kanten, S. (2012). Kariyer Uyum Yetenekleri Ölçeği: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 191-205.

Lower, J. (2008). Brace Yourself Here Comes Generation Y. Critical Care Nurse, 28(5), 80-81.

Özler, D., E. Mercan, N. ve Yeni, Z. (2016). Y Kuşağının Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Kariyer Uyum Yetenekleri Üzerindeki Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. İş Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 18(4), 152-153.

Savickas, L.M. (2005). Career Development and Counselling: Putting Theory and Research to Work. The Theory and Practice of Career Construction In S. D. Brown & R. W. Lent (Eds.), 45.

Yeşiltaş, M., (2014). Kariyer Uyum Yetenekleri Turizm Sektörüne Bağlılığı Etkiler mi? Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilere Yönelik Bir Uygulama. 15. Ulusal Turizm Kongresi Bildiri Kitabı, 1289-1292.

Yüksekbilgili, Z. (2013). Türk Tipi Y Kuşağı. Sosyal Bilimler Dergisi, 45(12), 342-353.

140

KALKINMA DÜŞÜNCESİNİN EVRİMİNDE BEŞERİ SERMAYENİN YERİ