Günümüzde sahip olduğumuz kültürel miras, Orta Asya’dan atalarımızın binlerce yıllık yaşam hayatının, aklının ve yaratıcılığının bugüne kadar gelişerek ve değişerek ulaşmayı başarmış kalıntıları olarak kabul edilebilir. Bu durumda geçmişten izler taşıyan kültürel mirasımız, kimliğimizle, geleneğimizle, kültürümüzle, tarihimizle ilgili somut ve somut olmayan varlıkların ve değerlerin bütünüdür. Bu mirasın korunması, yaşatılması ve değerlendirilmesi gerekmektedir.
Dünya genelinde, Geleneksel Türk El Sanatları ürünlerinin yaşatılması ve korunması için son zamanlarda çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda, çıkarılan yasalar ve buna yönelik yapılan faaliyetlerle birlikte Türkiye’de çok sayıda kültürel değer kayıt ve koruma altına alınmıştır.
Geçmişte yöresel dokumalar sadece yerde yaygı ve koruma amaçlı ihtiyaç unsuru olarak kullanılmakta iken günümüzde artık lüks tasarım elemanları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Modern dokuma ve tasarım örnekleri;
159
Modern Tasarımlar
Modern Tasarımlar
Türk geleneksel el sanatlarından olan dokumalar vatanımız için önemli maddi kültür varlıklarıdır. Bu şaheser sanat eserleri yeni tarz modacılar ve tasarımcılar için tarif edilemez bir ürün zenginliğidir. Bu zengin sanat eserlerinden yararlanılarak yeni ürün tasarımları ortaya çıkmaktadır.
160
Modern Tasarımlar
Modern Tasarımlar
Yöresel Motifler ile Takılar
161
Yöresel Motifler ile Takılar
Modern Dokumalar
Sonuç ve Öneriler
Türk tasarımcılar ve desinatörler İslâmiyet’in kabulünden sonra yeni yaşam dinlerinin ön görüsü “canlı gibi“ yani üç boyutlu çizmemek adına formlarını değiştirerek stilizasyona başvurmuşlardır. Figürlü üretimler yapmayı yasak bilen dokumacılar, hayal ederek hayal gücünü, biçim ve motiflerin sanki onlarla, oynarcasına kullanarak arabesk de denilen karmaşık kompozisyon bezemeleri oluşturmuştur.
162
Anadolu-Türk geleneksel kadın dokuyucusu, zekâsını, hayal gücünü ve üretme yeteneğini, bir motif çıkışından en verimli ve güzel sonucu alabilmek adına kullanmış, yasak bildiği kuralların önüne koyduğunu sanılan engelleri böylelikle aşmıştır.
Türk dokuma sanatı sağlam bir geçmişe sahip, desen ve motif karakteri ile bu gelişmesini 19. yüzyıla kadar gelişerek sürdürmüştür. Tüm halı grupları kendi içlerinde kapalı üretim sistemi ile ancak kendisinden bir önceki yaşanmış dönemin modellerinden beslenip, zenginleşerek gelişimini günümüze kadar sürdürmüştür.
Anadolu geleneksel Türk kadın dokuyucusunun bu özelliğini gören 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupalı, ise hem yaşadığı dönemde bu ürünlere sahip çıkma çabasına girmiş, hem de kendisinin üretemediği bu derin anlamlı, ve çok zengin dokuma sanatı sevgiyi, yaşadığı olayları, inançları yanışlarında bünyesinde taşıyan şaheserleri kendi çalışmaları olarak taşımışlardır.
O dönemde yaşayan Avrupalı ressamları, tarafından bilinçli bir şekilde dokumalar tablolara taşınarak tasviri yapılan halılar günümüzde ve gelecek zamanlarda üreticilerine de yeni ufuklar açma özelliği taşımaktadır. Bu tarihi süreçte Türk’ün gelenekli zengin sanatını her alanda olduğu gibi dokuma sanatında da görmek mümkündür.
Her biri ayrı bir değer taşıyan maddi kültür varlıklarının yaşatılması ve gelecek nesillere aktarılması oldukça önemlidir. Dokuma tasarımları her yönüyle günümüzün ve geleceğin temel rekabet alanlarından biri haline gelmiştir. Kültürel etkileşim, sosyal paylaşım, estetik ve sanatsal bakış açısı, eğitimle birleşerek geleneksel sanat beğenisine dayalı yeni ürünler yaratmada temel oluşturmaktadır.
Küresel dünya ticaretin gelişmesiyle, tasarım alanında yapılan projelerin bir çoğu artık kültür farklılığına dayanmak zorundadır. Tasarıma verilen önemin artması; yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan geleneksel el sanatlarına daha çok sahip çıkılmasına katkı sağlayacaktır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken, geleneksele çağdaş yorumlar katarken özgün değerlerini korumak ve motiflerin içerdiği anlamları düşünerek kullanmanın gerekliliğidir.
Geleneksel kültürümüzün her yönünü yansıtan bu maddi ve manevi değerlerin korunması ve yaşatılması adına değerini kaybetmeden gelecek nesiller aktarılması için modern dünya yaşamı içinde kullanılabilir olması özelliği kazandırılması önem arz etmektedir.
163
Kaynakça Acar, B. B. (1975). Kilim Ve Düz Dokuma Yaygılar. Akbank, İstanbul.Cootner, C. M. (1990). Anatolian kilims: The Caroline & H. McCoy Jones collection Hali Publications, London Erbek, G. (1995). Anatolıan Kılıms 2. Head Quarters Office Of The Revolding Capital Administration. Dösim,
Ankara.
Soysaldı, A. (2009). Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri. Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
Öz, Y. (2019). Kültür Turizmi Bağlamında Geleneksel Türk El Sanatları Ürünlerinin Coğrafi İşaretlerle Korunmas.
Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 12, Sayı: 62.
164
KİRKİTLİ HAVLI DOKUMADA DESEN ÇİZİMİ VE UYGULAMALI ÖRNEKLERİN DOKUMA SANAYİSİNE ETKİSİ
Derya KONUK1, Mustafa KONUK 2
Öz
Dokuma Türk toplumunun kültür değerlerinden birisidir. Orta Asya’dan günümüze kadar gelen ata sanatımız olan dokuma, gerek kullanılan malzeme gerek ise desen olarak günümüze kadar gelişerek gelmiştir. İlk çağlarda insanların genel ihtiyaçlarını karşılamak için bitki sap ve lifleri kullanılarak ortaya çıkan bu sanat, günümüzde yün, pamuk, ipek ve sim malzemeler kullanılarak yaşam alanlarını süslemek ve ısı yalıtımı yapmak amacıyla kullanılmaktadır. Türklerin Orta Asya’dan göç etmesiyle dünyaya yayılan dokuma sanatımız için motifler ve desen kompozisyonu büyük önem taşımaktadır. Anadolu kadınları karşı tarafa motif dili ile mesaj vermeyi bile öğrenmişlerdir. Dokuma, yaşantımızda sosyal, ekonomik ve kültürel olarak önemli bir yere sahiptir. Bir toplumun sosyal ve kültürel yapısını en iyi el sanatları ürünleri yansıtmaktadır. Her yöre, kendi kültürüne ait renk, motif ve malzeme kullanarak dokuma üretmektedir.
Üretilen bu ürünler incelendiği zaman o toplumun sosyal ve ekonomik yapısı, gelenek ve görenekleri, nasıl bir coğrafyada yaşadıkları ortaya çıkmaktadır. Yöreselliğe, gelenekselliğe ve yeniliklere uygun desen çizimi yapmak için öncelikle desen çiziminin nasıl yapılacağını öğrenmek gerekmektedir. Desen el ile kâğıda çizilebileceği gibi bilgisayarda da çizim programları kullanılarak çizilebilmektedir. Bunun için kalite, ebat ve kompozisyon kuralları bilinmelidir.
Anahtar Kelimeler: Kültür, Dokuma, Desen, Motif.
Pattern Drawing İn Kirkitli Towel Weaving And The Effect Of Applied Samples On The Weaving Industry
Abstract
Weaving is one of the cultural values of Turkish society. Weaving, which is our ancestral art from Central Asia to the present, has evolved to the present day both as a material and as a pattern. This art, which emerged in early ages by using plant stems and fibers to meet the general needs of people, is used today to decorate living spaces and to make thermal insulation by using wool, cotton, silk and glitter materials. Motifs and pattern composition are of great importance for our weaving art that spread to the world with the migration of Turks from Central Asia. Anatolian women have even learned to give messages to the other side in motif language. Weaving has an important place in our lives socially, economically and culturally. The best craft products reflect the social and cultural structure of a society. Each region produces weaving using colors, motifs and materials of its own culture. When these products are examined, the social and economic structure, customs and traditions of that society and how they live in a geography emerge. It is necessary to learn how to make pattern drawing in order to make pattern drawing in accordance with regional, traditional and innovations. The pattern can be drawn by hand or on the computer using drawing programs. For this, quality, size and composition rules must be known.
Keywords: Culture, Weaving, Pattern, Motif
1 Dr. Öğrencisi, Selçuk Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, derya_atsatan@hotmail.com
2 Öğr.Gör., Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, El Sanatları Bölümü, mustafa-konukk@hotmail.com
165
GirişDokuma, çok eski el sanatlarımızdan biridir. Geçmişte ilk insanların vücutlarını dış etkenlerden ve soğuktan korumak amacıyla kullandıkları hayvan derileri, zamanla hayvan postlarını taklit ederek bitki sap ve liflerinin birleştirilmesi ile yerini dokumaya bırakmıştır. Bitki sap ve liflerinin de yerini de yün, pamuk, ipek ve simli iplikler almıştır. Bilinen en eski halı, M.Ö. 3 ve 5. yy arasında Rudenko’nun yaptığı kazı sırasında kurganda bulunan Pazırık halısıdır.
Türklerde başlayan ve gelişen dokuma sanatı Türklerin Orta Asya’dan göç etmesiyle dünyaya yayılmıştır. Kirkitli dokumacılık, Anadolu'da geçmişten beri yapıla gelen, bir çok yörede geçim kaynağı olmuş ve olmaya devam eden bir el sanatıdır.
Dokuma sanatı, binlerce yıllık Anadolu'nun tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların öz değerlerini ve kültür mirasını birleştirerek zengin ve farklı bir mozaik oluşturmaktadır.
Anadolu’nun hemen hemen her yerinde kirkitli dokumalar yapılmıştır. Her yörenin çeşitli kültürlere sahip olmasından dolayı dokumalarda desen ve teknik bakımından farklılıklar göstermektedir. Özellikle kadınların geçim kaynağı haline gelen dokuma sanatı, kadınlar arasında duygu ve düşüncelerini ifade etmek amacıyla da kullanılmaya başlanmıştır. İnsanlar motiflere yükledikleri anlamları, evlilik isteklerini, düşmanlarına karşı mesajlarını, çocuk özlemlerini ve isteklerini dokuma ile karşı taraftaki insanlara aktarabilmişlerdir.
İlk dokuma örneklerinde desenler akıldan veya önceden dokunmuş örnek halılara bakılarak dokunmaktadır. Anadolu’nun bazı yörelerinde ise desenlere model adı verilmektedir. Bu modeller kişiler arasında değiş tokuş edilerek kullanılmaktadır. 18. ve 19.yy namazlıkta ise ayna adı verilen, milimetrik kâğıtlara çizilmiş motifler ortaya çıkmıştır.
Anadolu’da ilk bilinen halı tipi namazlık, yastık, sedir, heybe, eğer örtüsü, at çulu ve torbadır. 19. yy.dan itibaren ise karyola, taban, kelle, yolluk, somya, çeyrek halıları ortaya çıkmasının nedeni Batılı şirketlerin Anadolu’da halı dokutturmaya başlamasıyla ortaya çıkmıştır.
(Deniz.2000:74).
Geçmişte doğal boya ile renklendirilen dokuma, günümüzde ise özellikle 1880 ve 1890 tarihleri sonrası ülkemize giriş yapan sentetik boyalarla renklendirilmektedir.
Geçmişten günümüze kadar gelişerek gelen halı, yaşantımızda sosyal, kültürel ve ekonomik olarak büyük ve önemli bir yer tutmaktadır. Türklerdeki ve Doğu ülkelerindeki kilim ve halı ev dekorasyonlarında başlıca unsurdur (Yetkin, 1991:5).
Halı Dokumacılığı
Dekoratif eşya, örtü ve yaygı olarak kullanılan kirkitli havlı dokuma sanatı Türkler tarafından uygulanan ve geliştirilen önemli bir sanattır.
Halı; birden fazla ipliğin bükülmüş ve katlanmış ipliklerin yan yana sıralanması ile oluşturulan çözgünün her çift teline renkli yün, ipek, pamuk ve simli ipliklerden ilme(düğüm) atılarak bir sıranın doldurulmasından sonra üzerine iki sıra enine doğru atkı atıp kirkit ile sıkıştırılarak belirli hav yüksekliğinde kesilen havlı yüzeyli dokumalara denilmektedir. Modele göre kabartma vermek istenilen halılarda hav boyları farklı uzunlukta kesilmektedir.