Empati Eğitimi Programının annelerin empati ve bağışlama düzeylerine etkisinin incelendiği bu araştırmada elde edilen veriler SPSS 21 paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Verilerin analizinde p<.05 anlamlılık seviyesi olarak kullanılmış olup, p<.05 olması durumunda anlamlı farklılığın olduğu, p>.05 olması durumunda ise anlamlı bir farklılığın olmadığı belirtilmiştir. Bu amaçla, desene en uygun olan ANCOVA kullanılmıştır. Büyüköztürk (2002)’e göre, Kovaryans analizi (ANCOVA) farklı işlem gruplarındaki deneklerin bağımlı değişkene ilişkin puanlarının karşılaştırıldığı ve bağımlı değişkenle ilişkisi olan bir ya da daha fazla sürekli değişkenin olduğu deneysel desenlerde sıklıkla kullanılan bir istatistiktir. Ön test- son test kontrol gruplu bir desende deneysel işlemin etkisini belirlemek için en uygun istatiksel işlemdir (Büyüköztürk, 2002, s.76-106). Diğer bir deyişle, Büyüköztürk’e göre ANCOVA deseni faktör ve bağımlı değişkene ek olarak, bağımlı değişken ile ilişkisi olan, onu etkileyen ve hata kontrolü grupların bağımlı değişkendeki ortamlarını ayarlamak için kullanılan başka değişkenlerin varlığını gerektirir. Dolayısı ile söz konusu bu değişkenlere ortak değişkenler adı verilmektedir. Deneysel desen ile kontrol altına alınamayan değişkenler, doğrusal bir regresyon yöntemi ile ortadan kaldırılabilir. ANCOVA, varyans analizi ve regresyon analizini birlikte kullanarak deneydeki işlemin gerçek etkisini belirleyebilmektedir. Böylelikle araştırmacı ANCOVA yardımıyla, bağımlı değişkene ailt ortalamaları ortak değişkende gözlenen farklılığa göre ayarlamayı ve bu farklılık nedeniyle oluşan hata varyansını deneysel hatadan ayırmayı amaçlar. Bu çalışmada kullanılan ANCOVA’da ön testler kontrol değişkeni olarak ele alınarak son testler arasındaki farkın anlamlılığı incelenmiştir (Büyüköztürk, 1998, s.91- 105).
Öncelikle ANCOVA kullanılabilmesi için yapılan normallik testinde deney ve kontrol gruplarının dağılımının normal dağılımdan anlamlı olarak farklılaşmadığı görülmüştür (p>.01).
ANCOVA’nın yapılabilmesi için ön test-son test verilerinin regresyon eğimlerinin eşit olması gerekir. Buna ilişkin olarak regresyon eğimlerinin eşitliği Tablo 6’da test edilmiştir.
Tablo 6. Bilişsel Empati Regresyon Eğimleri
Varyansın Kaynağı Kareler Sd Kareler Ortalaması F P Toplamı Öntest 907,73 1 907,734 569,82 0,000 Grup*Ön test 8,40 1 8,403 5,28 0,026 Hata 78,06 49 1,593 Düzeltilmiş toplam 994,19 51
Tablo 7. Duyuşsal Empati Regresyon Eğimleri
Varyansın Kaynağı Kareler Sd Kareler Ortalaması F p Toplamı Öntest 1184,59 1 1184,593 421,58 0,000 Grup*Ön test 8,34 1 8,342 2,97 0,091 Hata 134,87 48 2,810 Düzeltilmiş toplam 1327,81 50
Tablo 8. Bağışlamanın Pozitif Boyutu Regresyon Eğimleri
Varyansın Kaynağı Kareler Sd Kareler Ortalaması F p Toplamı Öntest 1277,04 1 1277,04 300,10 0,000 Grup*Ön test 0,06 1 0,06 0,01 0,908 Hata 208,51 49 4,26 Düzeltilmiş toplam 1485,61 51
Tablo 9. Bağışlamanın Negatif Boyutu Regresyon Eğiimleri
Varyansın Kaynağı Kareler Sd Kareler
Ortalaması F P Toplamı Öntest 1399,81 1 1399,814 159,78 0,000 Grup*Ön test 9,30 1 9,298 1,06 0,308 Hata 411,76 47 8,761 Düzeltilmiş toplam 1820,87 49
Tablo 10. Bağışlama Olasılığı Regresyon Eğimleri
Varyansın Kaynağı Kareler Sd Kareler Ortalaması F P Toplamı Öntest 1590,33 1 1590,329 329,82 0,000 Grup*Ön test 3,37 1 3,370 0,70 0,407 Hata 236,27 49 4,822 Düzeltilmiş toplam 1829,97 51
Bilişsel empati regresyon eğilimleri, duyuşsal empati regresyon eğimleri, bağışlamanın pozitif boyutu regresyon eğimleri, bağışlamanın negatif boyutu regresyon eğimleri, bağışlama olasılığı regresyon eğilimlerinin incelendiği Tablo 6, 7, 8, 9, 10’da görüldüğü üzere, grup ve ön testin ortak etkisinin anlamlı olmadığı görülmektedir (p>.01). Bu nedenle regresyon eğilimlerinin eşitliği de sağlanmış durumdadır.
Bu bilgiler doğrultusunda ANCOVA’nın yapılabileceği görülmüş ve analiz sonuçları aşağıdaki gibi elde edilmiştir.
BÖLÜM IV
SONUÇ VE TARTIŞMA
Bu bölümde araştırmanın alt problemleri için toplanan verilerden elde edilen bulgular, Tablo ve açıklamalarıyla birlikte verilerek bunlara dayalı yorumlar yapılarak tartışılmıştır. Annelere uygulanan empati eğitimi programının empati ve bağışlama düzeylerine etkisini incelemek amacıyla yapılan çalışmada elde edilen bulgular aşağıda sunulmuştur. Araştırmada öncelikli olarak deney grubunun demografik özelliklerine yer verilmiştir. Daha sonra bilişsel empati ölçeği ANCOVA sonuçları değerlendirilmiştir. Burada yer alan Tablo 6’da bilişsel empati regresyon eğilimlerinin eşitliği test edilmiştir. Tablo 11’de ise bilişsel empati deney-kontrol gruplarının ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test ortalamaları verilmiştir. Tablo 12’de bilişsel empati ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test puanlarının deney-kontrol gruplarına göre ANCOVA sonuçları gösterilmiştir. Bundan sonraki aşamada ise duyuşsal empati ANCOVA sonuçları değerlendirilmiştir. Bu aşamada yer alan Tablo 7’de duyuşsal empati regresyon eğilimleri, Tablo 13’de duyuşsal empati deney-kontrol gruplarının ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test ortalamaları, Tablo 14’de ise duyuşsal empati ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test puanlarının deney- kontrol gruplarına göre ANCOVA sonuçları gösterilmiştir. Daha sonraki aşamada ise bağışlama ölçeği pozitif ANCOVA sonuçları kapsamında Tablo 8’de bağışlamanın pozitif boyutu regresyon eğilimleri, Tablo 15’de bağışlamanın pozitif boyutu deney-kontrol gruplarının ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test ortalamaları, Tablo 16’da ise bağışlamanın pozitif boyutu ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test puanlarının deney- kontrol gruplarına göre ANCOVA sonuçları değerlendirilmiştir. Bir sonraki aşamada ise bağışlama ölçeğinin negatif ANCOVA sonuçları dâhilinde Tablo 9’da bağışlamanın negatif boyutu regresyon eğilimleri, Tablo 17’de bağışlamanın negatif boyutu deney-kontrol gruplarının ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test ortalamaları, Tablo 18’de de bağışlamanın negatif boyutu ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test puanlarının deney- kontrol gruplarına göre ANCOVA sonuçları değerlendirilmiştir. Bağışlama olasılığı ölçeği
ANCOVA sonuçlarının yer aldığı son aşamada yer alan Tablo 10’da bağışlama olasılığı regresyon eğilimleri, Tablo 19’da bağışlama olasılığı deney-kontrol gruplarının ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test ortalamaları, Tablo 20’de ise bağışlama olasılığı ön test puanlarına göre düzeltilmiş son test puanlarının deney-kontrol gruplarına göre ANCOVA sonuçları değerlendirilmiştir. Son kısımda ise deney grubuna son testleri ile izleme testleri arasındaki farklar için t testi uygulanmış sonuçlar Tablo 22’de verilmiştir.