Tereke Sahiplerinin Sosyal ve Ekonomik Durumları

H. 1286-1287 (M. 1869-1871) yılları arasında, Rize’de vefat edenlerin sayısı, kayıtlardan tesbit edebildiğimiz kadarıyla, 157 kişiden ibarettir. Bu şahıslardan 60’ı H. 1286 (M. 1869-1870) yılında, 97’si ise H. 1287 (M. 1870-1871) yılında vefat etmiştir. Dolayısıyla Rize’de kayıtlarlarla da tescil edilen ölüm olaylarına, H. 1286 yılına nisbetle, H. 1287 yılında daha fazla rastlanıldığını söylememiz mümkündür.

Vefat eden şahıslardan, 143’ü erkek, 14’ü ise kadındır. Ayrıca kayıtlardan anlaşıldığı üzere, Rize’de vefat eden evli erkeklerin tamamına yakınının, vefatları sırasında eşleri hayattadır. Dolayısıyla söz konusu yıllarda, Rize’de ölüm olaylarına kadınlara nazaran, erkeklerde daha fazla rastlanıldığı ve ortalama yaşam süresinin, kadınlarda daha fazla olduğu görülmektedir.

Rize’de vefat eden 157 kişiden, 11’inin küçük yaşta vefat ettiği kayıtlarda açık bir şekilde görülmektedir.¹⁴⁰⁷ Küçük yaşta vefat eden çocuklardan, tesbit edebildiğimiz kadarıyla, 8’i erkek,¹⁴⁰⁸ 3’ü de kızdır.¹⁴⁰⁹ Diğer erkek ve kadınların kaç yaşlarında vefat ettikleri hakkında, kesin olmamakla birlikte, bazı tesbitlerde bulunmamız mümkündür. Buna göre söz konusu dönemde, Rize’de vefat eden erkeklerden 57’sinin çocuklarının tamamı¹⁴¹⁰ veya tamamına yakını¹⁴¹¹ yaş itibariyle büyüktür. Buradan hareketle bu

1407

R.Ş.S.; 37a-b, 51a-52a, 52b, 62a, 65b-66a, 72b.

1408

R.Ş.S.; 37a-b, 51a-52a, 52b, 65b-66a.

1409

R.Ş.S.; 62a, 72b.

1410

R.Ş.S.; 2b, 6b, 7b-8a, 14a-b, 32a, 33b, 36a, 37a-b, 44a-b, 51a-52a, 54b, 55a, 55b, 57b, 59b, 62a-b, 73b-74a, 80b, 80b-81a, 82b, 84a-b, 85a, 88b-89a, 89a-b, 90a, 91a-b, 92b, 93b, 98a-b, 103b-104a, 104b-105a, 109b, 112b, 118a, 119a, 123b, 125a, 127a.

erkeklerin, orta veya ileri yaşlarda vefat ettiklerini söyleyebiliriz. Vefat eden erkeklerden 47’sinin ise, vefatları sırasında, çocuklarının hepsi¹⁴¹² veya çoğunluğu küçük yaştadır.¹⁴¹³ Hatta içlerinde, eşleri hamile olanlar da vardır.¹⁴¹⁴ 6 erkek de, evli olduğu hâlde, çocuk sahibi olamadan vefat etmiştir.¹⁴¹⁵ Vefat ettiği sırada, bekâr olma ihtimali bulunan erkekler de vardır.¹⁴¹⁶ Dolayısıyla bu durumdaki erkeklerin, vefatları sırasında genç denebilecek bir yaşta olduklarını söylememiz mümkündür. Vefat eden kadınların da, genellikle genç yaşta oldukları anlaşılmaktadır.¹⁴¹⁷

Rize’de vefat eden erkek ve kadınların, medenî durumlarına dair bilgilere, vârislerinden hareketle ulaşmamız mümkündür. Zira vârisleri arasında eşleri olanları evli, eşi olmayıp da çocuğu olanları dul, eşi ve çocuğu olmayanları ise, -çocuk sahibi olmadan eşlerinden boşanmaları veya eşlerinin vefatı ihtimali olmakla birlikte- bekâr olarak değerlendirebiliriz. Buna göre, Rize’de vefat eden 143 erkekten, 116’sı evli olup,¹⁴¹⁸ içlerinde aynı anda birden fazla kadınla evli olanlar da bulunmaktadır.¹⁴¹⁹ Erkeklerden 6’sı vefat etiği sırada dul,¹⁴²⁰ 21’i de bekârdır.¹⁴²¹ Vefat eden 14 kadın içerisinde ise, bekâr olanlar 9 kişiden ibaret olup, sayı itibariyle çoğunluğu oluşturmaktadır.¹⁴²² Geriye kalan 5 kadından 3’ü, vefat ettiği sırada evli,¹⁴²³ 2’si de duldur.¹⁴²⁴

1411

R.Ş.S.; 5a, 5b-6a, 10a, 10a-b, 10b, 11a, 25b, 37a, 38b-39a, 39a-b, 67b, 81a, 100b, 105b, 110b, 111a-b, 112111a-b, 115a, 115b.

1412

R.Ş.S.; 6a, 8b, 9a, 11b, 12b, 12b-13a, 36b, 39a-b, 42b, 43b, 46b, 51a-52a, 52b, 65b-66a, 66a-b, 80b, 85b, 87a, 99a, 99b, 100a-b, 101a, 104b, 106b, 107b, 114b, 120b, 125a-b, 126a, 127b, 129b.

1413

R.Ş.S.; 2a, 5b, 10b-11a, 17a, 31b-32a, 37a-b, 50a, 62a, 76b, 77a, 78a-b, 88a, 89a, 96b, 103b, 124b.

1414

R.Ş.S.; 6a, 101a.

1415

R.Ş.S.; 36b, 37a-b, 45b-46a, 57a-b, 99a-b, 117a-b.

1416

R.Ş.S.; 11a-b, 11b, 73b-74a, 77b, 80b-81a, 84a-b, 84b, 85a, 85a-b, 108b.

1417

R.Ş.S.; 11b, 51a-52a, 62a, 62a-b, 70a-b, 72b, 84a-b.

1418

R.Ş.S.; 2a, 2b, 5a, 5b, 5b-6a, 6a, 6b, 7b-8a, 8b, 9a, 10a, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 11b, 12b-13a, 14a-b, 17a, 2514a-b, 2814a-b, 31a, 31b-32a, 32a, 3314a-b, 36a, 3614a-b, 37a, 37a-14a-b, 38b-39a, 39a-14a-b, 3914a-b, 4214a-b, 4314a-b, 44a-14a-b, 45a-b, 45b-46a, 4645a-b, 50a, 5045a-b, 51a-52a, 5245a-b, 5445a-b, 55a, 5545a-b, 57a-45a-b, 5745a-b, 5945a-b, 62a, 62a-45a-b, 65b-66a, 66a-45a-b, 6745a-b, 68b, 69b, 71b-72a, 72a, 73b-74a, 76b, 77a, 78a-b, 80b, 80b-81a, 81a, 82b, 84a-b, 85a, 87a, 88a, 88b-89a, 90a, 93b, 96b, 98a-b, 99a, 99a-b, 99b, 100a-b, 100b, 101a, 103b, 103b-104a, 104b, 105b, 106b, 107b, 109a, 109b, 110b, 111a-b, 112b, 114b, 115a, 115b, 117a-b, 118a, 119a, 119b, 120b, 121a-b, 123b, 124b, 125a, 125a-b, 126a, 127b, 129b.

1419

R.Ş.S.; 8b, 10a, 31b-32a, 33b, 43b, 59b, 67b, 69b, 124b.

1420

R.Ş.S.; 72b, 89a-b, 91a-b, 92b, 104b-105a, 127a.

1421

R.Ş.S.; 11a-b, 11b,37a-b, 51a-52a, 52b, 62a-b, 65b-66a, 73b-74a, 77b, 80b, 80b-81a, 84a-b, 85a, 85a-b, 8485a-b, 8585a-b, 108b.

1422

R.Ş.S.; 11b, 51a-52a, 62a, 62a-b, 70a-b, 72b.84a-b.

1423

R.Ş.S.; 37a-b, 37b, 80b.

1424

b. Vefat Yerleri ve Vefat Şekilleri

H. 1286-1287 (M. 1869-1871) yılları arasında vefat eden 143 Rizeli erkeğin çoğu, Rize’de kendi köy veya mahallelerinde vefat etmiştir.¹⁴²⁵ Üç erkek de, Rize’de vefat etmekle birlikte, vefat yerleri kendi köy ve mahalleleri değildir.¹⁴²⁶ Bunun yanı sıra, Rize dışında vefat eden erkeklere de rastlanılmaktadır. Dersaadet (İstanbul) ve Dersaadet’e bağlı Kasımpaşa ile Kuruçeşme,¹⁴²⁷ Tuna vilayetinin Maçin kasabasıyla Balçık kazası,¹⁴²⁸ Aydın vilayetine bağlı İzmir,¹⁴²⁹ Basra,¹⁴³⁰ İzmit sancağına bağlı Sapanca,¹⁴³¹ Hüdavendigâr vilayetine bağlı Bursa,¹⁴³² Edremit kazası¹⁴³³ ve Sinop,¹⁴³⁴ vefat ettikleri yerlerdir. Vefatları sırasında söz konusu mahallerde bulunan şahısların, buralara ticaret maksadıyla,¹⁴³⁵ geçici olarak,¹⁴³⁶ yerleşme amaçlı¹⁴³⁷ veya vazifeleri gereği¹⁴³⁸ gittikleri anlaşılmaktadır. Vefat yeri, kayıtlarda belirtilmeyen erkekler de vardır.¹⁴³⁹

Aynı tarihlerde vefat eden 14 Rizeli kadından, biri hariç diğerleri muhtemelen yaşadıkları köy ve mahallelerde vefat etmişlerdir. Rize dışında vefat eden kadın ise, aslen Rize’nin Kurâ-yı seb‘a (İkizdere) nahiyesine bağlı Kafkame (Çağırankaya) karyesinden olup, H. 1286 (M. 1869) yılında, Dersaadet’e bağlı Beşiktaş’ta vefat etmiştir.¹⁴⁴⁰ Hacı Zeyneb Hanım isimli bu kadının, söz konusu yerde uzun zamandan beri yaşaması, buraya yerleşme amacıyla gittiği fikrini uyandırmaktadır.

1425

R.Ş.S.; 2a, 2b, 5a, 5b, 5b-6a, 6a, 6b, 7b-8a, 8b, 9a, 10a, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 11b, 12b, 12b-13a, 17a, 25b, 28b, 31a, 31b-32a, 32a, 33b, 36a, 36b, 37a, 37a-b, 38b-39a, 39a-b, 39b, 42b, 44a-b, 46b, 50a, 50b, 51a-52a, 52b, 54b, 55a, 55b, 62a, 62a-b, 65b-66a, 66a-b, 68b, 69b, 71b-72a, 73b-74a, 76b, 78a-b, 80b, 80b-81a, 81a, 82b, 84a-b, 84b, 85a, 85b, 87a, 88a, 89a, 89a-b, 90a, 91a-b, 92b, 96b, 98a-b, 99a, 99a-b, 9999a-b, 100a-99a-b, 10099a-b, 101a, 10399a-b, 103b-104a, 10499a-b, 104b-105a, 10599a-b, 10699a-b, 10799a-b, 109a, 10999a-b, 11099a-b, 111a-b, 112b, 114b, 115a, 115b, 118a, 119a, 119b, 120b, 123b, 124b, 125a, 125a-b, 127a, 127b, 129b.

1426 R.Ş.S.; 31a, 59b, 88b-89a. 1427 R.Ş.S.; 77b, 85a-b, 117a-b. 1428 R.Ş.S.; 43b, 45a-b. 1429 R.Ş.S.; 45b-46a. 1430 R.Ş.S.; 57a-b. 1431 R.Ş.S.; 67b. 1432 R.Ş.S.; 77a. 1433 R.Ş.S.; 108b. 1434 R.Ş.S.; 93b. 1435

R.Ş.S.; 45a-b, 45b-46a, 67b, 85a-b, 93b.

1436 R.Ş.S.; 43b, 67b. 1437 R.Ş.S.; 77a, 108b, 117a-b. 1438 R.Ş.S.; 57a-b, 77b. 1439 R.Ş.S.; 11a-b, 11b, 14a-b. 1440 R.Ş.S.; 11b.

İncelediğimiz yıllarda vefat eden Rizeli erkek ve kadınların, ne şekilde vefat ettikleri hususunda, 3 kişi dışında, herhangi bir bilgiye ulaşılamamaktadır. Vefat şekilleri hakkında bilgi sahibi olduklarımızdan ikisi erkek, biri de kadındır. Rize kazasına bağlı Salarha Harvel karyesinden olan Havva isimli bu kadın, H. 1286 yılı Şevval ayının 14’ünde Pazar günü (M. 16 Ocak 1870), evinin köşesindeki çiviliğe takılı bulunan tüfeğin üzerindeki çamaşırı yıkamak için aldığı sırada, tüfeğin çividen çıkarak ateşlenmesi üzerine, başının arka tarafından vurulmuştur. Bu olaydan 15 saat sonra da vefat etmiştir.¹⁴⁴¹

Vefat şekli hakkında bilgi sahibi olduğumuz erkeklerden biri, Rize’nin Kabahor karyesinden Mustafa Mikdad isimli şahıs olup, ticaret maksadıyla gittiği Tuna vilayetine bağlı Balçık kazasında, Ömeroğullarından Halid ve Mehmed Ali ismindeki iki kardeş tarafından öldürülmüştür. ¹⁴⁴² Diğeri ise, Rize’nin Mişona (Pazarköy) karyesinden ve Asakir-i Bahriye-i Şahane çavuşlarından olup, Dersaadet’e bağlı Kasımpaşa’daki Bahriye Hastanesi’nde -muhtemelen hastalığı sebebiyle- vefat eden, Delihasanoğlu Zekeriya Çavuş ismindeki şahıstır.¹⁴⁴³

c. Görev, Meslek ve Ünvanları

İncelediğimiz dönemde vefat eden erkeklerin, görev, meslek ve ünvanlarının tesbitinin, Rize toplumundaki mevkilerinin anlaşılması açısından yarar sağlayacağı kanaatindeyiz. Buna göre, H. 1286-1287 (M. 1869-1871) yılları arasında vefat eden Rizeli erkeklerin bir kısmı, bezzaz, berber, kayıkçı ve marangoz olup, esnaf grubuna mensup şahıslardandır.¹⁴⁴⁴ Bazıları ise, ticaret maksadıyla Rize dışındaki bölgelere gitmişlerdir.¹⁴⁴⁵ Ancak bu şahısların gittikleri yerlerde, ne tür işler yaptıklarına dair bilgi bulunmamaktadır. Yine vefat eden erkekler içerisinde nâib, Tersâne-i Âmire sağ kolağası ve Asakir-i Bahriye-i Şâhâne çavuşu gibi, devletin adlî ve askerî makamlarında vazife gören kişiler de vardır.¹⁴⁴⁶

1441 R.Ş.S.; 37b. 1442 R.Ş.S.; 45a-b. 1443 R.Ş.S.; 77b. 1444

R.Ş.S.; 31a, 38b-39a, 45b-46a, 85a-b.

1445

R.Ş.S.; 45a-b, 67b, 93b.

1446

Vefat eden erkekler, kullandıkları ünvanlar açısından değerlendirildiğinde, 143 erkekten sadece 14 tanesinin ünvan sahibi olduğu görülmektedir.¹⁴⁴⁷ Bunlar içerisinde en sık rastlanılan, Hacı ünvanıdır.¹⁴⁴⁸ Bu ünvana sahip kişilerden, aynı zamanda Efendi¹⁴⁴⁹ veya Ağa¹⁴⁵⁰ ünvanını kullananlar da vardır. Yine vefat eden erkeklerden üçü Molla,¹⁴⁵¹ biri de Reis ünvanını kullanmıştır.¹⁴⁵²

d. Servetleri

Rize’de vefat eden şahıslardan, geride bıraktığı servetini tam olarak tesbit edebildiklerimiz, 70 kişiden ibarettir.¹⁴⁵³ Bunun yanı sıra, vefat eden bazı kadın ve erkeklerin, gerek vefat ettikleri yerde gerekse sair mahallerde, gelir getiren ve taşınabilir özellikte mülklere sahip oldukları ifade edilmekle birlikte, bunların nelerden ibaret olduğu ve değerleri hakkında herhangi bir bilgi verilmemiştir.¹⁴⁵⁴

Vefat eden şahısların, geride bıraktıkları miraslarının nelerden meydana geldiği üzerinde bir değerlendirmeye gitmeden önce, servetlerini tam olarak tesbit edebildiklerimizi tablo üzerinde göstermeyi uygun görüyoruz:

Servet Aralığı Sayı %

0-1000 kuruş 16 22.85 1001-1500 kuruş 16 22.85 1501-2000 kuruş 9 12.85 2001-2500 kuruş 9 12.85 2501-3000 kuruş 8 11.42 3001-3500 kuruş 1 1.42 3501-4000 kuruş 2 2.85 1447

R.Ş.S.; 2a, 6b, 10a-b, 14a-b, 51a-52a, 54b, 82b, 84a-b, 99b, 100a-b, 105b, 108b, 121a-b, 126a.

1448

R.Ş.S.; 2a, 14a-b, 51a-52a, 54b, 84a-b, 105b, 108b, 121a-b, 126a.

1449 R.Ş.S.; 2a, 108b. 1450 R.Ş.S.; 14a-b, 51a-52a, 54b. 1451 R.Ş.S.; 10a-b, 82b, 100a-b. 1452 R.Ş.S.; 6b. 1453

R.Ş.S.; 5a, 5b, 5b-6a, 6a, 6b, 7b-8a, 8b, 9a, 10a, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 11a-b, 11b, 12b-13a, 14a-b, 2514a-b, 2814a-b, 31a, 31b-32a, 32a, 3614a-b, 38b-39a, 4314a-b, 46a, 50a, 5014a-b, 5414a-b, 5714a-b, 66a-14a-b, 6914a-b, 71b-72a, 7214a-b, 81a, 82b, 84b, 85b, 87a, 96b, 98a-b, 99a, 99a-b, 99b, 100a-b, 100b, 101a, 103b, 105b, 106b, 107b, 109a, 109b, 110b, 111a-b, 112b, 115a, 115b, 119a, 119b, 120b, 124b, 125a, 125a-b, 126a, 127b, 129b.

1454

R.Ş.S.; 11b, 45a-b, 45b-46a, 51a-52a, 57a-b, 67b, 73b-74a, 77a, 77b, 85a-b, 89a-b, 92b, 93b, 104b-105a, 108b, 117a-b, 127a.

4001-4500 kuruş 2 2.85

4501-5000 kuruş 1 1.42

5000 kuruş ve üzeri 6 8.57

Toplam 70 100

Tablo 21: H. 1286-1287 (M. 1869-1871) Yılları Arası Rize’de Vefat Eden Erkeklerin

Servet Dağılımını Gösteren Tablo

Tablo 21’de görüldüğü üzere, Rize’de vefat eden erkeklerin toplam servetleri, 0-1500 kuruş arasında yoğunluk kazanmaktadır. Tesbit edebildiklerimiz içerisinde, miktar olarak en düşük miras, 576 kuruş 2 para 2 akçedir.¹⁴⁵⁵ En yüksek miras ise, 20600 kuruş olup, H. 1287 (M. 1870) yılında vefat eden, Emineddin mahalleli Hacı İbrahimzâde el-Hâc Lütfullah Ağa’ya aittir.¹⁴⁵⁶

İncelediğimiz yıllarda, Rize’de vefat eden kadın ve erkeklerin terekesinde, gayr-i menkuller önemli bir yekûnu oluşturmaktadır. Bunlar, başta ev olmak üzere,¹⁴⁵⁷ tarla, bahçe, ağaçlık, fidanlık gibi tarım arazileriyle,¹⁴⁵⁸ dükkân, mağaza, değirmen, serender, ambar ve arsalardan ibarettir.¹⁴⁵⁹ Söz konusu gayr-i menkuller içerisinde, en yüksek değere sahip olan, genellikle arsa veya bahçeli evlerle dükkânlardır.¹⁴⁶⁰ Bunların yanı sıra, vefat eden pek çok şahsın, geride bıraktıkları arasında, çeşitli tarım aletleriyle,¹⁴⁶¹ büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar da bulunmaktadır.¹⁴⁶² Dolayısıyla, söz

1455 R.Ş.S.; 11a-b, 11b. 1456 R.Ş.S.; 54b. 1457

R.Ş.S.; 5a, 5b, 5b-6a, 6a, 6b, 7b-8a, 8b, 9a, 10a, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 12b-13a, 17a, 25b, 28a, 31b-32a, 32a, 36b, 38b-39a, 43b, 44a-b, 46b, 50a, 50b, 54b, 57b, 66a-b, 69b, 71b-72a, 72a, 81a, 82b, 84b, 85b, 87a, 96b, 98a-b, 99a, 99a-b, 99b, 100a-b, 100b, 101a, 103b, 105b, 106b, 107b, 109a, 109b, 110b, 111a-b, 112b, 112b, 115a, 115b, 119b, 120b, 124b, 125a, 125a-b, 126a, 127b, 129b.

1458

R.Ş.S.; 2b, 5a, 5b, 6a, 6b, 7b-8a, 10a, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 11b, 17a, 31b-32a, 32a, 36a, 36b, 38b-39a, 39a-b, 42b, 43b, 44a-b, 51a-52a, 54b, 57b, 62a, 70a-b, 71b-72a, 72a, 80b-81a, 81a, 84b, 85a, 85b, 87a, 88a, 89a, 91a-b, 96b, 98a-b, 99a, 99a-b, 100a-b, 100b, 103b, 103b-104a, 104b, 105b, 106b, 107b, 109a, 109b, 111a-b, 112b, 112b, 115a, 115b, 119a, 119b, 120b, 123b, 124b, 125a-b, 126a, 127b, 129b.

1459

R.Ş.S.; 5a, 6b, 7b-8a, 8b, 9a, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 12b-13a, 25b, 28a, 32a, 36b, 50a, 50b, 54b, 69b, 71b-72a, 72a, 81a, 82b, 84a-b, 85b, 87a, 90a, 98a-b, 99b, 100a-b, 103b, 103b-104a, 106b, 109a, 109b, 110b, 112b, 112b, 115a, 124b, 125a, 125a-b, 127b.

1460

R.Ş.S.; 5a, 6b, 7b-8a, 8b, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 25b, 31b, 32a, 36b, 38b-39a, 50a, 54b, 57b, 66a-b, 6966a-b, 8266a-b, 8566a-b, 87a, 90a, 9666a-b, 99a, 9966a-b, 10066a-b, 10966a-b, 11266a-b, 11266a-b, 11966a-b, 12466a-b, 125a, 125a-66a-b, 126a.

1461

R.Ş.S.; 5a, 5b-6a, 6a, 7b-8a, 8b, 9a, 10a, 10a-b, 10b-11a, 11a, 25b, 28b, 31a, 31b-32a, 32a, 36b, 38b-39a, 43b, 46b, 50a, 50b, 54b, 57b, 69b, 71b-72a, 81a, 82b, 96b, 98a-b, 100b, 101a, 103b, 105b, 106b, 107b, 109a, 109b, 110b, 111a-b, 112b, 112b, 15b, 119a, 119b, 124b, 125a, 126a, 127b.

konusu şahısların geçim kaynaklarının başında, tarım ve hayvancılığın geldiğini söylememiz mümkündür. Yine bu kayıtlardan hareketle, Rize’de vefat eden kadın ve erkeklerin, günlük hayatta kullandıkları elbiseler,¹⁴⁶³ ev ve ziynet eşyası,¹⁴⁶⁴ silah takımları, ¹⁴⁶⁵ kumaşlar¹⁴⁶⁶ ve çeşitli gıda maddeleriyle tarım ürünleri hakkında da bilgi sahibi olabilmekteyiz.¹⁴⁶⁷ Söz konusu elbiseler ve eşyayla ilgili dikkatimizi çeken husus, bazı şahısların top halinde kumaşlara sahip olmalarıdır.¹⁴⁶⁸ Bu durum, söz konusu kumaşların kullanım amaçlı değil, ticaret amaçlı olduğunu düşündürmektedir.

Rize’de vefat eden şahısların, miras olarak geride bıraktıklarından biri de, nakit paradır. Ancak vefat edenler içerisinde, nakit paraya sahip olanlar oldukça az olup, tesbit edebildiğimiz kadarıyla 6 kişiden ibarettir.¹⁴⁶⁹ Bunlardan bir kısmının, sahip olduğu paranın miktarı belirtilmemiştir.¹⁴⁷⁰ Miktarı belirtilenler içerisinde,¹⁴⁷¹ en yüksek meblağ 2500 kuruş olup, H. 1286 (M. 1870) yılında vefat eden, Samrı mahalleli cunûn-ı mutbık ile mecnûn Fâtıma ismindeki bir kıza aittir.¹⁴⁷²

İncelediğimiz yıllarda Rize’de vefat eden şahısların, geride bıraktıkları borç ve alacaklarının tesbitiyle, maddî durumlarının daha iyi anlaşılacağı kanaatindeyiz. Buna göre, söz konusu dönemde biri kadın¹⁴⁷³ 15 şahıs, alacağını tahsil edemeden vefat etmiştir.¹⁴⁷⁴ 9 kişi ise, vefat ettiği sırada borçlu durumundadır.¹⁴⁷⁵ Dolayısıyla vefat eden şahıslardan alacaklı durumundakiler, borçlulara göre sayı itibariyle çoğunluğu oluşturmaktadır.

1462

R.Ş.S.; 5a, 5b, 5b-6a, 6a, 6b, 7b-8a, 8b, 9a, 10a, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 12b-13a, 25b, 28b, 31b-32a, 31b-32a, 36b, 38b-39a, 50a, 50b, 54b, 57b, 69b, 71b-72a, 72a, 81a, 85b, 87a, 96b, 98a-b, 100a-b, 103b, 105b, 106b, 109b, 110b, 111a-b, 112b, 115b, 119a, 19b, 120b, 124b, 125a, 126a.

1463

R.Ş.S.; 14a-b, 31a, 38b-39a, 54b, 99a-b, 105b, 106b, 129b.

1464

R.Ş.S.; 5b-6a, 8b, 9a, 10b-11a, 11a, 12b-13a, 14a-b, 25b, 28b, 31a, 31b-32a, 32a, 36b, 38b-39a, 50a, 50b, 54b, 57b, 66a-b, 69b, 71b-72a, 82b, 96b, 98a-b, 99a-b, 99b, 101a, 105b, 109b, 111a-b, 112b, 119a, 119b, 120b, 124b, 125a-b, 126a, 129b. 1465 R.Ş.S.; 10a. 1466 R.Ş.S.; 31a, 129b. 1467

R.Ş.S.; 10a, 10b, 10b-11a, 11a, 12b-13a, 25b, 28b, 31b-32a, 36b, 38b-39a, 46b, 50a, 57b, 98a-b, 105b, 106b, 109a, 109b, 110b, 112b, 115b, 119a, 119b, 120b, 124b, 125a, 129b.

1468

R.Ş.S.; 31a, 129b.

1469

R.Ş.S.; 14a-b, 31a, 59b, 70a-b, 99a-b, 129b.

1470

R.Ş.S.; 59b.

1471

R.Ş.S.; 14a-b, 31a, 70a-b, 99a-b, 129b.

1472

R.Ş.S.; 70a-b.

1473

R.Ş.S.; 11b.

1474

R.Ş.S.; 11b, 45a-b, 45b-46a, 57a-b, 67b, 77a, 77b, 78a-b, 85a-b, 88b-89a, 93b, 108b, 114b, 117a-b, 118a.

1475

Rize’de alacağını tahsil edemeden vefat eden şahısların, vefatlarından önce verdikleri borçlar, genellikle düşük miktarlarda olup, 10-50 kuruş arasında değişiklik arz etmektedir.¹⁴⁷⁶ Bununla birlikte, yüksek miktarlarda borç veren şahıslar da bulunmaktadır.¹⁴⁷⁷ Nitekim Rize’nin Yapraklar karyesinden olup, H. 1287 (M. 1870) yılında vefat eden Mengenoğlu Yunus isimli şahıs, vefatından önce, aynı karyeden Karamustafaoğlu Memiş’e 20 kuruş, Sürmene nahiyesi ahalisinden Çendallı Osman Ağa’ya ise, 3900 kuruş borç vermiştir. Ancak verdiği borçların her ikisini de tahsil edemeden vefat etmiştir.¹⁴⁷⁸

Rize’de borçlu durumunda vefat eden şahısların tamamı erkek olup, aldıkları borçlar genellikle yüksek miktarlardadır. Özellikle, H. 1286 (M. 1869) yılında vefat eden, Hacı Said Ağa ismindeki şahsın, vefatı sırasında 5’i kadın, 4’ü erkek toplam 9 kişiye borçlu olması dikkat çekmektedir. Kendisinin, vefatından önce borç aldığı kişilerden biri de, nikâhlı eşi olan Nadide Hatun’dur. Hacı Said Ağa’nın terekesindeki nakit paranın, borçlarına yetmediği görülmektedir. Zira geride bıraktığı nakit para 1454 kuruşken, borçlarının tamamı 3186 kuruşa tekâbül etmektedir.¹⁴⁷⁹

Rize’de borcunu ödeyemeden vefat eden bazı şahısların, menkul terekelerinin borçlarına yetmediği görülmektedir. Bu durumda terekelerindeki dükkân, kızılağaçlık gibi gayr-i menkullerin satımı yoluna gidilmiştir.¹⁴⁸⁰ Satılan mülklerin satış bedellerinin, 1000 ilâ 2600 kuruş arasında değişiklik arz etmesi, söz konusu şahısların borçlarının miktarını göstermesi bakımından önemlidir.

Rize’de vefat eden erkeklerin üzerindeki borçlardan biri de, eşlerine ödemekle mükellef oldukları mehirdir. Rize’de evli erkeklerden 65’inin, mehr-i müeccel borcunu ödemeden vefat ettiği, kayıtlardan açık bir şekilde anlaşılmaktadır.¹⁴⁸¹ Bu durumda terekenin vârisler arasında taksiminden önce, kadının mehir hakkının terekeden

1476

R.Ş.S.; 11b, 45a-b, 45b-46a, 57a-b, 67b, 77a, 77b, 85a-b, 93b, 108b, 117a-b.

1477

R.Ş.S.; 78a-b, 88b-89a, 114b, 118a.

1478

R.Ş.S.; 88b-89a.

1479

R.Ş.S.; 14a-b.

1480

R.Ş.S.; 42b, 88a, 89a, 90a.

1481

R.Ş.S.; 5a, 5b, 5b-6a, 6a, 6b, 7b-8a, 8b, 9a, 10a, 10a-b, 10b, 10b-11a, 11a, 12b-13a, 14a-b, 25b, 28b, 31a, 32a, 36b, 36b, 38b-39a, 43b, 46a, 50a, 50b, 54b, 57b, 66a-b, 69b, 71b-72a, 72a, 80b, 81a, 82b, 85b, 87a, 96b, 98a-b, 99a-b, 99b, 100a-b, 100b, 101a, 103b, 105b, 106b, 107b, 109a, 109b, 110b, 111a-b, 112b, 112b, 115a, 115b, 119a, 119b, 120b, 124b, 125a, 125a-b, 126a, 127b, 129b.

ödenmesi yoluna gidilmiştir. Söz konusu mehir borçları içerisinde, en düşük miktar 50 kuruş,¹⁴⁸² en yüksek miktar ise 1100 kuruştur.¹⁴⁸³

Belgede 1495 numaralı şer`iye sicili defterine göre Rize`nin ekonomik ve sosyal hayatı (sayfa 164-172)