ABD’de 1960’lı yılların sonundan itibaren cezaevlerinin doluluk oranlarının kapasitelerinin oldukça üzerine çıkması ve mahkemelerin artan ağır iş yükleri sonucunda uyuşmazlıkların mahkeme dışı yöntemlerle çözülmesi arayışları başlamıştır. Bu arayışların sonucunda ilk olarak polise, fiili mahkemeye intikal ettirmeme hususunda takdir yetkisi verilmiş ayrıca savcı da sanık müdafii ile pazarlık yapmak suretiyle kamu davası açmama yetkisine sahip olmuştur. Bu yöntemlerin ardından zamanla başta uzlaştırma olmak üzere sanığın mağdurun zararını gidermesi suretiyle uyuşmazlığın geleneksel muhakeme dışı yöntemlerle çözülmesi yolları kullanılmaya başlanmıştır203. Uzlaştırma ABD’de ilk olarak İndiana Eyaletinde 1978 yılında uygulanmıştır. ABD’de Anglo/Saxon hukuk sisteminin egemen olmasının doğal bir sonucu olarak uzlaştırma konusunda yasal bir düzenleme olmasa bile bu kurum uygulanabilmektedir. ABD’nin bazı eyaletlerinde uzlaştırma konusunda kanuni düzenleme mevcutken bazı eyaletlerde ise bu konuda yasal düzenleme bulunmamakta, uzlaştırma hizmetleri STK’lar tarafından yürütülmektedir. Aynı şekilde uzlaştırma hizmetleri bazı eyaletlerde sadece çocuklar için, bazı eyaletlerde sadece yetişkinler için uygulanırken bazı eyaletlerde ise hem yetişkin hem de çocuklar için uygulanmaktadır. Yine uzlaştırmanın uygulandığı suç tipleri açısından da eyaletler arasında farklılık bulunmaktadır. Texas gibi bazı eyaletlerde ağır suç tipleri açısından da uzlaştırma kabul
202 CORONAS, s. 114-115. 203 SOYGÜT ARSLAN, s. 39.
edilmişken yaygın olarak ise birçok eyalette uzlaştırmanın hangi suçlarda uygulanacağı hususu hâkim veya başka bir makamın takdirine bırakılmaktadır204. ABD’de eyaletler arasında, uzlaştırma uygulamasının temel özelliklerinden olan gizlilik ve gönüllülük ilkeleri açısından da farklı uygulamalar olduğu göze çarpmaktadır. İçinde Tennessee’nin de bulunduğu 9 eyalette yasa ile uzlaştırma sürecinin gizliliği açıkça düzenlenmiştir. Uzlaştırma sürecine katılımın gönüllülüğü hususunda da farklı uygulamalar bulunmaktadır. Şöyle ki tüm eyaletlerde mağdurun sürece katılımı için gönüllülük ilkesi benimsenmekle birlikte failin sürece katılımı konusunda farklı düzenlemeler bulunmaktadır. Kansas gibi bazı eyaletlerde hâkime, uzlaştırma sürecine katılması için faili zorlama yetkisi verildiği görülmektedir205. ABD uygulamasında uzlaştırmacı, taraflar arasında iletişim kurulması için çalışmakta, süreç boyunca tarafların uzlaşmaları için her iki tarafı dinleyerek onlara yol göstermektedir.
ABD’de uzlaştırma genel itibariyle şu şekilde uygulanmaktadır:
- Açılan ceza davası mahkemece mağdur-fail uzlaştırması programına
gönderilir.
- Failin suçtan doğan sorumluluğunu kabul etmiş olması şartıyla dava
uzlaştırmaya uygunluk açısından incelenir
- Uzlaştırmacı, fail ve mağdurla kişisel olarak görüşür.
- Uzlaştırma süreci başlar. Mağdur ve fail, duygu ve düşüncelerini,
uzlaştırmacının yardımıyla açıklar ve giderim şekli üzerinde anlaşmaya varılır.
- Uzlaştırmanın sonucu ve başarısı hakkında bir rapor hazırlanarak dava
dosyası mahkemeye geri gönderilir.
- Zararın, üzerinde anlaşmaya varıldığı şekilde giderilip giderilmediği izlenir. - Zarar anlaşmaya uygun olarak giderildiğinde, davanın düşmesine karar
verilir ve raporlar dava dosyasına koyulur206.
ABD’de uzlaştırma uygulamasının dışında bu uygulamanın özelliklerini
204 ÇETİNTÜRK, Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, s. 294. 205 ÇETİNTÜRK, Cez Adalet Sisteminde Uzlaştırma, s. 293. 206 ÖZBEK, Ceza Muhakemesi Kanununda Uzlaştırma, s. 294.
taşımayan, failin müdafii ile savcı arasında faile isnad edilecek suça ilişkin olarak yapılan pazarlığa dayanan isnad pazarlığı “Charge bargaining” ve faile verilecek ceza miktarı konusunda yapılan pazarlığa dayanan hüküm pazarlığı “Sentence bargaining” yöntemleri de mevcuttur. İsnad pazarlığı yönteminde; suç işlendiği haberinin alınması üzerine soruşturma makamları araştırmaya başlar, suçu işlediğinden şüphelenilen fail, yakalanmasıyla birlikte mahkeme önüne çıkarılarak hakkında bir isnadda bulunulur. Genellikle bu ilk isnad olabilecek en ağır isnaddır, ancak duruşma başlayıncaya kadar değiştirilebilir. Failin bir suç isnadıyla yakalanması ile duruşma arasında geçen zaman diliminde failin müdafii ile savcı arasında isnada ilişkin pazarlık yapılır. Yapılan görüşmeler sırasında müdafi isnadın sınırlandırılmasını sağlamaya çalışırken, savcı da failin suçunu kabul edeceği şekilde isnadı sınırlandırmayı kabul etmektedir. Bu yöntemde yapılan pazarlık sonucunda savcı fail hakkında ileri süreceği isnadı belirler, fail de isnadı kabul edip etmeyeceğine karar verir. İsnad pazarlığında ceza konusunda bir pazarlık söz konusu olmadığından, cezanın belirlenmesinde hâkim en önemli rolü oynamaya devam etmektedir207. Ayrıca bu yöntemde fail ikrarıyla bağlıdır. Buna karşılık hüküm pazarlığı uygulamasında isnadın yanında ceza da pazarlık konusu yapılmaktadır. Bu yöntemde hâkim ya bizzat uzlaşmaya katılmakta veya tarafların anlaştıkları cezayı kabul etmektedir208. Bu yöntemde pazarlık sonucu mahkeme önüne çıkmaksızın failin cezası hafifletilmekte, bu sayede uyuşmazlık daha kısa sürede çözülebilmektedir. Gerek isnad pazarlığı yönteminde gerekse de hüküm pazarlığı yönteminde cezai uyuşmazlığın asıl sujeleri olan ve görüşmelerin sonucundan doğrudan etkilenecek olan fail ve mağdur görüşmelere katılamamaktadır. Ayrıca görüşmelerde amaç, mağdurun tatmini değil, faile isnad edilecek suç, cezanın türü ya da miktarı, infazın şekli gibi konulardır209. Kanımızca fail ve mağdurun bir araya gelmedikleri ve mağdurun tatmininin söz konusu olmadığı bu yöntemin, bir uzlaştırma uygulaması olarak kabulü mümkün gözükmemektedir. Bu yöntemler ancak geniş anlamıyla bir ADR yöntemi olarak kabul edilebilir.
207 ŞAHİN, Ceza Muhakemesinde Uzlaşma, s. 268. 208 ŞAHİN, Ceza Muhakemesinde Uzlaşma, s. 268. 209 ŞAHİN, Ceza Muhakemesinde Uzlaşma, s. 269.