Gençliğe Yönelik Psiko-Sosyal Kavramlar

Gençlik döneminin içsel bir kriz veya riskli bir dönüşüm dönemi olarak ele alınması gerektiğini savunan psikolojik gençlik tanımına göre, genç bir birey, iç dünyasındaki duygu ve düşüncelerinde karmaşık değişmeler yaşamaktadır (Burcu, 1998:113).

Gençlik, karmaşık bir dönem de olsa aslında süreç içinde bireyi duygusal ve sosyal olgunluğa hazırlayan bir geçiş dönemidir. Geçiş dönemindeki gençler, bir taraftan kendilerini yetişkin olarak görerek, tutum ve davranışlarıyla yetişkinlere benzemekte, diğer taraftan da çocuk ve(ya) gençlere mahsus tipik tutum ve davranışlarına devam etmektedir. Bu geçici ve değişken bazen de sosyal çevre tarafından anlaşılması zor olan karakteristik yapı sebebiyle gençler, başta anne babaları olmak üzere etrafındaki yetişkinler tarafından genelde müdahale ve(ya) baskıya uğramaktadır. Bunun neticesinde ise gençlerde, çoğu zaman isyan kültürünü andıran başkaldırmalar ve bağımsızlığını kazanma düşüncesi ortaya çıkmaktadır. Fizyolojik/biyolojik gelişme ve değişikliklerin bünyede oluşturduğu yorgunluk ve psikolojik yönden yerini bulamamanın verdiği ruhî gerginlikler ve bunalımlar, genci huzursuzluk dönemine itmektedir. Çoğu zaman sosyal çevrenin anlayış ve hoşgörüden uzak tutumu da bu dönemi daha da zorlaştırmaktadır. Çünkü gencin çevre ile kurduğu sosyal ilişkilerde genelde duygular ön plana çıkmakta, hayallerinin yarattığı beklentiler gerçeklerle pek uyuşmamakta, bu uyuşmazlık neticesinde de iç ve dış dünyada uyumsuzluk

sorunlarına ve sosyal çevreye karşı iletişim ve ilginin azalmasına ve hatta sosyal çevreyi/yapıyı reddetmesine sebebiyet vermektedir (Gökçe, 1982:33-34).

Gençlik döneminin başlangıcında hızla oluşan bedensel değişme ve gelişme, zamanla yavaşlayarak, yerini ruhsal değişmelere bırakmaktadır. Çocukluk dönemindeki mutlu, uysal, dengeli özellikler, gençlik dönemindeki süreç ile birlikte çoğu zaman kaygı, tedirgin ve uyumsuzluğa dönüşebilmektedir. Bu süreçte duygular, çok sık ve aşırı yoğunlukta değişkenlik göstermektedir. Gençlik döneminde birey, gerçeklerle yüzleşmek mecburiyetinde kalarak, zamanla toplumsallaşma, özdeşleşme, kimlik oluşumu, şahsiyet kazanma, özerklik ve sorumluluk duygusu gibi evrelerden geçmekte ve nihayetinde yetişkinliğe doğru evrilmektedir (Aktuna, 1986:27-29).

Köknel’e (1982:26) göre 12-25 yaş dilimleri arasında seyreden gençlik çağı, kişiliğin toplumsal nitelik kazandığı bir arayış dönemidir. Bu geniş yaş diliminde arayış içinde olan çocuk/genç, kim olduğunu, neye değer vermesi gerektiğini, kimlere/neye bağlanıp inanacağını ve hayatın gayesini arayıp bulmaya çalışmaktadır. Bu yaklaşımla aslında Köknel, gençliği aynı anda hem biyolojik, hem sosyo-ekonomik, hem de psikolojik bir çerçevede ele alarak, gençlik dönemine bir bütüncül boyut kazandırmaktadır.

Köknel (1928:27), gençlerin aynı zamanda çevresine benzemeye çalıştıkları, rol model arayışı içerisinde olduğunu ve yetiştikleri toplumun ekonomik ve sosyo-kültürel koşullarının da etkisi altında sorumluluk ve özerklik arasında denge kurmaya çalıştıklarını savunmaktadır. Gençler, bu arayış döneminde sapma ya da önceki kuşaklarla çatışma şeklinde tepkiler sergileyerek, sahip oldukları değer yargılarını yavaş yavaş yitirmeye başlamaktadır. Ayrıca Köknel, gençlerin kaybettikleri değer yargılarının yerine yenilerini koymaması halinde ise hemen doyum getiren hazlara yöneleceklerini ve bunun neticesinde ise geleneksel inançları yıkılmış, toplumsal ve kültürel amaçları yitirmiş gençlerin, derin bir bunalım, tedirginlik ve güvensizlik içine düşeceklerini belirtmiştir.

Gençlerin psiko-sosyal gelişim süreci bireyden bireye değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin aynı yaştaki genç grubundaki bireyler arasında gelişim basamakları ve süreleri farklı olabilmektedir. Psikolojik gençlik döneminde kimlik oluşum süreciyle birlikte bilişsel gelişimin hızlanması, dürtüsel ihtiyaçlarda ve duygu yoğunluğunda artma, çatışmalarda artış, meslek seçimi, karşı cinsle münasebet, anne babadan uzaklaşma ve

bunun neticesinde bireyselleşmenin deneyimlenmesi gibi sebeplerle gençler, bu dönemde kendine mahsus zorluklar yaşamaktadır (Derman, 2008:19).

Tablo 3:

Çocuk/Gençlerin Geçirdiği Psiko-Sosyal Gelişim Merhaleleri Gelişimsel Süreçte Kişinin Tanımı Merhalelerin Özellikleri 1. Bebek (Infant) Güven karşıtı Güvensizlik

2. Emekleyen Bebek (Toddler) Özerklik karşıtı Utanma ve Şüphe

3. Okul Öncesi Çocuk (Pre-schooler) Girişimcilik karşıtı Suçluluk Duygusu

4. İlk-Orta Okul Öğrencisi (Grade-schooler) Sanayi karşıtı Aşağılık Duygusu

5. Genç (Teenager) Benlik karşıtı Rol Karmaşıklığı

6. Genç Yetişken (Young Adult) ^{Samimiyet karşıtı Yalnızlaşma} Duygusu

7. Orta Yaş Yetişkin (Middle-age Adult) Üretkenlik karşıtı Duraksama

8. Yaşlı Yetişkin (Older Adult) Bütünlük karşıtı Çaresizlik Duygusu

Kaynak: Erikson, 1968:94’den derlenmiştir.

Dünyaya gelen bir bireyin psiko-sosyal gelişim merhaleleri, belirli süreçler dâhilinde oluşmaktadır. Yukarıdaki Tablo 3’de bu süreçler, aşamalı olarak 8 merhalede verilmektedir. Buna göre gelişim sürecinin birinci merhalesinde bulunan kişi (bebek), güven ve güvensizlik arasında tecrübe edinerek, hayatını sürdürmektedir. İkinci merhalede emeklemeye ve yürümeye başlayan bebek, özerklik ile utanma ve şüphe duygularını geliştirmektedir. Okul öncesi dönemine giren bir çocuk, üçüncü merhalede girişimcilik ile suçluluk arasında çatışmalar yaşamaktadır.

Dördüncü evrede çocuk/genç, okul/staj döneminde çalışma hayatı ile tanışmakta ve emek piyasasında iş bulabilmektedir. Bu merhalede çocuk/genç, buluğ çağına mahsus aşağılık duyguları da yaşamaktadır. Beşinci merhalede genç, artık kimlik/benlik

şuuruna sahip olmakla beraber dönem dönem rol çatışması da yaşayabilmektedir. Altıncı merhalede genç yetişkin, samimiyet üzerine kurulu psikolojik evreyi geçirmekle birlikte bazen de yalnızlık duygularına kapılabilmektedir.

Yedinci gelişim evresinde ise orta yaş yetişkinin üretkenlik performansı en üst düzeye ulaşmakta ama süreç ilerledikçe yaşlanmaya bağlı olarak tedricî de olsa performansta bir duraksama ve gerileme başlamaktadır. Sekizinci ve son merhalede ise yaşlı yetişkin, psiko-sosyal yönden kemâle ermekle birlikte umutsuzluk/çaresizlik duygularını da zaman zaman yaşayabilmektedir. Şunu da en nihayetinde belirtmek gerekir, bireyin çocukluk-gençlik dönemi dâhil içine girdiği her yeni merhale, psiko-sosyal boyutuyla karmaşık bir şekilde gelişmektedir.