Transferlerin yoksulluk aç üzerindeki etkisinin ölçümünde kullan lan

Transferlerin yoksulluk oran üzerindeki etkisinin, transferlerin yoksulluk s n r alt ndaki ki ileri yoksulluk s n r üzerine ç kar p ç karmad na ba l oldu u ifade edilmi ti. Transferlerin yoksulluk aç üzerindeki etkisi ise, yoksul ki ileri yoksulluk s n r üzerine ç kar p ç karamamas ile de il, yoksul ki ilerin gelirlerinde yapt klar art ile belirlenmektedir.

Transferlerin yoksulluk aç üzerindeki etkisi ve bu etkiyi belirleyen unsurlar “Yoksullu u Azaltma Etkinli i Modeli” kullan larak incelenecektir. Söz konusu model ilk defa Beckerman (1979) taraf ndan uygulanm t r. Bu model ile, yap lan transfer harcamalar ile toplam yoksulluk aç n n ne kadar de i ti i, transferlerin ne kadar n n transfer öncesi yoksul kesim, ne kadar n n yoksul olmayan kesim taraf ndan al nd ve hangi transferin yoksulluk aç n kapatmaya ne kadar katk da

bulundu u ortaya konulabilmektedir. Bunun yan s ra, bu modelden ve Kim (2000) taraf ndan yap lan yoksulluk ayr t rmas analizinden hareketle transfer sonras yoksulluk aç için bir ayr t rma analizi de yap lacakt r. Ayr t rma analizi ile, transfer sonras yoksulluk aç , transfer öncesi yoksulluk aç , transferlerin miktar ve transferlerin etkinli i olmak üzere üç bile ene ayr lacakt r. Takip eden alt ba l klarda, bahsi geçen yoksullu u azaltma etkinli i modeli ve ayr t rma analizinin uygulamas daha ayr nt l bir biçimde ele al nacakt r.

5.1.2.1. Yoksullu$u azaltma etkinli$i modeli

Yoksullu u azaltma etkinli i modeline göre, transferlerin yoksulluk aç n ne kadar azaltt , transferin toplam miktar ve transfer toplam ndan yoksulluk aç n azaltmaya hangi oranda pay ayr ld na ba l d r. Söz konusu pay n belirlenmesinde ise, transferleri alanlar n yoksul olup olmad ile transferi alan yoksul kesimin yoksulluk aç n n büyüklü ü önem ta maktad r. Çünkü, transferler yoksullar n küçük bir bölümüne ula yor ve/veya ula t yoksul kesimin yoksulluk aç az ise, elde edildi i kesimin tamam n n yoksulluk aç n kapatsa dahi, etkisi az gibi görünür. Bu nedenle, transferlerin yoksulluk aç üzerindeki etkisi de erlendirilirken, bu iki husus da göz önünde bulundurulmal d r.

Yoksullu u azaltma etkinli i modeli ile; transferlerin yoksulluk aç üzerindeki etkisinin yan s ra, transferlerden yoksul ve yoksul olmayan kesime hangi oranlarda pay ayr ld ve dolay s yla transferlerin ne kadar etkin oldu u bilgileri de elde edilebilmektedir.

Mekil’de 5.1’de35 Beckerman’ n ortaya koymu oldu u transfer etkinlik kavram daha net bir ekilde görülebilmektedir.

ekil 5.1. Beckerman’ n Yoksullu$u Azaltma Etkinli$i Modeli

Kaynak: Beckerman, 1979:89.

Mekil 5.1’de, x-ekseninde sa a do ru gidildikçe geliri daha fazla olan hanehalklar ; y-ekseninde ise bu hanehalklar n n gelirleri yer almaktad r. P0transfer

öncesi yoksullar n say s n ; P1ise transfer sonras yoksul say s n ifade etmektedir.

Mekil 5.1’deki alanlar ise a a da s ralanan büyüklükleri göstermektedir: A+B+C = Toplam transfer

A = Transfer öncesi yoksul olanlara yoksulluk s n r na kadar yap lan transferler B = Transfer öncesi yoksul, transfer sonras ise yoksul olmayanlar n gelirleri ile yoksulluk s n r aras ndaki fark

A+B = Transfer öncesi yoksul olanlar n elde etti i transfer D = Transfer sonras yoksulluk aç

A+D = Transfer öncesi yoksulluk aç

C = Transfer öncesi yoksul olmayanlar n elde etti i transfer

Mekil 5.1’de yer alan alanlar n kullan ld göstergelerin tan mlar a a daki gibidir:

Yoksulluk aç * etkinli*i (poverty gap efficiency): Transfer öncesi yoksulluk

aç ndaki oransal azalmay ifade etmektedir. Mekil 5.1’de yoksulluk aç etkinli i (A)/(A+D) ile gösterilmektedir.

Yoksulluk S n r

D

B C

Gelir

Transfer Öncesi Gelir Transfer Sonras Gelir

P1 P0

Gelire Göre S ral Hane Halklar

Dikey harcama etkinli*i (vertical efficiency): Transfer öncesi yoksul olanlar n

elde etti i transferlerin toplam transferler içindeki pay n göstermektedir. Mekil 5.1’de dikey harcama etkinli i (A+B)/(A+B+C) ile gösterilmektedir.

Transferlerin etkinlik oran (poverty reduction efficiency): Toplam

transferlerden ne kadar n n transfer öncesi yoksulluk aç n azaltmaya katk da bulundu unu gösteren orand r. Di er bir deyi le, transfer öncesi yoksul olanlara yoksulluk s n r na ula ana kadar verilen transfer miktar n n, toplam transfer miktar na oran d r. Mekil 5.1’de transferlerin etkinlik oran (A)/(A+B+C) ile gösterilmektedir. Transfer öncesi yoksulluk aç A+D olup, A alan , transferlerin yoksulluk aç nda yapt azalmay göstermektedir. Transfer sonras yoksulluk aç ise D alan ile ifade edilen aland r. Yoksulluk aç ndaki azalma tek ba na transfer harcamalar n n etkinli ini ortaya koyan bir gösterge de ildir. Çünkü, yoksullukta ayn azalmay sa layan iki ülkede bu alana yönelik harcama miktarlar farkl olabilir. Bu nedenle, etkinli in ölçümünde yoksulluk aç ndaki azalmay , yap lan transfer harcamalar na bölmek gerekmektedir (Sucur, 2005:31).

Yoksul olmayanlar taraf ndan al nan transferler: Toplam transferlerden ne

kadar n n yoksul olmayanlar taraf ndan al nd n göstermektedir. Mekil 5.1’de yoksul olmayanlar taraf ndan al nan transferlerin oran (C)/(A+B+C) ile gösterilmektedir.

Mekil 5.1’de gösterilen B alan , ta ma (spillover) olarak adland r lmaktad r. Bu alan, transfer öncesi yoksul olan kesime, yoksulluk aç n n kapat lmas n n ard ndan verilen ek transfer miktar n göstermektedir. Asl nda, ta ma oran , dikey harcama etkinli inin ikinci bile enidir. Dikey harcama bile eninin ilk bile eni olan transferlerin etkinlik oran , hem transfer öncesi hem de transfer sonras yoksul olan kesime yap lan transferlerin toplam transferler içindeki pay d r. Ta ma oran ise, transfer öncesi yoksul olan ancak transfer sonras yoksul olmayan kesimin yoksulluk s n r üzerine ç kt ktan sonra elde etti i ek transferlerin oran n ifade eder.

5.1.2.2. Yoksulluk aç $ n n ayr Ct r lmas

Yoksullu u azaltma etkinli i modelinden hareketle, transfer sonras yoksulluk aç n ayr t rabiliriz. Ayr t rma ile, transfer sonras yoksulluk aç ;

transfer öncesi yoksulluk aç ve transferlerin yoksulluk üzerindeki etkisi cinsinden ifade edilebilir. Transferlerin yoksulluk etkisi ise, hem transferlerin miktar , hem de transferlerin etkinlik oran dedi imiz transferlerin ne kadar n n yoksulluk aç n kapatmak için kullan ld na ba l d r.

ekil 5.2. Yoksulluk Aç $ n n Ayr Ct rma Çerçevesi

Kaynak: Kim, 2000:9.

Yoksullu u azaltma etkinli i modelindeki göstergelerin yan s ra, ayr t rma analizinin de yap lmas de i kenlerin birbirleriyle olan ili kilerinin ve transfer sonras yoksulluk aç na olan etkilerinin daha rahat görülmesini sa layacakt r. Buna göre; Ytransfer sonras transfer sonras yoksulluk aç n n, Ytransfer öncesi transfer öncesi

yoksulluk aç n n hanehalk y ll k kullan labilir gelirine (G) oran n , A, B, C ve D ise, Mekil 5.1’deki alanlar ifade ederken, transfer sonras yoksulluk a a daki gibi ayr t r labilir (Kim, 2000:10):

Ytransfer sonras = Ytransfer öncesi - transferlerin yoksulluk etkisi

= Ytransfer öncesi – transferlerin miktar × transferlerin etkinlik oran

D/G = (A+D)/G – (A+B+C)/G × A/(A+B+C)

Dolay s yla, transfer sonras yoksulluk aç , transfer öncesi yoksulluk aç n n azalmas ve/veya transferlerin miktar ile transferlerin etkinlik oran n n artmas sonucu dü ürülebilir. Transferlerin yoksulluk aç nda yapt azalma (A/G), yukar da de inildi i gibi hem transferlerin toplam miktar na, hem de transferlerin ne kadar n n yoksulluk aç n kapatmaya ayr ld na ba l d r.

Transferlerin Etkinlik Oran

Transfer Öncesi

Yoksulluk Yoksulluk Etkisi Transferlerin Transfer SonrasYoksulluk Transferlerin

5.2. Türkiye’de Sosyal Transferlerin Yoksulluk Oran Üzerindeki Etkisi ve Bu