YÖNTEM VE VERİ ANALİZİ

Araştırma nitel araştırma yöntemleri kapsamında amaçlı belgesel tarama (doküman incelemesi) yoluyla yürütülmüştür. Bu yöntemle 1963 yılından itibaren başlayan

181

planlı kalkınma çalışmalarında bilim ve teknolojideki2000’li yıllarla meydana gelen dönüşümün etkisi ve buna yönelik stratejileri tanımlayabilmek üzere Beş Yıllık Kalkınma Planları taranmıştır.

BULGULAR VE TARTIŞMA

İlk plan (1963-1967) bilim ve teknoloji alanında yapısal temellere odaklanmıştır. Sanayi devrimi literatürü olarak bilim ve bilimsel kavramları 19 kez geçmekte, ancak teknoloji, teknolojik, bilimsel araştırma gibi sözcüklerin hiç geçmediği görülmektedir. Doğa bilimlerinde temel ve uygulamalı araştırmalara odaklanmış, TÜBİTAK’ın kurulması kararlaştırılmıştır.

İkinci planda (1968-1972) bilim ve teknoloji alanında yapısal temellere odaklanmıştır. Bilim ve bilimsel kavramları planda 107 kez geçmektedir. İlk plandan farklı olarak teknoloji 138, teknolojik 66, bilim ve araştırma 8, bilimsel araştırma 7 kez kullanılmıştır. Yenilik kavramı ise sanayi için gerekli üretim teknolojilerinin yeniliği anlamında daha çok donanımı tanımlamaktadır. Ar-Ge’ye pay ayrılması öngörülmüştür.

Üçüncü plan(1973-1977) döneminde, sanayileşme amacıyla modern teknolojilerin uygulanması üstün nitelikli bilim ve teknik adam yetiştirilmesi, yeni üniversite ve yüksekokulların açılması, Program ve proje hazırlamada TÜBİTAK’ın koordinasyon görevini sağlaması ve Yatırım Bankası imkanlarından yararlanılması hedeflenmiştir. Teknoloji ve türevi kavramlar 515 kez kullanılırken, bilim, bilimsel sözcükleri 11 kez kullanılmıştır. Toplamda 532 ilgili kavramla tüm planlar içinde sekizinci ve onuncu plandan sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Plan bilim ve teknoloji politikasının yetersiz olduğu, ar-ge etkinliklerine ayrılan payın azlığı ve sanayinin ihtiyaçlarını dışa bağımlı olarak karşıladığı gerekçeleriyle eleştirilmiştir.

4.BYKP(1979-1983) Sanayi, istihdam ve yatırım politikalarının bütüncül olarak ele alınması, Kendi teknolojisini üreten ve geliştiren olması,Çağdaş teknolojileri üretme,Gerekli teknoloji transferini sağlama,Bu gelişim için her düzeyde eğitimi destekleme,Fırsat ve imkan eşitliğini sağlama gibi teknoloji merkezli stratejiler öncelenmiştir.Raporda bilim 43, bilimsel 20, bilimsel araştırma 2, teknoloji 333, teknolojik 84 kez kullanılmıştır. Toplamda 486 alana özgü kavram kullanıldığı ancak yine kamu eliyle çözümü hedefleyen sanayi devrimini yakalama çabasında yoğunlaşan bir programla karşılaşılmaktadır.

5.BYKP(1985-1989), liberal ekonomi politikalarının baskın olduğu ilk döneme ait bir plandır. Planda, bilim araştırma teknoloji, başlığıyla yeni bir bölüm oluşturulmuş,Toplumsal ve ekonomik gelişme için araştırma- geliştirme ve teknolojinin gerekliliği vurgulanmış,Yurt dışından ülke ihtiyaçlarına göre teknoloji ve

182

ileri teknoloji transferi ve adaptasyonunun desteklenmesi,Bilim ve teknolojideki gelişmelerin takibi için TÜBİTAK’ın işlevlerinin yeniden düzenlenerek geliştirilmesi, YÖK dokümantasyon ve araştırma çalışmalarının bu politikalar doğrultusunda gelişmesi amaçlanmıştır.Aynı zamanda uzun dönemli bilim ve teknoloji ana planı hazırlanarak «Türk Bilim Politikası 1983-2003» çalışmasına dayandırılması öngörülmüştür.Üniversitelerin tematik uzmanlaşmaları,Üniversite sanayi işbirliğinin desteklenmesi,Türkiye’nin bilim ve teknoloji alt yapısının geliştirilmesi için teknoparkların işlerlik kazanması ve DPT’nin teknolojik yatırım teşvik ve kamu ar-ge çalışmalarını desteklemesi hedeflenmiştir.Plan liberal ekonomi politikalarının etkin olduğu bir döneme aittir.Yurt dışına özel sektör olarak açılımın desteklendiği, iş dünyasına teknoloji transferi için desteğin olduğu bir dönemdir.Plan bilim ve teknolojiye daha fazla önem atfetmekle birlikte, içerisinde bilim 33, bilimsel 5, bilimsel ve teknolojik 1, bilimsel araştırma 3 defa yer almakta, yenilik kavramı ilk kez bilimsel niteleme olarak 2 kez kullanılmaktadır.

6.BYKP(1990-1994) Bilim, araştırma-geliştirme ve teknoloji başlığı altında bilim-teknoloji, bilgi teknolojisi, uluslararası teknik işbirliği alt başlıklarına yer verilmiştir. Üniversitede araştırmacı akademik personel sayısını artırmak, iş dünyası işbirliğini geliştirmek,ileri teknolojilere dayalı araştırma geliştirme faaliyetlerini desteklemek, dünyadaki odak bilim kuruluşlarına bilim adamı yerleştirmek,bilgi ağlarına bağlanmak, yurt dışındaki Türk Bilim Adamlarından yararlanabilecek bir sistem kurmak bu planla amaçlanan politikalardır. Bilgi teknolojisi başlığı ve bilgisayar okuryazarlığı 1, bilgi toplumu 3, bilgi ağları 1 kavramlarına yer verilmiş, donanım ve yazılım üretimi, kullanımı ve tüm hizmetlerinin yaygınlaştırılması hedeflenmiştir. Yazılım konusunda idari ve hukuki düzenlemeler ve Avrupa Topluluğu standartları hedeflenmiştir.

7.BYKP 1996-2000, 21.yüzyılın ihtiyaçlarına dönük bilim ve teknoloji yol haritası belirleme noktasında hazırlıkların yapıldığı stratejik bir plandır. Bilgi toplumu olma yolunda bilimsel ve teknolojik çalışmaların desteklenerek geliştirilmesi, yenilik ve buluşlar yapabilecek kapasiteye ulaşmak planın temel ilkesidir.“Bilim ve teknolojide atılım projesi” başlığında bilim teknoloji sanayi strateji ve politikalarıyla eğitim öğretim, araştırma, geliştirme strateji ve politikaları arasında birliğin sağlanması ve uygulanması hedeflenmiştir. Bilim ve teknoloji yeteneğinin, Türkiye'nin bilimsel araştırma ve bilim üretme kapasitesini geliştirerek yarının jenerik teknolojilerini üretebilmesini sağlayacağı ortamların hazırlanması gerekliliği belirtilmiştir. İnsan gücünün stratejik önemde olduğu gerçeğinden hareketle nitelik ve nicelik olarak artırılması ve eğitim entegre araştırma geliştirme faaliyetlerine gerekli kaynakların sağlanması planlanmıştır. Bu planda, bilgi ağları 11, bilgi toplumu 10, bilim ve teknoloji 22, bilim+bilimsel 75, teknoloji+teknolojik 292 kez kullanılmış,İnternet 1 ve bilişim 6 kavramları kalkınma planlarında ilk defa yer almıştır.

183

8.BYKP 21.yüzyılın ilk planı Uzun Vadeli Gelişme Stratejisini (2001-2023) kapsamaktadır. Strateji “Bilgi toplumuna dönüşümün sağlanarak dünya hasılasından daha yüksek oranda pay alınması, toplumun yaşam kalitesinin yükseltilmesi, bilim ve uygarlığa katkıyla bölgesel ve küresel düzeylerdeki kararlarda etkin söz sahipliği uzun dönemli gelişme stratejimizin nesnel amaçlarını oluşturmaktadır.” İfadesi ile alana yönelik uzun vadeli hedefi ortaya koymaktadır(DPT,2000). Eğitimde yeni teknolojilerden yararlanılması, Uzaktan eğitim ve ileri teknoloji kullanan yeni öğretim yöntemleri işe koşularak teknolojinin nitelikli insangücüne yansıması, Yerel bilgi ağlarının geliştirilerek uluslararası ağlarla entegrasyonunu sağlama, Teknolojik gelişmelerle toplumun rekabet gücünü artırma, Bu plan ile bilim ve teknoloji politikalarıyla eğitim politikalarının giderek daha fazla iç içe geçtiği görülmektedir.Bilim ve türevleri 93, teknoloji ve türevleri 299, Yeni teknoloji kavramları olarak bilişim 2, bilgi teknolojisi 15, bilim ve teknoloji 27, bilgi toplumu 18, bilgi ağları 12, yenilik/yenilikçilik 14 kez kullanılmıştır.

9.BYKP (2007-2013) bilim ve teknoloji politikalarıyla eğitim politikalarının giderek daha fazla iç içe geçtiği görülmektedir. Bilim ve türevleri 93, teknoloji ve türevleri 299, Yeni teknoloji kavramları olarak bilişim 2, bilgi teknolojisi 15, bilim ve teknoloji 27, bilgi toplumu 18, bilgi ağları 12, yenilik/yenilikçilik 14 kez kullanılmıştır. Bu çerçevede rekabet gücünün artırılması için bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygınlaştırılması, Ar-Ge ve yenilikçiliğin geliştirilmesi stratejileri teşvik edilmiştir. Bu planla e-devlet ve e-dönüşüm Türkiye projeleri başlatılmıştır. Daha önce ifade edilen bilim ve türevleri 18, teknoloji/türevleri 137 ve yeni teknoloji 58 kavramlarına 21.yüzyıl planları içerisinde en az yer veren dokümandır.

10.BYKP (2014-2018)Plan, hukukun üstünlüğü, bilgi toplumu, uluslararası rekabet gücü, insani gelişmişlik, çevrenin korunması ve kaynakların sürdürülebilir kullanımına odaklanmıştır. Nitelikli insan gücünün gelişimi için;“düşünme, algılama ve problem çözme yeteneği gelişmiş”, “demokratik değerleri ve milli kültürü özümsemiş”, “paylaşıma ve iletişime açık”,“sanat ve estetik duyguları güçlü”, “özgüven ve sorumluluk duygusuyla girişimcilik ve yenilikçilik özelliklerine sahip”, “bilim ve teknoloji kullanımına ve üretimine yatkın”, “bilgi toplumunun gerektirdiği temel bilgi ve becerilerle donanmış”, “üretken ve mutlu bireylerin yetişmesi” eğitim sisteminin temel amacıdır. Bilgi toplumunun gerektirdiği beceriler, bilgi ve teknoloji kullanımı ve üretimine yatkınlık, girişimci ve yenilikçi olma bireye dönük hedef iken, Ürettiği bilgiyi ürüne, teknolojiye ve hizmete dönüştüren her açıdan özerk bir üniversite için rekabetçi bir yükseköğretim sistemi eğitim kurumuna dönük bir hedef olarak yer almaktadır (Çağlar ve Acar, 2013). Bilgi ve teknolojilere entegre olmuş bir eğitim sistemi öngörülmekteFATİH Projesi’nin tamamlanması konusunda nitel, nicel göstergeler belirlenerek etki değerlendirmesinin yapılması hedeflenmektedir. Bireylerin yeni bilgi ve teknolojilerin sadece kullanıcısı değil aynı

184

zamanda araştırıcı ve üreticisi olması da hedefler arasında yer almaktadır (DPT,2000).

Yine planın özelliklerinden biri yenilik/yenilikçilik kavramına 96 kez değinmesidir. Bilim ve türevleri 62, teknoloji ve türevleri 301 ve yeni teknolojik kavramlar bilişim 13, internet 28, bilgi toplumu 12, bilgi ağları 1, bilgi teknolojileri 16 kez planda yer almış bunlara yenilik kavramın da eklendiğinde 150 olmaktadır.

Diğer bir boyut bilim ve teknoloji alanında kullanılan terimlerin anlamları ve geçerliliklerinin zaman içerisinde değişime uğradığıdır. İlk iki planda yenilik ifadesi imalat, sanayi sektörünü ifade ederken, son planlarda inovasyon olarak tanımlanan araştırma geliştirme faaliyetlerine dayalı buluş yapma anlamında kullanılmaktadır. İlk kalkınma planında bu alanda belirlenen kodların ancak 23 defa kullanıldığı, son planda bu sayının 567’ye ulaştığı görülmektedir. Bilimsel araştırma veya bilim ve araştırma sözcüklerine çok az rastlanmıştır. Bilim, bilimsel kelimeleri teknoloji/teknolojik kelimeleri zaman içerisinde değişik kavramlarla artan bir ivme göstermektedir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

• Bilim ve teknoloji alanında nicelik ve nitelik olarak insan gücü yetersizliği, yeterli öğretmen veya öğretim elemanının olmaması, araştırma geliştirme faaliyetlerinin her dönem desteklenmesi ve yaygınlaştırılması gereği, planların ortak özellikleridir.

• Bilim ve teknoloji alanındaki hedeflerin eğitim hedefleriyle örtüştüğü görülmektedir.

• İlk dört plan döneminde sanayi için bilim ve araştırma çalışmalarını yerleştirmek ve yaygınlaştırmak amaçlanırken, 5, 6, 7. plan dönemlerinde teknolojik gelişmelerin izlenmesi ve ülkeye taşınması diğer hedeflerin yanında dikkat çekmektedir. 7.plan dönemi kısmen de olsa bilişim çağına doğru yönelimleri dikkate alan politikaları kapsamaktadır.

• 8.planın yeni teknolojiler ve yenilik çabaları için uzun vadeli gelişme stratejisini oluşturması en önemli adımlardan biridir.

• 9. plan döneminde en önemli eylemlerden biri e-dönüşüm ve e-devlet uygulamalarıyla yeniliklerin yayılımının sağlanmasıdır. Bu sayede teknolojiden yararlanabilen bilinçli tüketiciler olarak vatandaşlar gelişime ortak olabilmişler ve bu durum maliyetlerin azalması ve hizmetin yaygınlaşmasını beraberinde getirmiştir.

185

• 10.plan eğitim, bilim ve yeni teknolojilerin artık ayrı ayrı değerlendirilemeyeceği entegre yapılara dönüştüğünün göstergesidir. Hem teknolojiyi üreten, geliştiren, etkin kullanan olmak, aynı zamanda bunun yayılımı için sadece gençlerin değil, herkesin dijital çağın değerli, etkin bir parçası olmasına katkı sağlamak üzere eğitim süreçlerini planlamak önemlidir.

• Yeni teknolojiler, dijital dünya uygulamaları, nesnelerin interneti gibi gelişmelerin etkilerinin bugünkü ekonomik ve siyasal bakış açılarıyla değerlendirilemeyeceği, bilim dünyasının yeni ekonomik ve politik düzenlemeler konusunda gerçekçi ve ayrıntılı çalışmalar yapmasına ihtiyaç görülmektedir.

• Yeni dönem kalkınma planı çalışmalarında eğiti, bilim ve teknoloji ortak başlığında ayrıntılı çalışmalara ve sürdürülebilir sistem yaklaşımına ihtiyaç bulunmaktadır. KAYNAKÇA

Beydemir, C. (2006).”1960-1980 Yılları Arası Beş Yıllık Kalkınma Planlarının İrdelenmesi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul

Çağlar, E. ve Acar, O. (2013). “Onuncu Kalkınma Planı Hakkında Bir Değerlendirme:” Plan, 2023 Hedeflerinin yol Haritası Olabilir Ancak Sahiplenilmesi Şart”, Tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı

DPT (2000). Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Kalkınma Planı 2001-2005, http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13743/plan8.pdf

Gönülaçar, Ş. (2014). Kalkınma Planları ve Eğitim,

https://www.academia.edu/8310870/Kalkınma_Planları_ve_Eğitim, Erişim:17.08.2017

T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).”Birinci Kalkınma Planı”,[http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1 .pdf]

Erişim:17.08.2017

T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).”İkinci Kalkınma Planı”,[http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13737/plan2.pdf]Erişim:17.0 8.2017

T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).”Üçüncü Kalkınma Planı”, [http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13738/plan3.pdf]

186

T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).”Dördüncü Kalkınma Planı”, [http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13739/plan4.pdf]

Erişim:17.08.2017

T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).” Beşinci Kalkınma Planı”, [http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13740/plan5.pdf]

Erişim:17.08.2017

T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).”Altıncı Kalkınma Planı”, [http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13741/plan6.pdf]

Erişim:17.08.2017

T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).”Yedinci Kalkınma Planı”, [http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13742/plan7.pdf]

Erişim:17.08.2017

T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).”Sekizinci Kalkınma Planı”, [http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/2/plan8.pdf] T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).”Dokuzuncu Kalkınma Planı”, [http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13744/plan9.pdf

]Erişim:17.08.2017

T.C. Kalkınma Bakanlığı (2017).”Onuncu Kalkınma Planı”,[http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/15090/Onuncu_KalkınmaPla nı.pdf]Erişim:17.08.2017