Transferlerin elde edildi i kesimdeki yoksulluk oranlar

Tüm transferlerin amac yoksullu u azaltmak olmasa da, transferlerin yoksullar taraf ndan m yoksa yoksul olmayanlar taraf ndan m daha çok elde edildi ine bakarak, transferlerin yoksullu u azaltmaya ne kadar yatk n bir yap s oldu unu görebiliriz. Yukar da, tüm transferler öncesi yoksul olan kesimin transferlerden hangi oranlarda yararland verilmi ti. Bu bölümde, her bir transfer grubunun, yoksul ve yoksul olmayanlar aras nda nas l da ld na bak lacakt r.

Tablo 4.5’te, transfer türlerinin elde edildi i kesim içindeki yoksul ve yoksul olmayanlar n oranlar verilmektedir. Bu analiz yap l rken, ilgili transferi alan hanehalklar n n, bu transferi elde ettikten sonraki de il, elde etmeden önceki yoksulluk durumuna bak lm t r. Buna göre, y llar itibar yla transfer türlerinin elde edildi i kesimdeki yoksullar n oranlar de i iklik göstermektedir. Örne in, birinci grupta yer alan emekli ayl n n 2005 y l nda ula t kesimin yüzde 36,7’si yoksul iken, yüzde 63,3’ü yoksul de ildir.

Tablo 4.5.Transfer Türlerinin Elde Edildi$i Kesimlerdeki Söz Konusu Transfer Türleri Öncesi Yoksulluk Durumu

(Yüzde) 2002 2003 2004 2005 Gruplar (1) _Yoksul Yoksul _{de$il Yoksul} Yoksul _{de$il Yoksul} Yoksul _{de$il Yoksul} Yoksul _de$il

Grup 1 _{44,5 55,5 52,9 47,1 39,2 60,8 36,7 63,3} Grup 2 37,4 62,6 48,7 51,3 41,2 58,8 34,5 65,5 Grup 3 _{72,8 27,2 74,3 25,7 77,0 23,0 68,4 31,6} Grup 4 (2) _{39,5 60,5 44,9 55,1 43,1 56,9 37,4 62,6} Grup 5 _{37,0 63,0 55,2 44,8 24,1 75,9 24,3 75,7} Grup 6 _{46,0 54,0 55,8 44,2 46,6 53,4 40,2 59,8} Toplam transferler 50,6 49,4 57,2 42,8 44,1 55,9 43,0 57,0

Kaynak: HBA ham verileri ile yazar n kendi hesaplamalar .

(1) Grup 1: emekli ayl , Grup 2: emekli ayl d ndaki primli sistem transferleri, Grup 3: ye il kart ayni yard m , Grup 4: ya l l k maa , burs, di er sosyal yard mlar ve do . gel., Grup 5: ayni yard mlar, Grup 6: devletten yap lmayan transferler.

(2) Bu gruptaki transferlerin ço unlukla yoksul olmayanlar taraf ndan elde ediliyor olu u, bu grup içindeki do rudan gelir deste i ödemelerinden kaynaklanmaktad r. Yaln zca 2005 y l için do rudan gelir deste ini bu gruptan ay rabildi imiz için, 2005 y l için gruptaki do rudan gelir deste i d ndaki transfer türlerinin elde edildi i kesimin yüzde 42’sinin yoksul olmad görülmektedir.

4kinci grupta yer alan emekli ayl d ndaki primli sistem transferleri, elde edildi i kesimde nispeten daha az yoksula sahip olan transfer grubudur. Emekli ayl n n elde edildi i kesimdeki yoksullar n oran y llar itibar yla azalmaktad r. Primli sistem kapsam ndaki transferler elde edildikleri hanelerin gelirlerinin önemli bir bölümünü olu turmaktad r. Dolay s yla, bu transferin verilmedi i durumda, fertlerin önemli bir bölümü yoksul duruma dü mektedir. Bu durum, söz konusu transferlerin düzenli ve di er transferlere göre daha yüksek miktarlarda olmas ndan kaynaklanmaktad r.

Ula t kesimdeki yoksullar n oran di er tüm transferlerinkine göre daha fazla olan transfer türü ise ye il kartt r. Dördüncü grupta yer alan devletten yap lan di er nakdi transferlerin ula t kesimin ise, do rudan gelir deste i ödemelerinden dolay yar s ndan fazlas n yoksul olmayanlar olu turmaktad r. Ancak, do rudan gelir deste ini 2005 y l için gruptan ç karsak bile, geriye kalan yard mlardan yararlananlar n yüzde 42’sinin yoksul olmayanlar oldu u görülmektedir. Ayni yard mlar n ise, 2002 ve 2003 y llar nda ula t klar kesimdeki yoksullar n oran daha fazla iken, söz konusu oran 2004 ve 2005 y llar nda dü ü göstermi tir. Yukar da, ayni yard m alan kesimin s kl kla elde etti i di er transfer türlerinin, primli sistem kapsam ndakiler oldu u ve ayni yard mlar n en fazla ücretli kesim taraf ndan elde edildi i ifade edilmi ti. Dolay s yla, gerek asgari ücret, gerek kamu-özel i çi ücretleri, gerek memur maa lar ve gerekse emekli maa lar nda 2004 ve 2005 y llar nda yap lan art lar33 nedeniyle, hem ayni gelirden hem de primli sistem kapsam ndaki transfer türlerinden yararlanan kesimlerin yoksulluklar azalm t r.

Önceki bölümde 2004 ve 2005 y llar nda transferlerden yararlanan yoksul oran n n artt gösterilmi ti. Ancak, bu bölümde, özellikle yoksullu u azaltmay hedefleyen transferlerin oransal olarak daha az yoksula ula t görülmü tür. Bu iki durum birbiriyle çeli en durumlar de ildir. Daha fazla yoksul, transferlerden yararlanmaktad r. Ancak, transferlerden yararlanan kesim içinde yoksullar n oran daha az görünmektedir. Bu durumun en önemli nedeni, transferlerin ula t

33 _{2004 y l nda reel olarak memur maa lar yüzde 2,6, asgari ücret yüzde 24,3, ortalama emekli ayl klar Emekli}

Sand ’nda yüzde 4,3, SSK’da yüzde 10,7, Ba -Kur’da ise yüzde 5,8 oran nda artm t r. 2005 y l nda ise, reel olarak memur maa lar yüzde 2,6, asgari ücret yüzde 4,2, ortalama emekli ayl klar Emekli Sand ’nda yüzde 4,1, SSK’da yüzde 4,2, Ba -Kur’da ise yüzde 7,7 oran nda artm t r.

yoksullar n, transferlerin ula t kesimdeki art tan daha az artmas d r. Dolay s yla, bu transferlerin kendi içinde yeniden da l m yap larak, oransal olarak daha fazla yoksula ula mas sa lanabilir.

Sonuç olarak, yoksullu u azaltmay hedefleyen devlet transferlerinin, hedeflemesinin çok ba ar l olmad görülmektedir. Dolay s yla, mevcut transferlerle, yoksullar lehine yeniden da l m yap labilme ans vard r. Alt nc grupta yer alan di er transferlerin ise, yoksul hedeflemesi di er birçok devlet transferine göre daha ba ar l d r. Tüm transferler birlikte de erlendirildi inde, toplam transferlerin elde edildi i kesimdeki yoksullar n oran n n azald görülmektedir. 2004 ve 2005 y llar nda toplam transferlerin elde edildi i kesimin yar s ndan fazlas yoksul olmayan kesimlerdir. En yayg n transfer türleri olan primli sistem kapsam ndaki transferler ile ayni yard mlar n elde edildikleri kesimde bulunan yoksullar n oran n n dü ük olu u, toplam transferlerin ula t yoksullar n oran n n dü ük olmas na neden olmaktad r. Yukar da da gösterildi i gibi, y llar itibar yla yoksullar aras nda transfer alanlar n oran nda art oldu undan, 2004 ve 2005 y llar nda transferlerin elde edildi i kesimdeki yoksullar n oran n n azalmas n daha dikkatli de erlendirmek gerekir. Çünkü, söz konusu y llarda, transferlerin elde edildi i kesimdeki yoksul oran n n azalmas nda, hem toplam yoksul say s ndaki azalma hem de toplam transferlerdeki art n etkisi vard r.