BÖLÜM 2: AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE TÜRKİYE’DE YÜKSEK EĞİTİMLİ
2.2. Türkiye’de Eğitimli Gençlerin İşsizlik Sorunu ve Çözüm Stratejileri
2.2.4. Yüksek Eğitimli Genç İşsizliğiyle Mücadelede Aktif İstihdam Politikaları.135
Türkiye’de İŞKUR, yüksek eğitimli genç işgücünün istihdamının artırılmasına, bu grupta yer alan gençlerin meslekî niteliklerinin geliştirilmesine ve böylece yüksek genç işsizliği oranının azaltılmasına yardımcı olmak maksadıyla 2009’dan beri meslekî eğitim kursları ve İşbaşı Eğitim Programları tertiplemektedir. Bununla ilgili olarak Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği (Yönetmelik, 2013), meslekî eğitim kursları ve İşbaşı Eğitim Programlarına dair usul ve esasları ortaya koymuştur.
Cumhurbaşkanlığı 100 Günlük İcraat Programı kapsamında yer alan “İşe İlk Adım Projesi” sayesinde, yüksekokul veya fakültelerden mezun olan 18-29 yaş aralığındaki eğitimli (fakülte veya yüksekokullardan mezun) gençlerin, İşbaşı Eğitim Programlarına dâhil edilerek, meslekî deneyim ve tecrübe kazanmaları hedeflenmektedir (Yıldızalp, 2019).
Projeye göre işverenler, mevcut İşbaşı Eğitim Programlarındaki gibi yüksek eğitimli gençleri program süresi kadar zorunlu olarak istihdam etmenin ötesinde ayrıca 12 ay boyunca çalıştırmakla yükümlüdür. Buna karşılık olarak zorunlu istihdam sürecinde işverene ödenecek ücretin net asgari ücretin %50’sine karşılık gelen tutar, İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmaktadır. “İşe İlk Adım Projesi” sayesinde ise genç işgücü istihdamına yönelik olarak sağlanan sübvansiyonlar aktif istihdam politikaları çerçevesinde ek olarak 12 ay devam etmektedir. Zorunlu istihdam süreci sonrasında malî destekten yararlanmak isteyen işverenlerin, İŞKUR İl Müdürlükleri ile “İsteğe Bağlı İstihdam Sözleşmesi” yapmaları gerekmektedir. Ancak istihdam etmeye devam edeceğine dair yazılı taahhütte bulunan işverenlere çalıştırdıkları her bir yüksek eğitimli genç için bu sefer on iki ay süresince net asgari ücretin %25’i ancak İşsizlik Sigortası Fonundan ödenmektedir (İşe İlk Adım Projesi, 2018).
İşe İlk Adım Projesi, İş Başı Eğitim Programından sonra da devam etmesi, sadece yüksek eğitimli genç işgücü için geçerlidir. Ancak ikinci etap istihdam sürecinde işverenlere azalan oranda İşsizlik Sigortası Fonundan bir ücret desteği sağlanmaktadır. Görüldüğü üzere İşsizlik Sigortası Kanunu’nda (1999, md. 53) görevleri somut olarak belirlenen İşsizlik Sigortası Fonunun kaynakları, kamusal aktif işgücü hizmetleri
kapsamında İŞKUR’a kayıtlı (eğitimli genç) işsizlere yönelik kullanılmaktadır. Bu kapsamda düzenlenen İşbaşı Eğitim Programı giderlerinin yanında özellikle yüksek eğitimli gençler için programlanan “İşe İlk Adım Projesi” giderleri de bu fondan karşılanmaktadır (İşe İlk Adım Projesi, 2018).
İşbaşı Eğitim Programı ve bunun yüksek eğitimli genç işgücüne yönelik bir devamı niteliğinde olan “İşe İlk Adım Projesi” sayesinde, iş arayan ancak iş tecrübesi olmadığı için iş bulamayan yüksek eğitimli gençler, işgücü piyasasında iş tecrübesi kazanabilmektedir. İşbaşı Eğitim Programı, 2013 yıldan beri devam etmekte ve buna ilaveten “İşe İlk Adım Projesi” ise 2018’de uygulanmaya konuldu. Süreç içinde her iki uygulamadan ne kadar yüksek eğitimli genç işgücünün yararlandığına dair henüz elimizde kesin resmi veriler olmadığı için, genç işgücünün emek piyasasında kalıcı istihdamına katkısı üzerinde bir değerlendirme yapmak haliyle zor olmaktadır. Ancak son yıllarda yüksek eğitimli genç işsizliği oranındaki artış her iki uygulamanın da henüz arzu edilen etkiyi yapmadığını göstermektedir. Bununla birlikte her iki uygulama da her halükârda nitelikli genç işgücü talebinde bulunan işverenlerin aradığı özelliklere sahip elemanların sayısını artırmaktadır (İşe İlk Adım Projesi, 2018).
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk’un ifadesine göre son dört yılda (2014-2018) sadece bilişim sektöründe düzenlenmiş olan meslekî eğitim kursları ve iş başı eğitim programlarına 60 bine yakın kişi katılmıştır. Bu eğitimleri tamamlayan kişilerin %60'ından fazlasının kalıcı olarak istihdamı sağlanmaktadır (Yıldızalp, 2019).
Bazı sektörlerde stratejik ehemmiyet arz edeceği düşünülen iş ve mesleklere yönelik özel İşbaşı Eğitim Programlarına da yer verilmektedir. Diğer İşbaşı Eğitim Programlarına üç aya kadar malî destek sunulurken, 18-29 yaş arası gençler için geleceğin mesleklerine yönelik iş alanlarında öngörülen süre dokuz aya kadar sürebilmektedir. Stratejik İşbaşı Eğitim Programlarına katılımın daha cazip hale getirilmesi için, 2019’dan itibaren diğer programlarda günlük 61 TL olan pay, 77 TL’ye çıkarılmıştır. Bilişim sektöründeki mesleklerde İŞKUR tarafından düzenlenen İşbaşı Eğitim Programlarında günlük ödeme miktarı ise (2018) 2019 için (75 TL) 85 TL’dir (Yıldızalp, 2019).
2.2.4.2. YÖK Destekli Sanayi Doktora Programı
Sanayinin ihtiyaç duyduğu niteliklere sahip, uygulama ve beceri yetkinliği bulunan yüksek eğitimli gençlerin yetiştirilmesi ve yüksek eğitimli genç işgücüne dönük aktif istihdam politikalarının oluşturulması ve geliştirilmesi maksadıyla 2015’de Yükseköğretim Kurulu (YÖK) bünyesinde “Daimî Üniversite - Sanayi İşbirliği Komisyonu” kurulmuştur. Komisyon, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Türk Patent Enstitüsü (TPE), Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), üniversiteler ve YÖK üst düzey temsilcilerinden oluşmaktadır. (Milliyet Gazetesi, 2015).
Aslında bu Komisyon kurulmadan önce de üniversite sanayi işbirliği ile ilgili çalışmalar yapılmaktaydı. Ancak bu çalışmalar sistemli, plânlı, sürekli ve koordineli bir şekilde sürdürülmemekteydi. Komisyonun kurulması ile üniversite sanayi işbirliği süreçleri çerçevesinde, bilgi üretimi ve yüksek eğitimli gençlerin mezuniyet yeterliliklerine yönelik üniversitelerdeki lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyindeki program ve derecelerin değerlendirilmesi ve buna yönelik önerilerin geliştirilmesinin zemini de oluşturulmuştur (Milliyet Gazetesi, 2015).
2019 yılının başında yapılan Komisyon toplantısında üniversite sanayi işbirliği çerçevesinde geçmişe dönük olarak yapılan çalışmalar şu şekilde belirlenmiştir (Anadolu Ajansı, 24.01.2019):
o Üniversitelerin sanayi ile işbirliğini doğrudan etkileyen araştırma kapasitelerini geliştirebilmeleri için yapılan çalışmalar. Örneğin üniversitelerin sermaye şirketi statüsünde teknoloji transfer ofisi kurabilmesinin, bilimsel araştırma projelerinde bursiyer ve doktora sonrası araştırmacı çalıştırabilmesinin sağlanmasına yönelik araştırmalar.
o Yükseköğretimde planlama sürecine paydaşların etkin katılımını sağlayabilmek gayesiyle Meslek Yüksekokulları (MYO) Koordinasyon Kurulu ve Yükseköğretim Eğitim Programları Danışma Kurulu oluşturulmuştur. Bu doğrultuda Organize Sanayi Bölgelerinde (OSB) kurulacak MYO'lara YÖK bütçesinden eğitim desteği sağlanmıştır.
o Üniversite-Sanayi İşbirliğinin hukukî çerçevesi oluşturulmuş ve bu bağlamda 5 yönetmelik, 3 usul ve esas ile 2 genelge yayımlanmıştır.
o YÖK, gelecek yıllar için, Türkiye için öncelikli 100 tematik alanda 2 bin kişi için sağlanan “100/2000 YÖK Doktora Bursu” programının sanayi için bir benzeri olan 'Sanayi Doktora Programı'nı hayata geçirmenin plânlarını yapmaktadır.
Bütün bu çalışmalar, nitelikli genç işgücünün özellikle sanayi sektöründe istihdamını hem kolaylaştıracak, hem de artıracaktır.