Ulaşım Faaliyetleri

Adapazarı-Sakarya, bir havayolu veya denizyolu ulaşımına sahip değildi. En yakın liman İzmit’te, havayolu ise İstanbul’da olduğu için, ulaşımın temeli karayolları ve demiryolu bağlantısı olmuştur. Doğu-Batı yönlerinde her ile bu yollarla ulaşım sağlanabilmiştir. 1950 öncesi erken cumhuriyet döneminde Arifiye’de bir havaalanı yapılması hakkında istimlak girişiminde bulunulmuşsa da bu plan uygulamaya geçirilmemiştir264.

1.3.7.1 Karayolu

Adapazarı, bulunduğu coğrafyanın da avantajı ile ülkenin her yönüne kara ve demir yolu ile bağlı, önemli bir kavşak noktasında bulunmaktadır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında ulaşım politikaları genellikle, demiryolu ağının yaygınlaştırılması hedefine yönelmiş ve bu konuya yatırım yapılmıştır. İlleri ve ilçeleri, köylere bağlayan karayolları ise, bu hedefe hizmet edecek bir vasıta olarak görülmüştür. 1950 yılı sonrasında değişen siyasi yapı, beraberinde yeni bir ulaşım hedefini de gündeme getirmiştir.

Demokrat Parti’nin iktidarı sırasında, yurt çapında özellikle de Marshall Planı kapsamında, Amerikan yardımlarının da ülkeye kabul edilmesi ile asfalt yapımı ve kara yollarının yaygınlaştırılması, yeni köprülerin inşası çalışmaları öncelik verilen yatırım alanları haline gelmiştir. Karayollarına verilen önem ve bu doğrultuda yapılan çalışmalar, ulaşım politikasının bu temel üzerine bina edileceğini açıkça göstermiştir. 1950 yılı itibariyle, hükümet İstanbul-İzmit-Bolu-Ankara karayolunu iyice geliştirmiştir. E-5 karayolunun yapımı bu dönemde önemli bir adım olmuştur. Sapanca’dan geçen yol, daha

262 ATOM, Sinop, Sakarya, İzmit, Edirne, Tekirdağ 3. Bölge Nüshası, s. 154, 166-167. 263 BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2/160.26.5.

sonraki yıllarda trafik akışı ve yolcuların sıkıntı çekmesi sebebiyle 1967 yılında Adapazarı şehir merkezi dışına taşınacaktır Böylece yol üzerindeki trafik yükü azalarak, mesafe de eskisine oranla biraz daha kısalacaktır.²⁶⁵

Kocaeli’ne bağlı Adapazarı, 1950 yılı başlarında, Karayolları 1. Bölge Müdürlüğü’ne bağlı olup, kendi bünyesinde asfalt yapım ve bakım tesisleri, karayolu kontrol ekiplerine sahiptir. 40 numaralı Devlet Karayolu ile merkeze bağlanmaktadır. Adapazarı-İzmit arasındaki karayolu asfalt çalışması yapıldıktan sonra bu dönemde hizmete açılmıştır266.

Hükümet bu dönemde karayollarının yapımına 22.000.000 lira para ayırmayı planlamış ve Kocaeli bölgesinin yapımına başlanan yolları için gerekli ödeneği göndermiştir. Yeni yolların yapılması ve eski yolların bakımlarının yapılarak bir kısmının genişletilmesi ve asfaltlanması işi bu ödenek sayesinde mümkün olmuştur267. İzmit-Adapazarı yolu üzerinde sefer yapan otobüsler her geçen gün daha çok talep görmüş ve sayıları artırılmıştır.

Adapazarı’nın tüm yönlere ait otobüs seferlerine sahip olduğu 1960’a kadarki süreçte, yoğun göç aldığı da düşünülürse, nüfusun ve ticari hayatın gösterdiği hızlı artış üzerinde büyük etkisi olduğu düşünülebilir.

1960-1965 döneminde, önemli karayollarının uzunluklarına bakıldığında;

Adapazarı-Ankara-325 km., Adapazarı-İstanbul-146 km., Adapazarı-Bursa-170 km., Adapazarı-Eskişehir-195 km., Adapazarı-Bilecik-112 km., Adapazarı-Bolu-117 km, Adapazarı-Erzurum-1278 km., Adapazarı-Adana-848 km., Adapazarı-İzmir-553km., Adapazarı-Edirne-380 km., Adapazarı-Samsun-633 km. mesafeye sahiptir268. Bu sebeple Türkiye’nin pek çok şehrine bu bölgeden çeşitli vasıtalarla gidilebilmiştir.

Adapazarı bütün kazalarına da karayolu ile bağlıdır. Mesafeleri işe şöyledir;

Adapazarı-Akyazı-31 km., Adapazarı-Geyve-40 km., Adapazarı-Hendek-32 km., Adapazarı-Karasu-50 km., Adapazarı-Sapanca-21 km.’dir269.

265 Enver Konukçu, “Sakarya Yolları, Kara ve Demiryolu Ulaşımı”, Sakarya İli Tarihi, Sakarya: 2005, s. 607; Şahin, Kronolojik Adapazarı-Sakarya Tarihi (1923-2004), s. 228.

266 1967 Kocaeli İl Yıllığı, s. 256.

267 Türk Yolu, 10 Nisan 1954, Sayı: 4362.

268 Eröz-Alphan, Adapazarı Tarihçesi ve Sakarya Coğrafyası, s.27. 269 Eröz-Alphan, Adapazarı Tarihçesi ve Sakarya Coğrafyası, s. 28.

Adapazarı’nda şehirlerarası ve ilçeler arası taşımacılık yapan otobüs şirketlerinin, bazı dönemlerde fiyatlarındaki artış ve yapılan ekstra zamlar konusunda yerel basında eleştirildikleri görülmektedir. Demiryolu taşımacılığında uygulanana uzun süreli indirimli seferlere de rastlandığını söylemek mümkün değildir.

Adapazarı’nın Türkiye’nin her yeri ile bağlantılı bir karayolu şebekesi olduğu için, 1950-60 arası dönemde yani şehirlerarası devlet yolunun şehrin içinden geçtiği yıllarda bu hat üzerinde yoğunluk yaşanmaktadır270. Dolayısıyla, şehirlerarası taşımacılık faaliyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Kısa sürede ulaşım bakımından bölgesinin merkezi konumuna yükselmiştir.

1955-56 yıllarında Adapazarı’nda şehirlerarası ulaştırmaya hizmet eden bir adet otogar bulunmakta olup, kamyon garajları içinse şehir içinde yer düşünülmemiştir. 1955 yılı zarfında 1400 vasıta artış gösteren Adapazarı’nda kaydedilen araçların çoğu bisiklet ve öküz arabasıdır271. Motorlu araçların geneli kamyon ve kamyonettir.

Adapazarı’ndan diğer illere, şehirlerarası otobüs seferleri düzenlenmiştir. İstanbul’a; 06.00-19.00 arası her yarım saatte bir (günlük 100 otobüs) otobüs, İzmit’e; 06.00-18.00 arası her 15 dakikada, Ankara’ya; 06.00-18.00 arası gün boyunca 8 direkt 15 transit, Bursa’ya; 06.00-18.00 arası her saat başı 1 otobüs, Eskişehir’e; 06.00-18.00 arası her saat başı 1 minibüs koyulmuştur272. Şehirde bilet satış hakkına sahip büyük otobüs firmaları ise; Varan, Ömür, Emniyet ve Gülhan’dır273. İlin trafik yapısı Asayiş ve Trafik bölümünde detaylı şekilde incelenmiştir.

1.3.7.2. Demiryolu

Osmanlı devletinde, demiryolu yapımında Almanlara tanınan imtiyaz sonucunda, Meşrutiyet döneminde İstanbul’dan Bağdat’a kadar uzanan demiryolu projesinin yapımına 1871 yılında başlanmış, 91 km’lik kısmı oluşturan Haydarpaşa-İzmit demiryolu bağlantısının tamamlanması ise 1872 yılında gerçekleşmiştir. 3 Mayıs 1873’te ulaşıma açılan Haydarpaşa-İzmit Demiryolu, Osmanlı topraklarında devlet olanakları ile yapılan

270 Orhan Göçer, Adapazarı ve Fizik Planlaması, s. 19. 271 Sakarya Postası, 3 Şubat 1955, Sayı: 203.

272 Göçer, Adapazarı ve Fizik Planlaması, s. 19-20. 273 Sakarya, 11 Kasım 1960, Sayı: 443.

ilk demiryolu olarak tarihe geçmiştir274. İzmit’ten Ankara’ya uzanacak hattın, İzmit-Adapazarı arasındaki 50km.lik kısmının yapımı ise 1899 tarihinde tamamlanmış ve düzenlenen devlet töreni ile hizmete açılmıştır275. Arifiye-Adapazarı Demiryolunun ve Adapazarı Garının yapımı ile de bu istikametten Ankara’ya kadar çalışan trenler, bölgenin ulaşımında çok büyük rol oynamış, Cumhuriyet döneminde artan ihtiyacı karşılayabilmesi için trenlerin yük ve yolcu kapasiteleri artırılarak, modernize çalışmaları yapılmıştır.

1950-1960 döneminde Haydarpaşa-İzmit-Adapazarı tren hattında, önce motorlu, daha sonra da elektrikli tren seferlerine geçilmesi ile şehrin demiryolu ulaşımında mesafe kat edilmiştir.

1951 yılı itibariyle, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları tarafından Adapazarı'nda bir vagon atölyesi yapımına başlanmış276, daha sonra Demiryolu Fabrikası’na dönüşmüş, bünyesinde atölye ve kurs binaları, revizörlük atölye binası ve su tasfiye tesisleri inşa edilmiştir277. Atölye adı altında işletmeye açılan Adapazarı Demiryolu Fabrikasının, ihtiyacı olan teknik bilgiye sahip kalifiye işçiyi karşılamak amacıyla Adapazarı Demiryolu Fabrikası Çırak Okulu yapılmıştır. Bu okul 1953 yılından sonra demiryollarına 829 eleman kazandırmıştır.278. Kocaeli- İstanbul-Adapazarı arasında hizmete koyulmak üzere muhtelif memleketlerden 271 adet lokomotif, bir motorlu tren, 146 yolcu vagonu ve 2473 yük vagonu alınmıştır. 1 motorlu tren, 40 yolcu vagonu ve on adet furgon siparişi verilmiştir279.

Haydarpaşa-Adapazarı motorlu tren seferleri 1 Nisan 1954 günü başlamıştır. Açılışta Kaymakam Atıf Tahıl, Belediye Başkanı Suavi Damalı ve Devlet Demir Yolları 1. İşletme müdürü Rüştü Sarp hazır bulunmuştur280. Motorlu trenin ilk seferleri sabah 07:48’ de Adapazarı’ndan gidiş, akşam 17:50 de Haydarpaşa garından dönüş olarak

274 İhsan Serdar Kaynar, “Haydarpaşa-İzmit Demiryolu ve İskelelerle İlişkisi”, Ordu Üniversitesi Sosyal

Bilimler Araştırma Dergisi, (Temmuz 2015), s.136.

275 Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, c. VIII, Ankara: TTK Yayınları, 1988, s. 466, İhsan Serdar Kaynar, “Haydarpaşa-İzmit Demiryolu ve İskelelerle İlişkisi”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, (Temmuz 2015), s. 137-138.

276 BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2/125.14.11. 277 Ayın Tarihi, 22 Mayıs 1950.

278 Cumhuriyet’in 50. Yıllında Sakarya, s. 122. 279 Ayın Tarihi, 22 Mayıs 1950.

belirlenmiştir281. İlk seferini yapan Adapazarı motorlu treni, 3 saat 42 dk da İstanbul’a ulaşmıştır282. Bu süre beklenenden uzun bulunmuş olacak ki, yerel basında hicvedilmiştir.

Adapazarı-Haydarpaşa elektrikli tren hattı için de ihaleye çıkarılmıştır. İsimler arasında bir Japon şirketi de bulunmakta olup, 1955 yılında işlemeye başlaması planlanmıştır283. Elektrikli trenler daha konforlu ve hızlı taşıma imkanı sunduğu için sayılarının artırılması sağlanmıştır. Aşağıdaki dört parça tabloda trenlere ait bilgiler verilmiştir.

Tablo 11: İstanbul-Adapazarı-Ankara İstikametinde Sefer Yapan Trenlerle İlgili Bilgiler (1955)

GİDİŞ SAAT DÖNÜŞ SAAT

0,30 ^{Ankara-Erzurum (Karşılığı)}

Haydarpaşa (Aktarmalı) karşılığı ^2,20 4,10 Haydarpaşa (Ekspres) karşılığı 8,25

6,18 Haydarpaşa (Mot. Post.) Doğru

8,05 Haydarpaşa (Motorlu Eks.) Doğru

8,50 Haydarpaşa (Aktarma) 10,00

15,10 Haydarpaşa-Adana-Basmalı (Aktf) 14, 7

15,50 Haydarpaşa (Mot. Post.) Doğru

16,40 Anadolu (Aktarma) 18,00

Doğru Posta Gelenler

10,50 Haydarpaşadan (Mot. Post.) 21,52 Haydarpaşadan (Mot. Post.) 22,34 Haydarpaşadan (Mot. Post.)

Banliyöler GİDİŞ DÖNÜŞ 5,05 Sapanca 6,55 6,35 Mithatpaşa 7,15 11,30 “ 12,10 12,55 “ 13,22 16,50 Mt. – Sp. Sp. 18,13 Mt. dan 17,13 19,25 Mithatpaşa 19,50 21,30 “ 22,10 (Cumartesi-Pazar 22,55 gidiş, 23,15 dönüş)

281 Adapazarı Akşam Haberleri, 29 Mart 1954, Sayı:705. 282 Adapazarı Akşam Haberleri, 3 Nisan 1954, Sayı:. 709. 283 Adapazarı Akşam Haberleri, 30 Nisan 1954, Sayı: 730.