Veri setinde yer alan transferler

Türkiye’deki sosyal transferler üçüncü bölümde ayr nt l olarak verilecektir. Ancak, sosyal transferlere ili kin analizlerde veri setinde yer alan transfer türleri kullan lacakt r. Veri setinde yer alan ve çal mada kullan lacak olan transferler ise,

7_{2006 y l yoksulluk sonuçlar aç klanmakla birlikte, 2006 y l HBA mikro verileri TÜ4K taraf ndan henüz}

kullan ma sunulmam t r.

8_{Kentsel yerler, nüfusu 20.001 ve daha fazla olan yerle im yerlerini; k rsal yerler ise, nüfusu 20.000 ve daha az}

a a da yer almaktad r. Bu transfer türlerine ili kin ayr nt l bilgi, üçüncü bölümde verilecektir.

1. Devlet transferleri

a. Emekli ayl : Hanehalk ferdinin son 12 ay içinde devletten ald emekli

ayl kapsanm t r.

b. Ö renci burslar : Ö rencilere kar l ks z olarak verilen burslar kapsanm t r.

Yüksek Ö renim Kredi ve Yurtlar Kurumunun yüksekö renim ö rencilerine verdi i kredi, gelir niteli i ta mad ndan kapsanmam t r.

c. Ya l l k maa : 65 ya ndan yukar ihtiyaç sahiplerine T.C. Emekli Sand

taraf ndan ödenen ya l l k maa 9 ve Sosyal Yard mla ma ve Dayan may Te vik Fonu (SYDTF) taraf ndan ödenen sosyal yard mlar kapsanm t r. 2002 ve 2003 y llar nda bu transfer kaleminin içinde devletten al nan di er sosyal yard mlar ile çiftçilere ödenen do rudan gelir deste i ve akaryak t deste i de kapsanm t r. 2004 y l nda, SYDTF taraf ndan yap lan sosyal yard mlar d ndaki sosyal yard mlar ayr bir transfer kalemi olarak verilirken, çiftçilere ödenen do rudan gelir deste i ve akaryak t deste i yine ya l l k maa içinde yer almaktad r. Dolay s yla, isim olarak ya l l k maa ad verilse de, bu bile en kapsam olarak daha geni tir.

d. Dul, yetim maa : Sosyal sigorta kurulu lar taraf ndan ödenen dul-yetim

ayl klar kapsanm t r.

e. Gazilik ve malüllük maa : Sosyal sigorta kurulu lar taraf ndan ödenen

malüllük maa ile primsiz sistem kapsam ndaki harp malüllü ü ayl kapsanm t r.

f. 4 sizlik ödene i: 4447 say l Kanun gere ince sosyal sigorta kapsam nda iken,

i siz kalanlara yap lan ödemeler kapsanm t r.

g. Y ll k do rudan destek ve akaryak t ödemesi: Çiftçilere ödenen do rudan

gelir deste i ve akaryak t deste i bu de i kende kaydedilmi tir. Bu bile en yaln zca 2005 y l HBA’da ayr bir bile en olarak kaydedilmi tir.

9_{T.C. Emekli Sand taraf ndan 2022 say l Kanun gere ince yap lan söz konusu yard m, 65 ya ve}

h. Y ll k sosyal yard m fonu ve aile yard m : Bu bile en yaln zca 2004 ve 2005

HBA verilerinde mevcuttur. Di er y llar için bu bile en kapsam ndaki sosyal yard mlar, ya l l k maa ad alt ndaki bile en içinde yer almaktad r. Bu bile ende, hanehalk fertlerinin belediyeler vb. kurum ve kurulu lardan son 12 ay içinde elde etti i nakdi gelirlerin toplam de eri kaydedilmi tir.

i. Ayni gelir: Devlet taraf ndan hanehalk fertlerine verilen battaniye, kömür,

yiyecek, giyecek vb. maddelerin toplam de eridir.

2. Yurt d ' ndan gelen transferler

a. Emekli ayl

b. Döviz geliri: Hanehalk n n yurt d nda bulunan akraba, e , dost, vb.

ki ilerden son 12 ay içinde elde edilen nakdi gelir kaydedilmi tir.

c. Yard m ve burs geliri

d. Ayni gelir: Burada, gelir kapsam na al nacak mal ve hizmetlerin süreklilik

arz etmesi ve hanehalk n n geçimine etki etmesi önemli bir husustur. Hediye niteli indeki maddeler kapsanmam t r.

3. Di*er transferler

a. Nafaka geliri: Bo anm fertlerin e lerinden son 12 ay içinde elde etti i

nafaka gelirleri toplam kaydedilmi tir.

b. Emekli ayl : Bireysel emeklilik gelirleri gibi gelirler bu bile ende

kaydedilmi tir.

c. Yard m ve burs geliri: Hanehalk n n e , dost, akraba ya da akraba olmayan

ki ilerden veya özel kurum ve kurulu lardan (özel irketler, dernekler vb.) son 12 ay içinde elde etti i parasal yard mlar kapsanm t r.

d. Ayni gelir: Hanehalk na e , dost, akraba ya da akraba olmayan ki iler veya

özel kurum ve kurulu lar (özel irketler, dernekler vb.) taraf ndan son 12 ay içinde verilen her türlü mal (yiyecek, giyecek, yakacak, ev e yas vb.) veya hizmetlerin TL cinsinden toplam de eri kaydedilmi tir.

Ülkemizdeki sosyal yard m harcamalar içindeki en önemli tutarlardan birisi ye il kart harcamalar d r. Ye il kart sahipli i ankette yer al rken, ye il kart harcamalar anket verilerinde yer almamaktad r. Ancak, böyle bir bile enin transferler içinde göz ard edilmesi de do ru olmad ndan, ye il kart harcamalar mikro veriye i lenmi tir. Bunun için, ankette ye il kart sahibi olduklar n söyleyen bireylerin gelir bile enlerinin aras na, ortalama ye il kart harcamas eklenmi tir. Ortalama ye il kart harcamas bulunurken ise, öncelikle Sa l k Bakanl ve SYDTF rakamlar ndan toplam sa l k harcamas bulunmu tur. Sa l k Bakanl ’ndan ye il kart tedavi giderleri al nm t r. Bu giderlere ye il kart ilaç giderleri de eklenmi tir. Ye il kart ilaç giderleri, 2005 y l na kadar SYDTF’den kar land için, SYDTF’den ödenen ilaç harcamalar , tedavi giderlerine eklenmi tir. 2005 y l ilaç harcamas tutar ise, bütçeden al nm t r. Tedavi ve ilaç için bulunan toplam ye il kart harcamas , anket sonuçlar na göre ç kan ye il kart sahiplerinin say s na bölünmü tür. Bu ekilde, ortalama ye il kart harcamas na ula lm t r. Anket sonuçlar ndan elde edilen ye il kart sahibi ki i say s , kay tlardaki ye il kartl say s ndan daha azd r. Örne in, 2005 y l nda kay tlardaki ye il kartl say s 10 milyon 811 bin iken, anket sonuçlar na göre ye il kartl say s 8 milyon 322 bindir. Kay tlardaki ye il kart say s nda bir tak m mükerrerlikler oldu u göz önüne al n rsa, anket sonuçlar ndan ç kan sonucun daha sa l kl bir yakla k de er verdi i söylenebilir.

HBA’da yer alan transferlerin yan s ra, mevcut sistemde transfer olarak nitelendirilebilecek ba ka harcamalar da bulunmaktad r. Örne in, üniversite ö rencilerine yönelik ö renim ve katk kredilerine uygulanan faiz sübvansiyonu, aktüeryal hesaplar d ndaki emekli ayl klar na yap lan art lar gibi uygulamalar da transfer olarak kabul edilebilir. Ancak, bu çal madaki transferler, HBA’da yer alan transferler ve ye il kart yard m ile s n rl d r.

Kutu 1.3. Ayni-Nakdi Transferler

Ankette yap lan ayni yard mlar n parasal de eri, gelirin bir parças olarak ele al nmaktad r. Ancak, yap lan ayni yard m n piyasadaki nakdi de eri, bu yard mdan faydalanan aç s ndan da ayn de ere sahip midir? Literatürde ayni ve nakdi yard m aras ndaki seçim konusunda da önemli tart malar söz konusudur. Nakdi yard mlar ki ilere tüketimleri konusunda seçim yaparken daha fazla özgürlük sa larken, ayni yard mlar yap s gere i söz konusu seçime direkt bir k s t getirmektedir. Ayni yard mlardaki bir di er problem de, ayni yard m olarak verilen ürünlerin paketleme, saklama gibi maliyetlerinin yüksek olmas d r (Rosen, 1995:170).

Ayni yard m alan bir ki i, nakdi yard m alan bir ki iye göre daha dü ük bir fayda düzeyinde olabilece i gibi, ayn fayda düzeyinde de olabilir. Bu durum a a da Grafik’teki örnekle aç klanabilir (Rosen, 1995:168-169).

Grafikte (a), 300 YTL gelire sahip A ki isinin, gelirini kömür ve di er tüketim maddeleri aras nda nas l payla t rd görülmektedir. Kömürün piyasadaki fiyat 2 YTL olarak ele al n rken, di er tüketim maddelerinin toplam de erinin geliri ifade etmesi için, birim fiyat 1 YTL olarak ele al nmaktad r. x- ekseninde A’n n kömür tüketimi, y-ekseninde ise di er maddelerden tüketimi yer almaktad r. A’n n bütçe do rusu AB olarak gerçekle mektedir. A’n n faydas n azamile tirdi i noktan n E1 noktas

oldu u varsay l rsa; A, OC1kadar kömür ve OG1kadar di er tüketim maddelerinden tüketmektedir.

Ayl k kömür tüketimi A yl k di er m al la r n tü ke ti m i A yl k di er m al la r n tü ke ti m i Ayl k kömür tüketimi H B A D 150 210 60 C2 C1 O 300 420 G2 G1 E2 E1 F H B A D 210 C3 C4 O 300 420 G4 G3 E4 E3 F (a) (b) Kaynak: Rosen, 1995:168-169.

Kutu 1.3. (devam)

A’n n, devletten ayni olarak 60 birim kömür yard m ald n varsayal m. Bu durumda, di er tüketim malzemelerinden ayn düzeyde tüketimi devam etse de, A, kömürden 60 birim kömür daha tüketebilir. Buna göre, bütçe do rusu d a do ru kayarak, AFD olmaktad r. Ayni yard m paraya çeviremedi i varsay m alt nda, toplam gelir ayni yard m ile birlikte 300 YTL’de kal rken, ayni yard m ile birlikte A’n n tüketebilece i azami kömür miktar 210 birime yükselmektedir. Yeni denge noktas , yani A’n n faydas n azamile tirdi i yeni nokta F noktas d r. Bu noktada, A, 60 birim kömür tüketirken, di er tüketim maddelerinden 300 birim tüketmektedir. E1noktas ile F noktas k yasland nda A, F’de hem

kömürden hem de di er tüketim maddelerinden daha fazla tüketmektedir. Çünkü A, ayni yard m sayesinde, kömüre ay raca pay da, di er tüketim maddelerine ay rarak fayda düzeyini art rm t r. Dolay s yla, asl nda A ki isi e er 120 YTL’si daha olsa, bunun tamam n kömür almak için kullanmayacak, bunun yerine di er tüketim maddelerinden de alacakt r. Bu durumda, 120 YTL’lik ayni yard m ald nda A ki isi, 120 YTL’lik nakdi yard m ald durumdaki kadar iyi olmayacakt r. Çünkü, E2noktas ndaki fayda düzeyi F1’e göre daha yüksektir.

Dolay s yla, buradaki as l problem A ki isinin 60 birimlik kömürü tüketmeye yönlendirilmesidir. Ancak, ayni yard mlar her zaman nakdi yard mlardan daha kötü de ildir. Grafikte (b) panelinde, ayni yard m alan B ki isinin, gelirini kömür ve di er tüketim maddeleri aras nda nas l payla t rd görülmektedir. B’nin geliri, yukar da (a) panelindeki A’n n geliri ile ayn d r. Ayni yard m öncesi bütçe do rusu AB iken, ayni yard m sonras AFD olmu tur. Ayni yard m öncesi B, faydas n E3 noktas nda azamile tirmekte ve OC3 kadar kömür ve OG3 kadar di er tüketim maddelerinden tüketmektedir. Ayni yard m sonras , OC4 kadar kömür ve OG4 kadar di er tüketim maddelerinden tüketerek, faydas n E4 noktas nda azamile tirmektedir. E er, B’ye söz konusu ayni yard m nakdi olarak verilseydi, gelirinde toplam 120 YTL’lik bir art olmakla birlikte, faydas n azamile tirdi i nokta de i meyecekti. Çünkü, B, 60 birim kömürden daha fazla tüketmeye haz r durumdad r. Dolay s yla, ayni yard m ile birlikte, 60 birimlik kömür tüketmek B’yi k s tlamamaktad r.

Sonuç olarak, nakdi yard m daha fazla tercih edilse de, ayni yard m ve nakdi yard m n yard m alan ki iye ayn fayda düzeyini sa lad durumlar da vard r. Bu durumlarda, ki inin yap lan ayni yard m miktar kadar söz konusu ayni yard ma ihtiyac olmas gerekmektedir. Dolay s yla, ayni yard m yap l rken, her ne kadar zor olsa da, en ideal olan , ayni yard m miktar n n yard m alan ki inin gelir ve tüketim kal plar na göre ayarlanmas d r. Ayni yard m n bir di er s k nt s ise, yard m yapanlar n depolama gibi ekstra maliyetlere de katlanmas gere idir. Ancak, ayni yard mlar n daha uygun oldu u durumlar oldu una dair de bir görü birli i vard r. Özellikle, ki iler ald klar nakdi yard m , hane ihtiyaçlar d nda harc yor ve yard m amac na ula m yorsa, ayni yard m yapmak daha do ru olabilir. Örne in, çocuklar n e itimi için yap lan nakdi bir yard m n hane reisi taraf ndan amaç d kullan lmas gibi bir durumda, e itim yard m n ayni olarak yapmak amaca daha uygun olacakt r.