Vârisler

Terekeye taalluk eden techiz-tekfin, borç ve vasiyet haklarının çıkarılmasından sonra, kalan mallar vefat eden şahsın vârisleri arasında, şer‘î miras usûllerine uygun bir şekilde taksim edilir.¹⁵⁰¹ Tereke taksimiyle ilgili tesbit edebildiğimiz kayıtlarda, mirasta hak sahibi olan vârisler, açık bir şekilde belirtilmiştir. Buradan hareketle H. 1286-1287 (M. 1869-1871) yılları arasında, Rize’de vefat eden şahısların vârislerinin kimlerden ibaret olduğunu ve bunların vefat eden kişiye yakınlık derecesini tesbit edebilmemiz mümkündür.

İncelediğimiz yıllarda Rize’de vefat eden 157 kişinin, toplam 903 mirasçısı vardır. Bunlar, erkek çocuk, kız çocuk, haml,* eş, anne, baba, kızkardeş, erkek kardeş ve diğer mirasçılardan oluşmaktadır. Vâris bırakmadan vefat eden şahsa ise rastlanılmamaktadır.

Söz konusu vârislerin sayısı üzerinde bir değerlendirme yaptığımızda, şöyle bir tabloyla karşılaşmaktayız:

Vârisler Sayı % Vârisler Sayı %

Eş 156 17.27 Erkek kardeş 32 3.54

Erkek çocuk 331 36.65 Kız kardeş 29 3.21

Kız çocuk 295 32.66 Haml-i mevkûf 2 0.22

Anne 37 4.09 Diğer mirasçılar 17 1.88

Baba 6 0.66 Toplam 903 100

Tablo 23: H. 1286-1287 (M. 1869-1871) Yılları Arası Rize’de Vefat Eden Şahısların

Vârislerini Gösteren Tablo

1500

R.Ş.S.; 31a.

1501

Vârisler ve miras taksimiyle ilgili geniş bilgi için, bkz. Bilmen, age, V, 239-388.; Karaman, Mukayeseli, I, 442-481.

Tablo 23’te görüldüğü üzere, Rize’de vefat eden şahısların vârisleri içerisinde, en büyük orana sahip olan erkek çocuklardır. Kız ve erkek çocukların toplam oranı, bütün mirasçıların % 69.31’ine denk gelmektedir. Buradan hareketle, vefat eden şahısların miraslarının çoğunun, kız ve erkek çocuklarına intikal ettiğini söylememiz mümkündür.

Eş grubundaki 156 vârisin 4’ü erkek,¹⁵⁰² 152’si kadındır.¹⁵⁰³ Dolayısıyla, incelediğimiz yıllarda, eşlerinden önce vefat eden evli erkekler, evli kadınlara göre sayı itibariyle oldukça fazladır. Bir diğer vâris grubunu oluşturan erkek kardeşlerden, 28’i vefat eden şahısla anne baba bir,¹⁵⁰⁴ 1’i anne bir,¹⁵⁰⁵ 3’ü de baba bir kardeştir.¹⁵⁰⁶ Kız kardeşler içerisinde, anne baba bir kardeş olanlar sayı itibariyle çoğunluğu oluşturmakla birlikte,¹⁵⁰⁷ tereke sahibi şahısla, baba bir kardeş olanlar da vardır.¹⁵⁰⁸ Anne grubundaki vârislerden, biri¹⁵⁰⁹ dışındakiler, vefat eden şahısların öz anneleridir.

Diğer mirasçılar grubunda yer alan vârisler ise, 1 dede,¹⁵¹⁰ 2 nine,¹⁵¹¹ 4 amca,¹⁵¹² 4 amca çocuğu¹⁵¹³ ve 4 amca torunundan ibarettir.¹⁵¹⁴

Terekedeki malların mirasçılar arasında taksiminden sonra, bazı vârisler hisselerine düşen gayr-i menkulleri, satış veya ferâğ yoluyla başkasına devretmişlerdir.¹⁵¹⁵ Bu vârislerin genellikle kadın olması dikkat çekmektedir.¹⁵¹⁶ Ayrıca

1502

R.Ş.S.; 37b, 51a-52a, 80b, 84a-b.

1503

R.Ş.S.; 2a, 2b, 5a, 5b, 5b-6a, 6a, 6b, 7b-8a, 8b, 9a, 10a, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 12b-13a, 14a-b, 17a, 25b, 27a-b, 28b, 31a, 31b-32a, 32a, 33b, 36a, 36b, 38b-39a, 39a-b, 39b, 42b, 43b, 44a-b, 45a-b, 45b-46a, 46b, 50a, 50b, 51a-52a, 52b, 54b, 55b, 57a-b, 57b, 59b, 62a, 62a-b, 65b-66a, 66a-b, 67b, 68b, 69b, 7b-72a, 72a, 73b-74a, 76b, 77a, 78a-b, 80b, 81a, 82b, 84a-b, 85a, 85b, 87a, 88a, 88b-89a, 90a, 93b, 96b, 98a-b, 99a, 99a-b, 99b, 100a-b, 100b, 101a, 103b, 103b-104a, 105b, 106b, 107b, 108b, 109a, 109b, 110b, 111a-b, 112b, 112b, 114b, 115a, 115b, 117a-b, 118a, 119a, 119b, 120b, 121a-b, 123b, 124b, 125a, 125a-b, 126a, 127125a-b, 129b.

1504

R.Ş.S.; 11a-b, 36b, 45b-46a, 57a-b, 62a, 62a-b, 65b-66a, 66a-b, 73b-74a, 77a, 77b, 80b, 84a-b, 99a-b. 1505 R.Ş.S.; 70a-b. 1506 R.Ş.S.; 70a-b, 108b. 1507

R.Ş.S.; 5b, 11b, 36b, 45b-46a, 65b-66a, 73b-74a, 77a, 78a-b, 84a-b, 84b, 87a, 99a-b.

1508 R.Ş.S.; 70a-b. 1509 R.Ş.S.; 11a-b. 1510 R.Ş.S.; 52b. 1511 R.Ş.S.; 51a-52a. 1512 R.Ş.S.; 62a-b, 65b-66a, 72b. 1513 R.Ş.S.; 99a, 117a-b. 1514 R.Ş.S.; 11b, 31a. 1515

R.Ş.S.; 3a-4a, 8a-b, 16b, 17a, 23b-24a, 37a-b, 51a-52a, 62a, 72b-73a, 84a-b, 93a-b, 94a-b, 94b-95a, 95b, 97a-b, 97b, 101b-102a, 103b-104a, 104b, 110b-111a, 111b-112a, 123b, 130a.

kendi hissesiyle birlikte, izinleri olmaksızın diğer vârislerin hisselerini satan mirasçılar da vardır.¹⁵¹⁷ Bazı vârislerin kendilerine miras kalan gayr-i menkulleri sattıkları hâlde, aynı malda yeniden hak iddia etmeleri,¹⁵¹⁸ bu yola maddî sebeplerle başvurduklarını düşündürmektedir. Nitekim Rize’nin Ruspa (Uzunkaya) karyesinden Ulviye ve Fâtıma ismindeki iki kız kardeş, vefat eden babalarından kendilerine intikal eden iki kıt‘a tarlayı, H. 1272 (M. 1855) senesinde Kandiloğlu Salih’e ferâğ etmişlerdir. 15 yıl sonra ise, Abdullah oğlu Mehmed’in vekâletiyle, tarlaları geri istemişlerdir. Salih’in tarla ferâğını isbatlaması üzerine, Salih’e muârazadan men olunmuşlardır.¹⁵¹⁹

Kayıtlardan anlaşıldığı üzere, Rize’de gerek incelediğimiz dönemde gerekse önceki yıllarda vefat edenlerin vârisleri arasında, terekedeki malların taksimi ve tasarrufuyla ilgili birtakım anlaşmazlıklar yaşanmıştır. Vârislerden bir veya birkaçının, diğer vârislerin terekedeki hisselerine haksız yere el koyması, en sık karşılaşılan anlaşmazlık konusudur.¹⁵²⁰ Bu konuyla ilgili kayıtlara bakıldığında, vârislerin hisselerine haksız müdâhalede bulunanların, genellikle erkek mirasçılar olduğu görülmektedir.¹⁵²¹ Dolayısıyla bu şekilde kızkardeşlerin ve diğer kadın mirasçıların, terekeden mahrum edilmeye çalışıldıklarını söylememiz mümkündür.

Terekedeki hakkı zabtedilen bazı kadın mirasçılar, hisselerini alabilmek amacıyla mahkemeye başvurmuşlardır. Vârisler arasında meydana gelen çekişmeler neticesinde, sulha (anlaşma) varıldığı ve kadın vârislerin bedelsiz olarak¹⁵²² veya anlaşma bedeli karşılığında,¹⁵²³ terekedeki haklarından vazgeçtikleri görülmektedir. Sulh bedeli, nakit para olabildiği gibi,¹⁵²⁴ gayr-i menkul de olabilmektedir.¹⁵²⁵ Nitekim

1516

R.Ş.S.; 3a-4a, 16b, 23b-24a, 37a-b, 55b-56a, 62a, 72b-73a, 94a-b, 94b-95a, 95b, 97a-b, 97b, 103b-104a, 104b, 110b-111a, 111b-112a, 123b, 130a.

1517 R.Ş.S.; 78b, 111b-112a, 130a. 1518 R.Ş.S.; 8a-b, 55b-56a. 1519 R.Ş.S.; 55b-56a. 1520

R.Ş.S.; 2b, 33b, 37a, 39a-b, 48b-49a, 50b-51a, 51a-52a, 55a, 59b, 62a-b, 65a-b, 68b, 69a, 70a-b, 71a, 73b-74a, 79b-80a, 80b, 86a-b, 89a-b, 89b, 91a-b, 92b, 96a-b, 102b, 104b-105a, 116a, 127a.

1521

R.Ş.S.; 37a, 39a-b, 41a, 50b-51a, 55a, 59b, 62a-b, 65a-b, 70a-b, 71a, 73b-74a, 79b-80a, 80b, 86a-b, 89a-b, 89b, 91a-b, 92b, 102b, 104b-105a, 116a, 127a.

1522

R.Ş.S.; 86a-b.

1523

R.Ş.S.; 37a, 41a, 42a, 50b-51a, 55a, 59b, 62a-b, 70a-b, 71a, 73b-74a, 79b-80a, 80b, 89a-b, 92b, 102b, 104b-105a, 127a.

1524

R.Ş.S.; 37a, 41a, 42a, 55a, 59b, 62a-b, 70a-b, 71a, 73b-74a, 79b-80a, 80b, 89a-b, 92b, 102b, 104b-105a, 127a.

1525

Rize’nin Babik (Tophane) Mahallesi ahalisinden olup, H. 1286 (M. 1870) yılında vefat eden Mollaalioğlu Hasan’ın terekesi, oğullarıyla kızlarına intikal etmiştir. Vefat eden şahsın oğullarından biri olan Ahmed’in, terekenin tamamına haksız yere el koyması üzerine, kızkardeşi Ayşe terekedeki hakkını alabilmek için, mahkemeye başvurmuştur. Aralarında meydana gelen çekişme neticesinde, Ahmed’in, kızkardeşi Ayşe’ye, terekedeki hissesi karşılığında, 100 kuruş vermesi üzerine anlaşma sağlanmıştır.¹⁵²⁶ Ayrıca erkek mirasçıların yanı sıra, vefat eden şahsın eşi veya kızı gibi bazı kadın mirasçıların da, zaman zaman diğer vârislerin hisselerine haksız yere el koydukları görülmektedir.¹⁵²⁷

Rize’de vefat eden bazı şahısların, hayattayken menkul veya gayr-i menkul mallarının bir kısmını, hibe, ferağ ve satış yoluyla mirasçıları durumundaki kişilerden bir veya bir kaçına bırakmaları da, vârisler arasında anlaşmazlık yaşanmasına sebep olmuştur.¹⁵²⁸ Bu gibi durumlarda, söz konusu malda hak sahibi olabilmek için, asılsız iddialar ileri süren vârislere de rastlanılmaktadır. Nitekim Rize’nin Haçanoz (Çamlıbel) Mahallesi’nden Hutanınoğlu el-Hâc Hüseyin isimli şahıs, vefatından önce bazı menkul ve gayr-i menkullerini torunu Feyzullah’a hibe etmiştir. Vefatından sonra ise vârislerinden biri olan oğlu, söz konusu malların Feyzullah tarafından haksız yere zabtedildiğini iddia ederek, hak talebinde bulunur. Feyzullah’ın emlâk ve eşyanın kendisine hibe edildiğini isbatlamasıyla da, muârazadan men edilir.¹⁵²⁹