Baz transfer gruplar n n yoksulluk aç üzerindeki etkisinin art r lmas na

Transfer gruplar n n yoksulluk oran üzerindeki etkileri incelenirken, yoksullu u azaltmay hedefleyen transfer gruplar n n yoksulluk oran üzerindeki etkilerinin çok dü ük seviyelerde kald görülmü tü. Söz konusu transferlerin yoksulluk oran üzerindeki etkilerinin dü ük olu u, transferlerin ula t kesimi yoksulluk s n r na kadar ç karamamas ndan kaynaklanmaktayd . Bunun yan s ra, söz konusu transferlerin etkinlik oran , toplam transferlerin etkinlik oran n art racak kadar yüksek olmas na kar n, bu transferlerin toplam yoksulluk aç üzerindeki etkileri de oldukça s n rl d r.

Yukar da, 2005 y l için, transferlerin mevcut miktar ile, hem transferlerin elde edildi i yoksul kesimin, hem de toplam yoksulluk aç n n azalt labilece i gösterilmi ti. Yani, ek transfere ihtiyaç duyulmadan, mevcut transferlerin daha etkin kullan m ile, yoksulluk aç kapanabilir. Bu bölümde, yoksullu u azaltmay hedefleyen transfer türlerinin ne kadar etkin kullan ld hususu ele al nacakt r. Bu kapsamda, söz konusu transfer türlerinin ula t kesimin yoksulluk aç n ne ölçüde kapatabildi i ile toplam n n, yoksulluk aç , ta ma ve yoksul olmayanlara ne kadar payla t r ld na bak lacakt r. Bu ekilde, bu transferlere bu anlamda bir müdahale yap lma gere i olup olmad sonucuna var lacakt r.

• Ye il kart ayni yard m (3. Grup Transfer): Dördüncü bölümden

hat rlanaca gibi, ye il kart ayni yard m n n elde edildi i kesimin büyük bir bölümünü yoksullar olu turmaktad r. Grafik 5.11’de 2005 y l için, ye il kart ayni yard m toplam n n A, B ve C alanlar aras ndaki da l m yer almaktad r.

Grafik 5.11. YeCil Kart Harcamas n n A, B ve C Alanlar Aras nda Da$ l m - 2005 (Yüzde) C; 26,3 A; 69,3 B; 4,4 A-Etkinlik oran. B-Ta+ma oran.

C-Yoksul olmayanlar taraf.ndan elde edilen transferlerin oran. Kaynak: HBA ham verileri ile yazar n kendi hesaplamalar .

Ye il kart ayni yard m n n çok büyük bir bölümü yoksul kesime ula maktad r. Ayr ca, ye il kart ayni yard m n n etkinlik oran da oldukça yüksektir. Nitekim, toplam n n yakla k yüzde 70’i yoksulluk aç n kapatmaya yönelik kullan lmaktad r. Ta ma oran ise, yaln zca yüzde 4,4’tür. Önceki bölümlerde, ye il kart ayni yard m n n yoksulluk oran n çok fazla de i tirmedi i gösterilmi ti. Ye il kart ayni yard m , ula t kesimin yoksulluk aç n , yüzde 36,7 oran nda azaltmaktad r.

Tablo 5.9’da ye il kart ayni yard m harcamas n n A, B ve C alanlar aras ndaki da l m n n de i tirildi i iki durum için, yoksulluk aç üzerindeki olas etkileri sunulmaktad r. E er yoksullara ayr lan pay n tamam , yoksulluk aç n kapatmak için kullan lm olsayd , yani ta ma oran s f r olsayd , ye il kart ayni yard m ula t kesimin yoksulluk aç n yüzde 36,7 yerine yüzde 39 oran nda azaltacakt . 4kinci bir senaryo da, ye il kart harcamas n n tamam n n yoksulluk aç n kapatmak için kullan lmas d r. Bu durumda, ye il kart ayni yard m , ula t kesimin yoksulluk aç n yüzde 52,9 oran nda azaltabilirdi. Dolay s yla, ye il kart ayni yard m n n tamam dahi yoksulluk aç n kapatmak için kullan lsa, ye il kart n elde edildi i kesimin yoksulluk aç kapanmayacakt .

Tablo 5.9. YeCil Kart Harcamalar n n Etkinli$inin Art r lmas na Yönelik Senaryo Analizleri (Yüzde) Mevcut durum Senaryo 1: Ta maya ay rd pay da, yoksulluk aç n azaltmak için kullansayd

Senaryo 2: Toplam n n tamam n yoksulluk aç n azaltmak için kullansayd

Ula t kesimin yoksulluk

aç n kapatma oran 36,7 39,0 52,9

Kaynak: HBA ham verileri ile yazar n kendi hesaplamalar .

Yoksulluk oranlar n n de erlendirildi i bölümde de de inildi i gibi, ye il kart ayni yard m sadece sa l k harcamalar n içermekte olup, ki ilerin sa l k harcamas yapmamalar n sa layarak, gelirlerine pozitif etkide bulunmaktad r. Bu nedenle, ye il kart ayni yard m n n miktar n n yeterli olup olmad ndan çok, toplam ndan ne kadar yoksul kesime harcama yapt önemlidir.

• Ya l l k maa , burs, di er sosyal yard mlar ve do rudan gelir deste i (4. Grup Transferler): Dördüncü bölümden hat rlanaca gibi, 4. grup transferleri

alanlar n ço unlu u özellikle do rudan gelir deste i nedeniyle, yoksul olmayan kesimdir. Bu gruptaki transferlerin yoksulluk aç na ayr lan tutar n n da bu anlamda dü ük olmas beklenir. Grafik 5.12’de, 2005 y l için, bu transfer grubundaki transferlerin toplam n n A, B ve C alanlar aras ndaki da l m yer almaktad r.

Grafik 5.12. Dördüncü Gruptaki Transfer Harcamalar n n A, B ve C Alanlar Aras nda Da$ l m -2005

(Yüzde)

C; 43 A; 53,5

B; 3,5

A-Etkinlik oran B-TaCma oran

C-Yoksul olmayanlar taraf ndan elde edilen transferlerin oran

Kaynak: HBA ham verileri ile yazar n kendi hesaplamalar .

(a) Do rudan gelir deste i dahil (b) Do rudan gelir deste i hariç

B; 5,1 A; 25,5

Beklenildi i gibi, bu transfer grubunun harcama toplam n n en büyük bölümü yoksul olmayan kesim taraf ndan elde edilmektedir. Yaln zca yüzde 30,6’s , yoksul kesime ayr lmaktad r. Ta ma oran ise, yüzde 5 seviyesindedir. E er bu transfer grubundan do rudan gelir deste ini ç kar p, geriye kalan transferlerin da l m na bak lacak olursa, A alan na ayr lan pay n yüzde 53,5’e yükseldi i görülmektedir. Ancak, halen transferlerin yüzde 43’ü yoksul olmayan kesim taraf ndan elde edilmektedir. Bu transfer grubunun etkinli inin art r lmas için mutlaka hedef kitlesi gözden geçirilmelidir. Tablo 5.10’dan görüldü ü gibi, e er, bu gruptaki transferlerin tamam , yoksulluk aç n azaltmak için kullan lm olsayd , ula t kesimdeki yoksulluk aç n n yüzde 98,9’u kapanabilecekti. Do rudan gelir deste ini gruptan ç kar rsak, söz konusu oran yüzde 45,8’e gerilemektedir. Di er bir ifadeyle, e er tamam yoksulluk aç n kapamak için kullan lm olsayd , mevcut durumda ula t yoksul kesimin yoksulluk aç nda yapt azalman n yakla k iki kat kadar bir azalma sa layabilirdi.

Tablo 5.10. Dördüncü Gruptaki Transfer Harcamalar n n Etkinli$inin Art r lmas na Yönelik Senaryo Analizleri

(Yüzde)

Mevcut durum

Senaryo 1: Ta maya ay rd pay da, yoksulluk aç n azaltmak için kullansayd

Senaryo 2: Toplam n n tamam n yoksulluk aç n azaltmak için kullansayd

Ula t kesimin yoksulluk aç n kapatma oran (do rudan gelir deste i dahil)

25,2 30,3 98,9

Ula t kesimin yoksulluk aç n kapatma oran (do rudan gelir deste i hariç)

24,5 26,1 45,8

Kaynak: HBA ham verileri ile yazar n kendi hesaplamalar .

Sonuç olarak, bu transfer grubunun yoksullara ula mas nda sorun vard r. Bu transfer grubunun yoksulluk aç üzerindeki etkisini art rmak için öncelikle, yoksul olmayan kesim taraf ndan al nmas önlenmelidir.

• Devletten ayni yard mlar (5. Grup Transfer): Dördüncü bölümden

oran y llar itibar yla baz farkl l klar göstermektedir. 2002 y l nda, ula t kesimin yüzde 37’si yoksul iken, bu oran 2005 y l nda yüzde 24’e gerilemi tir. Belirli kriterlere sahip bir transfer türü olmay , söz konusu durumun en önemli nedenidir. Grafik 5.13’te 2002 ve 2005 y llar için, bu transfer grubundaki transferlerin toplam n n A, B ve C alanlar aras ndaki da l m yer almaktad r.

Grafik 5.13. Ayni Yard m Harcamalar n n A, B ve C Alanlar Aras nda Da$ l m (Yüzde) B; 2,7 A; 25,6 C; 71,7 B; 4,3 A; 28,3 C; 67,4 A-Etkinlik oran B-TaCma oran

C-Yoksul olmayanlar taraf ndan elde edilen transferlerin oran

Kaynak: HBA ham verileri ile yazar n kendi hesaplamalar .

Ayni yard m yararlan c lar n n daha çok yoksul olmayan kesimden olu mas ndan dolay , ayni yard m harcamas n n büyük bölümü de, bu kesime yap lmaktad r. 2002 y l nda ayni yard mlardan yararlanan yoksul oran daha fazla iken, toplam ayni yard mlardan yoksullara ayr lan oran daha azd r. Her iki y l için de, ayni yard m harcamas n n yakla k yüzde 70’i yoksul olmayan kesim taraf ndan elde edilmektedir. Dolay s yla, etkinlik oranlar yüzde 26 ve yüzde 28 seviyesinde kalm t r. Bu transfer grubunun etkinli inin art r lmas için mutlaka hedef kitlesi gözden geçirilmelidir.

Tablo 5.11. Ayni Yard m Harcamalar n n Etkinli$inin Art r lmas na Yönelik Senaryo Analizleri

(Yüzde)

Mevcut durum

Senaryo 1: Ta maya ay rd pay da, yoksulluk aç n azaltmak için kullansayd

Senaryo 2: Toplam n n tamam n yoksulluk aç n azaltmak için kullansayd

2002 14,5 16,1 56,8

2005 4,4 5,0 15,5

Kaynak: HBA ham verileri ile yazar n kendi hesaplamalar .

E er, bu gruptaki transferlerin tamam , yoksulluk aç n azaltmak için kullan lm olsa dahi, yoksulluk aç kapanmayacakt . 2005 y l nda, ayni yard m alanlar n yoksulluk aç klar toplam oldukça artm t r. Bu nedenle, ayni yard m miktar da artm olmas na kar n, toplam ayni yard m miktar yoksulluk aç n kapatmaya yetmemektedir.

Önceki bölümde toplam transferlerin yeniden da l mla yoksulluk aç n kapatabilece i gösterilmi ti. Bu da l ma, bu bölümde incelenen transfer türlerinin de katk da bulunabilmeleri için, etkinliklerinin art r lmas ihtiyac bulunmaktad r. Yoksullar n daha fazla istifade etmesi beklenen söz konusu transferlerden yoksul olmayan kesim daha fazla istifade etmektedir. Dolay s yla, yoksullu u azaltmay hedefleyen transfer türlerinin etkinliklerinin art r labilmesi için hedef kitle yararlanma ölçütlerinin ve denetim usullerinin gözden geçirilmesi gerekmektedir.