Uzlaştırmanın dayandığı en temel ilkelerden birisi gizlilik ilkesidir438. Uzlaştırma müzakereleri gizli yürütülmelidir. Uzlaştırmada verimli bir bilgi değişiminin yapılabilmesi ve tarafların iletişim kurmaları sonucu yapıcı bir çözüme ulaşılabilmesi için gizlilik şarttır. Gizlilik, tarafların geleneksel ceza yargılamasına nazaran, görüş ve düşüncelerini daha kolay açıklayarak daha güvenli tartışabilmeleri için uygun bir ortam yaratır439.
Gizlilik ilkesinin uzlaştırma açısından taşıdığı önem nedeniyle bu ilke gerek 5560 sayılı Yasa değişikliklerinden önce (CMK m. 253/6), gerekse de değişiklikten sonra (CMK m. 253/13, Uzlaştırma Yönetmeliği m. 19/1) Kanunda açıkça düzenlenmiş ve uzlaştırma müzakerelerinin gizli yapılacağı öngörülmüştür. Gizlilik, tarafların uzlaştırmacı ile bir araya gelmeleri ve müzakerelerin başlaması ile başlar ve uzlaştırmacının raporunu sunması ile sona erer440. Bu ikisi arasında geçen süreç boyunca gerek taraflar ve varsa vekil, müdafi ve kanuni temsilcileri gerekse de uzlaştırmacı gizlilik ilkesine riayet etmekle yükümlüdürler. Gizlilik ilkesi tarafların uzlaştırmacı ile bir araya gelmesi ile başlayacağından bu aşamaya gelinceye kadar yapılan örneğin taraflara uzlaşma teklifinde bulunulması, failin kolluk veya Cumhuriyet savcısı önünde suçu kabul etmesi gibi beyan ve işlemler gizlilik ilkesinin kapsamı dışındadır. Gizlilik ilkesi taraflarla birlikte uzlaştırmacıyı da kapsamaktadır441. Uzlaştırmacı süreç boyunca yapılan açıklamaları, kendisine aktarılan veya başka bir şekilde öğrendiği olguları gizli tutmakla yükümlüdür (Uzlaştırma Yönetmeliği m. 19/1). Uzlaştırmacı, müzakereler sırasında suçun işlenmesine ilişkin olarak yapılan
olmadığından talep kabul edilmelidir., İPEK/PARLAR, s. 100.
438 Nitekim Avrupa Koseyi Bakanlar Komitesinin R (99) 19 sayılı ilke kararında gizlilik ilkesi vurgulanmıştır (Genel İlkeler m.2).
439 ÖZBEK, Avrupa Konseyi Arabuluculuk…, s. 149.
440 ÖZTÜRK, Yavuz, “ Uygulayıcı Gözüyle Uzlaşma”, Ceza Muhakemesi Hukukunda Uzlaşma, YENİSEY, Feridun, İstanbul, 2005, s. 175.
441 SOYGÜT ARSLAN’a göre, gizlilik ilkesinin asıl muhatabı uzlaştırmacıdır., SOYGÜT ARSLAN, s. 155
açıklamalara uzlaştırma raporunda yer veremez (Uzlaştırma Yönetmeliği m. 21/2). Bu düzenlemeler gizlilik ilkesinin korunması açısından önemlidir.
Gizlilik ilkesi nedeniyle, müzakerelere katılanlar bu sırada öğrendikleri bilgilere ilişkin olarak tanıklık yapmaya zorlanamazlar442 (Uzlaştırma Yönetmeliği m. 19/2). Maddede aslında belirtilmek istenen, müzakerelere katılanların, bu sırada öğrendikleri bilgilere ilişkin olarak tanıklık yapmalarının önlenmesidir. Ancak maddenin yazım şekli yanlış anlamaya müsaittir. Bu nedenle maddenin yeniden düzenlenmesi yerinde olacaktır443.
Gizlilik ilkesinin önemli bir sonucu olarak, uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar, herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz (CMK m. 253/20, Uzlaştırma Yönetmeliği m. 19/2). 5560 sayılı Yasa değişikliklerinden önce CMK m. 253/6’da, açıklamaların yanında bilgi ve belgeler de delil yasağı kapsamındaydı. Yeni düzenlemede sadece açıklamalar ibaresi kullanılmıştır444. Her ne kadar yeni düzenlemede belgeden bahsedilmemiş ise de, müzakereler sırasında yapılan açıklamaların yazıya dökülmesi suretiyle oluşturulan belgelerin de delil yasağı kapsamında olduğu kabul edilmelidir445. Müzakereler sırasında yapılan açıklamaların başka soruşturma veya kovuşturmalarda delil olarak kullanılmasının yasaklanması, özellikle fail açısından getirilen bir güvence niteliğindedir. Çünkü bu yasak olmasaydı, fail müzakereler için faydalı olabilecek birçok hususu, aleyhine delil olarak kullanılabileceği endişesiyle açıklamaktan kaçınabilirdi. Maddenin gerekçesinde “herhangi bir soruşturma veya kovuşturmada” ibaresiyle ne kastedildiği açıklanmış, bu doğrultuda söz konusu ceza soruşturma veya kovuşturmasının dışında, başka soruşturma ve kovuşturmalarda, disiplin soruşturmalarında, hukuk davalarında ve idari davalarda da delil yasağının geçerli
442 ÖZBEK’e göre, Tanıklık muafiyeti ancak Kanunla konulabilir (CMK m. 43). Dolayısıyla, Yönetmelikteki bu hükümler Ceza Muhakemesi Kanununa alınmalıdır., ÖZBEK, Ceza Muhakemesi Kanununda Yapılan…, s. 184.
443 ÇETİNTÜRK, kişilerin zorlama olmadan tanıklık yapabilecekleri şeklinde bir anlam ortaya çıkması nedeniyle düzenlemenin mevcut halinin uzlaştırma müzakerelerinin gizliliği bakımından ciddi bir sorun teşkil etiğini düşünmektedir., ÇETİNTÜRK, Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, s. 531; aynı yönde bkz. İNCEOĞLU/KARAN, s. 77.
444 SOYGÜT ARSLAN’a göre, Yeni düzenlemenin eskisinden farklı kaleme alınması tereddüte yol açabilirse de, değişiklik gerekçesinde de bununla ilgili bir açıklama bulunmadığından gizliliğin kapsamıyla ilgili bir değişiklik söz konusu değildir.., SOYGÜT ARSLAN, s. 155.
olduğu vurgulanmıştır446. Bu yasağa uyulmaması halinde, uzlaşmanın gerekleşmemesi nedeniyle yapılacak yargılamada söz konusu delilin hukuka aykırı delil kapsamında değerlendirilmesi ve karara esas alınmaması gerekir447.
Uzlaştırmacı müzakerelere ilişkin olarak tutanak ve not tutmuşsa, bunları kapalı bir zarf içinde Cumhuriyet savcısına verir. Bu zarf sadece uzlaştırma raporunun sahteliği iddiasıyla ilgili ortaya çıkan uyuşmazlıkta delil olarak kullanılmak üzere açılabilir (Uzlaştırma Yönetmeliği m. 19/3). Kanımızca bu hüküm aleyhe delil yasağının uygulanabilmesi açısından son derece önemlidir. Oysa CMK’da aleyhe delil yasağına işlerlik kazandıracak bu tip bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle Yönetmelikteki bu düzenlemeye CMK’da da yer verilmesi gerekmektedir.
Aleyhe delil yasağına Uzlaştırma Yönetmeliği ile bir istisna getirilmiştir. Buna göre; daha önce mevcut olan bir belge veya olgunun, uzlaştırma müzakereleri sırasında ileri sürülmüş olması, bunların soruşturma ve kovuşturma sürecinde ya da bir davada delil olarak kullanılmasına engel teşkil etmeyecektir (m. 19/4)448. Kanımızca özellikle faillerin aleyhe delil yasağını kötüye kullanarak aleyhine olan belgelerin delil olarak kullanılmasını engellemesi ihtimali nedeniyle bu düzenleme olumlu olmuştur. Öte yandan uzlaştırma müzakereleri sırasında, yakın gelecekte ciddi bir suç işleneceği ihtimalinin veya müzakerelere konu suçtan başka bir suçun işlendiğinin öğrenilmesi veya bunun gibi kamu yararı açısından önem taşıyan durumlarda da gizlilik ilkesinin geçerli olup olmayacağı hususunda Kanun ve Yönetmelikte açıklık yoktur. Bu gibi
446 ÇETİNTÜRK, müzakereler sırasında öğrenilen bilgilerin sadece soruşurma, kovuşturma veya davalarda değil, basın yayın organları dâhil hiçbir yerde kullanılamaması gerektiğini, bu nedenle maddenin yeniden düzenlenmesi gerektiğini savunmaktadır., ÇETİNTÜRK, Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, s. 531.
447 CENTEL/ZAFER, s. 461; Aynı yönde bkz. İPEK/PARLAR, s. 82.
448 Bu düzenlemenin yerinde olup olmadığı tartışmalıdır: ÇETİNTÜRK, uzlaştırma müzakereleri sırasında tartışmaların esas olarak haksızlık teşkil eden olay çerçevesinde gerçekleştiği, bu olayla bağlantılı ortaya çıkan her türlü belge ve olgunun zaten mevcut olduğu, ayrıca düzenlemenin uzlaştırma müzakereleri esnasında suçun işlenmesine ilişkin olarak yapılan açıklamalara raporda yer verilmeyeceğine ilişkin hükümle (Uzlaştırma Yönetmeliği m. 21/2) çeliştiği gereçesiyle düzenlemenin isabetsiz olduğu görüşündedir., ÇETİNTÜRK, Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, s. 532; Buna karşılık ÖZBEK’e göre, “müzakerelere katılan taraflardan biri, kovuşturmada kullanılmasını istemediği bir delili müzakerelerde ileri sürmek ve ardından uzlaşmamak suretiyle, davayı aydınlatmak için önemli olan bazı delillerin incelenmesini engelleyerek, Kanunda öngörülen gizlilik ilkesini ve delil yasağını kötüye kullanabilir. Bu tür bir haksız delil yasağının oluşturulmasını önlemek için CMK’ya açık hüküm konulmaması önemli bir eksiklik olmaklabirlikte, bu eksiklik, Uzlaştırma Yönetmeliği m. 19/4’te yer alan düzenlemeyle giderilmeye çalışılmıştır. Bu düzenleme uyarınca, “başka bir suretle elde edilebilen” ya da “yeni bir suç teşkil eden” beyan ve belgeler, gizlilik kapsamına girmemektedir.”, ÖZBEK, Ceza Muhakemesi Kanununda Yapılan…, s 184-185.
durumlarda gizlilik ilkesine istisna getirilmesi için yasal düzenleme yapılmalıdır449 Uzlaştırmacı müzakere sırasında öğrendiği bu hususları yetkili makamlara bildirmelidir.