Toplam transferlerin yoksulluk aç üzerindeki etkisinin art r lmas na

2004 ve 2005 y llar nda transferler ile birlikte yoksulluk aç n n yar s ndan fazlas azal rken, yoksulluk aç n azaltmak için toplam transferlerden ayr lan pay yüzde 20 civar ndad r. Di er bir deyi le, yoksulluk aç n azaltmak için toplam transferlerden yüzde 20 civar nda pay ayr ld nda, yoksulluk aç yüzde 50’den fazla azalmaktad r. Transferlerin yoksulluk aç üzerindeki etkisini art rmak için ek transfer gerekir mi? Gerekiyorsa ne kadar transfere ihtiyaç duyulmakta? Gerekmiyorsa, yap lmas gereken yeniden da l m ne ekilde olmal ? Bu bölümde bu sorular yan tlanmaya çal lacakt r.

Tablo 5.8’de 2002 ve 2005 y llar için37, mevcut durum ve iki farkl senaryo yer almaktad r. Her iki senaryo alt nda, yoksulluk aç ndaki azalma, etkinlik oran , transfer sonras yoksulluk aç n n y ll k kullan labilir gelire oran ve yoksulluk oran hesaplanm t r. Bu hesaplamalar yap l rken her iki senaryoda da iki durum için hesaplama yap lm t r: emekli ayl n n transfer türü olarak kabul edildi i durum ve emekli ayl n n transfer türü olarak kabul edilmedi i durum. Emekli ayl n n transfer türü olarak kabul edilmedi i durumda, emekli ayl transfer d gelire eklenmektedir. Senaryolar n varsay mlar ise, a a daki gibidir.

Birinci senaryoda;

• transferlerin ula t kesim ve bu kesimin kompozisyonu (yoksul-yoksul de il) de i tirilmemekte ve

• bu kesimin yoksulluk aç n n tamam transferlerle kapat lmaktad r.

-kinci senaryoda;

• transferler tüm yoksullara ula makta ve

• bu yoksullar n aç (toplam yoksulluk aç ) tamamen kapat lmaktad r.

37 _{2002 ve 2003 y llar sonuçlar ile 2004 ve 2005 y llar sonuçlar ç kar lacak sonuçlar bak m ndan}

Her iki senaryoda da, transferlerin ula t yoksul kesim d sal bir de i ken olarak ele al nmaktad r. Birinci senaryoda, mevcut durumda transfer alan yoksullar n yoksulluktan kurtulduklar durum, ikinci senaryoda ise, mevcut durumda transfer alan veya almayan tüm yoksullar n yoksulluktan kurtulduklar durum ele al nmaktad r. Analizlerde transferlerin miktar da d sald r. Her iki senaryoda da, mevcut transfer miktar üzerinden gidilmi tir.

Emekli ayl n n bir transfer türü olarak kabul edildi i durumda, yoksulluk aç n kapamak için gerekli transfer miktar içinde, emekli ayl da yer almaktad r. Ancak, e er emekli ayl bir transfer türü olarak kabul edilmezse, yoksulluk aç n kapatmak için gerekli transfer miktar içinde, emekli ayl yer almamaktad r. Tablo 5.8’de 2005 y l için yoksulluk aç ndaki azalma birinci senaryoda yüzde 90, ikinci senaryoda yüzde 100’dür. Birinci senaryoda, mevcut durumda transfer alan yoksullar n yoksulluk aç klar kapat ld ndan ve halen transfer almayan yoksullar oldu undan yüzde 100 de ildir. Tablodaki transferlerin etkinlik oran n n oldu u sat r oldukça önemlidir. Çünkü, etkinlik oran bilindi i gibi, toplam transfer miktar ndan yoksulluk aç n kapatmaya ayr lan payd r. E er bu pay yüzde 100’den küçükse, transfer miktar n n yoksulluk aç n kapatmak için yeterli oldu u sonucuna var l r.

Her iki senaryo için de, transferlerden mevcut durumda yoksullara ayr lan pay n (A+B), yoksulluk aç n kapatmak için yeterli olup olmad da tablodan görülmektedir. E er, mevcut durumda yoksullara ayr lan pay (A+B), senaryodan ç kan etkinlik oran ndan büyük veya e it ise, transferlerin yoksul ve yoksul olmayan aras nda yeniden da l m na dahi ihtiyaç duyulmayacakt r. E er, söz konusu pay senaryodan ç kan etkinlik oran ndan küçük ise, yeniden da l m gerekecektir. Ayr ca tabloda, her iki senaryo için de, transfer sonras yoksulluk aç ve yoksulluk oran verilmektedir. A a da, tabloda yer alan her iki senaryonun emekli ayl n n dahil oldu u ve olmad durum için ç kan sonuçlar n n de erlendirilmesi yap lmaktad r.

Tablo 5.8. Yoksulluk Aç $ ndaki Azalman n Art r lmas na Yönelik Senaryo Analizleri

(Yüzde)

2002 2005 Mevcut

Durum Senaryo 1 Senaryo2 Mevcut Durum Senaryo 1 Senaryo2 Emekli ayl $ bir transfer türü olarak al n rsa

Yoksulluk Aç ndaki Azalma 50,5 74,6 100,00 59,9 90,3 100,00 Transferlerin Etkinlik Oran 25,9 38,3 51,4 19,3 29,1 32,3 Ta ma Oran 22,3 9,9 - 24,4 14,6 - Transfer Sonras Yoksulluk Aç (Y ll k kullan labilir gelirin oran olarak) 3,61 1,85 0,00 2,53 0,61 0,00 Yoksulluk Oran 27,6 13,4 0,00 21,1 4,9 0,00

Emekli ayl $ bir transfer türü olarak al nmazsa Yoksulluk Aç ndaki Azalma 30,0 60,7 100,00 42,2 85,1 100,00 Transferlerin Etkinlik Oran 31,2 63,0 103,7 27,0 54,5 64,0 Ta ma oran 16,8 - - 18,8 - - Transfer Sonras Yoksulluk Aç (Y ll k kullan labilir gelirin oran olarak) 3,61 2,02 0,00 2,53 0,65 0,00 Yoksulluk Oran 27,6 15,3 0,00 21,1 5,4 0,00

Kaynak: HBA ham verileri ile yazar n kendi hesaplamalar .

a. Emekli ayl n n transfer türü olarak kabul edildi i ve 1. Senaryo’nun gerçekle ti i durum

Tablo 5.8’de mevcut durum ile 1. senaryo kar la t r ld nda, etkinlik Senaryo 1’de daha fazla olmakla birlikte, halen yüzde 100’den daha azd r. Etkinlik oran n n yoksulluk aç n kapatmak için ayr lan oran oldu u göz önüne al nd nda, bu durum, toplam yoksulluk aç n n, toplam transferlerden daha az oldu unu

göstermektedir. Özellikle 2002 y l ndan 2005 y l na toplam transferlerin art bu oran daha da azaltm t r. Yani, mevcut transfer toplam ile yoksulluk aç kapat lmakla kalmay p, geriye transfer de kalabilirdi. Dolay s yla, 1. Senaryo’nun gerçekle mesi için her iki y lda da ek transfere ihtiyaç yoktur.

Senaryo 1’in gerçekle mesi için, yoksullara mevcut durumda transferlerden ayr lan pay (A+B) yeterli midir? Yoksullara, toplam transferlerden 2002 y l nda yüzde 48,2, 2005 y l nda ise yüzde 43,7 pay ayr lm t r. Bu oranlar n bir k sm ta ma olarak gerçekle mi tir. Senaryo 1’deki yoksulluk aç klar n n kapanmas için gerekli transfer oranlar ise Tablo 5.8’de 2002 ve 2005 y llar için s ras yla, yüzde 38,3 ve yüzde 29,1 olarak verilmektedir. Bu oranlar her iki y l için de, yoksullara ayr lan oranlardan daha dü üktür. Dolay s yla, ta ma oranlar daha dü ük tutuldu unda, yoksullara ayr lan paylar, yoksulluk aç n kapatmak için yeterlidir. Di er bir deyi le, yoksul ve yoksul olmayan aras nda yeniden da l ma dahi gerek kalmamaktad r.

Senaryo 1 gerçekle ti inde, yoksulluk oran 2003 y l nda yüzde 27,6’dan, yüzde 13,4’e; 2005 y l nda ise yüzde 21,1’den yüzde 4,9’a gerilemektedir. Be inci bölümde gösterildi i gibi, özellikle 2005 y l nda transfer öncesi yoksul kesimin büyük bir bölümünün transfer al yor olmas (Tablo 5.8’de Senaryo 1 alt nda, yoksulluk aç ndaki azalma sütununda görüldü ü gibi) nedeniyle, yaln zca transfer alan kesimin yoksulluk aç n n kapat lmas ile yoksulluk oran oldukça azalmaktad r.

b. Emekli ayl n n transfer türü olarak kabul edilmedi i 1. Senaryo’nun gerçekle ti i durum

Tablo 5.8’de ikinci blokta yer alan emekli ayl n n transfer türü olarak kabul edilmedi i durumda, Senaryo 1 gerçekle irse, transferlerin etkinlik oranlar n n her iki y l için de yüzde 100’den daha az oldu u görülmektedir. Dolay s yla, mevcut transfer miktar yoksulluk aç n kapatmak için hala yeterlidir. Buna göre, 2002 y l nda, emekli ayl d ndaki transferlerin toplam n n yüzde 63’ü, 2005 y l nda ise yüzde 54,5’i yoksulluk aç n kapatmak için kullan lm olsayd , yoksulluk aç kapanabilirdi.

Senaryo 1’in gerçekle mesi için, yoksul ve yoksul olmayan kesim aras nda transferin yeniden da l m gerekli midir? Tablo 5.8’e göre, emekli ayl transfer türü olarak ele al nmad durumda, yoksul kesime yap lan harcama oran (A ve B alan n n toplam ) 2002 y l nda yüzde 48, 2005 y l nda ise yüzde 45,8’dir. Dolay s yla, her iki y l için de, e er transferlerin ula t yoksul kesimin yoksulluk aç , mevcut transferlerle kapat lmak isteniyorsa, yoksullara ayr lan transfer tutar yeterli olmad ndan, yoksul ve yoksul olmayan aras nda transferlerin yeniden da l m gerekmektedir.

Transferlerin ula t klar yoksul kesimin yoksulluk aç n n kapanmas , yoksulluk oran n oldukça dü ürmektedir. Nitekim, söz konusu yoksul kesimin yoksulluk aç n n kapanmas ile, yoksulluk oran 2002 y l nda yüzde 27,6’dan yüzde 15,3’e; 2005 y l nda ise, yüzde 21,1’den yüzde 5,3’e dü mektedir. 2002 ve 2005 y llar aras ndaki söz konusu fark, 2005 y l nda yoksullar n daha büyük bir yüzdesinin transfer gelirine sahip olmalar ndan kaynaklanmaktad r.

c. Emekli ayl n n transfer türü olarak kabul edildi i ve 2. Senaryo’nun gerçekle ti i durum

Senaryo 2’de, transferler, mevcut durumda transfer alan veya almayan tüm yoksul kesime ula maktad r. Dolay s yla hedef tüm yoksulluk aç n azaltmakt r. Tablo 5.8’den görülece i üzere, 2. Senaryo’nun gerçekle ti i durumda da, transferlerin etkinlik oranlar yüzde 100’den daha azd r. Yani, mevcut transfer miktar , yoksulluk aç n kapatmak için yeterlidir. 2002 y l nda, toplam transferlerden yoksulluk aç n kapatmaya yüzde 25,9 oran nda pay ayr l rken, e er tüm yoksulluk aç n n kapat lmas istenseydi, bu oran n yüzde 51,4 olmas gerekirdi. Söz konusu oranlar 2005 y l için ise s ras yla, yüzde 19,3 ve yüzde 32,3’tür. 2005 y l nda, toplam yoksulluk aç ndaki azal la birlikte, toplam transfer miktar n n da artmas , toplam yoksulluk aç n n kapat lmas için gerekli olan transfer oran n azaltm t r.

2. Senaryonun gerçekle mesi için mevcut transfer miktar n n yoksul ve yoksul olmayan kesim aras nda da l m gerekli midir, yoksa, toplam transferlerden yoksullara ayr lan pay n (A+B) A ve B alanlar aras nda yeniden da l m yeterli

midir? Bu sorunun cevab , 2002 y l için hay r iken, 2005 y l için evettir. Çünkü, 2002 y l nda toplam yoksulluk aç n n kapat lmas için transfer toplam n n yüzde 51,4’ü gerekirken, yoksullara ayr lan oran yaln zca yüzde 48,2’dir. 2005 y l nda ise, toplam yoksulluk aç n n kapat lmas için transfer toplam n n yüzde 32,3’ü gerekirken, yoksullara ayr lan oran yüzde 43,7’dir. Dolay s yla, 2002 y l göz önüne al nd nda, yoksulluk aç n n tamam n kapatmak için, yoksullar aras nda da l m yapmak yeterli olmay p, yoksul ve yoksul olmayan aras nda, yoksul lehine bir da l m yapmak gerekmektedir. 2005 y l nda ise, 1. Senaryo da oldu u gibi, ta maya daha az pay ayr ld nda, yoksullara ayr lan transfer pay , yoksulluk aç n kapatmak için yeterli olmaktad r.

d. Emekli ayl n n transfer türü olarak kabul edilmedi i 2. Senaryo’nun gerçekle ti i durum

Emekli ayl n n bir transfer türü olarak ele al nmad durumda, emekli ayl d ndaki transferler ile tüm yoksulluk aç na ula l p, bu aç n kapat lmas için, 2002 y l nda toplam transferler yetmezken, 2005 y l nda yeterlidir. Çünkü, 2. senaryonun gerçekle mesi durumunda, transferlerin etkinlik oran 2002 y l nda yüzde 103,7 olurken, 2005 y l nda yüzde 64 olarak gerçekle mektedir. Dolay s yla, 2002 y l nda yoksulluk aç n n tamamen kapat labilmesi için toplam transferlerin (emekli ayl hariç) yüzde 3,7’sine daha ihtiyaç bulunurken, 2005 y l nda toplam transferlerin (emekli ayl hariç) yüzde 64’ü yeterli olmaktad r.

2005 y l nda, 2. senaryonun gerçekle mesi için mevcut transfer miktar n n yoksul ve yoksul olmayan kesim aras nda da l m gerekli midir, yoksa, toplam transferlerden yoksullara ayr lan pay n (A+B) A ve B alanlar aras nda yeniden da l m yeterli midir? 2005 y l nda, toplam transferlerden yoksul kesime ayr lan pay yüzde 45,8 idi. Toplam yoksulluk aç n n kapat lmas için ise, transfer toplam n n yüzde 64’ü gerekmektedir. Dolay s yla, transferler ancak, yoksul ve yoksul olmayan kesim aras nda yoksul lehine yeniden da t l rsa, yoksulluk aç tamamen kapan r.

2005 y l göz önüne al n rsa, sonuç olarak;

• Transferlerin etkinlik oranlar n n dü ük olu u ve dolay s yla transferlerin yoksulluk aç üzerindeki etkisinin yüzde 50 civar nda kal ; hem transferlerin tüm

yoksullara ula amamas ndan, hem de ula t klar yoksullar n yoksulluk aç n tamamen kapatamamas ndan kaynaklanmaktad r.

• E er transferlerin mevcut durumda ula t yoksullar n aç kapat lmak istenirse; mevcut transfer miktar (emekli ayl transfer türü olarak al ns n veya al nmas n) yeterli olmaktad r.

• Emekli ayl n n transfer türü olarak ele al nd durumda, ula t yoksullar n aç n kapatmak için, sadece yoksullara verilen transfer bile aç kapatmak için yeterlidir. Yaln zca bu transferden ta maya ayr lan pay n azalt lmas yeterlidir.

• Emekli ayl n n transfer türü olarak ele al nmad durumda, ula t yoksullar n aç n kapatmak için, yoksul olmayanlara verilen transferler bir miktar azalt lmal d r.

• Tüm yoksullar n yoksulluk aç n n kapanmas için de, mevcut transfer miktar yeterlidir.

• Emekli ayl n n transfer türü olarak ele al nd durumda, tüm yoksullar n aç n kapatmak için, sadece yoksullara verilen transfer bile aç kapatmak için yeterlidir. Yaln zca, bu transferden ta maya ayr lan pay n azalt lmas yeterlidir.

• Emekli ayl n n transfer türü olarak ele al nmad durumda, tüm yoksullar n aç n kapamak için, yoksul olmayanlara verilen transferler bir miktar azalt lmal d r.

• Gerek toplam transfer miktar n n art gerekse yoksulluk aç n n daha dü ük olu u, 2005 y l nda, 2002 y l na göre, yoksulluk aç n kapatmada toplam transferlerin, her iki durum (emekli ayl n n transfer türü olarak al nd ve al nmad durumlar) ve her iki senaryo alt nda yeterli olmas n sa lam t r.

• Emekli ayl n n transfer türü olarak al nd durumda, toplam emekli ayl da yeniden da t labilecek transfer miktar içinde yer ald ndan, her iki senaryo için de, toplam transferlerden yoksulluk aç n kapatmak için ayr lan oranlar daha dü ük olmaktad r.

• Yap lmas gereken en önemli ey, transferlerin daha etkin kullan lmas d r. Yani, yoksulluk aç n kapatmaya daha fazla pay ayr lmas gerekmektedir. Herhangi bir transfer türü tek ba na yoksul kesimin yoksulluk aç n kapatamayabilir. Ancak yoksul kesim, elde etti i ba ka bir transfer ile yoksulluk aç n daha da azaltabilir.

Burada önemli olan nokta, toplamda transferlerin yoksulluk aç n kapatmaya yetmesidir. Bu nedenle, yeniden da l m n iyi bir biçimde organize edilmesi gerekir.

5.5.2. Baz transfer gruplar n n yoksulluk aç $ üzerindeki etkisinin